ءتىل تۇجىرىمداماسىنان مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى ۇكىمەت نەگە الىپ تاستادى؟!

2023 جىلى 20 ساۋىردە قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى ءتىل كوميتەتىنىڭ «ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ 2023-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداما جوباسىن بەكىتۋ تۋرالى» قر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلى جوباسىنان «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭ ازىرلەۋ ماڭىزدى ماسەلە»، دەگەن ەڭ باستى تۇجىرىم الىنىپ تاستالدى!

ءتىل تۇجىرىمداماسى 2023 جىلعى 11 ساۋىردە اشىق نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر پورتالىندا (اشىق نقا پورتالى) جاريالانعان.

سونىمەن قاتار قر پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىنا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى عىلىمي ساراپتاماعا جانە عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ماسەلەلەرى جونىندەگى قوعامدىق كەڭەسكە، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنا جانە قر جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قاۋىمداستىعىنا ساراپتاماعا جولداندى.

قوعام تاراپىنان 11-24 ءساۋىر ارالىعىندا اشىق پورتالدا تۇجىرىمداما جوباسىنا 4103 قارالىم جاسالىنىپ، 126 پىكىر ءتۇستى. بارلىعىنا جاۋاپ بەرىلدى.

پىكىرلەر نەگىزىنەن مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ، ءتىل وقىتۋ ورتالىقتارى وقىتۋشىلارىنىڭ مارتەبەسىن ايقىنداۋ، جالاقىلارىن كوتەرۋ، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەلەرىن قولداعان.

ەشقانداي تۇبەگەيلى قارسى پىكىرلەر جازىلماعان. 4103 قارالىمنىڭ بارلىعى قولداپ، ەشكىم قارسى شىقپاعان. تەك 11 ديزلايك قانا بار.

قر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسى جوباسىندا:

«تىلدىك، ەتنودەموگرافيالىق جانە ساياسي جاعدايلاردى ەسكەرە كەلە، قازاقستاندىق قوعامنىڭ بىرەگەيلىگىن نىعايتۋ فاكتورى بولىپ تابىلاتىن «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭ ازىرلەۋ ماڭىزدى ماسەلە.

مۇنداي زاڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ناقتى بەلگىلەۋگە، ونى پايدالانۋ سالاسىن ايقىنداۋعا، قولدانىس مادەنيەتىن ارتتىرۋعا زور مۇمكىندىكتەر بەرەدى. اتالعان زاڭدى قابىلداۋدىڭ العىشارتتارىن قالىپتاستىرۋ جۇمىستارى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇرگىزىلەتىن بولادى»، -دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن جازىلعان بولاتىن!

وسى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭ ازىرلەۋ ماڭىزدى ماسەلە»، - دەپ باستالاتىن ەڭ باستى تۇجىرىم  جوبانىڭ «ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى مەن تاسىلدەرى» دەگەن 5-ءبولىمىنىڭ «تىلدىك ورتاعا نەگىزدەلگەن ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋ» اتتى 1-تاراۋىنىڭ «مەملەكەتتىك ءتىل جانە قوعامدىق سالالار» دەگەن 3-پاراگرافىنان الىنىپ تاستالىپ وتىر!؟.

تۇجىرىمداما جوباسىنىڭ العاشقى دۇرىس نۇسقاسى اشىق نقا پورتالىنا 11 ءساۋىر كۇنى ورنالاستىرىلدى. ال مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ قاجەت دەگەن تالاپتى الىپ تاستاپ، وزگەرتىلگەن بۇرىس نۇسقاسى 20 ءساۋىر كۇنى قايتا ورنالاستىرىلدى.

ۇكىمەت نە ءۇشىن الىپ تاستادى تۇجىرىمداماداعى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك دەگەن تالاپتى؟!

