بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنە 31 جىل تولىپ وتىر. ال تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى مەن ديپلوماتياسىنىڭ قالىپتاسقانىنا – 30 جىل. تاۋەلسىز ەل بولعانىمىز ءار قازاق ءۇشىن زور ماقتانىش. ال تاۋەلسىزدىككە قالاي قول جەتكىزدىك؟ ەلىمىزدىڭ ازاتتىعى جولىندا كەزدەسكەن كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتار تۋرالى، سول جولدا بەلسەندى قىزمەت اتقارىپ، كۇرەسكەن تۇلعالار تۋرالى قانشالىقتى جاقسى بىلەمىز؟

بيىل ديپلوماتيا قىزمەتىنە ايرىقشا ۇلەس  قوسقان  قازاقستان رەسپۋبليكاسى ديپلوماتيا قىزمەتىنە ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر، بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ارداگەر ديپلومات سايلاۋ باتىرشا-ۇلى 80 جاسقا تولدى. ونىڭ ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەسى، اتقارعان ەڭبەگى تۋرالى اڭگىمەلەۋدى ءجون كوردىم.  

ماقالامىز جۋرناليست مۇرات الماسبەكۇلىنىڭ اۆتورلىعىمەن جارىق كورگەن سايلاۋ باتىرشا-ۇلى تۋرالى «تاۋەلسىزدىك جولىنداعى ديپلوماتيا» اتتى ەسسە-ديالوگ كىتابىنىڭ نەگىزىندە وربىمەك.

ديپلوماتياعا قادام

سايلاۋ باتىرشا-ۇلى كەڭەس زامانىنان باستاپ 50 جىلدان اسا ۋاقىت ديپلوماتيا سالاسىندا قىزمەت اتقاردى. ديپلوماتيا سالاسىنا 1965 جىلى كەلگەن سايلاۋ باتىرشا-ۇلى قىزمەتىن قازاق سسر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە ءبىرىنشى حاتشى لاۋازىمىنان باستايدى. ديپلوماتيا دەپ اتالاتىن ماڭىزدى ءارى اسا كۇردەلى جولدى ساقتىقپەن، سابىرمەن باسقان ول قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت بولۋىنا جانە شەتەلگە تانىلۋىنا ەسەلى ەڭبەك ەتتى. ول سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە تابىستى قىزمەتى ءۇشىن 1967 جىلى قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى د.قوناەۆتىڭ ءوزى قول قويعان قاۋلىسىمەن كەڭەس وداعى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جوعارى ديپلوماتيالىق مەكتەبىنە (كەيىن اكادەميا بولدى) قابىلدانادى. بۇل ونىڭ الەمدىك ديپلوماتيا سالاسىنا باستى قادامى بولاتىن. سونداي-اق داماسك ۋنيۆەرسيتەتىندە (سيريا), پاريجدەگى «اليانس فرانسەز» ينستيتۋتىندا وقىدى. ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىندا دۇنيەجۇزى ەكونوميكاسى ماماندىعى بويىنشا عىلىم كانديداتى دارەجەسىن العان، رەسەيدىڭ ەكونوميكا اكادەمياسىندا دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاعان.

ماسكەۋدەگى ديپلوماتيالىق اكادەميانى اياقتاعاننان كەيىن 1971 جىلى الجيردەگى كەڭەس وداعى ەلشىلىگىنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى، قازاقستان كومپارتياسى الماتى وبكومىنىڭ لەكتورى، نۇسقاۋشىسى، 1978-81 جىلدارى كونگو حالىق رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولدى.

– قازاق سسر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 1944 جىلى قۇرىلعان. ياعني، بيىل 78 جىل تولدى. الايدا، ءبىز ونى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جىلدارمەن ولشەپ، 30 جىل دەپ ءجۇرمىز. بۇل قاتە تۇسىنىك، – دەيدى سايلاۋ باتىرشا-ۇلى.

قىزمەت بارىسىندا قانداي دا كەدەرگىلەرگە تاپ بولىپ، قىزمەتىنەن شەتتەتىلدى. الايدا ارقاشان شىندىقتى دالەلدەي ءبىلدى. قايسار مىنەزدى قايراتكەر ءتىل مەن ۇلتتىق مۇددە جولىندا دا باسىن بايگەگە تىگىپ كۇرەستى. ۇلتجاندى ازامات توتاليتارلىق كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە-اق بار مۇمكىندىكتى ۇلت پايداسىنا اسىرا ءبىلدى. فرانتسيا مەن الجير، كونگودا جۇرگەندە قازاقستاندى ناسيحاتتادى. تۋعان حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن مۇددەسىن ءوزى قاتىسقان الۋان ءتۇرلى جوعارى ديپلوماتيالىق كەزدەسۋلەردە، ماجىلىستەردە ورايىن تاۋىپ ايتىپ تا، قورعاپ تا ءجۇردى. ماسەلەن، يران شاحى رەزا پەحلەۆيدىڭ جانە باسقا دا كوپتەگەن شەتەل ۇكىمەت دەلەگاتسيالارىنىڭ قازاقستانعا كەلگەن ءىس-ساپارلارىن ويداعىداي ۇيىمداستىرۋعا زور ۇلەس قوستى. رەسپۋبليكامىزدىڭ سىرتقى ساياساتىن ۋاقىت تالابىنا لايىق مول بىلىمىمەن، زور تاباندىلىقپەن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا س.باتىرشا-ۇلى ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ديپلوماتيالىق ونەردىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتتى. ول وزىنە جۇكتەلگەن جۇمىستاردى ابىرويمەن اتقارىپ، كەڭەسشى دەگەن جوعارى ديپلوماتيالىق رانگكە دەيىن كوتەرىلدى. وسىنداي كۇردەلى دە جاۋاپتى ديپلوماتيالىق قىزمەتتەردى اتقارعان ول قازاق ديپلوماتياسى سالاسىنىڭ ەڭ ۇزاق جىلدار ىستەگەن اقساقالى، ياعني ديپلوماتيا سالاسىنىڭ كوريفەيى اتاندى.

ەل مۇددەسىن جوعارى قويدى

سايلاۋ باتىرشا-ۇلىنىڭ كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتىندە ءجۇرىپ ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىنە ىقپال جاساپ، سول جولدا تەر توكتى، كۇردەلى قادامدارعا باردى.

كەڭەس وكىمەتى كەزىندە بوستاندىقتى، حالقىنىڭ تەڭدىگىن ويلاپ، تاۋەلسىز بولۋعا بار بولمىسىمەن ۇمتىلعان ديپلومات 1991 جىلى كەڭەس وداعى دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى سەسسياسىنا قاتىستى. سول جولى نيۋ-يوركتەگى بۇۇ-نىڭ شتاب-پاتەرىندە 24 قازان ايىندا پرەسس-كونفەرەنتسيادا «حالىقارالىق قۇقىقتارىنا جانە بۇۇ-نىڭ جارعىسىنا سايكەس، قازاقستان بۇۇ-نىڭ مۇشەسى بولۋىنا تولىق پراۆوسى بار جانە تاۋەلسىزدىككە شىعادى» دەپ تۇڭعىش رەت باتىل مالىمدەمە جاسادى. ينتەرۆيۋ كەڭەس وداعى تەلەگراف اگەنتىگىنىڭ (تاسس) كوررەسپوندەنتى ەۆگەني مەنكەسكە بەرەدى.  «ۆستۋپيت لي كازاحستان ۆ وون؟» دەگەن ماتەريال بۇكىل الەمگە جانە وداقتاس رەسپۋبليكالارعا تارايدى. بۇل مالىمدەمە ديپلوماتيالىق جولمەن ەلدى تاۋەلسىزدىككە جەتەلەيتىن شىڭى ەدى. الايدا ينتەرۆيۋ رەسپۋبليكالىق راديو، تەلەديدار جانە گازەتتەردە جاريالانبادى. «قازتاگ» باسشىسى ينتەريۋدى سول كەزدەگى مينيستر ا.ارىستانبەكوۆاعا كورسەتىپ، جاريالاۋعا كەلىسىمىن سۇرايدى. مينيستر بۇل ماتەريالدى شىعارۋعا تىيىم سالادى. سونىمەن، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن باسىن بايگەگە تىگىپ، ديپلومات نيۋ-يورك قالاسىنان سۇحباتتى فاكسپەن رەسپۋبليكالىق گازەتتەرگە جولدايدى. ءسويتىپ، ينتەرۆيۋ گازەتتەردە جاريالانىپ كەتەدى.

سۇحباتتى وقىپ، جۇرتشىلىق قۋانىپ جاتقان كەزدە، سسسر-دىڭ بۇۇ جانىنداعى تۇراقتى وكىلىنە الماتىدان مينيستردەن تەلەگرامما كەلەدى. وندا س.باتىرشا-ۇلىن ەلگە تەز قايتارۋ تۋرالى ايتىلعان ەكەن. ەلگە ورالىپ، دۇيسەنبى كۇنى جۇمىسقا بارسا، مينيستر قابىلدامايدى. تەك كومەكشىسى «ۆى ۆ سۆوەم ينتەرۆيۋ سوۆەرشيلي پوليتيچەسكۋيۋ وشيبكۋ، مينيستر پەرەدالا، چتوبى ۆى ناپيسالي زاياۆلەنيە وب ۋحودە پو سوبستۆەننومۋ جەلانيۋ» دەگەنىنە ساكەڭ بۇل شەشىممەن كەلىسپەيتىندىگىن بىلدىرەدى. ءبىر اپتا بويى جۇمىستان كەتپەي، كابينەتىندە وتىرىپ الادى. اقىرى، ءىس پرەزيدەنت ن.نازارباەۆقا جەتەدى، ول ساكەڭنىڭ حالىقارالىق ارەناداعى، نيۋ-يورك، ۆاشينگتونداعى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ديپلوماتيالىق ءىس-ارەكەتىن قولداپ، جۇمىستا قالدىرادى.

نيۋ-يوركتە ديپلومات پرەزيدەنتتىڭ تاۋەلسىزدىككە قالاي قول جەتكىزەمىز دەگەن ويىن جۇزەگە اسىرۋ جولدارىن ىزدەدى. 1991 جىلعى قازان ايىندا كەڭەس وداعىنىڭ دەلەگاتسيا مۇشەسى رەتىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەيا سەسسياسىنا قاتىسىپ، اقش استاناسى ۆاشينگتونعا ارنايى بارىپ، ءبىرىنشى قازاق ديپلوماتى رەتىندە امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنە كىرەدى. بۇدان بۇرىن قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنا قاتىسقان، الايدا ولار امەريكانىڭ سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆوسىنا باس سۇققان جوق. ورتالىق ازيا باسقارما باستىعىنا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىككە باراتىنىن مالىمدەپ، ساياسي قولداۋ سۇرايدى. ويتكەنى سول ۋاقىتقا دەيىن ۆاشينگتون قازاقستان رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنا كىرەدى دەگەن ويدا ءجۇردى. سوندىقتان قازاقستاندا ورنالاسقان يادرولىق قارۋ-جاراق رەسەيگە ءوتىپ، بولاشاقتا موسكۆامەن عانا كەلىسسوز جۇرگىزۋگە دايىندالعان. باتىرشا-ۇلى قازاقستاننىڭ جەكە مەملەكەت بولعانى، امەريكا قۇراما شتاتتارىنا ۇتىمدىلىعى تۋرالى ءتۇسىندىرىپ بەردى. سەمەي يادرولىق پوليگونى، بايقوڭىر كوسمودرومى، كەڭەس وداعىنىڭ بۇرىنعى اسكەري بازالارى قازاقستاننىڭ مەنشىگىندە قالعانى امەريكاندىقتارعا پايدالى ەكەنىن اشىپ ايتادى. وسى ماسەلەمەن امەريكا كونگرەسمەنىمەن كەزدەسىپ، وعان دا جاعدايدى تۇسىندىرەدى. كونگرەسمەن جانە مەملەكەتتىك دەپارتامەنتتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى قازاق ديپلوماتىنىڭ مالىمدەمەسىن ءوز باسشىلارىنا جەتكىزۋگە ۋادە بەردى. بۇل ۇلكەن ديپلوماتيالىق دەمارش بولاتىن. سونىڭ ناتيجەسىندە، اقش تاۋەلسىزدىگىمىزدى تەز ارادا مويىنداپ، الماتى قالاسىندا ءبىرىنشى بولىپ ءوز ەلشىلىگىن اشتى.

