باسقىنشى رەسەي ۋكرايناعا سوعىس اشىپ، قالالارىندا قانقاساپ جاساعالى ءبىر جىلعا جۋىقتاپ كەلەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە رەسەي اسكەرى بەيبىت حالىقتىڭ تۇرعىنجايلارىن تالقانداپ، بۇتىندەي قالالاردى ءۇيىندى-قيراندىعا اينالدىرعانىن الەم جۇرتى كورىپ، ءبىلىپ وتىر. اسىرەسە، كرەمل ستراتەگتەرى ۋكراينانىڭ ينفراقۇرىلىمدارىنا اياۋسىز سوققى جاساپ، كيەۆ باستاعان ءىرىلى-ۇساقتى قالالاردى جارىق پەن جىلۋدان ايىرۋعا تىرىسۋدا.

قازىر كيەۆ جانە وزگە قالالار قوسالقى گەنەراتورلارعا مۇقتاج. سونى ەسكەرگەن الەمنىڭ وركەنيەتتى ەلدەرى ۋكراينا حالقىنا گەنەراتورلار جولداپ جاتىر. بۇل ساناتتا قازاقستان دا بار. قازاقستان ۋكرايناعا 41 دانا گەنەراتور جولداعان. جالپى ۋكرايناعا 2022 جىلى گۋمانيتارلىق كومەك رەتىندە بەرىلگەن گەنەراتورلاردىڭ سانى 354 مىڭنان اسقان.

بۇل كۇنى-ءتۇنى گۇرسىلدەگەن وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۋكراينا حالقىنىڭ جاعدايى. ال الماتىنىڭ «باراحولكا» اتالىپ كەتكەن الىپ بازارىنداعى، سونىڭ ىشىندە بەس جىلدان بەرى «رەيدەرلىكپەن» كۇرەسىپ كەلە جاتقان «راحات» بازارىنداعى ساۋداگەرلەر ەشقانداي سوعىسسىز-اق، ايدىڭ-كۇنى امانىندا، ساقىلداعان سارى ايازدا، جەرگىلىكتى باسشى-قوسشىلىقتىڭ قۇقايىنان گەنەراتور قوسىپ وتىرۋعا ءماجبۇر.

ءبىز جۋىردا «راحات» بازارىنا بارىپ، ونداعى 300-گە تارتا ساۋداگەردىڭ جاعدايىن ءبىلىپ قايتتىق.

كوكەباەۆا حانىمنىڭ قۇقايىنان ءبىر جىلدان بەرى جارىقسىز، جىلۋسىز وتىرمىز!

تامارا جۇباندىقوۆا، ساۋداگەر-كاسىپكەر:

- مەن وسى «راحات» بازارىندا كاسىپكەرمىن. وسى بازاردا 20 جىلدان بەرى جۇمىس جاساپ، وتباسىمدى اسىراپ كەلەمىن. قازىر بازاردا 300-گە جۋىق كاسىپكەر بارمىز. «جاڭا قازاقستان» دەپ جاتىرمىز. بىراق، ءبىز قازىر جارىقسىز، جىلۋسىز وتىرمىز. بىزگە جەتىسۋ اۋدانىنىڭ اكىمى گۇلنار كوكەباەۆا كەلدى دە، جارىعىمىزدى كەسىپ تاستادى.

وسى زاماندا جارىقسىز وتىرۋ دەگەندى ءسىز قالاي تۇسىنەسىز؟ قازىر بىلەسىزدەر، اياز قىسىپ تۇر. جارىقسىز، جىلۋسىز وتىرىپ ساۋدا جاساۋ دەگەن قانشالىقتى قيىن ەكەنىن بىلەسىز بە؟! اكىم حانىمعا ايتارىمىز بىرەۋ عانا – ءبىزدىڭ جارىعىمىزدى قايتارىپ بەرىڭىز!

