قازاق بيلىگى قورعانۋعا كوشتى

ساياسي ساحناسىندا ءبىرىنىڭ قاباعىن ءبىرى باققان تىنىشتىق ورنادى. قالاي بولماسىن، بيلىكتىڭ الماسۋ كەزەڭى تاياپ قالدى. ادامنىڭ كۇشى جەتپەسە، اللانىڭ قۇرىعىنان قۇتىلماس. ءار جەردە بەلەڭ الا باستاعان پارتيا قۇرۋ تۋرالى سىبىستاردىڭ ءجۇرۋى سونىڭ ەلەسى. الدا بۇل ناۋقاننىڭ  قىزا تۇسەتىنى داۋسىز. بيلىكتىڭ مايلى  جىلىگىن ءمۇجىپ وتىرعان كلانداردىڭ تەكەتىرەسى ازىرشە سايابىر تارتتى. تەك ءبىر-بىرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ءوزارا الاۋزدىق پەن كۇندەستىكتى قورعانۋعا الماستىرىپ وتىر.

بىرىنشىدەن، تاريحي شىندىقتىڭ اشىلۋىن كەشىكتىرۋ ارقىلى سوتتان قۇتىلۋ كەرەك. ارينە، مەملەكەتتىڭ جەر بايلىعى مەن كەن بايلىعىن ءتۇرلى سىلتاۋلارمەن شەتەلدىك بايلاردىڭ جەكە مەنشىكتەرىنە وتكىزىپ جىبەردى. ال  وزدەرى ۇستاپ قالعان ارام بايلىقتى قانشالىقتى زاڭداستىرۋعا تىرىسقانىمەن «ءبىر شيكىلىكتىڭ بارى» بارلىعىنىڭ تۇسىنە كىرەتىنى داۋسىز. الدا-جالدا ۇكىمەت اۋناپ تۇسسە، ءبارىنىڭ باسىنا تۇسەتىن «زاماناقىر» ەشكىمدى اياماق ەمەس. بيلكتىڭ بۇرىنعى حالىققا شابۋىلداۋ ءۇردىسىن حالىقتان قورعانۋ ۇردىسىنە الماستىرۋى وسى سەبەپتەن بولسا كەرەك.

قازاق بيلىگى قورعانۋعا كوشتى

ساياسي ساحناسىندا ءبىرىنىڭ قاباعىن ءبىرى باققان تىنىشتىق ورنادى. قالاي بولماسىن، بيلىكتىڭ الماسۋ كەزەڭى تاياپ قالدى. ادامنىڭ كۇشى جەتپەسە، اللانىڭ قۇرىعىنان قۇتىلماس. ءار جەردە بەلەڭ الا باستاعان پارتيا قۇرۋ تۋرالى سىبىستاردىڭ ءجۇرۋى سونىڭ ەلەسى. الدا بۇل ناۋقاننىڭ  قىزا تۇسەتىنى داۋسىز. بيلىكتىڭ مايلى  جىلىگىن ءمۇجىپ وتىرعان كلانداردىڭ تەكەتىرەسى ازىرشە سايابىر تارتتى. تەك ءبىر-بىرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ءوزارا الاۋزدىق پەن كۇندەستىكتى قورعانۋعا الماستىرىپ وتىر.

بىرىنشىدەن، تاريحي شىندىقتىڭ اشىلۋىن كەشىكتىرۋ ارقىلى سوتتان قۇتىلۋ كەرەك. ارينە، مەملەكەتتىڭ جەر بايلىعى مەن كەن بايلىعىن ءتۇرلى سىلتاۋلارمەن شەتەلدىك بايلاردىڭ جەكە مەنشىكتەرىنە وتكىزىپ جىبەردى. ال  وزدەرى ۇستاپ قالعان ارام بايلىقتى قانشالىقتى زاڭداستىرۋعا تىرىسقانىمەن «ءبىر شيكىلىكتىڭ بارى» بارلىعىنىڭ تۇسىنە كىرەتىنى داۋسىز. الدا-جالدا ۇكىمەت اۋناپ تۇسسە، ءبارىنىڭ باسىنا تۇسەتىن «زاماناقىر» ەشكىمدى اياماق ەمەس. بيلكتىڭ بۇرىنعى حالىققا شابۋىلداۋ ءۇردىسىن حالىقتان قورعانۋ ۇردىسىنە الماستىرۋى وسى سەبەپتەن بولسا كەرەك.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ: «كەز كەلگەنىڭدى سوتقا سۇيرەپ اپارامىن» - دەگەن سوزىنەن- اق ولاردىڭ باسىنا قانداي تۇنەكتىڭ ءتونىپ تۇرعانىن كورۋگە بولادى. ەلباسى ورنىن الماستىرا قالسا، انە، سولاردى سوتقا سۇيرەپ، تۇرمەگە توعىتاتىندار جەتىپ ارتىلادى. ازىرشە نۇرسۇلتاننىڭ كولەڭكەسى ولاردى ءبىر از سۇمدىقتاردان ساقتاپ تۇر.

قۇدىرەتى كۇشتى اللا تاعالا: «نە ءىشىپ-جەسەڭ سونى بەتىڭنەن شىعارامىن» دەگەن عوي. ەندەشە، ارامدىق پەن زۇلىمدىقتان كەلگەن بايلىق پەن بيلىك كىمدى اياسىن. «تىرىدە ءبىرىنىڭ اقادال مالىن بىرەۋگە جەگىزبەيتىن» اللا-تاعالانىڭ قۇرىعى قۇتقارماس. كەشەگى جاڭاوزەندەگى قىرعىن، ارقانكەرگەن وقيعاسى – ءبارى دە سۇمدىعى مەن سىرى مول ساياسي باقتالاستىق ەكەنىن جۇرت اڭىز ەتىپ ايتادى. ء تىپتى ءوز ىشىنەن ىرىگەن كلانداردىڭ «ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەۋى» ءورشىپ بارادى.

ەكىنشىدەن، حالىقتى رۋحاني توزعىنداتۋ ارقىلى قۇلدىق ساناعا بايلاۋ. بۇل، ارينە، قۇرعاق ۋادەدەن تۇراتىن حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن السىرەتۋدەن، توي-دۋمان مەن ءتۇرلى جينالىستار ارقىلى نازارىن اۋدارۋدان كورىنەدى. بۇل دا ءوزىن قورعاپ قالۋ ءۇشىن جاسالاتىن الاياقتىق ساياساتتار.

مەملەكەتتىڭ ءبىلىم سالاسىن باتىستىق جۇيەگە بۇرۋى – حالىقتىڭ رۋحىن ءولتىرىپ، قۇلدىق ساناعا مىقتاپ بايلاۋدىڭ ءبىر جولى ءتارىزدى. اناۋ الىپ قىتاي مەن شياڭگاڭدا(گانكونگ) تۋىنداماعان تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى قازاقستاندىق جۇرتتىڭ جۇيكەسىن توزدىرىپ، قانىن قايناتتى. دەسەدە بيلىك قۇر ۋادەدەن باسقا ناقتى تۇك تە ىستەگەن جوق.  «ينۆەستور تارتۋدى – شەتەلدىڭ بايلارىنا ۇلتتىق بايلىقتى ساتىپ جىبەرۋ» دەپ تۇسىنەتىن  جابايى ەكونوميكالىق ساياسات ەلدى تىعىرىققا تىرەدى. مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق قورداعى اقشاسىنىڭ ءتۇبى تەسىلىپ، بيۋدجەتتىڭ قورجىنى قاعىلىپ بارا جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس.  ال ارام بايلىقتىڭ بۋىنا سەمىرگەندەردىڭ كۇنى تاياعان سايىن دەگىبىرى كەتكەن جانتالاس بەلەڭ بەردى.

ۇشىنشىدەن، جابايى ەكونوميكالىق ساياسات ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى تاپتاتۋ. اقشا مەن بيلىككە جەتۋدى ماقسات ەتكەن قوعام توپتارىن قالىپتاستىرۋ. بۇل ۇرپاقتى ازعىنداتۋدىڭ توتە جولى. رۋحاني قۇندىلىق پەن بەرەكە-بىرلىكتىڭ ونان دا زور قارجى اكەلەتىنىن قوعام تۇسىنۋدەن قالىپ بارادى.

تورتىنشىدەن، ءدىنني الاۋىزدىقتار مەن سەكتالاردىڭ ارەكەتتەرى ارقىلى حالىقتىڭ كۇشىن بولشەكتەۋ.

بەسىنشىدەن، ۇلتشىلدىق باعىتتاعى ازاماتتاردىڭ جولىن كەسۋ ارقىلى ۇلتتىق كوپشىلىكتىڭ توپتاسىپ، كۇش الىپ كەتۋىنەن ساقتانۋ. بۇل سالادا قازىردىڭ وزىندە جۇرت اراسىندا اتى اتالا باستاعان ازاماتتاردىڭ اياعىنا تۇساۋ سالىندى. مىسالى، مارات ءتاجيننىڭ حالىققا بەتبۇرىسىنا كەدەرگى قويىلىپ، بەرىك ابدىعاليدى ورنىنان الدى. بۇل ءتىزىم الىدە جالعاساتىن بولادى.

