ءبىز ساياسي جۇيەنى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان ساياسي رەفورمالاردى ەڭسەردىك. جاڭا، ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋ جاڭا كەزەڭگە قادام باستى. بۇل جەردە جاڭا ءسوزى مەن ادىلەتتى ءسوزىن ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. جاڭا بولماسا ادىلەتتىلىكتەن ءسوز اشۋعا قيىن. ادىلەتتى بولماسا جاڭا بولىپ جارىتپايدى. جاڭا قازاقستان قۇرۋعا باعىتتالعان باستامالاردا انىقتىق بولۋ كەرەك. انىقتىق ادىلەتتىلىكتىڭ ءبىر شارتى.

ءبىز جاڭا قازاقستاندى قۇرۋدىڭ زاڭدىق قادامى رەتىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» جانە «سايلاۋ تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق جاڭا زاڭ قابىلدادىق. بۇل زاڭدار دەموكراتيانى ىلگەرلەتەدى، ەل ومىرىنە ساياسي جاڭعىرۋ اكەلۋگە كومەكتەسەدى دەپ دارىپتەلدى. اسىرەسە، «بەيبىت جينالىستار» تۋرالى زاڭدا بۇرىنعى بەيبىت جينالىستار ۇيىمداستىرۋداعى «رۇقسات سۇراۋ» فورماسى «حابارلاما جىبەرۋ» فورماسىنا اۋىستىرىلدى.

بۇدان كەيىن بەيبىت جينالىس ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن بەس كۇن بۇرىن ءتيىستى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانعا جازباشا «حابارلاما» جىبەرسە جەتىپ جاتىر دەپ ءتۇسىندىرىلدى. وسى زاڭدى جازۋعا ات سالىسقان دەپۋتات ايدوس سارىم: «بۇدان كەيىن بەيبىت جينالىستارعا  قاتىسۋ قاراپايىم حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنىڭ ءبىر مازمۇنىنا اينالادى»، - دەسە، مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين: «بۇل زاڭ جاريالانعاننان بەرى بەيبىت جينالىستار سانى كۇرت ارتتى»، - دەدى. «قاندى قاڭتار» وقيعاسىنان كەيىن پرەزيدەنت ق.توقاەۆ: «بەيبىت جينالىستار تۋرالى زاڭدى جانە دە وزگەرتۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇل زاڭ بۇرىنعى زاڭداعى «رۇقسات الۋ» فورماسىن «حابارلاما جىبەرۋ» فورماسىنا اۋىستىردى. بۇدان ارىعا جول بەرىلمەيدى»، - دەپ قاداپ ايتتى.

بۇگىندە كوپتەگەن جەكە تۇلعالار مەن ۇيىمدار بەيبىت جينالىستار ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن زاڭ تالاپتارىنا ساي «حابارلاما» تاپسىرعانىمەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋعا جول بەرمەگەن. ءتىپتى، نەشە ون مارتە تاپسىرسا دا رۇقسات الا الماعاندار بار. وسى جولعى ءماجىلىس سايلاۋىنا نارازى بولعاندار دا جەر-جەردەن بەيبىت ميتينگكە حابارلاما جىبەردى. جەرگىلىكتى بيلىك بىردە-بىرەۋىنە كەلىسىم بەرمەدى. بيلىكتىڭ ايتقانىنا سەنسەك، حابارلاما جىبەرسەڭ بولدى، بەيبىت جينالىسقا جول اشىق سياقتى. وندا بۇل قالاي؟

سويتسەك اتالمىش زاڭدا وتىنىشكە كەلىسىم بەرۋ (12-باپ) دەگەن اڭگىمە بار ەكەن. بيلىكتە كەلىسىم بەرۋ قۇقى بار ەكەن. بيلىك كەلىسىم بەرسە عانا شەرۋلەتۋگە جول بار، ويتپەسە جول جوق. بەيبىت جينالىسىڭىز زاڭسىز. بۇل «وتىنىشكە كەلىسىم بەرۋ» فورماسىنىڭ وزگەردى دەلىنگەن «رۇقسات  بەرۋ» فورماسىنان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟ «ءوتىنىش» دەپ جازىلعان قاعازعا «كەلىسەمىن» دەپ جاۋاپ بەرۋ مەن «رۇقسات» دەپ جاۋاپ بەرۋدىڭ پراكتيكادا قانداي ايىرماشىلىعى بار؟ بيلىك حابارلاماعا «كەلىسەمىن» دەپ ايتپاسا، ميتينگ زاڭسىز بولىپ تابىلادى. بۇل قۇرتتىڭ اتىن جاڭىلتىپ مالتا قويۋ ەمەس پە؟ تۇسىنىكسىز...

سايلاۋ تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭدا سايلاۋ بيۋللەتەنىندە «بارىنە قارسىمىن» دەگەن باعان بولاتىندىعى كورسەتىلدى. پرەزيدەنت ق.توقاەۆ بۇل وزگەرىستى سايلاۋشىلاردىڭ تاڭداۋ جاساۋ قۇقىعىنا قۇرمەت ەتكەندىك دەپ ءتۇسىندىردى.

سايلاۋ – دەموكراتيانىڭ مەرەكەسى. سايلاۋدا تاڭداۋ بولادى. تاڭداۋ تالعامدى وسىرەدى. تالعامنىڭ ءوسۋى ساياسي ساپانى قالىپتاستىرادى. دەموكراتيا سالتانات قۇرادى. سايلاۋ باسەكەسى جاندى كانديداتتار اراسىندا بولعاندا عانا تاڭداۋعا سالماق تۇسەدى. سوندا عانا تاڭداۋعا قۇرمەت كورسەتىلدى دەپ ۇيالماي ايتۋعا بولادى. بۇل جولعى پرەزيدەنت سايلاۋى پراكتيكاسىنان سايلاۋدا باسەكە بولماسا، سايلاۋ بيۋللەتەنىنىڭ قۇنى بولمايتىندىعىن كوردىك. سايلاۋدا سايلاۋعا قاتىسقان سايلاۋشىلاردىڭ 50 پايىز ەمەس، 90 پايىزى «بارىنە قارسىمىندى» تاڭداسا دا كانديداتتاردىڭ سايلانۋىنا ەشقانداي اسەر ەتپەيدى. ياعني، «بارىنە قارسىمىننىڭ» زاڭدىق كۇشى جوق. سايلاۋ زاڭىندا بۇل تۋرالى ەشتەڭە جازىلماعان. بۇنداي جاعدايدا «بارىنە قارسىمىن» دەموكراتيانىڭ كورىنىسى دەپ، سايلاۋ بيۋللەتەنىنىڭ كۇشىن اسىرا باعالاعان بيلىكتىڭ باستاماسىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟.. تاعى دا تۇسىنىكسىز...

«پرەزيدەنت پارتيا اتاۋلىعا مۇشە بولمايدى. ق.توقاەۆتىڭ بۇل ارەكەتى بيلىكتىڭ مونوپوليالانۋىنىڭ الدىن الادى. ەشقانداي پارتياعا باسىمدىق بەرىلمەيدى. ساياسي پارتيالار اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى كۇشەيتەدى» دەلىنگەن ەدى. بىراق، ءبىز بىلتىر وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىندا ق.توقاەۆتىڭ پارتيا اتاۋلىعا مۇشە بولماۋى پارتيالاردىڭ اراسىنداعى باسەكەگە ەمەس، كەرىسىنشە، ءبىر ادامنىڭ اينالاسىنا (اتقارۋشى  بيلكتىڭ) توپتاسۋىنا جول اشقانىنا كۋا بولدىق.

اتقارۋشى بيلىككە وپپوزيتسيا بولاتىن مۇمكىندىك بولماسا، قازاقستاننىڭ ساياسي جۇيەسىندە وپپوزيتسيا بار دەپ قالاي ايتۋعا بولادى؟! ق.توقاەۆ پرەزيدەنت بولدى. پارتيالاردان ءبىر پارتيا پارلامەنتتە ۇستەم ورىندا بولۋى كەرەك. الەمدىك ساياسي پراكتيكادا سولاي. بۇل جولعى ءماجىلىس سايلاۋىندا «امانات» پارتياسى وراسان زور جەڭىسكە قول جەتكىزدى. پرەزيدەنت ق.توقاەۆ ءوز قالاۋىمەن «امانات» پارتياسىنىڭ توراعاسى ەرلان  قوشانوۆتى ءمماجىلىس توراعالىعىنا ۇسىندى. ۇسىنىس ءبىر اۋىزدان قولداۋ تاپتى. بۇل بيلىك پارتياسى «امانات» پارتياسى بولادى، «امانات» پارتياسى مىندەتتى تۇردە پرەزيدەنتتى قولدايدى دەگەن ءسوز ەمەس پە؟! پرەزيدەنت پەن «امانات» جاڭىلتپاش ساياسي ويىن ويناپ وتىرعان جوق پا؟ سوندا ق.توقاەۆتىڭ ەشقانداي پارتياعا مۇشە بولماۋىنان پرەزيدەنتتىڭ پارلامەنتتەگى ىقپالى السىرەدى دەپ ايتۋعا بولا ما؟ جاڭا قازاقستاندا جاڭاشا وزگەردى دەگەن ساياسي جۇيەنىڭ جۇمباعى وسى ما؟! تۇسىنىكسىز...

اعىباي اكبارۇلى

Abai.kz