اكىم گۇلنار كوكەباەۆا بىزگە وسىدان ءبىر جىل بۇرىن كەلىپ، ناۋرىز ايىندا بولۋى كەرەك: «سەندەرگە ءبىر اي ۋاقىت بەرەمىن. ەگەر ءبىر ايدا بازاردى بوساتپاساڭدار، جارىقتارىڭدى ءوشىرىپ تاستايمىن»، - دەپ قوقاڭداپ كەتتى. ءبىز نەشە جىلدان بەرى وسى بازاردا ءجۇرىپ، ساۋدامىزدى ساتىپ كەلەمىز. ءبىر ايدا بوساتا المايتىنىمىزدى ايتتىق. «بۇل ءبىزدىڭ زاڭدى ورنىمىز. ءبىز ۋاقىتىلى سالىق تولەپ وتىرمىز. ءبىز وزىمىزگە ارتىلعان جاۋاپكەرشىلىكتەردەن جالتارىپ جاتقان جوقپىز. بىزدە بارلىعى زاڭدى. ەندەشە نەگە بازاردى بوساتۋىمىز كەرەك؟ ءبىز كاسىپكەرلەرمىز. ءبىزدى سولاي كەلىپ، قوقان-لوقىمەن قۋىپ شىعۋعا قۇقىڭىز جوق»، - دەدىك اكىمگە. ول: «جارايدى»، - دەدى دە كەتتى. ال ەرتەڭىنە جانىنا ادامدار الىپ كەلىپ، جارىقتى ءوشىرىپ تاستادى. اكىمنىڭ مۇنىسى قالاي؟ سودان بەرى جارىقسىز، جىلۋسىز وتىرمىز. بۇكىل بازار بولىپ جالعا گەنەراتور الدىق. كۇن سايىن قانشاما اقشامىز سول گەنەراتورعا كەتىپ جاتىر. سول كەتكەن اقشانىڭ ورنىنا ءبىز مىنا بازاردى زاماناۋيلاندىرىپ، جوندەپ الار ەدىك قوي...

ەمەنجان مارۆانوۆ، ساۋداگەر-كاسىپكەر:

- مەن وسى بازاردا 1997 جىلدان بەرى كاسىپ جاساپ كەلەمىن. بىلتىر ناۋرىز ايىندا جەتىسۋ اۋدانىنىڭ اكىمى گۇلنار كوكەباەۆا كەلىپ ءبىزدىڭ جارىعىمىزدى ءوشىرىپ كەتتى. كەيىن انىقتالعانداي، ول اكىمنىڭ بازاردى ءبۇيتىپ الۋعا قۇقى جوق ەكەن. اكىمنىڭ قانداي زاڭعا سۇيەنىپ، بازاردىڭ جارىعىن ءوشىرىپ تاستاعانىن ەشكىم بىلمەيدى. جارىق ۇكىمەتتىكى عوي. زاڭ بويىنشا بىزگە جارىق بەرىلۋى كەرەك. مەن سول 1997 جىلدان بەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن مۇنداي زاڭسىزدىقتاردى كورگەن جوقپىن. ءبىز زاڭدى كاسىپكەرمىز. قۇجاتتارىمىز ءتۇزۋ. سالىق تولەپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ ساۋدا ۇيلەرىنە بارىپ وتىرۋعا كۇشىمىز جەتپەيدى. ءبىز مۇندا ادال جولمەن وتباسىمىزدى اسىراپ وتىرمىز. ۇكىمەتكە الاقان جايىپ وتىرعانىمىز جوق.

نارازىلىققا شىعامىز! باسقا امالىمىز قالمادى!

