ادام الاسى ىشىندە،
جىلقى الاسى سىرتىندا
(حالىق ماقالى)

جاس كەزىمدە سولتۇستىكتەگى وبلىستاردىڭ بىرىندە، اۋدان اكىمشىلىگىندە ۇزاق جىلدار جۇمىس جاسادىم. اۋدان اكىمى وسى جاقتىڭ ورىس ءتىلدى قازاق ازاماتى بولاتىن. مەنى قايران قالدىرعانى، ءوزىنىڭ ورىنباسارلارى ەتىپ، تەك ورىستاردى تاعايىندايتىن. ءتىپتى، قالا اكىمى ەتىپ تە، وزگە ۇلتتىڭ وكىلىن وتىرعىزدى. كەيىننەن جۇرتتان ەستىگەنىم، بۇلار اكىمنىڭ مەكتەپتە بىرگە وقىعان سىنىپتاستارى ەكەن.

ايتايىن دەگەنىم، مەملەكەتتىك جۇمىسقا دوس-جارانىن، تۋعان-تۋىسقانىن، تانىسىن تارتۋ اقىلعا مۇلدە سىيىمسىز نارسە عوي. سونداي-اق، بۇل ۇجىمدىق ۇرلىققا اپارىپ سوعۋى دا مۇمكىن جانە سولاي بولادى دا. تاعى ءبىر ەسكەرتەرىمىز، بۇل قازاق ەلى بولعان سوڭ، قازاقتاردى نەگە تاعايىنداماسقا. ول جاقتا قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولسا دا، ەش ۋاقىتتا مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا ءبىزدىڭ انا تىلىمىزبەن ءىس جۇرگىزىلمەيتىن. بۇل جاعداي 2016 – 2017-ءشى جىلعا دەيىن سوزىلدى. قازىرگى كۇندەرى وزگەرمەسە.

سونىمەن قاتار، وسىلاردىڭ اراسىندا ۇزاق جىلدار جۇرگەنىمدە انىق بايقاعانىم، وسى سولتۇستىك ولكەلەردەگى قازاقتاردىڭ كوپشىلىگى انا تىلىنەن، داستۇردەن، ءتىپتى قايسىبىرى مۇسىلماندىق سەنىمنەن دە جۇرداي بولعان. ارينە، ءىشىنارا ءوزىنىڭ قازاقتىق بولمىسىن ساقتاعاندار بار شىعار، ونىڭ وزىندە دە تەكتى تۇقىمدار بولماسا. وسىلاردى كورىپ ءجۇرىپ، كوڭىلىم قۇلازىپ، قينالاتىن ەدىم. بۇل جاقتىڭ ازامات-ازاماتشالارىنىڭ ءوز تىلىنە، داستۇرىنە جاناشىرلىق تانىتىپ، «نەگە بۇلاي؟» دەيتىندەي كوڭىل بولگەنىن بايقاماپپىن. ەندى قاراڭىز، بۇل ولكەلەردەن ەلىن، جەرىن ويلايتىن، سول ءۇشىن كۇرەسەتىن، جۇمىس جاسايتىن ۇلتتىق كادرلار ەشقاشان شىقپايدى عوي! بۇلاردى مينيسترلىك دەڭگەيگە كوتەرۋدىڭ ءوزى، وتە قاۋىپتى! نەگە دەسەڭىز، ولار، الدىمەن ءتىلدى بىلمەيدى، قازاقتاردى مەنسىنبەيدى، قازاق جەرىندە جۇرسە دە، ورىسقا قوشەمەت كورسەتىپ، سولاردى جاقتاپ، رەسەيگە قاراپ ۇلىپ تۇرادى. سوندىقتان، ولاردىڭ اراسىنان كادر ىزدەپ، ولاردى كوتەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىزدىڭ قازىرگى قادىرمەندى بيلىككە، مەملەكەتتىك كادرلاردى: (ايىپ ەتپەسىن) ۇلتتىق مەملەكەت بولامىز دەسەك، قازاق ءتىلدى وبلىستاردان تاڭداعانى دۇرىس-اۋ دەپ ويلايمىن. (ورىس تىلدىلەردىڭ ۋاقىتى الدە قاشان وتكەن). ونىڭ وزىندە دە، تاجىريبەسى جەتەرلىكتەي، جۇمىستا ىسىلعان، جاۋاپكەرشىلىكتى تۇسىنەتىن، ادال، ءادىل ازاماتتار بولسا. اسىرەسە، ءوندىرىس ورىندارىندا جۇمىس جاساعان، وزگە ۇلتتاردى دا ەرتە الاتىن، ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى مىقتى ازاماتتاردى تاعايىنداسا دەيسىڭ. ارينە، بىزدىكى ۇسىنىس قوي.

جالعان قازاقتاردان ساق بولايىق.

مەن جاستايىمنان وزگە ۇلتتاردىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، ەڭبەك ەتتىم. تەك، كەيىنگى جىلدارى عانا بولماسا. مەنىمەن قاتار جۇمىس جاساعانداردىڭ كەيبىرى بوگدە ۇلت وكىلدەرى بولسا دا (قازاققا ۇقساس), ءتول قۇجاتتارىن قازاق قىلىپ وزگەرتكەنىن بىلەمىن. ارينە، مۇندا تۇرعان ەشتەڭە دە جوق. دەگەنمەن، بۇلار جوعارعى بيلىككە جەتىپ السا، ەڭ قاۋىپتىسى سول، اينالاسىنا وزدەرى سىياقتى جالعان قازاقتاردى  جيناپ الادى. مىسالى، ماعان كەزىندە، قاسىمدا جۇرگەن ۇيعىر جۋرناليستتەرى ايتۋشى ەدى; سەندەردە، ياعني، قازاقتاردا «باتتال» دەگەن ءسوز بار، ال بىزدە «باتال» دەگەن ءسوز بار. تەگى (فاميلياسى) «باتالوۆ» دەپ كەلگەندەردىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن، ۇلتى قازاق دەپ كورسەتىلگەنىمەن، ولاردىڭ ءتۇبى ۇيعىرلار بولىپ كەلەدى، - دەگەن ەدى. -  اناۋ، وبلىس اكىمىن بىلەسىڭ عوي (الماتى وبلىسى), فاميلياسى باتالوۆ، - دەپ جىمياتىن، -  ىشىڭ سەزەمە دەگەندەي.  وسىعان وراي ايتارىم، قازىرگى رەسپۋبليكالىق «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ توراعاسى رايىمبەك باتالوۆ (ۇيعىرلاردا دا رايىمبەك دەگەن ەسىم بار) سوندا كىم بولىپ شىقتى؟! الايدا، بۇل ازاماتقا كىر جاعايىق، جاماندايىق  دەپ وتىرعان جوقپىز، قۇداي ساقتاسىن،  بىراق، وسى ازاماتتىڭ ەشۋاقىتتا قازاق ەلىندە جۇرسە دە،  اتا زاڭىمىزدا قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولعانىمەن، قازاقشا ايتقانىن، قازاق تىلىندە ءىس جۇرگىزگەنىن كورمەدىك! اينالاسىنا، ورىس ءتىلدى ءوز ۇلتىن جيناپ الىپ جۇرگەن جوق پا، دەيسىڭ كۇدىكتەنىپ! قاتەلەسۋىمىز دە مۇمكىن، وندا ايىپ ەتپەسىن! ارينە، بىزدىكى جوعارىداعىلارعا يشارا عوي! ەلىڭدى بيىككە كوتەرەر، ءوسىپ-وركەندەۋىنە جول اشار، ءادىل دە شىنايى ازاماتتار كوپ بولسا ەكەن دەيسىڭ.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz