وڭىرلەردى نە وزگەرىس كۇتۋدە؟ پرەزيدەنت نە دەيدى؟

پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ قازاقستان ايماقتارىندا جۇزەگە اسىرۋعا ۇسىنعان وزگەرىستەرى (2023 جىلعا شولۋ)

قازاقستان ءۇشىن 2022 جىل كوپتەگەن وزگەرىستەر مەن جاڭعىرۋلاردىڭ ۋاقىتى بولدى. ەلىمىز جاڭا قارقىن مەن باعىتتا دامۋدىڭ جولىنا بەتبۇرىس جاسادى. ەلىمىزدە جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزىلدى، سونىڭ نەگىزىندە كونستيتۋتسيامىزدا ايقىن وزگەرىستەر ورىن الدى. ەل پرەزيدەنتى تەك 7 جىلعا سايلاناتىن بولدى، پارلامەنت جۇيەسىنىڭ رەفورماسى باستالدى. مەملەكەت حالقىنىڭ ومىرىندە دە كوپتەگەن جاعىمدى وزگەرىستەر ورىن الدى، جۇمىس ورنى كوبەيدى، جالاقى مەن الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ كولەمى ۇلعايدى، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ بويىنشا كوپتەگەن جۇمىستار جۇرگىزىلدى. ەلىمىزدە اكىمشىلىك-اۋماقتىق رەفورمالار جۇرگىزىلدى، سونىڭ نەگىزىندە اباي، ۇلىتاۋ، جەتىسۋ وبلىستارى قۇرىلدى. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ العاشقى وتىرىسى وتكىزىلدى جانە «رەسپۋبليكا كۇنىنە» ۇلتتىق مەرەكە دەگەن مارتەبە دە بەرىلگەن بولاتىن.

ەلىمىزدە حالىقتىڭ ومىرىندە كوپتەگەن وزگەرىستەر ورىن الدى. قازاقستان ايماقتارى دا بەلگىلى ءبىر دارەجە دە جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋلارىن دا وتكەرىپ، جاڭا كەزەڭدى باستاعان بولاتىن. ءاربىر ايماقتىڭ 2022 جىل بويىنشا قورىتىندى ەسەپتەرىن شولا كەلە، جاعىمدى وزگەرىستەردىڭ بولعانىن، ايماقتاردىڭ العا قويعان جوسپارلارىنىڭ مەملەكەت حالقىنىڭ ومىرىنە، ەلىمىزدىڭ كوركەيۋىنە تيگىزەر ىقپالى زور ەكەندىگىن اتاي كەلە، ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەل ايماقتارىنىڭ 2023 جىلعا دامۋىن، وزگەرۋىنە قاتىستى ايتقان ۇسىنىستارىنا شولۋ جاساۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر. تەك وسىنداي وتكەندى، قازىرگىنى جانە بولاشاقتى شولۋ ارقىلى، مەملەكەتتىڭ جانە ايماقتاردىڭ دامۋىن ايقىن كورە الامىز.

باتىس قازاقستان ايماقتارى بويىنشا:

2023 جىلدىڭ 10 اقپانىندا مەملەكەت باسشىسى ماڭعىستاۋ، تۇركىستان، سولتۇستىك قازاقستان، قاراعاندى وبلىستارىنىڭ اكىمدەرىمەن كەزدەسكەن بولاتىن.

ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعاەۆ وتكەن جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىندا قۇنى 25 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن 15 ينۆەستيتسيالىق جوبا جۇزەگە اسىرىلعاندىعىن ايتقان بولاتىن. اكىم ءوڭىر ەكونوميكاسىنا تاراتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 15,8 پايىزعا ارتقاندىعىن، ونىڭ 762 ميلليارد تەڭگەگە جەتكەندىگىن مالىمدەدى. شجوب سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 75,3 مىڭ بىرلىككە جەتكەنىن، سالىستىرمالى تۇردە ول وتكەن جىلمەن سالىستىرعان كەزدە 33,3% وسكەن. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا تۋريزم سالاسىندا كورسەتىلگەن قىزمەتتەر كولەمى 1,6 ەسەگە وسكەن، سونداي-اق، ايماقتا 2022 جىلى شەتەلدەر مەن ەل ايماقتارىنان 231 مىڭ تۋريست كەلگەندىگىن پرەزيدەنتكە مالىمدەگەن. سونىمەن قاتار، اكىم ايماقتا تۇرعىنداردى اۋىز سۋىمەن قامتاماسىز ەتۋ، تۇرعىن-ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىن جەتىلدىرۋ، اقتاۋ قالاسىنىڭ ينجەنەرلىك ينفروقۇرىلىمىن قالىپقا كەلتىرۋ، ماەك كاسىپورنىن قايتا جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرى تۋرالى ايتقان [1].

مەملەكەت باسىشىسىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ 2023 جىلعا دامۋىنا قاتىستى ۇسىنىستارى.

توقاەۆ 2022 جىلدىڭ 7 قاراشاسىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەسكەن بولاتىن. ەلباسى وبلىمتا ادام سانىنىڭ وسكەندىگىن اتاپ، ايماقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى تۋرالى ايتقان. پرەزيدەنتتىڭ 2022 جىلدىڭ 7 قاراشاسىنداعى ماڭعىستاۋ حالقىمەن كەزدەسۋى كەزىندە ايماق ءۇشىن ايتىلعان نەگىزگى ماسەلەلەر تۋرالى تومەندەگى سىلتەمەدەن تولىقتاي وقي الاسىز [2], ال مەن قازىر سول پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىستارىنىڭ 2023 جىلى جۇزەگە اساتىن ساتتەرى تۋرالى ايتقىم كەلەدى.

ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا 2023 جىلى اتقارىلاتىن، جۇزەگە اساتىن ماڭىزدى جانە نەگىزگى جوبالار قاتارىنا اقتاۋ قالاسىندا مۇناي-حيميا كەشەنىن سالۋ (3 كەزەڭ) (بولجامدى شىعىن 106 400 ملن تەڭگە، جي قارجىلاندىرۋ كوزى); ينۆەستيتسيالىق سالىمدار كەزىندە اگروونەركاسىپتىك كەشەن سۋبەكتىسى شەككەن شىعىستاردىڭ ءبىر بولىگىن وتەۋ بويىنشا سۋبسيديالاۋ (بولجامدى شىعىن 494, 6 ملن تەڭگە، رب قارجىلاندىرۋ كوزى); جاعاجاي ءتۋريزمىن دامىتۋ ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلاردى جاساۋ، جاعالاۋ بويىنداعى ينفروقۇرىلىمدى جايلاستىرۋ (بولجامدى شىعىن 10 ملن تەڭگە، جب قارجىلاندىرۋ كوزى); كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق جوباسى شەڭبەرىندە كرەديتتەر بويىنشا سىياقى مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋ (بولجامدى شىعىن «دامۋ» كدق» اق قاراجاتى شەڭبەرىندە، رب قارجىلاندىرۋ كوزى); «ديپلوممەن اۋىلعا!» جوباسى اياسىندا مامانداردى تارتۋ (بيۋدجەتتىك كرەديت رب جوسپار – 1158 ادام، كوتەرمە جاردەماقى جب جوسپارى – 2164 ادام) (رب قارجىلاندىر كوزىنەن 1 027,5 ملن تەڭگە، جب بيۋدجەتتەن 137,1 ملن تەڭگە) جوبالارى جۇزەگە اسىرىلادى.

ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا پرەزيدەنتتىڭ باستاماسى مەن ۇسىنىستارى نەگىزىندە جوعارىدا اتالعان جۇمىستار 2023 جىلى جۇزەگە اسىرىلايىن دەپ جاتىر. ال قاسىم-جومارت توقاەۆ 2023 جىلدىڭ 9 ناۋرىز كۇنى باتىس قازاقستان جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋى كەزىندە باتىس قازاقستان ايماعىنىڭ ەلىمىزدىڭ دامۋى ءۇشىن ماڭىزدى ەكەندىگىن اتاپ، وبلىستىڭ الەۋەتى زور ەكەندىگىن ايتقان بولاتىن. ەلباسى كەزدەسۋ كەزىندە ايماقتاعى عالىمدارعا، جاستارعا، ەڭبەك ادامدارىنا قولداۋ كورسەتىلەتىندىگىن اتاپ، پرەزيدەنتتىك جاستار كادرلىق رەزەرۆى الەۋمەتتىك ليفت رەتىندە جۇمىس ىستەي باستاعاندىعىن اتاپ ءوتتى [3].

2023 جىلدىڭ 9 ناۋرىزىندا مەملەكەت باسشىسى باتىس قازاقستان وبلىسىندا جۇمىس ساپارى كەزىندە اقساي قالاسىنداعى «PetrolValves Kazakhstan» جشس-ءنىڭ ءوندىرىس تسەحىنا باردى. پرەزيدەنت ءوندىرىس ورنىنىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ، اتالعان ءوندىرىس ورنىنىڭ قازاقستاندا جوعارى تەحنولوگيالىق كلاپاندار وندىرەتىن جانە سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتەتىن جالعىز ءوندىرىس ورنى ەكەندىگىن اتادى [4]. اقساي قالاسىنداعى ءىس-ساپارى بارىسىندا پرەزيدەنت اقساي قالاسىنىڭ قازىرگى كەزدە تۇبەگەيلى وزگەرگەندىگىن، كوشەلەرىنىڭ ۇقىپتى جانە تازا ەكەندىگىن اتاپ وتكەن بولاتىن.

سول كۇنى-اق، پرەزيدەنت باتىس قازاقستان وبلىسى، ءبورلى اۋدانىندا «قاراشىعاناق پەتروليۋم وپەرەيتينگ ب.ۆ.» كونسورتسيۋمىنىڭ جۇمىسىمەن تانىسقان بولاتىن. قاراشىعاناقتى كەڭەيتۋ جوباسى سۇيىق كومىرسۋتەگىن ءوندىرۋ دەڭگەيىن 46 ميلليون تونناعا دەيىن ۇلعايتىپ، مەملەكەتىمىز بەن مەكەمە سەرىكتەستەرىنە قوسىمشا تابىس تابۋعا مۇمكىندىكتەر بەرەتىندىگى ايتىلدى. جوبامەن تانىسۋ بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى جاڭا گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار، قاراشىعاناق كەن ورنىنىڭ ەلىمىزدەگى مۇناي-گاز يندۋسترياسىن وركەندەتۋدەگى، سونداي-اق الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالانى دامىتۋداعى ۇلەسى زور ەكەنىنە نازار اۋدارعان بولاتىن [5].

پرەزيدەنت باتىس قازاقستان ايماعىنا ساپارى كەزىندە «باتىس قازاقستان ماشينا جاساۋ كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامىنا بارىپ، زاۋىتتىڭ جۇمىسىمەن تانىسقان بولاتىن. زاۋىت مۇناي، گاز، كۇردەلى مەتالل كونسترۋكتسيالارىن ءوندىرۋ، وڭدەۋ، تاسىمالداۋعا ارنالعان جوعارى تەحنولوگيالىق جابىدقتار شىعارۋمەن اينالىسادى. كاسىپورىن جۇمىسىمەن تانىسۋ كەزىندە مەملەكەت باسشىسى ايماقتا، وسى كاسىپورىننىڭ جاڭا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتكەن بولاتىن. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پىكىرىنشە، ءوندىرىس ورنى مۇناي-گاز جانە ەنەرگەتيكا سالالارىنا ارنالعان جوعارى تەحنولوگيالىق جابدىقتار شىعارادى، سوندىقتان بۇل سالالاردا وتاندىق ماشينا جاساۋ ونىمدەرىنىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ماڭىزدى دەگەن بولاتىن [6].

مەملەكەت باسشىسى ورال قالاسىنا ساپارى كەزىندە سوعىس ارداگەرى يۆان گاپيچتىڭ ۇيىنە بارىپ، 100 جاسقا تولعان مەرەيتويىمەن قۇتتىقتادى. قاسىم-جومارت توقاەۆ ارداگەردىڭ ءومىر جولى حالىققا قىزمەت ەتۋدىڭ، ەرەن جانە ادال ەڭبەكتىڭ، وتانسۇيگىشتىكتىڭ ايقىن ۇلگىسى سانالاتىندىعىن اتاپ ءوتىپ، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن العىسىن بىلدىرگەن بولاتىن [7].

مەملەكەت پرەزيدەنتىنىڭ باتىس قازاقستان ايماقتارىنا ءىس-ساپارىنا شولۋ جاساي كەلە، اتالعان ايماقتىڭ مەملەكەتتىڭ بارلىق قىرىنان دامۋىنا تيگىزەر ىقپالىنىڭ زور ەكەندىگىن ايقىن بىلۋگە بولادى. وعان كۋا، توقاەۆتىڭ اتالعان ايماقتا كوپتەگەن ءوندىرىس، كاسىپورىندارى مەن زاۋىتتاردى ارالاۋى مەن ولاردىڭ اتقارىپ جاتقان قىزمەتتەرىنىڭ مەملەكەتتىڭ دامۋىنا، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا تيگىزەتىن ۇلەستەرىنىڭ زور ەكەندىگىن ايتۋىندا بولدى. قازىرگى كەزدە، باتىس قازاقستان ايماعى قازاقستاننىڭ ءوندىرىس ورىندارىنىڭ كوپ شوعىرلانعان مەكەندەرىنىڭ ءبىرى، بۇل سول اتالعان ايماقتا تۇراتىن حالىقتىڭ الەۋەتىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە. وسى جاقسى وزگەرىستەردى ايقىن ايتا كەلە، پرەزيدەنت اتالعان ايماقتىڭ دامۋىنا ادامي كاپيتالدىڭ زور ۇلەس قوساتىندىعىن دا ايتىپ كەتتى، ونى ءبىز ونىڭ جاستار، عالىمدار، سوعىس ارداگەرلەرى مەن قاراپايىم حالىقپەن كەزدەسۋى كەزىندە كورىپ وتىرمىز.

الماتى قالاسى بويىنشا:

2023 جىلدىڭ 23 اقپانىندا مەملەكەت باسشىسىنا الماتى قالاسىنىڭ اكىمى ەربولات دوساەۆ قالاداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعداي تۋرالى ەسەپ بەردى. اكىمنىڭ ايتۋى بويىنشا، بيىلعى جىلى قاڭتار ايىندا قالانىڭ قىسقا مەرزىمدى ەكونوميكالىق ينديكاتورى ينۆەستيتسيالىق جانە ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتىڭ ءوسۋى ەسەبىنەن 136,7% دەيىن ارتقان. نەگىزگى كاپيتالعا قۇيىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 21,9% ۇلعايدى. ەكونوميكانىڭ دامۋى قالاداعى ساۋدا، كولىك، وڭدەۋشى ونەركاسىپتىڭ دامۋى سالدارىنان وسكەندىگىن اتاعان.

پرەزيدەنت الماتى قالاسىنىڭ سەيسميكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا ۇسىنىلعان شارالار مەن بيىلعى جىلدىڭ ەكىنشى جارتىجىلدىعىندا سەيسمواۋديت جۇرگىزۋ جوسپارىن ماقۇلداعان بولاتىن. ءدال وسىلايشا، پرەزيدەنت اتالعان ايماقتا سەيسمولوگيالىق قاۋىپتى الدىن الۋ بويىنشا شارالاردىڭ جاسالۋىن نازارعا العاندىعىن اڭعارۋعا بولادى. وسىنىڭ نەگىزىندە قالاداعى نىسانداردىڭ قۇجاتتارىن جاڭارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بولدى.

الماتى قالاسىنىڭ اكىمى پرەزيدەنتكە قالاداعى «جاسىل دالىزدەر» جاساۋ ءۇشىن دۇنيەجۇزىلىك بانكپەن بىرلەسە جاسالىپ جاتقان ارەكەتتەر جوسپارى تۋرالى دا ەسەپ بەرگەن بولاتىن. بۇل مەملەكەت باسشىسى ءاردايىم نەگىزگە الىپ وتىرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى، وسىنىڭ نەگىزىندە قالادا جاسىل جەلەكتى اۋدانداردىڭ اۋماعى ۇلعايىپ، وزەندەر مەن كانالداردىڭ بويىندا كوگالداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.

ە.دوساەۆپەن كەزدەسۋ سوڭىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ اكىمگە ناقتى تابىستىڭ ارتۋىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە قالاداعى ەكولوگيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان شارالاردى كۇشەيتۋ جونىندە تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىن [8].

پرەزيدەنت 2023 جىلدىڭ 10 ناۋرىزىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ رەكتورى جانسەيىت تۇيمەباەۆتى قابىلداعان بولاتىن، سول كەزدە پرەزيدەنت ۋنيۆەرسيتەتتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى جانە قازۇۋ حالىقارالىق مارتەبەسىن نىعايتىپ، عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ قاجەت ەكەنىن نازار اۋداردى [9].

شىمكەنت قالاسى بويىنشا:

2023 جىلدىڭ 23 اقپانىندا مەملەكەت باسشىسى شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋدەن كەيىن پرەزيدەنت بيىلعى جىلى شىمكەنت قالاسىنىڭ دامۋ پەرسپەكتيۆاسىن ەسكەرە وتىرىپ، جاڭا دامۋ جوسپارىن بەكىتۋ كەرەكتىگىن ايتتى. سول بويىنشا، اكىم قازىرگى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قالا توڭىرەگىندەگى اۋدانداردىڭ تۇرعىندارى اۋىزسۋمەن جانە ەلەكتر قۋاتىمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلەتىندىگى تۋرالى باياندادى. سونداي-اق، ايماقتا «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا قالادا 25 مەكتەپتى جىل سوڭىنا دەيىن سالۋ جوسپارلانعاندىعىن اتادى.

كەزدەسۋ سوڭىندا مەملەكەت پرەزيدەنتى مۇرات ايتەنوۆكە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ، قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىستىق ساپاسىن ارتتىرۋ، سونداي-اق شىمكەنت قالاسىن ودان ءارى دامىتۋ جونىندە بىرقاتار مىندەت جۇكتەگەن بولاتىن [10].

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا قازىرگى كەزدە شىمكەنت قالاسىندا يندۋستريالدى ايماقتاردىڭ سانى ارتىپ كەلە جاتىر. بىلعى جىلى ايماقتا «جۇلدىز» جانە «بوزارىق» تاماق ونەركاسىبى اگرو-يندۋستريالىق ايماعىن قۇرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. وسىعان وراي ايماقتا جاڭا 3600-دەن استام جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى دەپ كۇتىلۋدە.

شىمكەنت قالاسى بويىنشا، قازىرگى كەزدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەلىمىزدەگى ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى جانە باعانى تۇراقتاندىرۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى قويعان ناقتى تاپسىرماسىنا سايكەس، قالادا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تەرەڭ وڭدەيتىن وندىرىستىك الاڭدارىن دامىتۋعا قولعا الىنعان.

پرەزيدەنت تە، ۇكىمەت وتىرىسى دا شىمكەنت قالاسى مەن اينالاسىنداعى ۇيلەردى گازداندىرۋ بويىنشا كوپتەگەن تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىن. قر پرەمەر-ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن 2023 جىلدىڭ 22 اقپانىنداعى ۇكىمەت وتىرىسىندا دا كوكتەمگى ەكىس جۇمىستارىنا دايىندىق پەن ەلدى-مەكەندەردى گازداندىرۋ ماسەلەلەرى دە قايتا قارالعان بولاتىن. دەگەنىمەن، قازىرگى كەزدە گازداندىرۋ ماسەلەسى ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىنا سەزىلەتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

اقمولا وبلىسى بويىنشا:

پرەزيدەنت 2023 جىلدىڭ 14 اقپانىندا اقمولا وبلىسى، كوكشەتاۋ قالاسىنداعى مالىك عابدۋللين اتىنداعى ازاماتتىق قورعاۋ اكادەمياسىندا ءىس-ساپارمەن بولدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەت حالقىنىڭ، ەلىمىزدىڭ اماندىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن، تۇتاستىعىن ساقتاۋدىڭ مىندەت پەن پارىز ەكەندىگىن اتاپ، اكادەميانىڭ ءرولى مەن قىزمەتىنە توقتالىپ كەتكەن بولاتىن. بۇل كەزدەسۋ بارىسىندا كوپتەگەن ماسەلەلەر قاراستىلدى، سونىڭ ىشىندە مەملەكەت باسىشىسى كەلەسىدەي تاپسىرمالاردى بەرگەن بولاتىن. پرەزيدەنت ازاماتتىق قورعانىس جۇيەسى تۇراقتى جاڭعىرتۋدى قاجەت ەتەتىن، وزىق الەمدىك تاجىريبەنى قابىلداپ، زاماناۋي جاڭا تەحنولوگيالاردى ەڭگىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ، بۇل ءۇشىن قۇتقارۋشىلاردى ساپالى دايىنداۋعا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىردى. وسى باعىتتا، كومانديرلەر مەن ۇستازداردىڭ باستى ءرول اتقاراتىندىعىن اتاپ ءوتىپ، ءوزىنىڭ تاپسىرماسىمەن ۇكىمەت اكادەميانىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋعا كۇش سالىپ جاتقانىنا جانە جاتاحانا مەن وقۋ كورپۋسىن سالۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىنا توقتالدى. قازىرگى كەزدە مەملەكەت تاراپىنان قۇتقارۋشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن كوتەرىپ، الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋدى جاقسارتۋ ءۇشىن جۇيەلى شارالار قولعا الىنىپ جاتىر. قاسىم-جومارت توقاەۆ وقۋ ورنىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن زاماناۋي قۇرال-جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى [11].