نۇربول ماحمۇتوۆ، بازار قىزمەتكەرى:

- مەن وسى بازاردا 25 جىل بولدى، جۇمىس جاساپ، وتباسىمدى اسىراپ وتىرمىن. مىنە، 5 جىلدان بەرى بازارعا قاتىستى سوت ىستەرى ءجۇرىپ جاتىر. قازىر كەيبىر شەندىلەردىڭ قوماعايلىعىنان بازارداعى ساۋداگەرلەر، كاسىپكەرلەر وسىنداي قيىن جاعدايعا قالىپ وتىر. وكىمەت ءبىزدى قىسىپ جاتىر. جەتىسۋ اۋدانىنىڭ اكىمى كەلدى دە: «بازاردى بوساتىپ بەرىڭدەر. ونىڭ ورنىنا باسقا دۇنيە سالامىز»، - دەدى. ونان سوڭ، كەلىپ جارىعىمىزدى ءوشىرىپ تاستادى. قازىر جارىق جوق. گەنەراتورمەن وتىرمىز. قازىر كۇن سۋىق. سۋىمىز دا قاتىپ جاتىر. قازىر قايدا باراتىنىمىزدى دا بىلمەي قالدىق. سوتقا بارساق، بىلاي جىبەرەدى. پروكۋراتۋراعا بارساق، تاعى اناعان-مىناعان سىلتەيدى. ءبىز بۇلاي جالعاسا بەرسە، بازارداعى حالىق بولىپ نارازىلىققا شىعامىز. بىزدە باسقا امال قالمادى.

سوت بيلىك باسىنداعىلاردىڭ قولشوقپارى بولىپ وتىر!

ءجاميلا تولەنوۆا، زاڭگەر:

- الماتىداعى راحات بازارى كاسىپكەرلەرى ءۇشىن بۇگىنگى ەڭ وزەكتى ماسەلە – ەلەكتر جارىعى. وتكەن جىلدىڭ 30 ناۋرىزىندا جەتىسۋ اۋدانى اكىمى گۇلنار كوكەباەۆا كەلىپ: «ءبىر ايدىڭ ىشىندە بازاردى بوساتىڭدار. بۇل جەرگە «تكم» فيرماسىنىڭ جەر پايدالانۋ تۋرالى ءوتىنىشى قاناعاتتاندىرىلمايدى»، - دەپ قوقان-لوقى جاساعاننان كەيىن، بازار ەلەكتر جارىعىنان اجىراتىلدى.

10 ايدا تالاي وزگەرىس جاساۋعا بولاتىن ەدى. بىراق، قازىر ءبىزدىڭ كەزىگىپ وتىرعان ماسەلەمىز – ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى زاڭ ۋاقىتىنان كەشەۋىلدەپ تۇر. بىزدىكىندەي قيىن جاعدايدان شىعاتىن جول زاڭدا كورسەتىلمەگەن. زاڭ بويىنشا ەلەكتر جارىعىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جەردىڭ مەنشىك نەمەسە پايدالانۋ قۇقىن انىقتايتىن قۇجات كەرەك. بىزدە بۇل داۋ سوت قاراۋىندا. جەر ماسەلەسىنە قاتىستى باعانى سوت بەرەر. ال ەلەكتر جارىعىنا كەلگەن كەزدە ەڭ ءبىرىنشى – ءوز قىزمەتتىك وكىلەتتىگىن اسىرا پايدالانعان اۋدان اكىمىنە كاسىبي باعا بەرۋ كەرەك! قازىر كاسىپكەرلەردى 18 ملن تەڭدەدەن ارتىق شىعىنعا ۇشىراتىپ وتىرعان اكىمنىڭ ارەكەتتەرىنە باعا بەرۋ كەرەك دەپ ارىزداندىق. ال ول «قىلمىستىق قۇرام جوق» دەگەن نەگىزبەنەن نومەنكلاتۋرالىق ىسكە جىبەرىلىپ جاتىر. بۇل دەگەن نە؟ بۇل – الماتى قالاسىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اكىمدەردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىنە باعا بەرۋگە دايىن ەمەس دەگەن ءسوز!

زاڭدىق كۇشىنە ەنگەن  2019 جىلعى سوتتىڭ شەشىمى ءالى كۇنگە دەيىن ورىندالماي كەلەدى. قىلمىستىق كودەكستىڭ 430-بابى بويىنشا جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باستىعى مەن ونىڭ ورىنباسارىنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعاۋ تۋرالى بەرگەن شاعىمىمىز دا نومەنكلاتۋرادا. ءبىزدىڭ ەلدە – ەڭ جوعارعى بيلىك – سوت بيلىگى. ەگەر سوتتىڭ شەشىمى ورىندالمايتىن بولسا، وندا نەگە سوت تابالدىرىعىن توزدىرىپ ءجۇرمىز؟..

ال ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا 300-گە جۋىق كاسىپكەردى ەلەكتر جارىعىنان ايىرىپ، ءوز كاسىبىن اتقارۋعا تولىق مۇمكىندىك بەرمەيتىندەي جاعداي جاساپ وتىر. بۇل الماتى سەكىلدى قازاقستانداعى ەڭ ءىرى بيزنەس ورتالىقتا ورىن الىپ وتىر.

بۇل جايت بويىنشا بەيبىت شەرۋ وتكىزۋگە 31 مارتە حابارلاما بەردىك. بۇل حابارلامالاردىڭ بارلىعى قاراۋسىز، اياقسىز قالدىرىلىپ وتىر. ماحاتما گاندي اتىنداعى پاركتە ءبىز بەيبىت شەرۋ وتكىزۋدى سۇراعان كۇنى «ءىس-شارالار وتەدى» دەپ كەرى قايتارىلىپ كەلەدى. ال سول كۇنى، سول ۋاقىتتا پاركتە ەشقانداي دا شارالار وتكىزىلمەيدى.

جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگانى مەن وعان باعىنىشتى ورگانداردىڭ ىسىنە باعا بەرسەك، ءبىزدىڭ ەلدە ولار وزگەرىسكە دايىن ەمەس. ولار ءالى ەسكىنىڭ سويىلىن سوعىپ وتىر.

گەنەراتوردىڭ كۇشىمەن، جاعارماي ساتىپ الىپ، كۇندىز-ءتۇنى سونىڭ باسىندا كۇزەتىپ وتىرمىز. ءبىز قازىر سوناۋ توقسانىنشى جىلدارداعى كۇيگە ءتۇسىپ وتىرمىز. جاعدايدى شەشەتىن كىم؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ءبىز 10 اي بويى تاپپادىق.

قازىر ءبىز ۇكىمەتتەن، دەپۋتاتتاردان زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىپ، تىعىرىقتان شىعاتىن جول تاۋىپ بەرىن سۇرايمىز. نەمەسە «الاتاۋجارىق» پەن «راحات» بازارى اراسىندا تىكەلەي كەلىسىمشارت جاسالىپ، جارىقپەن قامتىلاتىن مۇمكىندىك جاسالسا دەيمىز. بىراق، بۇل ماسەلەنى كىم شەشە الاتىنى تاعى بەلگىسىز.  ازىرگە ءبىزدىڭ الىپ وتىرعان ناتيجەمىز – تابالدىرىق توزدىرۋ عانا. جاۋاپكەرشىلىك الىپ، ماسەلەنىڭ ءمان جايىنا بارايىن دەپ وتىرعان بىردە-ءبىر لاۋازىمدى تۇلعانى كورگەن جوقپىز.

وسى داۋ باستالعان كەزدە قازاقستان پرەزيدەنتىنە ۇندەۋ جاريالاعانبىز. ول ۇندەۋ ءتيىستى ورگاندارعا جولدانعانىمەن، تاعى دا اياقسىز قالدى. ودان بەرى 5 جىلعا جۋىقتاپ كەلەدى.

قازىرگى ەلەكتر جارىعىمەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا ايتار داتىمىز – ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا باعىتتالادى.

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!

«قاڭتار وقيعاسى» ەستان شىعاتىنداي ۋاقىت وتكەن جوق. سول كەزدە توگىلگەن قان كەۋىپ ۇلگەرگەن جوق. سىزگە قاڭتار كەزىندە جالعان مالىمەت بەرگەن بيلىك باسىنداعى ادامداردىڭ وزگەرىسكە دەگەن نيەتىن ءبىز بايقاپ وتىرعان جوقپىز. ءدال وسى «راحات» بازارى كاسىپكەرلەرىنىڭ باسىنا تۋىپ وتىرعان كۇن قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى كاسىپكەرلەردىڭ باسىندا بار ەكەنىن كامىل سەنىمدىمىز. وسى ماسلەنى ءوزىڭىز باقىلاۋعا الىپ، جاۋاپتى ادامدارعا تاپسىرما بەرسەڭىز. ويتكەنى، حالىقتىڭ ءتوزىمى شەكسىز ەمەس. بۇل تەك نارازىلىقتى ۇدەتپەسە، شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەنىڭ باسقا جولعا ءتۇسۋى وتە قيىن.

«راحات» بازارىنىڭ 300-گە جۋىق كاسىپكەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تولىققاندى ازاماتتارى. ءبىزدىڭ ەلدەگى اتا زاڭدا كورسەتىلگەن بۇكىل قۇقىقتار مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋعا كەدەرگى بولاتىن اكىمشىلىك توسقاۋىلدار كوپ. بۇل توسقاۋىلداردى قويىپ وتىرعان مەملەكەتىك تۇلعالار ءوز ارەكەتتەرىنە باعا بەرە المايدى. مىناداي توسقاۋىلمەن ءبىز ەرتەڭگى كۇنگە سەنىمدى قادام باسۋىمىز ەكىتالاي. جەر-جەردە بولىپ جاتقان بيلىكتىڭ ارەكەتتەرىنىڭ ءبارى ءسىزدىڭ جولداۋىڭىزعا كەرەعار. ءبىزدىڭ الدىمىزدا تۇعان ءبىر عانا ماسەلە – ءبىز ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتىن تىڭداۋىمىز كەرەك پە، الدە جەرگىلىكتى شولاقبەلسەندىلەردىڭ ايتۋىمىن ءجۇرۋىمىز كەرەك پە؟

مەن قازىر، جوعارعى سوتتىڭ، باس پروكۋراتۋرانىڭ الدىندا ءوز-وزدەرىن ورتەپ جىبەرگەن ازاماتتاردى جاقسى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. ويتكەنى، بۇنىڭ بارلىعى شاراسىزدىقتان بولعان سوڭعى امالدارى. ءبىز 300 كاسىپكەر تەك زاڭ اۋماعىندا ارەكەت ەتىپ وتىرمىز. سونىڭ وزىندە توسقاۋىلدىڭ كۇشى ۇدەمەسە، كەمىپ تۇرعان جوق. ويتكەنى، جەكە امبيتسيالار كۇشتى. بۇل امبيتسيالاردى جويۋ – تەك زاڭ ۇستەمدىگى بولعان كەزدە عانا جۇزەگە اسادى. تەك وسى كەزدە عانا ادىلدىككە قول جەتكىزە الامىز. ال زاڭ ۇستەم بولۋى ءۇشىن – شاشىراپ جاتقان زاڭ نورمالارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ۇكىمەت باسىنداعى  زاڭ شىعارۋشى ورگانداردىڭ قاسىندا ەرتەگىدەگى كۇلبيكەنىڭ وگەي شەشەسى مەيىرىمدىرەك.

ءبىز قاجەتتى زاڭدى تابۋ ءۇشىن التىن ىزدەۋشىلەردەي ىزدەنەمىز. نەگە زاڭ تەك جەكەلەگەن توپتاردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتەدى؟ نەگە زاڭ جالپى حالىقتى قورعامايدى؟ سوت بيلىگى نەگە تەك بيلىك باسىنداعىلاردىڭ عانا قولشوقپارى بولىپ وتىر؟ بۇل سۇراقتاردىڭ بارلىعىنىڭ ءدال قازىر جاۋابى جوق. سوندىقتان دا، ءبىز قازىر پرەزيدەنتتەن كومەك كۇتەمىز.

Abai.kz