تۇجىرىمداماداعى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭ ازىرلەۋ ماڭىزدى ماسەلە»، - دەگەن ەڭ باستى تالاپتى ەلدىڭ ءبارى تالقىلاپ، قولداپ جاتىر عوي؟

1.سوندا ۇكىمەت حالىق تالابىنا قارسى ما؟

2.الدە، تاۋەلسىزدىگىنە 32 جىلدان اسسا دا، كولەڭكەسىنەن قورقاتىن ءبىزدىڭ بيلىك تۇجىرىمدامانى قاراپ، قولداعان 4103 ادامنىڭ 4092 ادامىن  ەسەپتەمەي، قارسى باسىلعان 11 ديزلايكتان شوشىپ وتىر ما؟

3.جوق، قازاق قازىناسىنان تەندەر الىپ وتىرسا دا، قازاق تىلىنە قارسى شىعۋدى ادەتكە اينالدىرعان، جالپى ۇلت مۇددەسىنە قارسى جۇمىس ىستەيتىن 3 سايتتىڭ سىنىنان قورقىپ وتىرسىڭدار ما؟

وندا، بۇل ماسقارا اشكەرەلەنگەن سوڭ باس كوتەرەتىن قازاقتىلدى جۇزدەگەن باق پەن ميلليونداعان نارازىلىق تانىتۋشىلارعا نە دەيسىزدەر ەرتەڭ، كولگىنوۆ مىرزا مەن بالاەۆا حانىم؟!

ءبىز بۇل ماسەلەنى تەككە ايتىپ وتىرعان جوقپىز. ويتكەنى، ءبىزدىڭ قازاق بيلىگىنىڭ قازاق تىلىنە - مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك تىلىنە قارسى شىعىپ وتىرعانى ءبىر بۇل ەمەس!

1.بۇرىنعىلاردى ايتپاعاندا، بەر جاعىنان باستاساق، 2011 جىلى ەلدە قوعامدىق رەزونانس تۋدىرعان، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى تالاپ ەتىپ، پرەزيدەنتكە جازىلعان ايگىلى 138-ءدىڭ حاتى جازىلۋىنا دا، تۋرا وسى ۇكىمەتتىڭ تۋرا وسىنداي ءوزىنىڭ 2010-2020 جىلعا ارنالعان ءتىل تۋرالى مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنان وزدەرى ۇسىنعان تالاپتى الىپ تاستاۋى بولاتىن. ءتىل باعدارلاماسىنداعى «2013 جىلدان باستاپ حالىقپەن، كوپشىلىكپەن تىعىز جۇمىس ىستەيتىن مەكەمەلەردىڭ بارلىعى تەك مەملەكەتتىك تىلدە جۇمىس ىستەيدى»، - دەگەن تالاپتى ءورىستىلدى تروللداردىڭ سىنىنان قورقىپ الىپ تاستادى. ال ورىستىلدىلەردىڭ قارسىلىعىن ونشاقتى ەسە كوپ باسىم داۋىسپەن باسىپ تاستاعان قازاق ءتىلدى قاۋىمعا قاراعان جوق! ويتكەنى ءبىزدىڭ بيلىك و باستان بۇگىنگە دەيىن تەك ورىس تىلىندەگى كونتەنتتى عانا وقيدى. سول كەزدە ءبىز اشىق حات جازىپ، مۇقتار شاحانوۆ باستاعان ۇلت جاناشىرلارى ميتينگىگە شىققان بولاتىنبىز. بەس مىڭعا جۋىق حالىق «سارىارقا» كينوتەاترىنىڭ ارتىنداعى الاڭدا بيلىككە ەل تالابىن جەتكىزدى. بۇل اشىق حاتتى مىڭعا جۋىق ەل قولدادى.

2.2017 جىلى باستالىپ، 2018 جىلى جانە 2020 جىلى جالعاسقان مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى تالاپ ەتىپ پرەزيدەنتكە جازىلعان اشىق حاتقا جۇزدەگەن الەمگە ايگىلى ۇلت زيالىلارى باستاپ، بۇگىندە 130 مىڭعا جۋىق ادام قول قويدى. بۇرىنعى مەجەلەردەن 1000 ەسەدەي كوپ تاريحي رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتىپ وتىر. ۇلت مۇددەسى ءۇشىن بۇرىن مۇنشالىقتى قالىڭ قول جينالعان ەمەس. بۇلار تەك ينتەرنەتكە قولى جەتكەندەر عانا. بۇل ءبىرجارىم ايدا عانا 122 مىڭعا جەتكەن ەل پاتريوتتارى ارتىندا سمارتفون پايدالانا المايتىن ميلليونداعان حالىق تۇرعانى ايقىن. بۇل قالىڭ قول ىشىندە تەك قازاقتار عانا ەمەس، ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرى دە (50-گە جۋىق) جەتكىلىكتى.  بەلگىلى جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى ماكسيم روجين باستاعان كوپتەگەن ورىس ۇلتى وكىلدەرى دە مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتكەن اشىق حاتتى قولداپ، قول قويىپ، ناعىز وتانشىل پاتريوتتىقتارىن كورسەتتى.