ايتا كەتەتىن جاعداي، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس بيىلدان باستاپ قۇتقارۋشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن 10-نان 70 پايىزعا دەيىن كوتەرىلەدى.

پرەزيدەنت «قازاقستان اگرويننوۆاتسيالىق كورپوراتسياسى» جشس كاسىپورىن جۇمىسشىلارىمەن اڭگىمەلەسۋى كەزىندە ولاردىڭ وتاندىق ماشينا جاساۋ ءوندىرىسىن دامىتۋعا قوسىپ جاتقان ۇلەستەرىنە ريزاشىلدىعىن ءبىلدىردى. سونداي-اق، ماشينا جاساۋ كاسىپورىندارىنا ۇكىمەن تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلىپ جاتقانىن، كاسىپورىننىڭ ەڭبەگى مەن ساپالى ونىمدەرىنىڭ ماڭىزدى ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى [12].

اقمولاعا ساپارى كەزىندە پرەزيدەنت ستەپنوگورسك قالاسىندا وتاندىق جىلىجاي تەحنولوگيالارىنىڭ دامۋىمەن تانىستى. پرەزيدەنت «قازاقستاننىڭ جىلىجاي تەحنولوگيالارى» جشس-نە باردى، جىلىجايدىڭ جۇمىستارى مەن جەتىستىكتەرىمەن تولىقتاي تانىستى. سونىڭ نەگىزىندە كەلەسى تاپسىرمالار مەن ۇسىنىستار بىلدىرگەن بولاتىن، بىرىنشىدەن ول شىعارىلىپ جاتقان ءونىمنىڭ ساپاسىنىڭ جاقسى بولۋىنان، وسى ونىمدەرىن ەكسپورتقا شىعارۋ مۇمكىندىكتەرىن ەسكەرۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىردى. كەزدەسۋ كەزىندە، وتاندىق اگروونەركاسىپتى كەشەندى دامىتۋعا قاتىستى كونسترۋكتيۆتى ۇسىنىستار ايتىلىپ، پرەزيدەنت ماسەلەنى ءجىتى باقىلايتىندىعىن، مەملەكەتتىڭ وتاندىق كاسىپكەرلەردى قولداۋدى جالعاستىراتىندىعىن، ىنتىماقتاستىقتى ارتتىراتىندىعىن اتاپ ءوتتى [13].

قاسىم-جومارت توقاەۆ اقمولا وبلىسىنا جۇمىس ساپارىمەن بارعان كەزىندە ستەپنوگورسك قالاسىنىڭ جەس جۇمىسىمەن، ايماقتا پەستيتسيدتەر مەن اگروحيميا ونىمدەرىن وندىرەتىن «استانا-نان Chemicals» زاۋىتىنىڭ جۇمىسىمەن تانىستى.

ستەپنوگوسك قالاسىنداعى مامانداندىرىلعان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىندە پرەزيدەنت قازاقستاندىق سپورتشىلاردىڭ ونەرىن ءاردايىم تاماشالايتىنىن جانە ولاردى قولدايتىندىعىن ايتقان بولاتىن. ەلباسى سپورتشىلاردىڭ جارىستارداعى جەتىستىكتەرى مەن جەڭىستەرى، ەلىمىزدىڭ شەتەلدەگى ءيميدجىن ارتتىرۋعا قوسقان ۇلەستەرى ءۇشىن العىس ايتتى [14].

پرەزيدەنت ستەپنوگورسك قالاسىنداعى 6-شى شاعىناۋداننىڭ اۋلاسىن ارالاۋ كەزىندە جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن اڭگىمەلەسكەن بولاتىن، سول كەزدە بىرنەشە وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلاندى. بىرىنشىدەن، پرەزيدەنت ستەپنوگورسك قالاسىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولەتىندىگىن اتاپ، جەرگىلىكتى جەو مەن جىلۋ جەلىلەرىنىڭ جاعدايى – ستەپنوگورسك تۇرعىندارىنا ماڭىزدى ماسەلە ەكەندىگىن اتادى. وسى ماسەلەنى شەشۋ كەزىندە مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە اكىمدىكپەن بىرگە، كاسىپورىن يەلەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ ماسەلەنى شەشۋگە تاپسىرما بەرگەندىگىن ايتتى. ەكىنشى ماسەلە ايماق ءۇشىن ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ بولۋى. ول بويىنشا پرەزيدەنت ستەپنوگورسك قالاسىندا پحد قالدىقتارىن ساقتاۋعا بايلانىستى حالىقتىڭ پىكىرىن ەستىدى، پرەزيدەنت: «مەن بۇل ماسەلەدەن حاباردارمىن. ماعان ۋتيليزاتسيا بويىنشا شاعىن كاسىپورىن سالۋ جونىندەگى شەشىم بار ەكەنىن باياندادى. مۇنداي شەشىمدى قولدايمىن» دەپ ايتقان بولاتىن [15].

پرەزيدەنت اقمولا وبلىسى بويىنشا اگروونەركاسىپتى دامىتۋ، وتاندىق ماشينا زاۋىتتارىن يننوۆاتسيالاندىرۋ، اگروحيميا ونىمدەرىن شىعاراتىن، ەكولوگيالىق تازا ايماققا اينالدىرۋدى كوزدەگەنىن كورۋگە بولادى.

تۇركىستان، سولتۇستىك قازاقستان، قاراعاندى وبلىستارى بويىنشا:

2023 جىلدىڭ 10 اقپانى كەزىندە جوعارىدا اتالعان ايماقتاردىڭ اكىمدەرىمەن پرەزيدەنت اقوردا دا كەزدەسكەن بولاتىن. كەزدەسۋ سوڭىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ وبلىستاردىڭ اكىمدەرىنە بىلتىر وڭىرلەرگە جۇمىس ساپارى بارىسىندا بەرگەن تاپسىرمالارى ۋاقىتىلى ءارى سالاپى ورىندالۋعا ءتيىس ەكەنىن ايتتى. سونداي-اق، ايماقتارداعى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىن قامتاماسىز ەتۋدى، حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋدى جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن ايتقان بولاتىن.

پرەزيدەنتتىڭ 2022 جىلدىڭ 27 قىركۇيەگىندە تۇركىستان وبلىسىنىڭ جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋى كەزىندە ايتقان ۇسىنىستارى مەن باستامالارىنىڭ 2023 جىلعا قاتىستىلىعى: «ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ كەلەسى وتىرىسى تۇركىستاندا وتكىزۋدى ۇسىنامىن. وندا ەل بولاشاعىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلايمىز». ەكىنشى باستاماسى، تۇرعىنداردى اۋىزسۋىمەن جانە تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى شەشىلەدى دەپ ايتقان بولاتىن [16].

پرەزيدەنتتىڭ 2022 جىلدىڭ 5 قازانىندا قاراعاندى وبلىسىنىڭ جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋى كەزىندە ايتقان ۇسىنىستارى مەن باستامالارىنىڭ 2023 جىلعا جالعاسۋى: «وبلىس ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپ سەكتورىندا جەتەكشى ورىنعا يە. ايماق قارقىندى دامىپ كەلەدى جانە ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسى بويىنشا تۇراقتى ءوسىم كورسەتكىشىن ساقتاپ وتىر. ءبىز «قۋاتتى وڭىرلەر – قۋاتتى ەل» قاعيداتىن ناقتى ۇستانىپ كەلەمىز» - دەدى مەملەكەت باسشىسى [17]. مەملەكەت باسشىسى 2022 جىلى قاراعاندى وبلىسى حالقىمەن كەزدەسۋى كەزىندە كوپتەگەن ماسەلەلەردى كوتەرگەن بولاتىن، وسى كەزدەسۋ كەزىندە ايتىلعان ماسەلەلەردى شەشۋ مەن حالىق جاعدايىن جاقسارتۋ مەن قولداۋ جۇمىستارى الداعى ۋاقىتتاردا دا جالعاسىن تاباتىندىعى انىق.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ قازاقستاننىڭ باتىس ايماقتارىندا، الماتى، شىمكەنت قالالارىندا، سولتۇستىك قازاقستان، تۇركىستان، قاراعاندى وبلىستارىندا 2023 جىلى جۇزەگە اسىرۋعا ۇسىنىلعان وزگەرىستەرىنە شولۋ جاساي كەلە قورىتىندى جاساساق، اتالعان ايماقتاردا دا جانە باسقا دا ايماقتاردا وزگەرىستەر مەن جاڭارۋ، جاڭعىرۋلاردىڭ كەزەڭى بولاتىندىعى ايقىن بولىپ تۇر. ماقالادا ايتىلعان ايماقتاردا وسىدان بەس جىل بۇرىنعى كەزدەرى مەن قازىرگى ۋاقىتتاعى ساتتەرىن كورسەڭىز، ايقىن وزگەرىستەر بارى انىق. ونى ءبىز اتالعان ايماقتاردا كاسىپورىنداردىڭ كوبەيۋىنەن جۇمىسسىز حالىقتىڭ ازايعاندىعىن، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ كوتەرىلگەندىگىن، ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتتەرىن الۋعا قولجەتىمدىلىكتىڭ ارتقاندىعىن، جەمقورلىق دەرەكتەرىنىڭ ازايعاندىقتارىن، ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋ قاتاڭ تارتىپكە كەلتىرىلگەندىگىن ايقىن كورە الامىز. دەگەنىمەن، قازىرگى كەزدە بارلىق ايماقتاردا بار ماسەلە ول ەكولوگيا ماسەلەسى سياقتى. سوندىقتان، مەن وسى ماسەلەنى پرەزيدەنتىمىزدىڭ نازارىنا الىنىپ، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ كەزىندە ەكولوگيا ماسەلەسىن نەگىزگە الۋىن سۇرايتىن ەدىم.

جىلدىڭ باستالعان ساتىنەن باستاپ قازاقستاننىڭ ايماقتارىندا ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق، ونەركاسىپتىك وزگەرىستەر قارقىنى باستالدى. بەلگىلى ءبىر ايماقتاردا 2023 جىلى پرەزيدەنتتىڭ جۇزەگە اسىرۋعا ۇسىنعان ۇسىنىستارىن قاراستىرا كەلە، جىلدىڭ سوڭىندا وزگەرىستەردىڭ، ۇسىنىستاردىڭ ىسكە اسۋىنا شولۋ جاساپ، ناقتى ناتيجە شىعارا الاتىندىعىمىز انىق.

[1] مەملەكەت باسشىسى بىرنەشە وبلىس اكىمىن قابىلدادى. 2023 جىل 10 اقپان. https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-birneshe-oblys-akimin-kabyldady-1015529

[2] مەملەكەت باسشىسى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جۇرتشىلىعىمەن كەزدەستى. 2022 جىلعى 07 قاراشا. https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-mangystau-oblysynyn-zhurtshylygymen-kezdesti-7105953

[3] https://akorda.kz/kz/memleket-basshysy-atameken-oner-ordasyna-bardy-924334

[4] https://www.akorda.kz/kz/prezident-petrolvalves-kazakhstan-zhshs-nin-zhumysymen-tanysty-923827

[5] https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-karashyganakty-keneytu-zhobasymen-tanysty-922532

[6] https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-batys-kazakstan-mashina-zhasau-zauytyna-bardy-922016

[7] https://www.akorda.kz/kz/prezident-zhuz-zhasagan-sogys-ardageri-ivan-gapichpen-zhane-96-zhastagy-olketanushy-zhaysan-akbaymen-kezdesip-angimelesti-924333

[8] https://www.akorda.kz/kz/prezident-almaty-kalasynyn-akimi-erbolat-dosaevty-kabyldady-231742

[9] https://www.akorda.kz/kz/prezident-al-farabi-atyndagy-kazuu-dyn-rektory-zhanseyit-tuymebaevty-kabyldady-102842

[10] https://www.akorda.kz/kz/prezident-shymkent-kalasynyn-akimi-murat-aytenovti-kabyldady-2314311

[11] https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-malik-gabdullin-atyndagy-azamattyk-korgau-akademiyasyna-bardy-1413350

[12] https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kazakstan-agroinnovaciyalyk-korporaciyasyna-bardy-141486

[13] https://www.akorda.kz/kz/prezident-stepnogorsk-kalasynda-otandyk-zhylyzhay-tehnologiyalarynyn-damuymen-tanysty-1414854

[14] https://www.akorda.kz/kz/prezident-stepnogorsk-kalasyndagy-mamandandyrylgan-balalar-men-zhasospirimder-sport-mektebine-bardy-1415859