قازاقستاننىڭ يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىمەن (2012 جىلدان بەرى يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى – يىۇ) العاشقى قارىم-قاتىناسى 1991 جىلى باستالدى. بۇل تاريحي وقيعا بولدى.

يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمى سامميتىنە قاتىسۋداعى باستى ماقسات – تاۋەلسىزدىكتىڭ الدىندا مۇسىلمان ەلدەرىمەن بايلانىس ورناتىپ، ەلىمىزدى مۇسىلمان الەمىمەن جاقىنداستىرۋ بولاتىن.

– يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنىڭ سەنەگالدا وتكەن سامميتىنە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ وكىلى رەتىندە قاتىستىم. سول ساپاردا ون شاقتى ەلدىڭ دەلەگاتسيا باسشىلارىمەن كەزدەستىم. 10 جەلتوقساندا ارنايى شاقىرۋ بويىنشا تۇركيا پرەزيدەنتى تۇرعىت ءوزالدىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. مەنىمەن بىرگە ازەربايجان دەلەگاتسياسى دا قاتىستى. اڭگىمەمىز تۇرىكشە، قازاقشا، ازەربايجان تىلىندە ارالاسىپ جاتتى. ءبىز تۇرىك حالىقتارىنىڭ وكىلدەرى ءوز ورتاق تىلىمىزدە سويلەسۋگە الدىن الا پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى ارقىلى كەلىستىك. ءۇش ەلدىڭ وكىلدەرى بىلەتىن فرانتسۋز، اراب، ورىس تىلدەرىندە سويلەسۋدەن باس تارتتىق. ءسويتىپ، تۇرىكشىلدىگىمىزدى ءبىرىنشى كەزدەسۋدەن باستادىق. تۇرعىت ءوزال سامميتكە قاتىسقانىمىزعا ريزا بولدى. «قازاقستان سسسر قۇرامىنان شىقپاق ويى بار ما؟» – دەگەن سۇراعىنا، «پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ رەسپۋبليكانىڭ تاۋەلسىزدىگىن الۋعا بەل بۋىپ، ىشكى جانە سىرتقى جاعدايلاردى ساراپتاپ، رەسپۋبليكادا باسقا ۇلت وكىلدەرى تۇراتىنىن ەسكەرىپ وتىر». ينشا اللا، جاقىن ارادا بوستاندىعىمىزدى جاريالايتىنىمىزدى حاباردار ەتتىم. ول جانىمىزدا تۇرعان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى چەتيندى شاقىرىپ الىپ، تاپسىرما بەردى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن تۇركيا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ مويىنداپ قۇتتىقتاۋى كەرەك دەدى. چەتين مىرزا الماتىدا تۇركيانىڭ ەشقانداي وكىلدىگى جوق، ماسكەۋدە عانا ەلشىلىگى بار ەكەندىگىن ەسكەرتتى. تۇرىك ەلىنىڭ باسشىسى قازاقستانعا ارنايى انكارا وكىلىن، جۋرناليستەردى جىبەرۋگە جانە قازاقستاننىڭ راديو، تەلەديدار حابارلارىن تاۋلىك بويى تىڭداۋعا تاپسىرما بەردى. سوندىقتان 16 جەلتوقسان كۇنى قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءماجىلىسى مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالاعان ساتتەن باستاپ ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە انكارادان تۇركيا پرەزيدەنتى ت.ءوزال قول قويعان قۇتتىقتاۋ تەلەگرامماسى كەلدى. وندا تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جانە الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ تولىق سۋبەكتىسى رەتىندە مويىنداعانى تۋرالى جازىلعان، – دەپ ەسكە الادى ديپلومات.

ىزعارلى جەلتوقسان كوتەرىلىسى ۇمىت قالماۋى ءتيىس

ديپلوماتتىڭ بيىكتەرگە شارىقتاعان دا، قيسىنسىز قۋدالانعان دا ساتتەرى بولدى. 1986 جىلعى ماسكەۋ ۇستەمدىگىنە قارسى جەلتوقسان كوتەرىلىسىن باتىل قولدادى، جازىقسىز جاپا شەككەن قازاق جاستارىنا ۇزدىكسىز جاردەم بەردى. سول كەزدە دەپۋتات مۇحتار شاحانۇلىنىڭ باسقارۋىنداعى پارلامەنت كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىنا اتسالىستى. سول ءۇشىن ۇكىمەت تاراپىنان كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلىگىنەن شىعارىلىپ، جۇمىستان قۋ تۋرالى ماسەلە قارالدى.

1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى قازاق تاريحىنداعى ۇلتتىق سەرپىلىستىڭ تولقىنى ىسپەتتى بولدى. الاسۇرعان داۋىلدى تەڭىزدىڭ اساۋ تولقىنى كەڭەس وداعى دەيتىن تاس قامالدىڭ قابىرعاسىن سوعىپ، كەيىن جاماۋعا كەلمەستەي ۇلكەن جارقىنشاق سالىپ كەتتى. كەڭەستىك جۇيە قاندى قىلىشىن وڭدى-سولدى سەرمەپ، ۇلتتىڭ باس كوتەرگەن جاستارى مەن ولارعا تىلەۋلەستىك تانىتقان زيالى قاۋىمدى جويۋدى كوزدەدى. ولاردىڭ ءاربىر باسقان قادامىن تەكسەرىپ، سوڭدارىنا ءتۇستى.

وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارى قازاق حالقى دا باسقا وداقتاس رەسپۋبليكالار سەكىلدى بويىن تۇزەپ، اقىل-ەسىن جيناي باستادى. ەلدىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارىپ، جاستاردىڭ وقۋ-بىلىمگە، جاڭالىققا ۇمتىلۋى كۇشەيە ءتۇستى. ياعني، الدىڭعى اعا بۋىن باستان كەشكەن قۋدالاۋ، سوعىس سەكىلدى اۋىر قاسىرەتتەردى كورمەگەن جاڭا ۇرپاق، جاس بۋىن ءوسىپ جەتىلدى.

1986 جىلعا قاراي رەسپۋبليكاداعى قازاق ۇلتىنىڭ سانى 40 پايىزدان استى، ال 1959 جىلعى ساناق بويىنشا قازاقتار 29,3 پايىز عانا بولدى. وقۋ ورىندارىنداعى قازاق جاستارىنىڭ سانى 55 پايىزدى قۇرادى. مۇنى ماسكەۋ بيلىگى «قازاقتار باسقا ۇلتتاردى شەتكە قاعىپ جاتىر، وقۋ ورىندارىندا وزدەرى ءبىلىم الاتىن جاعداي جاساپ العان» دەپ الماتىنى كىنالادى.

شىندىعىندا، بارلىق رەسپۋبليكالاردا سولاي بولاتىن. گرۋزيا، ارمەنيا، وزبەكستان تاعى باسقا رەسپۋبليكالاردا جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ ستۋدەنتتەرى مەن وقىتۋشى، پروفەسسورلارىنىڭ سانى كوپ باسىم بولدى. بۇل – زاڭدىلىق ەدى. كەڭەس وداعى كەزىندە بۇكىل وداق بويىنشا ورىستاردىڭ سانى 50 پايىز بولسا دا، رەسەي وقۋ ورىندارىنداعى 90 پايىزى ورىستار بولدى. ءتىپتى، كەڭەس وداعىنىڭ استاناسى ماسكەۋدە 95 پايىزدان استام ورىستار عانا ءبىلىم الدى.

الايدا ۇلتارالىق قاتىناستارداعى، ۇلتتىق ساياساتتاعى مۇنداي نازىك ماسەلەلەردى كەڭەس وداعى كومپارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس سەكرەتارى م.س. گورباچەۆ ەسكەرگەن جوق. ول قازاق حالقىنىڭ كوبى ورىس تىلىندە سويلەيدى، ولاردىڭ دەنى «ينتەرناتسيوناليست» بولىپ كەتتى، قازاقتاردىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمى تومەن دەگەن جالعان شەشىم جاسادى. سوندىقتان كرەمل قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى د.ا. قوناەۆتى ورنىنان الىپ، رەسپۋبليكا باسشىلىعىنا ۇلتى ەۆرەي، پاسپورت بويىنشا ورىس گەننادي كولبيندى جىبەردى.

ەندى حالىق د. قوناەۆتىڭ ورنىنا قازاقستان كومپارتياسىنىڭ جەتەكشىلىگىنە، ياعني رەسپۋبليكا باسشىلىعىنا قازاق كەلەدى دەپ كۇتتى. ول كەزدە ءوسىپ كەلە جاتقان جاستاردىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمى دە جاڭا سيپاتتا جەتىلىپ كەلەتىن. ولار ءبارىن كورىپ وتىر. قازاقستانعا قاتىسى جوق، جەرگىلىكتى حالىقتى مۇلدەم بىلمەيتىن ۋليانوۆ وبكوم پارتياسىنىڭ سەكرەتارى گ. كولبيننىڭ باسقارۋىنا جىگەرلى جاستار جول بەرگىسى كەلمەدى.

ايتا كەتۋ كەرەك، بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالاردا مەملەكەتتى جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى باسقاراتىن. ءتىپتى، اۆتونوميالى رەسپۋبليكالار تاتارستان، باشقۇرتستان، موردۆا، ياكۋتيا، بۋرياتيانىڭ بيلىك باسىنا جەرگىلىكتى ۇلت وكىلى وتىردى. بۇكىل قازاق جۇرشىلىعى ماسكەۋدىڭ مۇنداي شەشىمىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، بىردەن قارسى شىقتى.

ولار: «قازاقستاندى تەك قازاق باسقارۋى ءتيىس، ءار ۇلت ءوزىن-ءوزى بيلەۋگە قۇقى بار!» دەگەن تالاپ قويدى. سەبەبى جاستاردىڭ كوزى اشىق، جاڭا ساناداعى ۇرپاق. ونىڭ ۇستىنە، م.گورباچەۆتىڭ ءار رەسپۋبليكا ءوزى-ءوزى باسقارۋ قۇقىعى بار، جاريالىلىق، دەموكراتيا، قوعامدا «قايتا قۇرۋ» يدەياسىن ىسكە اسىرۋ ايتىلىپ جاتقان ۋاقىت ەدى. جەلتوقسان كوتەرىلىسى جايلى سايلاۋ باتىرشاۇلى بىلايشا اڭگىمەلەيدى:

- مەن 15 جەلتوقساندا الماتىدان ماسكەۋ قالاسىنا باراتىن پويىزعا وتىرىپ، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا جۇمىسىمەن ماسكەۋگە كەتىپ بارا جاتقانمىن. 16 جەلتوقساندا پويىز ورال قالاسىنا توقتاعان ساتتە، الماتىدا پلەنۋم بولعانى تۋرالى، كپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى گ.كولبين سايلاندى دەگەندى راديودان ەستىدىم. سوندا بۇنىڭ قاتەلىك بولعانىن، رەسپۋبليكا باسشىلىعىنا باسقا ۇلت وكىلىن اكەلۋى جاقسىلىققا اپارمايتىنىن ىشتەي سەزدىم.