ياعني، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كۇن تارتىبىندەگى كۇننەن-كۇنگە كۇشەيىپ كەلە جاتقان ەڭ وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر. سوندىقتان دا «قازاق ءۇنى» پورتالىندا 1 ميلليونعا جۋىق ادام وقىپ، 1 مىڭعا جۋىق پىكىر جازىلىپ قولداۋ بىلدىرۋدە. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى قاپتاعان قولداۋشىلاردىڭ سانىن ەسەپتەۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس.

ءدال بۇگىن قول قويۋشىلار سانى 129 602 ادام قول قويدى.

ال بىلتىر 2022 جىلعى 27 ساۋىردە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى تالاپ ەتكەن «اق جول» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىن ماجىلىستەگى 4 فراكتسيانىڭ 41 دەپۋتاتى قولداپ قول قويدى. ال وسى دەپۋتاتتىق ساۋالدا كوتەرىلگەن مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى تالاپ ەتكەن ەگوۆتاعى پەتيتسيانى قولداۋشىلار ءبىر ايدا 500 مىڭنان، ياعني جارتى ميلليوننان اسىپ كەتتى.

ال ەندى سالىستىرىڭدار بيلىكتەگى مىرزالار، 3 سايت، 11 ديزلايك پەن 130 مىڭنان - 500 مىڭعا دەيىن قول قويۋشىلاردىڭ قايسىسى باسىم ەكەنىن؟!

بۇل تۋرالى وتكەندە پارلامەنتكە جاڭا ۇكىمەت قۇرامىنا بەكىتىلۋگە كەلگەندە ۇكىمەتتىڭ ۆيتسە-پرەمەرى التاي كولگىنوۆكە دە، قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەككە دە ايتىلدى.

وسى ءتىل تۇجىرىمداماسى جوباسىندا ءبىز تالاي مىسال ەتكەن مالايزيانىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋى جاقسى كەلتىرىلگەن.

«الىس شەتەلدەردەن ءتىل ساياساتىنداعى ناتيجەلى تاجىريبەنى مالايزيا ۇلگىسىنەن كورەمىز. تاۋەلسىزدىگىن العان مالايلار 1963 جىلى 30 %-ءتى قۇراسا، قىتايلار 60 %-كە جۋىق بولعان. «مالايزيا ءتىلى مەن ادەبيەتى بويىنشا كەڭەس» اتتى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە باسپا ورتالىعى قۇرىلىپ، ەلدەگى ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ، عىلىمي، ادىستەمەلىك جانە ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى وسى مەكەمەگە جۇكتەلگەن. كەڭەستىڭ ءتيىمدى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك ءتىل دەپ جاريالاعان مالاي ءتىلى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا جەتەكشى تىلگە اينالعان. مالايزيادا تەك مالاي ءتىلى مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە. قازىرگى كەزدە مالايلار جالپى حالىقتىڭ 60 %-ءىن، قىتايلار 22,6 %-ءىن، ال ونداعان ۇلتتار قالعان بولىگىن قۇرايدى.

مالاي ءتىلىن دامىتۋدىڭ تاجىريبەسىن قازاقستاندا قولدانۋعا بولادى»، - دەيدى. ال قازاقستاندا قازىر قازاقتاردىڭ سانى 70 پايىزدان اسىپ كەتتى.

ءبىزدىڭ تالاپ: ءتىل تۇجىرىمداماسى 2023 جىلعى 11 ساۋىردەگى باستاپقى نۇسقاسى قايتا قويىلىپ، تۇتاستاي قابىلدانۋى ءتيىس!

قر پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتتارى:

قازىبەك يسا،

ماكسيم روجين،

ەرمۇرات ءباپي،

سامات مۇساباەۆ،

رينات زايتوۆ،

ەدىل جاڭبىرشين،

نارتاي سارسەنعاليەۆ،

اسقار سادىقوۆ،

ەرجان بەيسەنباەۆ،

نۇرلان اۋەسباەۆ.

Abai.kz