قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
          قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ
                                                                           مىرزانىڭ نازارىنا!

ءيا، 71 جاسىندا ومىردەن وزعان قابىرعالى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوقتورى، پروفەسسور بەردىبەك ساپارباەۆتى الماتىداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاتىرىنان اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالعان ازالى كۇننەن سوڭ دا زۋىلداپ ون كۇن وتە شىقتى. جيىندا ۇكىمەت باسشىسى ءاليحان سمايىلوۆ; «كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ دۇنيەدەن وزۋىنا بايلانىستى قايعىرا كوڭىل ايتامىن. بەردىبەك ماشبەكۇلى ۇزاق جىلعى ەسەلى ەڭبەك جولىندا لاۋازىمدى قىزمەتتەردى ابىرويمەن اتقارىپ، ەلىمىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك-مادەني وركەندەۋىنە جانە وڭىرلەردى دامىتۋعا مول ۇلەس قوسقان ەدى. قازاقستاننىڭ بەدەلى مەن مارتەبەسىنىڭ ارتا تۇسۋىنە قاجىرلى قايراتىن جۇمسادى. ازاماتتىق قادىر-قاسيەتىمەن ەل ىشىندە قۇرمەتكە بولەندى. سوڭىنا وشپەس ءىز قالدىرعان بەردىبەك ماشبەكۇلىنىڭ ەسىمى مەن جارقىن بەينەسى حالقىمىزدىڭ جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالادى»، - دەگەن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىن وقىپ، سوڭىنان  جەكە ءوزى مەن ۇكىمەت مۇشەلەرى اتىنان  مارقۇمنىڭ تۋىستارى مەن وت باسىنا  كوڭىل ايتتى عوي. ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك تاسىن ورگە سۇيرەۋگە ءوز ۇلەسىن قوسقان قايراتكەرگە قابىرعا قايىستىرار بۇنداي تىلەك سول كۇنگى بارلىق رەسپۋبليكالىق باسىلىمدار مەن تەلە راديودان،  مارقۇمنىڭ العاشقى كۇنگى استانادا وتكەن قۇدايى اسى مەن ەلىندە وتكەن جەتىسى راسىمىندە دە اعىن توگىن ايتىلىپ جاتتى.

بۇل تىلەكتەردى نەگە قايتا العا تارتىپ وتىرمىن. مەن بەردىبەكپەن بەسارىق اۋىلىندا بىرگە تۋىپ وسكەن اعاسىمىن. سىر انانىڭ ادال ءسۇتىن ەمىپ وسكەن بەردىبەك 1995 جىلى قىلشىلداعان 42 جاسىندا قر مينيسترلەرى كابينەتى اپپاراتىنىڭ باسشىسى قىزمەتىنەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنە كەتىپ بارا جاتقاندا ساپارىنا ساتتىلىك تىلەپ قىزمەت ورنىنا كىرگەنىمدە; «اعا، تۋعان وبلىسقا باسشىلىق ەتۋ تاعدىرعا جازىلعان ءناسىپ بولىپتى. سەنىم ارتىپ وتىرعان ەل باسشىلارىنا راحمەت. ەلدە ونشاقتى جىل پارتيا جۇمىسىندا بولدىڭىز، تاجيريبەڭىز بار، الماتىعا كەلىپ تەلەديداردا جاۋاپتى قىزمەت  جاساپ جاتقانىڭىزعا دا سونشاما ۋاقىت بولىپتى. ەندى سول تۋعان جەردىڭ ابىرويىن كوتەرۋگە بىرگە بارىپ تىرلىك جاسالىق-  دەپ قولقا سالعان ەدى. تۆورچەستۆولىق جۇمىستى ماقسات تۇتىپ وتىز جاسىمدا جەتى بالامدى ارقالاپ الماتىعا ازەر جەتكەن مەن;

- ەي، الپامىستىڭ ۇرپاعى، سەنىڭ جولىڭ مەنىڭ جولىمنان بولەك - مەملەكەتتىك قايراتكەرلىك قىزمەت. بۇل جولدا ونەگە تۇتار  جاندى ىزدەسەڭ كەزىندە  رەسپۋبليكانى باسقارعان سۇلتانبەك قوجانوۆ پەن  ءنازىر تورەقۇلوۆ، رەسپۋبليكانىڭ بەس وبلىسىن باسقارعان سادىقبەك ساپارباەۆ (مەن بۇل اعامىز تۋرالى كەزىندە ابىز-اقىن ءابدىللا تاجىباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن ءبىر ساعاتتىق ۆيديوفيلم تۇسىرگەنمىن), تىرىدەن تۇلعا ىزدەسەڭ ماسكەۋدە وتىرعان نۇرتاس وڭداسىنوۆ سياقتى ەل قۇرمەت تۇتار اعالارىڭ بار. انە، سولاردىڭ ءومىر جولى ساعان ناعىز ونەگە، سول سوقپاقتا بول، سولار سالعان ابىرويلى  جولدى ودان ءارى جالعاستىر...- دەپ راحمەتىمدى ايتىپ اقمەشىتكە شىعارىپ سالعان ەدىم.

ءبىر تاڭقالارلىعى - بەردىبەكتىڭ تىرشىلىكتەگى وسىلاي باستالعان تاعدىرى، ونى كىلەڭ احۋالى اۋىر ايماقتارعا، كۇردەلى قيىن شەپتەرگە سالدى. سوعان قاراماستان  بارعان جەرلەرىنىڭ بارىندە ول سول قيىنشىلىقتاردى جەڭە ءبىلدى.  ماسەلەن، سول كەزگە دەيىن ارتتا قالعان قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ەل الدىنداعى ەڭسەسى جەدەل كوتەرىلسە، جىلۋسىز قالعان وڭتۇستىككە بارعاندا بىلتەلى  شامعا قاراپ قالعان حالىقتىڭ  شامى قايتا جارقىرادى، ەلدىڭ شىعىسىنا بارعاندا جەردىڭ شىرايىن عانا كىرگىزگىپ قويعان جوق،  ۇلتتىق ماسەلە ۋشىعىپ تۇرعانىنا قاراماستان  لەنيننىڭ ەسكەرتكىشىن ءبىر كۇندە الىپ تاستاتىپ، ورنىنا سىنشى باقىت ساربالا باۋىرى ايتپاقشى; «اداسىپ قالعان ابايىن قويىپ، قاۋىشتىردى...». ال باتىسقا بارعان ساپارىندا اقتوبەدە قۇدايىن ۇمىتقان قۇدايسىز قىتايلاردى قازاق جەرىندە قازاقتىڭ دەگەنىمەن، تىلىمەن  تىرلىك جاساۋىنا يلىكتىردى. قىرعىز اعايىندارمەن شەكارالاس اۋليەاتا جەرىنە دە دۇنگەن مەن قازاق اراسىنداعى لاپ ەتكەن ءورتتى وشىرۋگە جەتتى عوي...

بەردىبەكتىڭ قايدا جۇرسە دە وسىنداي جان الىسىپ جان بەرىسەر قىزمەت مايدانىنىڭ باسى-قاسىندا بولعانىن ءبارىمىز كوردىك. ءوزى باسقارعان بەس ءوڭىردى ۇرشىقشا ءيىردى.ونىڭ وسى تىرلىگىن  ازاماتتىق كوزىمەن كورە بىلگەن، «قۇمىرسقانىڭ تاسقا باسقان ءىزى تاڭىرگە ايان ەكەنىن» قاشاندا ايتا جۇرەتىن، ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ بۇگەجەكتەمەيتىن، جاس تا بولسا باس، بۇگىنگى كۇننىڭ بەلگىلى زيالىلارىنىڭ ءبىرى، قاتارىنان وزا شاپقان بەلگىلى عالىم بەرىك ءجۇسىپوۆ; «قۇم كورپەنىڭ استىندا قالعان اسىل سۇيەگى جاپانعا جالعىز قونىپ شىققانىنا مىنە جيىرما ءتورت ساعات بولدى...»- دەپ باستالاتىن «وي سالاتىن ويران قازا» جوقتاۋ رەكۆيىم ماقالاسىندا; «...بەردىبەك دەگەن قارا كۇيە جاعىپ داتتاۋىڭا دا «قولايلى»، رەتىن تاۋىپ ماقتاۋىڭا دا سيا بەرەتىن ەرەكشە تۇلعا.  ويتكەنى، جاڭا قازاقستاننىڭ، تاۋەلسىز مەملەكەت تاريحىنىڭ باسىندا تۇرعان ەكى ادام بولسا، ءسوز جوق، سونىڭ ءبىرى - بەكەڭ، بەردىبەك ماشبەكۇلى!»- دەپ اعاسىنا لايىقتى باعاسىن بەرگەن ەكەن. تىزە بەرسەك وسىنداي باعانى قارالى راسىمدە سويلەگەن قانشاما ەل اعالارى مەن بەردىبەكتى ۇستاز تۇتقان شاكىرتتەرى،  بۇگىندە ەل باسشىلىعىندا جۇرگەن ازاماتتار دا ايتتى. ءبارى دە ەلگە سىڭىرگەن ەرەن ەڭبەگىن ايتادى، بىراق ەڭبەگىنە وراي بەرىلمەي قالعان لايىقتى قۇرمەتتى اتاق سوتسياليستىك ەڭبەك ەرىن  بەرىپ قۇرمەتپەن شىعارىپ سالۋ ماسەلەسىندە كەلگەندە تىلدەرى كىبىرتەكتەپ جاتتى...

مەن وسى ويىمدى بەردىبەك قايتىس بولعان كۇنى استاناعا جەتىپ، سوندا  اس ءراسىمىن جۇرگىزىپ وتىرعان اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان قىدىرالى مەن استا ءسوز العان مەملەكەت قايراتكەرى قۋانىش سۇلتانوۆ پەن قىزىلوردالىقتار اتىنان ءسوز العان اقساقال باقتىگەرەي دوسمامبەتوۆتەردىڭ قولدارىن الىپ تۇرىپ; «اس تىزگىنىن ءوز قولدارىڭا الىپ، وزگەگە ايتۋعا مۇرسات بەرمەدىڭدەر. بەردىبەككە ەڭبەك ەرى اتاعىن بەرىپ شىعارىپ سالۋ كەرەكتىگىن كوتەرمەگەندەرىڭ وڭدى بولمادى»- دەگەن ءوز ءۋاجىمدى ايتىپ، ءالى تە بولسا جوعارى جاقتاعىلارعا جەتكىزۋلەرىن ءوتىنىش ەتتىم. مينيستر «قازا ۇستىندە مۇنداي اڭگىمەنى كوتەرۋگە بولا ما ەكەن»- دەگەن اڭگىمە شىعارىپ ەدى، ۇلتىن سۇيگەن ۇلىنا قايعىرا بىلگەن حالىق پەن ۇكىمەت  ءوز قۇرمەتىن ومىردەن وتكەن جاننىڭ قىرقىنا، ءتىپتى جىلىنا دەيىن كورسەتىپ جاتسا ۇلكەن ساۋاپ بولاتىندىعىن دا ەسكەرتتىم.

قازىر، ءوز قارا باسىنا بولماسا باسقا بىرەۋ ءۇشىن شىرىلداپ  قيمىل جاساي قوياتىن زامان بولماي تۇر عوي. سودان بەرى ون كۇن وتسە دە ول جاقتان جىلى حابار بولماي جاتقان سوڭ، بەردىبەكتىڭ اسىل سۇيەگى جاپانعا جالعىز قونعاندا 24 ساعاتتان سوڭ جوقتاۋ جازعان بەرىك ءىنىم سياقتى، سونى جالعاستىرىپ  240 ساعاتتان سوڭ ماعان دا وسى ءۋاجدى  جازىپ، ايتۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. نەسىن جاسىرامىز، قازىر ەلىمىزدە كەيبىر ادىلدىكتى قاجەت ەتەر نارسەلەر ءبىر ادامنىڭ قولداۋىمەن عانا  ءوز شەشىمىن تاۋىپ جاتىر  عوي. بۇل ورايدا; «... وسى جىلى ادەبي مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ ىرىكتەۋىندە وسى عاسىردا ومىرگە كەلگەن ەڭ وزىق دۇنيەلەردىڭ ءبىرى  تۇرىسبەك ساۋكەتايدىڭ «جەلقايىق» رومانىنىڭ ورىنسىز وتپەي قالۋى - كوڭىلىندە الالىق جوق زيالى قاۋىم ءۇشىن، كوزى قاراقتى، ۇلت مۇددەسىن ويلايتىن وقىرمان قاۋىم ءۇشىن ۇلكەن وكىنىش بولار ەدى. تۇرىسبەك ساۋكەتايدى لايىقتى سىيلىعىنا جەتكىزۋ ەندى ءسىزدىڭ قولدا تۇر دەپ بىلەمىن...» -دەپ الىستاعى اقش- تا جاتقان قازاق ادەبيەتىنىڭ الىپ قايراتكەرى مۇحتار ماعاۋيننىڭ ەل پەرەزيدەنتى قاسىم جومارت كەمەلۇلى اتىنا الەم جەلى ارقىلى ايتقان ءۋاجى ءوز كەزىندە قولداۋ تاپقانى ەسىمە ورالىپ مەن دە ءۋاجىمدى ەل باسى نازارىنا سالعاندى ءجون كوردىم.

تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بەس ايماعىن باسقارىپ، ۇكىمەتتىڭ جالپىعا ەمەس، جالقىعا ەڭ قاجەت الەۋمەتتىك سالاسىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ ومىردەن وتكەن  بەكەڭە بەرىلەر بۇل ەڭبەك ەرى اتاعى ءوز باسىنا ەندى كەرەگى دە جوق. بىراق ەل كەلەشەگى ءۇشىن، ۇرپاق تاربيەسى ءۇشىن وتە قاجەت ەكەندىگىن ۇمىتپايىق.  تۋعان حالقىنىڭ رۋحاني دامۋىنا  رياسىز ەڭبەك ەتكەن قايراتكەر، قوعامدىق كۇشتەر مەن بيلىك ينستيتۋتتارى اراسىندا ۇيلەستىرۋشى ۇيتقى بولا بىلگەن  بەردىبەك وسى اتاققا لايىق قازاقتىڭ ناعىز مارقاسقا جىگىت بولىپ ومىردەن وزدى....

باقتىباي اينابەكوۆ،

قازاقستان قاجىلارى ءدىني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى، ىلىمگەر- جازۋشى

Abai.kz