ءيا، بەلگىسىز ۋليانوۆ وبكوم پارتياسىنىڭ سەكرەتارى گ.كولبيننىڭ قازاقستان باسشىلىعىنا كەلۋىن سانالى جاننىڭ ءبارى توسىرقاي قارسى العانى تۇسىنىكتى. اسىرەسە، ۇلتتىق جىگەرى جالىنداي تۇسكەن جاستار مۇنى قابىلداعان جوق.

ەڭ ماڭىزدىسى – الماتىدا 1986 جىلعى جەلتوقساندا جاستاردىڭ الاڭعا شىعۋى بۇزاقىلىق ەمەس، ول – كوتەرىلىس بولاتىن. سەبەبى جەلتوقساندا تەك الماتى عانا ەمەس، رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق وبلىس ورتالىقتارى مەن قالالارىندا، اۋدانداردا حالىق نارازىلىق ءبىلدىرىپ كوشەگە شىقتى. ماسكەۋدىڭ جىبەرگەن ارنايى اسكەر جاساقتارى، «سپەتسناز» قارۋسىز ۇل-قىزدارىمىزى ۇرىپ-سوعىپ، قورلاپ، ايۋاندىق جولمەن ازاپتاپ ءولتىردى. كرەمل باسشىلارى «جەلتوقسان كوتەرىلىسىن» اراق ءىشىپ، ناشا شەگىپ العان قازاق جاستارىنىڭ بۇزاقىلىقتارى دەپ، بولىپ جاتقان شىندىقتى جاسىرىپ، الەمگە وتىرىك اقپارات تاراتتى. جاستاردى بۇلىكشى، ماسكۇنەم، ناشاقور رەتىندە كورسەتكىسى كەلدى. سونىمەن، تسك كپسس «قازاق ۇلتشىلدىعى» دەگەن قاۋلى شىعاردى. مۇنى مەن ماسكەۋدە دوكتورانتۋرادا جۇرگەنىمدە ورىستار تالاي بەتىمە باستى.

كەز كەلگەن ۇلت ءوز جەرىندە قورلىق كورىپ، ەشكىمنەن كەم بولعىسى كەلمەيتىنى انىق. قازاقتىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمى كوتەرىلىپ، وزگە حالىقتارمەن تەڭ بولعىسى كەلدى. سوندىقتان بۇكىل حالىق رەسپۋبليكانىڭ بيلىك باسىنا ءوز ۇلتىنىڭ ازاماتى كەلگەنىن قالادى. سوزىمىزگە دالەل بولۋى ءۇشىن بۇرىنعى تورعاي وبلىسىنىڭ ورتالىعى ارقالىق قالاسىندا بولعان مىنا ءبىر جايدى ايتا كەتۋگە بولادى.

كوتەرىلىسكە ءۇن قوسۋ ءۇشىن 17 جەلتوقسان كۇنى ارقالىقتىڭ ۇل-قىزدارى دا كوشەگە شىعادى. ارالارىندا قازاق مۋزىكا دراما تەاترىنىڭ ارتىستەرى بار. ارقالىق كىشكەنە قالا بولعاندىقتان، ميليتسيا تەز قورشاپ، كوبىن ۇستاپ الىپ، تۇرمەگە جاۋىپ تاستايدى. سول كۇنى كەشكە سپەكتاكل قويىلۋى كەرەك بولاتىن، الدىن الا بيلەت ساتىلىپ قويىلعان. بىراق تەاتردا وينايتىن ارتىستەردىڭ ءبارى قاماۋدا وتىر. ەگەر سپەكتاكل قويىلماسا، تاعى دا شۋ شىعادى. وبلىس باسشىلارى الماتىعا «بىزدە ءبارى تىنىش، حالىق جايباراقات، تەاتر كورىپ، مادەني شارالارعا قاتىستى» دەگەن ەسەپ بەرۋى كەرەك. امال جوق، سپەكتاكلدىڭ باستالۋىنا از ۋاقىت قالعاندا، جوعارىدان نۇسقاۋ كەلەدى دە، ارتىستەردى بوساتىپ، اۆتوبۋسپەن تەاترعا اپارادى. ءسويتىپ، اكتەرلەر اسىعىس-ۇسىگىس كيىم اۋىستىرىپ، اباقتىدان بىردەن ساحناعا شىعادى. مىنە، ومىردە بولعان «شىنايى سپەكتاكلدى» وتىرىك «سپەكتاكلگە» اينالدىرعان جايتتار دا بولدى. باسقا وبلىستاردا كوتەرىلىسشىلەردى قاماپ، الاڭعا شىققانداردى كۇشپەن تاراتىپ: «بىزدە ءبارى دۇرىس، حالىق، پارتيا ورتالىق كوميتەتتىڭ پلەنۋمىن قولداپ جاتىر» دەپ وتىرىك مالىمەت بەرىپ جاتتى.

م.گورباچەۆ پەن گ.كولبين 1986 جىلى قازاق حالقىن قورلاپ، بەيبىت شەرۋگە شىققان ۇل-قىزدارىمىزعا جان-جاقتان ارنايى اسكەر اكەلىپ جانىشتاعانى تۋرالى الەمنەن جاسىرىپ وتىردى. مىنە، ەندى دەپۋتات م.شاحانوۆقا تۇركياعا بارىپ، شەتەلگە ورىستاردىڭ جاساعان قياناتىن پاش ەتۋ مۇمكىندىگى تۋدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى پارتيانىڭ قولىندا بولعاندىقتان، شىندىق ايتىلمايتىن، ءباسپاسوز جاريالامايتىن. سسسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى تۇركياعا بارىپ، الەم قاۋىمداستىعىنىڭ الدىندا شىندىقتى جاريالاماسا، ماسكەۋ باسشىلارى ءۇنىمىزدى وشىرەتىنىنە كوزىم جەتتى. سوندىقتان ءمينيستردىڭ شەشىمىنە قاراماستان، مۇحاڭا شەتەلدىك پاسپورت بەرىپ، تۇركياعا جىبەردىم. ول ءۇشىن كگب-نىڭ قارا تىزىمىنە ىلىنەتىنىمدى ءتۇسىندىم. نە سوگىس الاتىنىمدى، نە جۇمىستان قۋىلاتىنىمدى دا ءبىلدىم. بىراق مەن ءۇشىن جەكە باسىمنىڭ قامىنان جەلتوقساندا قازا تاپقان، مىڭداعان قۋدالانعان جانداردىڭ ارى مەن وبالى جوعارى ەدى...

رەپرەسسيادان قۇتقارىپ قالاتىن جولداردىڭ ءبىرى – ەۋروپا ەلدەرى مەن امەريكا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ شىندىعىن ءبىلىپ، قۇقىق قورعاۋ حالىقارالىق ۇيىمدارىنىڭ ماسكەۋدىڭ بىزگە جاساعان ديكتاتىن ايىپتاۋى دەپ سانادىم. سوندا عانا الەمدىك قاۋىمداستىقتان، باتىس ەلدەرىندەگى ادام قۇقىعىن قورعايتىن ۇيىمداردان كەڭەس ۇكىمەتى سەسكەنىپ، رەسپۋبليكادا قىسىم مەن قۋدالاۋدى توقتاتۋى مۇمكىن.

بۇل ءۇمىت مەنى الداعان جوق. سسسر جوعارعى كەڭەسى دەپۋتاتتارىنىڭ سەزىندە الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسىن، اسكەردى پايدالانۋ تۋرالى تەكسەرۋ كوميسسياسى قۇرىلدى.

جەلتوقساندا جاپا شەككەن جانداردىڭ كوميسسيادا قارالاتىن جۇمىسى دا شاش ەتەكتەن بولاتىن. كۇنىنە جۇزدەگەن ادام كەلىپ، كوتەرىلىس كەزىندە كورگەن قورلىعى مەن زورلىعىن، وزدەرىنە زاڭسىز تاعىلعان ايىپ، جولسىز جابىلعان جالاسى تۋرالى ارىز-شاعىمدارىن ايتاتىن. ءبىر قىزىعى، بۇگىن ارىز ايتقان ادامداردىڭ ەرتەڭىندە قايتا كەلمەي قوياتىنى قاتتى تاڭعالدىرادى. كوميسسيا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقان ورىنعا بارىپ، سىرتتان باقىلاپ جۇرەتىن، ءوزى تالاي شەتەل بارلاۋ ورگاندارىنىڭ تورىنان وتكەن ديپلومات بۇل ماسەلەنى انىقتايدى. سويتسە، شاعىم ايتۋ ءۇشىن كەلگەن ادامداردىڭ اراسىندا قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ جانسىزدارى دا بىرگە وتىرادى ەكەن. ونى قاراپ، كىمنىڭ كىم ەكەنىن تانىپ جاتقان مۇحاڭ جوق، كەلگەندەردىڭ ءبارىن الدىنا وتىرعىزىپ قويىپ، اڭگىمەلەسەدى. ارىزدارىن جازباشا الىپ كەلۋىن سۇرايدى. ال ىشتە وتىرىپ، بارىنە قانىققان تىڭشىلار كەشەگى اۋىزشا ارىز ايتقانداردى سىرتقا شىققاندا ۇركىتىپ-قورقىتىپ، قايتىپ كوميسسياعا جولامايتىنداي ەتىپ بەزدىرىپ جىبەرەدى. ديپلومات مۇحتاردىڭ كابينەتىنە بارىپ، سىرتقا شىعىپ كەتۋىن سۇرايدى. سودان ەكەۋى ءبىر قابات جوعارى ەتاجعا شىعىپ، وڭاشا سىرلاسادى.

مۇحاڭا ۇلكەن زالدىڭ ىشىندە وتىرعانداردىڭ اراسىندا جانسىزدار بار ەكەنىن، ولار كەلگەندەردىڭ ايتقانىن تىڭداپ، ءتۇرتىپ العان سوڭ، ارىز جازدىرمايتىنىن تۇسىندىرەدى. سوعان ساي جۇمىس ءتاسىلىن باسقاشا جۇرگىزۋگە ءجون سىلتەيدى. نەگىزىندە، مۇنداي ىستەردە ساكەڭە اشىق كىرىسۋگە مەملەكەتتىك قىزمەتى جول بەرمەدى.

1986 جىلعى قازاقستانداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن بارلىق ۇلتجاندى ازاماتتار اشىق تۇردە قۋعىنعا ۇشىرادى. الايدا سايلاۋ اعامىز قىزمەتىن اقيقاتتان ارتىق قويمادى. ءسويتىپ، ەكى وتتىڭ اراسىندا ءجۇرىپ، ول جەلتوقساندا ءجابىر كورگەندەرگە كوپ جاردەم بەرەدى.

مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا ءتاۋەلسىزدىكتىڭ باستاۋى بولدى

تاۋەلسىزدىك سامالى ەسكەن جىلداردا سىرتقى ساياسي مەكەمەسىنە كاسىبي، كانىگى ديپلومات قاجەتتىلىگى تۋىپ، پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن بۇرىن بولماعان سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى شتاتى ەنگىزىلىپ، س.باتىرشا-ۇلى تاعايىندالادى. وسىدان كەيىن ونى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بەلسەندى ديپلوماتيالىق قىزمەتتەر اتقارۋىنا داڭعىل جول اشىلدى. قازاقستاننىڭ وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنداعى تۇڭعىش توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە ەرەكشە تاپسىرمالار جونىندەگى ەلشى، ەگيپەت اراب رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنىڭ كەڭەسشىسى، يزرايلدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلشىسىنىڭ كەڭەسشىسى، ءبىر مەزگىلدە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ پالەستينا مەملەكەتىنىڭ ليدەرى ياسير ارافاتتىڭ جانىنداعى وكىلى قىزمەتتەرىن ابىرويمەن اتقاردى. سوعىسىپ جاتقان يزرايل مەن پالەستينا مەملەكەتتىك شەكاراسىنان ءوتىپ، گازا جانە راماللا قالالارىندا ارافاتپەن بىرنەشە رەت كەزدەسەدى. سايلاۋ باتىرشا-ۇلى ءوزىنىڭ ەڭبەك جولىن باستاعان شاعىندا ءادي ءشارىپوۆ، بالجان بولتىرىكقىزى سىندى كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرلەرىمەن، كەيىن ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى لاۋازىمىن اتقارعان قاسىم-جومارت توقاەۆ، مارات ءتاجين، وزگە دە مەملەكەت قايراتكەرلەرىمەن قىزمەتتەس بولدى. كەيىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى بولدى.

قازاق ديپلوماتتارى 1990 جىلى مەملەكەت ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيانى جانە تاۋەلسىزدىك جاريالاۋ جونىندەگى قۇجاتتاردى دايىنداۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوستى.

– 1990 جىلى 25 قازاندا قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيا بولماسا، ءبىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت بولۋىمىز دا ەكىتالاي ەدى. ءبىزدى بىلاي قويعاندا، ەۋروپانىڭ ءوزى قولداپ وتىرعان بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىنىڭ كرەملدىڭ قول استىنان شىعىپ، تاۋەلسىزدىكتى بىردەن جاريالاۋى وڭايعا سوققان جوق. سسسر-دان ءبولىنىپ كەتۋگە بىردەن ۇمتىلعاندا، بارلىق كۇش-قۋاتى جاعىنان مىعىم كەڭەس بيلىگى 15 رەسپۋبليكانىڭ قاي-قايسىسىن دا تۇنشىقتىرىپ تاستاۋعا شاماسى ابدەن جەتەتىن. سوندىقتان وداقتاس رەسپۋبليكالار ءوزىنىڭ وداقتان شىعۋعا قۇقىعىن زاڭداستىرىپ، بوستاندىققا شىقتى. ال قازاق سسر كونستيتۋتسياسىندا «سۋۆەرەندى رەسپۋبليكا» دەگەن ارناۋلى باپ بولدى. بىزدەر سونى پايدالانا وتىرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ الدىندا ءبىر جىل بۇرىن 25 قازانداعى مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا ارقىلى «سۋۆەرەندى مەملەكەت» دەگەن ۇعىم ەنگىزىلدى. «رەسپۋبليكا كۇنى» مەرەكەسىن بەلگىلەندى. بۇرىنعى قازسسر-ءى كەڭەس وداعىنىڭ ءبىر بولىگى دەپ تۇسىنەتىن جانە قازاق حالقىنىڭ مەملەكەتتىگىن ورىس يمپەرياسى ەكى ءجۇز جىل بۇرىن جويىپ جىبەرگەنى ەستە. الدىمەن، جۇرتتىڭ ساناسىندا ءبىز دە ەگەمەن جانە تاۋەلسىز مەملەكەت بولامىز دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستىردىق. وعان سول كەزدەگى قازاق سسر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءوز ۇلەسىن قوستى. ەڭ باستىسى، ءبىز ول قۇجاتقا «قازاقستاندىق مەملەكەت» ەمەس، «قازاق مەملەكەتى» دەگەن ءسوز ەنگىزدىك. كەيىن ول 1995 جىلى جاڭا كونستيتۋتسيا قابىلدانعاندا وزگەرتىلىپ، «قازاقستاندىق» رەسپۋبليكا دەگەن باسقا سيپات بەرىلدى. مىنە، ءبىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋ بارىسىندا وسى باسپالداقسىز وتە الماس ەدىك. رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسىن الىپ تاستاۋ، تاريحتى بۇرمالاۋ بولدى. مىنە، رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسى بيىل قايتا ورالدى، – دەيدى ديپلومات.

رەسپۋبليكا كۇنىنىڭ مەرەكە رەتىندە قايتا تويلانۋىنا باتىرشا-ۇلى دا كوپ كۇش سالدى. پرەزيدەنت اتىنا حات جولداپ، كوپتەگەن باسىلىمدارعا ماقالالار جاريالادى. ءسويتىپ، بيىل رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسى ەلىمىزدە كەڭ كولەمدە اتالىپ ءوتتى.

ۇستازدىق ەتىپ، ديپلوماتتار تاربيەلەۋدە

ديپلوماتيا قىزمەتىمەن قاتار، س.باتىرشا-ۇلى – بەلگىلى عالىم، ۇلاعاتتى ۇستاز. ول – ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىندە، اباي اتىنداعى ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس وقىدى. سونداي-اق قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاۋ كەڭەسىنە» مۇشە بولىپ، كوپتەگەن عالىمداردى دايىندادى. 2002 جىلدان ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ءارى اتالعان وقۋ ورنىندا ۇستازدىق ەتىپ، حالىقارالىق قاتىناستار فاكۋلتەتىندە شاكىرت تاربيەلەۋدە.

ديپلوماتيا سالاسىنىڭ كوريفەيى، ارداگەرى سايلاۋ باتىرشا-ۇلى ءالى دە ەلدەگى قوعامدىق قىزمەتتەردىڭ بەل ورتاسىندا. قازىرگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ شتاتتان تىس كەڭەسشىسى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ استانا قالالىق فيليالىنىڭ، «ديپلومات ءنازىر تورەقۇلۇلى» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى. قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى رەتىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتار تۋراسىندا، قازاق ءتىلى مەن قانداستار جايىندا ماسەلە كوتەرىپ، ءوزىنىڭ ازاماتتىق ۇستانىمدارىن ءبىلدىرىپ جۇرگەن ۇلت جاناشىرى، ەڭبەك ارداگەرى.

– توتاليتارلىق كەڭەس ءداۋىرىنىڭ وزىندە ساكەڭ ۇلتتىق ءداستۇردى ساقتاۋ جولىندا زور ەڭبەك ەتتى. ۇلتتىق اتى-ءجونىمىزدى راسىمدەۋدى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە ۇلەس قوستى، ورىس ۇلگىدەگى فاميلياسىنان باس تارتىپ، ماسكەۋدىڭ ۇلتتى جويۋ ساياساتىنا قارسى شىقتى. جاس كۇنىنەن ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرى باۋىرجان مومىشۇلى تۋرالى كوپ اڭگىمە ەستىگەن بالا سول كىسىدەي حالقىما ەڭبەك ەتەمىن دەپ قازاقتىڭ اتا-بابادان كەلە جاتقان اتى-ءجوندى تاڭدايدى. كوممۋنيستىك پارتيا، كەڭەس ۇكىمەتى قاۋلىسىمەن بارلىق قازاق جانە باسقا تۇركى حالىقتاردى ءداستۇرلى اتى-ءجونىن وزگەرتىپ، ورىس ۇلگىسىندە اكەسىنىڭ اتىن «وۆ»، «ەۆا»-نى قوسىپ فاميليا شىعارعان. ءاۋ باستان ونىڭ اتى-ءجونىن ورىسشالاۋعا قارسى شىققان قايسار ەدى، سول ءپرينتسيپتى بۇگىنگە دەيىن ساقتاپ كەلە جاتىر. وسى قايسارلىعى، ۇلتشىلدىعى ءۇشىن كەڭەس زامانىندا تالاي تاياق جەدى، قۋدالاندى، بىلىمىنە ساي قىزمەت بەرىلمەدى. كەڭەس زامانىندا باۋىرجان مومىش-ۇلىنان كەيىن بۇكىل ەلدە ۇلتتىق ءداستۇرلى فاميليانى ساقتاپ قالعان ساناۋلى تۇلعالار بولدى: سولاردىڭ العاشقىسى بالعابەك قىدىربەك-ۇلى، شونا سماحان-ۇلى جانە ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز – باتىرشا-ۇلى.

مەملەكەتتىك قىزمەتىمەن قوسا، سايلاۋ باتىرشا-ۇلىنىڭ قوعامدىق بەلسەندىلىگىن ايتا كەتۋ كەرەك. حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ القا مۇشەسى بولدى. سول جىلدارى الماتى قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى، سىرقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى باتىرشا-ۇلى ءبىر ايلىعى 1 780 سومدى تولىق اكادەميك ءابدۋالى قايداري قۇرعان «قازاق ءتىلىن دامىتۋ» قورىنا اپارىپ بەرەدى. «ءتىلسىز قازاق ۇلتى جوق، ال ۇلتسىز مەملەكەت جوق، سوندىقتان دا مەن ايلىعىمدى سىزگە تولىق اكەلىپ وتىرمىن» دەيدى. وسى اڭگىمەنى ەستىگەندە تاڭ قالاسىڭ، ساكەڭنەن باسقا ءبىر مينيستر، دەپۋتات تولىق ايلىعىن «قازاق ءتىلىن دامىتۋ» قورىنا اكەپ بەرىپتى دەگەندى ەستىگەنىمىز جوق. باتىرشا-ۇلى 2011 جىلدان بەرى استانا «مەملەكەتتىك ءتىل» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىنىڭ ءىس جۇزىندە قولدانۋدا ۇلكەن جۇمىس اتقارىپ كەلەدى.

ساكەڭ – ۇلت مۇددەسىن قورعاۋشى پاتريوت. ۇلتتى ساقتاۋداعى كۇرەسى ءۇشىن زارداپ شەگەدى. سول كەزدەگى كايردەگى ەلشىنىڭ جالاسىمەن ونى ديپلوماتيا قىزمەتىنەن قۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانادى. اقىرى شىندىق جەڭەدى، باتىرشا-ۇلى بىلىكتىلىگى مەن قايسارلىعىنىڭ ارقاسىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە ءتورت ايدان كەيىن قايتا جۇمىسقا قابىلدانادى. قازاق زيالىلارى مەن قايراتكەرلەرىنىڭ قارقىندى قارسىلىعىنان كەيىن كوسموپوليتتەردىڭ ۇلتتىڭ اتىن وزگەرتۋ ويلارى جۇزەگە اسپادى، – دەيدى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى بولات كومەكوۆ.

سايلاۋ باتىرشا-ۇلى – قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. ەل دامۋى مەن يگىلىگى جولىنداعى ەڭبەگى لايىقتى باعالانىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قۇرمەت» جانە «پاراسات» وردەندەرىمەن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ساياساتىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» ءنازىر تورەقۇلۇلى اتىنداعى، سونداي-اق «قر تاۋەلسىزدىگىنە 25 جىل» مەدالدارىمەن ماراپاتتالدى. «قر ديپلوماتيالىق قىزمەتىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى» اتاندى.

مىنە، تاۋەلسىزدىك جولىندا ەڭبەك سىڭىرگەن، تەر توككەن سايلاۋ باتىرشا-ۇلى سىندى تۇلعالارىمىزدىڭ ەسىمىن ۇمىتپاعانىمىز، جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاپ ۇلىقتاعانىمىز ابزال.

دايىنداعان ۆەنەرا مۇراتقىزى،

«تاۋەلسىزدىك جولىنداعى ديپلوماتيا» كىتابىنىڭ رەداكتورى

Abai.kz