اسكەردە وقىس وقيعالار ءجيى كەزدەسەتىن. مۇمكىن، جاس كەزىمدەگى تارپان مىنەزىمنەن دە شىعار. بىردە كازارمادا ءبىر توپ سولدات تەلەديدار كورىپ وتىرعانبىز. ءبىر كەزدە قازاقستاندى، ورماندى كوكشەتاۋدى، اسەم بۋرابايدى كورسەتتى. قىزعاندى ما، الدە ادەيى ايتتى ما، قاسىمداعى ونكيگەن ءبىر ورىس جىگىتى «ەتو – نە كازاحستان» دەگەنى. «پوچەمۋ تاك دۋماەش؟» دەدىم وعان، اناۋ «كازاحستان – ەتو ودني پەسكي ي ۆەربليۋدى، بولشە تام نيچەگو نەت» دەدى ەلدىڭ الدىندا قىرسىعا.

نامىسىم كەلىپ، اشۋلانعانىم سونشا، ورىنىمنان اتىپ تۇرىپ، بەلدىگىمدى اعىتىپ، تەمىر جاعىمەن الگىنىڭ بەتىنەن تارتىپ جىبەردىم. تاعى بىرنەشە رەت قۇلاشتاي ۇرعانىم ەسىمدە. كوتەرلە بەرگەن ول ىڭىرانا بەتىن باسىپ، قايتادان وتىرا كەتتى. بىلدىكتىڭ تەمىرى قۇلاعىن جىرىپ كەتىپتى. كومانديرىمىز وسى ءۇشىن ماعان قاتاڭ سوگىس بەرىپ، وسىلاي ەندى قايتالانسا، سەرجانتتىقتان الىپ تاستايتىندىعىن ەسكەرتتى. دەگەنمەن، كومانديردىڭ سوگىسىنەن بۇرىن، انا جىگىتتىڭ ەلىمىز تۋرالى ايتقان ءسوزىن ۇزاق ۋاقىت ۇمىتا الماي ءجۇردىم.

ۇرىپ جىعىپ، سوتتالا جازدادىم.

كەڭەس وداعىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا، سوناۋ 1988 جىلدارى كاۆكازداعى ارمەنيادا قاتتى جەر سىلكىنىسى بولعانى ءالى ەسىمىزدە. سوندا، وداق قۇرامىنداعى بارلىق رەسپۋبليكالار شەت قالماي، شاما – شارقى كەلگەنشە، كومەكتەسكەن بولاتىن. ول كەزدە ءبىز ءالى جاسپىز. ايتايىن دەگەنىم، سول ءبىر قيىن - قىستاۋ كۇندەرىندە، تۇك بولماعانداي، ارميان جىگىتتەرى قالادا گۇل ساتىپ جۇرەتىن. بىردە، سولاردىڭ بىرەۋىنەن، - سىزدەردە جەر سىلكىنىپ، كوپتەگەن ادامدار زارداپ شەگىپ جاتىر. ال، سىزدەر بولساڭىزدار، جايبىراقات گۇل ساتىپ جۇرسىزدەر، - دەپ ايتقانىم بار. سوندا، الگى گۇل ساتىپ تۇرعان جىگىتتىڭ، توبەدەن تۇسكەندەي قىلىپ، - جەر سىلكىنىپ، قىرىلاتىن ادام قىرىلىپ جاتقان شىعار، وندا مەنىڭ قاقىم قانشا، - دەگەنى. ىشىمنەن، - ەلىنە جانى اشىمايتىن، مىناۋ نە دەگەن ەگويستتەر، - دەپ ويلادىم. ارينە، ارميانداردىڭ ىشىندە دە جاقسى ادامدار كەزدەسەتىن شىعار. دەگەنمەن، وسى ەلدىڭ ازاماتشالارى مەن ازاماتتارى، اناۋ قاسىنداعى ءازىربايجان، گرۋزين نەمەسە بالكار، قۇمىقتار سەكىلدى ازاماتتىق قاسيەتى جوعارى ەمەس – اۋ دەپ كەيدە وي تۇيەسىڭ. ومىردە ماعان جولىققان ارميانداردىڭ ۇردا – جىق، داۋرىقپا، وركوكرەك بولىپ كەلەتىنىن ۇنەمى كورىپ جۇرگەنىم.

كەزىندە، اسكەردە جۇرگەنىمدە دە، وسى ارميان جىگىتتەرىنىڭ كەسىرىنەن سوتتالىپ كەتە جازداعان ەدىم. ەندى، سول وقيعاعا كەلەيىك.

بىردە كورشى روتادان ەكى قازاق جىگىتى ىزدەپ كەلدى. ولاردىڭ بولىمىندە، مەنىڭ روتاما قاراعاندا، ءبىراز قازاق بار ەدى. كوپ ارلاسپاسام دا، اندا - ساندا كورگەنىمدە قاي جاقتان ەكەنىن سۇراپ جۇرەتىنمىن. اسكەرگە جاقىندا عانا كەلگەن جاس ساربازدار ەكەن. ماعان ايتقاندارى، - سونداعى ارميان جىگىتتەرى بۇلارعا كۇندە ءتيىسىپ، ويلارىنا كەلگەندەرىن ىستەتەتىن كورىنەدى. - رەتى كەلگەندە سويلەسەرمىن،- دەدىم الگىلەردىڭ ابىرجىعاندارىن باسىپ. كەيىن تاعى بىرنەشە رەت كەلدى. الگى ارمياندارمەن سويلەسپەككە نار تاۋەكەل دەپ، ءبىر كۇنى كازارمالارىنا باردىم. قازاقتاردىڭ ايتقانى – ارەكەليان دەگەنى باستايتىن كورىنەدى. ءسويتىپ بۇلاردى جابىلىپ ۇراتىن سەكىلدى. سان جاعىنان قازاقتار انالاردان كوپ بولعانىمەن، جۋاس جىگىتتەر ەكەن.

كازارمالارىنا كەلگەندە، سونداعى ءبىر قازاق جىگىتى ونى مەڭزەپ كورسەتتى. ول بولسا شالقاسىنان توسەكتە جاتىر. ءىرى جىگىت ەكەن. قالعاندارى ار جاعىندا دومينو ويناپ وتىر. قاسىنا كەپ - ەي، ارا (ارميانشا «جىگىت» دەگەن ءسوز) يا س توبوي پوگوۆوريت پريشەل،- دەدىم. ول بولسا ورنىنان قوزعالماي - كاكوي دۋراك تەبيا سەرجانتوم نازناچيل؟!، - دەگەنى نامىسىما تيە سويلەپ. دومينو ويناپ وتىرعاندارى ورە تۇرە كەلدى. اناۋ ورنىنان قوزعالماي ءالى جاتىر، ماعان نە ىستەي الاسىڭ دەگەندەي ءتۇر كورسەتىپ. - ۆىحودي ودين نا ودين، - دەپ اياعىنان تەۋىپ جىبەردىم. ول ورنىنان اتىپ تۋردى. - تى – ترۋس، ودين سموجەش ۆىيتي؟،- دەدىم جابىلىپ كەتەمە دەپ قاۋىپتەنىپ.

سەندەر تىنىش تۇرىڭدار دەگەندەي بولدى قاسىنداعىلارعا ءوز تىلىندە سويلەپ. ءسويتتى دە ايعايلاپ ماعان تۇرا جۇگىردى. سىلتەگەن جۇدىرىعىن تيگىزبەي جالت بۇرىلىپ، تۋ سىرتىنا شىقتىم. قاسىمدا تۇرعان تابۋرەتكامەن بۇيىرىنەن ۇرعانىمدى بىلەم. بەرى قاراي بۇرىلعان ول ەكى اتتاپ، بۇگىلىپ وتىرا كەتتى. وسىنى پايدالانىپ تەپكىلەي باستادىم. قاراپ تۇرعان جاقتاستارى جابىلا كەتتى. ناعىز قىرعىن ەندى باستالدى. شامام كەلگەنشە انالارمەن سەرمەسىپ جاتىرمىن. ءبىر مەزگىلدە، - نۋ- كا پرەكراتيتە!، - دەدى بىرەۋ ايعاي ساپ. قاراسام، كەزەكشى ءبولىم مايورى كەپ تۇر. ايعاي-شۋ ساپ باسىلدى. ارەكليان مىقشيىپ ءالى وتىر. جاقتاستارىنىڭ بىرنەشەۋى ونى كوتەرىپ، توسەگىنە جاتقىزدى. مايور: - قاي جەرىڭ اۋىرىپ تۇر؟، - دەدى اناعان. – قابىرعام،- دەدى اناۋ ىڭىرسىپ. مەدپۋنكتەن زەمبىل اكەلۋگە ءبىر سولداتتى جىبەردى دە، - كىم كىنالى،- دەگەندەي بىزگە قارادى. - مىناۋ كىنالى دەپ،- ءبارى مەنى كورسەتتى. - ءوز روتاڭا بار، كەيىنىرەك سويلەسەمىز، - دەدى ماعان جەكي قاراپ. كازارمادان شىعىپ بارا جاتىپ الىستان قاراپ تۇرعان قازاق جىگىتتەرىن كوردىم. الاڭداپ روتاعا كەلدىم. سوتتاپ، ديسباتقا (ديستسيپلينارنىي باتالون) ايداپ جىبەرسە نە ىستەيمىن دەپ ويلادىم.