التىنشىدان، مەملەكەتتىڭ شەتەلگە قارىزى 137 ميلليارد اقش دوللارىنان اسىپ كەتتى. الدا تاعى قارىز الاتىنى  بەلگىلى بولدى.

بۇرىنعىدان گورى كوز اياسى كەڭەيىپ، قۇلدىقتىڭ قۇرىعىنان قۇتىلۋعا تالپىنعان حالىقتىڭ قازىرگى بەتالسى – بيلىكتى تىكسىندىردى. ءتىپتى وزدەرىن قورعاۋدىڭ كەلىسىم-شارتسىز جولىنا ىمىرالاستىردى. قورعانۋعا وتۋگە ماجبۇرلەدى. مىنە، بۇل  بيلىكتىڭ الماسۋى بارىسىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

ەكىنشى بيلىك – قۋىرشاق بيلىك بولادى

بيلىك الماسادى.  بۇل داۋاسىز شىندىق. پەندەشىلىك تە، مۇددە دە سولاي ىستەۋگە جەتەلەيدى. قازىرگى ەلباسى دا، ونىڭ ماڭايىنداعى كلاندار دا ءوز جاقسىلىقتارىن اسىرىپ، جاماندىقتارىن جاسىرۋ ءۇشىن وسىلاي ىستەۋدى ەڭ ءتيىمدى سانايتىنى بەلگىلى.

الدىمەن قازىرگى بيلىكتىڭ مۇددەسىنە ساي،  مۇراگەر بيلىك كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، نۇرسۇلتان مىرزا ءوز مۇراگەرىن اكەلىپ قويادى.

بىرىنشىدەن، بۇل مۇراگەر – بيلىككە مۇددەلى كلانداردان تىس ادامنان بولۋ مۇمكىندىگى زور. ەكىنشىدەن، شىن مانىندە ناقتى ءالسىز – قۋىرشاق ۇكىمەت – باسقا كلاندار اراسىندا السىزدىك تانىتاتىنى داۋسىز.

ۇشىنشىدەن، اشىنعان حالىق – بۇل مۇراگەردى قولدامايدى. وسى سەبەپتەن بيلىككە مۇددەلى توپتاردى حالىقتى وزىنە ايداپ سالۋىنان بارىنشا قاشىپ، تۇسىنىستىك تابۋعا تىرىسادى. بۇل وتە ءساتسىز توپقا وكىلدىك ەتەدى.

بۇل مۇراگەر بيلىك – حالىقتىڭ قولداۋىن ەشقاشان الا المايدى ءارى بيلىككە مۇددەلى توپتاردىڭ ءوزارا ارانداتۋىنان امالسىز كۇيگە تۇسەدى. ۇزاعاندا 1.5-2 جىل ىشىندە قۇلايدى.

نۇرسۇلتاننان قالعان مۇراگەر بيلىكتەن سوڭ، ارينە، قيان-كەسكى حالىقتىق سايلاۋ بولاتىنى بەلگىلى. البەتتە، حالىقتىڭ قولداۋىن كوبىرەك العان توپتىڭ باعى جاناتىنى بيلىككە مۇددەلى توپتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا اينالادى. وسىلايشا بيلىككە كەلگەن توپ حالىقپەن ساناسۋعا ءماجبۇر بولادى. مىنە، بۇل قىتاي، قىرعىز سىندى ءبىراز ەلدەردىڭ باسىنان وتكەن تاريح سىناعى ءارى شىندىققا ۇيلەسەتىن مۇمكىندىك.

وسىلايشا 3 كەزەكتى بيلىكتىڭ الماسۋى عانا بيلىك پەن حالىقتىڭ مۇددەسىن توعىستىرا باستايدى. قۇلدىق ساناداعى تاۋەلسىزدىكتىڭ ورنىنا تاۋەلسىز ساناداعى – قازاقي ساناداعى تاۋەلسىزدىك ورالادى. تاۋەلسىز قازاق ەلى العاشقى قادامدا ءىلىم مەن ءبىلىمدى كىرىكتىرگەن يدەولوگيالىق ساياساتتى باستايدى، تەك سوندا عانا تاۋەلسىزدىكتىڭ تامىرىنا ءنار جۇگىرىپ، جاپىراعى جايقالا باستايدى.

 بۇل تەك ساياسي جورامال. دەسەدە قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعدايى وسىعان كەلە جاتىر.

Abai.kz