ناۋرىز جەر بەتىندەگى ەڭ كونە مەيرامداردىڭى ءبىرى عانا ەمەس الەم بويىنشا كەڭ كولەمدە اتالىپ وتىلەتىن مەرەكەلەردىڭ ءبىرى. بەس مىڭ جىلدىق تاريحى بار بۇل مەيرام مەكسيكا، يران، اۋعانستان، بيرما سەكىلدى ەلدەردە جوعارى دەڭگەيدە اتالىپ وتىلسە، قازاقستان، وزبەكستان، تۇرىكمەنستان، تاجىكستان، ازەربايجان، البانيا، قىرعىزستان، موڭعوليا،  ماكەدونيا جانە تۇركيا ەلدەرىندە مەملەكەتتىك مەرەكە رەتىندە تويلانادى.

ناۋرىز ءسوزى — پارسىشا — نۋ — «جاڭا»، رىز — «كۇن» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. قازاقشا «جاڭا كۇن»، «جاڭا جىل»، «كوكتەم مەرەكەسى» «ۇلىس كۇن» نەمەسە «ۇلى كۇن» دەگەن ماعىنا بەرەدى. كەيدە ونى «اق مەرەكەسى»، «ءسۇت مەيرامى»، «ءتول ىرىسى» دەپ تە اتاپ ءجۇر. قازاقتا ناۋقان جانە ىرىزدىق دەگەن ءسوز بار. قازاق ۇعىمىندا بۇل كۇنى اسپان جۇلدىزدارى باستاپقى نۇكتەلەرىنە كەلەدى. كۇن مەن ءتۇن، جارىق پەن قاراڭعى تەڭەلەدى. قىس ىزعارى قايتادى. ءتورت تۇلىك مال تولدەيدى. ادامداردىڭ اۋزى اققا تيەدى. مال اۋزى كوككە تيەدى، جەر بەتىنە شاتتىق ورنايدى. كوكتەم قۇستارى كەلەدى. قىسقى ۇيقىداعى جانۋارلار ويانادى. وسىنداي قاسيەتتى كۇندى قازاق «ۇلىس كۇن» دەپ اتاعان. ناۋرىزدى مەرەكە رەتىندە تويلاۋ ءداستۇرى جەر بەتىندەگى حالىقتاردىڭ ءبىر قىدىرۋىنىڭ تۇرمىس سالتىندا بار ادەت. بۇل ءۇردىس باعزى زامانڭان بەرى قاراي جالعاسىپ كەلەدى. قازاق حالقى ناۋرىز كۇنىن «اق تۇيە قارىنى جارىلعان كۇن» دەپ ەرەكشە قاستەرلەيدى. ناۋرىزعا جايىلعان داستارحان دا مولشىلىعىمەن ەرەكشەلەنەتىن.

استان بۇرىن جانە كەيىن ارۋاقتاردىڭ جانىنا مەدەۋ بولار دەگەن نيەتپەن دۇعا باعىشتالعان. 7 ءتۇرلى دامنەن ازىرلەنگەن ناۋرىز كوجە – مەرەكەلىك داستارحاننىڭ مىندەتتى دە باستى تاعامى رەتىندە ۇسىنىلاتىن. وسى كۇنى ەل ىشىندەگى دۋالى اۋىزدى باتاگوي، اۋليە اقساقالداردى ارنايى دامگە شاقىرادى. نە ارنايى ىزدەپ بارىپ اق باتاسىن الادى. ول قاريالارعا شاپان-شاقتىق جەيدە نە تاقيا سىيعا تارتادى. قازاقتىڭ «باتالى ۇل ارىماس، باتاسىز قۇل جارىماس» دەگەن ماقالى وسى شىندىقتى راستايدى. ويتكەنى قازاقتا ناۋرىز كۇنگى تىلەك قابىل بولادى دەگەن نانىم بار. جاقسى ادامنان باتا الساڭ، جولىڭ جاقسىلىققا وڭعارىلادى دەپ ىرىم ەتەدى. ءسۇيتىپ، جاقسى ءسوزدىڭ ۋىز باتانىڭ، اق تىلەكتىڭ كۇشىنە كامىل سەنەدى. باتا العان جاستاردىڭ جۇرەگى قۋانىپ، جىلدار بويى كوڭىلدى جۇرەدى. قازاق ناۋرىز مەرەكەسىن ۇلىس تويىن، ءۇش كۇننەن توعىز كۇنگە دەيىن جالعاستىرىپ تويلاعان. ناۋرىزدى قۇت مەيرامى نەمەسە كوكتەم مەرەكەسى دەپ اتاعان.

باستاپقى ءۇش كۇندە قۇت باسى، ورتاڭعى ءۇش كۇندى قۇت ورتاسى، سوڭعى ءۇش كۇندى قۇت اياعى دەپ بىلگەن. وسى ءۇش ۇشتەن توعىز كۇندە ۇيىنە قوناق كوپ كەلسە، ىرىسىمىز تاسىدى، باعىمىز جاندى، ادامدار اراسىنداعى بەت-بەدەلىمىز ءوستى، تىلەگىمىز قابىل بولدى دەپ قۋانعان. ودان ءبىز قازاق حالقىنىڭ وتە قوناقجاي، كەڭ پيعىلدى، دانا حالىق ەكەنىن تۇسىنەمىز. ول عانا ەمەس-اۋ ۋاقىت، ءومىر دەگەن تاعىلىمدى ءداستۇردى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك تىرشىلگىمەن قوسا وتباسىنداعى كۇندەلىكتى تىرلىگىنە اينالدىرىپ جىبەرگەن.

قورىتىپ ايتقاندا، قازاقستاندا بۇل مەيرامعا ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن، سەبەبى ول ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان سان حالىققا ورتاق مەرەكە. ناۋرىز مەملەكەت قولداۋىمەن تويلانادى، دەمالىس جاريالاناپ، بارلىق قالالار مەن ەلدى مەكەندەر ۇلكەن ءدۇبىرلى توي ورتالىعىنا اينالادى.

باعلان تاشيموۆ

Abai.kz