جارتى ساعاتتان كەيىن الگى مايور جانە كاپيتان ۆاسيلەۆ ءبىر- ەكى سولداتپەن ماعان كەلدى. - اكەل پوگوندارىڭدى، - دەدى مايور ىزعارمەن. يىعىمداعى پوگوندارىمدى جۇلىپ الىپ، قولىنا بەردىم. - مىنانى شتابقا الىپ بارىڭدار، - دەدى جانىنداعى سولداتتارعا. انالار مەنى شتابقا الىپ كەلدى. - سوتتالاتىن بولدىم-اۋ، - دەپ ويلادىم. ءوڭى قوڭىرقاي پولكوۆنيكتى اندا-ساندا سىرتىنان كورۇشى ەدىم. قارسى الدىمدا سول تۇر. پولك كومانديرى ەكەن. الگىندەگى مايور مەن كاپيتان ۆاسيلەۆ تە كەلدى.

- ال، سايرا ساربازىم،- دەپ پولكوۆنيك ماعان يەك قاقتى. بولعان جايتتى قاز-قالپىندا ايتىپ بەردىم. - انا قازاقتار سوندا وزدەرىن قورعاي الماي ما؟، - دەپ پولكوۆنيك رەنجي سويلەپ. - سەنىڭ كىناڭ – انالاردى قورعايمىن دەپ ىزدەپ بارعانىڭ. ولاردا دا كىنا بار. توبەلەس اشپاي، سويلەسۋگە بولماي ما؟، - . ءبىراز نارسەنى انىقتاپ سۇراعان سوڭ مەنى - سىرتتا كۇت، - دەپ شىعارىپ جىبەردى. ويىم ون ساققا جۇگىرىپ، ەسىك الدىندا ءبىراز ءجۇردىم. ازدان كەيىن كەزەكشى سولدات مەنى ىشكە شاقىردى. پولكوۆنيكتىڭ الدىنا قالتىراپ ارەڭ كەلدىم.

- سەن ءوزى مۇنداي توبەلەستى بىرنەشە رەت قايتالاعان كورىنەسىڭ. بەرىلگەن سوگىستەرىن بار ەكەن. انانىڭ قابىرعاسىنا اۋىر زاقىم كەلتىرىپسىڭ. وسى ءىسىڭ ءۇشىن اسكەري تريبۋنالعا بەرىپ، سوتتاتىپ جىبەرۋگە بولار ەدى. دەگەنمەن وسى جولى انالاردىڭ وزدەرى كىنالى. ساعان سوڭعى رەت ەسكەرتۋ بەرەمىز، ەلىڭە امان كەتكىڭ كەلسە، تىنىش ءجۇر. پاگوندارىن قايتارىپ بەر - ، دەدى كاپيتانعا قاراپ.
قۋانعانىمنان كازارماعا جۇگىرىپ كەلدىم. ءبىرازدان سوڭ روتا كومانديرى پاگوندارىمدى اكەپ بەردى. - پاگوندارىڭدى تاعىپ ال. قايتكەنمەن دە سەن جارادىڭ، پولكوۆنيك سەنى باتىل قازاق ەكەن دەپ ماقتادى، - . كاپيتان وسىنى ايتىپ جىميىپ كۇلدى دە - وبەكتىدەگى بولىمگە كەتە بەر ، - دەدى ارتىنان.

ءسويتىپ اسكەردە جۇرگەنىمدە، وسى ارميانداردىن كەسىرىنەن ، سوتتالىپ كەتە جازداعانىم بار.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz