«كوپتىڭ قولى كوككە جەتەدى» - دەيدى اتامىز قازاق.

بۇل شىندىق. ەلىمىزدەگى قازاق تۇرعىندارىنىڭ سانى، كوپشىلىككە اينالماي، ەل بيلىگى ءاردايىم رەسپۋبليكا اۋماعىنداعى ەتنوستارعا جالتاقتاپ، ءوزىنىڭ  ۇلتتىق ساياساتىن جۇرگىزە المايتىندىعى اقيقات. قاسىمىزداعى ۇلتتىق  مەملەكەتكە الدەقاشان اينالعان ەلدەر سەكىلدى، ءبىز ولارداي ەش ۋاقىتتا  بولا المايمىز. ەگەر قازاقتاردىڭ سانىن مەملەكەتىمىزدە ەسەلەپ،  كوبەيتپەسەك. قۇدايى كورشىمىز، وزبەكتەردىڭ «كوپ كۇلكىسى كۇننەن دە ىستىق» - دەيتىنى سودان.

قازىرگى كۇندەرى ەلىمىزدە ساياسي رەفورمالار جاساپ، شارتاراپ ەلدەرىنەن  كوپتەپ ينۆەستيتسيا تارتىپ، رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ  باعىتىندا ايتارلىقتاي جۇمىستار اتقارىلۋدا. دەگەنمەن، ەلىمىزگە اسا قاجەت، تاعى ءبىر وزەكتى پروبلەمانى ۇمىتۋعا بولمايدى. ول، اينالاداعى  مەملەكەتتەردە شاشىراپ جۇرگەن قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ. بۇلدا  ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن ۇلكەن شارۋا. مەملەكەتتەگى ەڭبەك كۇشىن بارىنشا  جاقسارتۋ ءۇشىن، جان-جاقتان ميگرانتتاردى ەمەس، بىزگە ءوزىمىزدىڭ  قانداستارىمىز اسا كەرەك. مىسالى: وزبەك ەلىنىڭ قۇرامىنداعى  قاراقالپاقستاندا ءۇش ءجۇز ەلۋ مىڭداي قازاق بار ەكەن. ەكولوگيالىق اپاتتىڭ  اۋماعىندا تۇرعان، ازىپ-توزعان بۇل وڭىردەن نەگە قانداستارىمىزدى شاقىرىپ المايمىز؟ سولاردى، بالا تۋ كورسەتكىشى مۇلدە جوعالعان، ەڭبەك ەتۋگە ادام  تابالماي وتىرعان، سولتۇستىك وبلىستارعا ورنالاستىرۋعا بولارى ەدى عوي. بۇل  ولكەلەردەگى قاڭىراپ، بوس قالعان ەلدىمەكەندەر جاندانىپ، مال  شارۋاشىلىعى جانە كاسىپكەرلىك جاپپاي دامىر ەدى.

جالپى، حالىق قالىڭ قونىستانعان ونتۇستىك وبلىستاردا توعىز  ميلليونعا جۋىق ادام تۋرادى ەكەن. بۇلار، ناعىز قازاق تىلدىلەر. سول  سەكىلدى، قازاعى كوپ باتىس وبلىستاردا ءتورت ميلليونعا جۋىق ادام بار.  ولاردا نەگىزىنەن قازاق تىلىندە قارىم-قاتىناس جاسايدى. بۇلارعا قوسا،  اباي مەن ۇلىتاۋ وبلىسى جانە قوستاناي وبلىسىنىڭ قۇرامىنداعى  بۇرىنعى تورعاي ولكەسى، قاراعاندى وبلىسىنىڭ كوپشىلىك اۋماعى  قارقارالى، اقتوعاي، شەت اۋداندارى تۇتاسىمەن قازاق ءتىلدى ورتا دەۋگە  بولادى. ءتىپتى، بىرنەشە ميلليوندىق الماتى، شىمكەنت قالالارىنىڭ  وزدەرى ءىشىنارا بولماسا، تولىقتاي قازاقى شاھارلار دەسەك،  قاتەلەسپەيمىز. سونىمەن قاتار، وڭتۇستىك ايماقتا قونىس تەپكەن التى  ءجۇز مىڭداي وزبەك اعايىنداردىڭ ءوزى قازاق ءتىلدى تۇرعىندار. ولار ورىس ءتىلىن كەرەكتە قىلمايدى. سوندا، رەسپۋبليكا كولەمىندەگى قازاق تىلىندە  قارىم-قاتىناس جاسايتىن جانە ەڭبەك ەتەتىن تۇرعىندارىمىز ون التى  جارىم ميلليوننان اسىپ جىعىلادى ەكەن.

سوندىقتان، اسا قادىرمەندى بيلىككە ايتارىمىز! مەملەكەتتىك ساياساتتى  جانە ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزگەنىڭىز دۇرىس بولارى ەدى. جانە  مينيسترلەر كابينەتىن قازاق تىلىندە جۇمىس جۇرگىزە الاتىن، تاجىريبە   جيناعان، ساياسي ساۋاتى جوعارى، جاۋاپكەرشىلىگى مىقتى، ەڭبەكقور  ازاماتتار مەن ازاماتشالاردان تاعايىنداعانىنىز ورىندى دەر ەدىم.

سونداي-اق، جۋىقتا قابىلدانعان «اتا جولى» - باعدارلاماسى، شىنىن  ايتايىق، قانداستاردى ەلگە تارتۋعا كەمدىك ەتەدى. بىرەن-ساران كاسىپپەن  اينالىسقان شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ عانا پايداسىنا شەشىلمەسە. ەگەر،  بيلىك وسىعان سەنىپ جۇرسە، بۇكىل قازاق جۇرتىن جەرگە قاراتقانى. كەيبىر  دامىعان شەت مەملەكەتتەرىنىڭ ساياساتىنا بۇل وڭتايلى كەلگەنىمەن، بىزگە مۇلدە قيسىنسىز. وسىنداي تولىق قامتىلماعان، دۇمبىلەز، تۇككە تۇرعىسىز باعدارلامامەن وزدەرىڭدى الداپ، قازاق جۇرتىنىڭ سانىن  وسىرمەي، ءتىلىن دامىتپاي، الداعى ۋاقىتتا توزدىرىپ جىبەرۋلەرىڭ ءسوزسىز  شىندىق.

جالپى، وزبەكستاندا ميلليوننان اسا (مۇمكىن وداندا كوپ) قازاق بار.  سولاردى وزبەككە ءسىڭىپ كەتپەي تۇرعاندا، نەگە قايتارىپ المايمىز؟ بۇل الدە، كۇن تارتىبىندە جوقپا؟ سول سياقتى، تۇركمەنستاندا  دا، تۋركيادا دا، باسقا دا ەلدەردەگى قانداستاردى قايتاراتىن ۋاقىت الدە قاشان جەتتى عوي. ءتىپتى،  اۋعانستان مەن پاكىستانداعى شوعىرلانىپ، كۇن كورىپ جاتقان قازاقتاردى دا  ەلىمىزگە قونىستاندىرۋ كەرەك. بۇلار، وتكەن عاسىرداعى الاپات اشارشىلىق  كەزىندە اۋىپ كەتكەندەر. ءتىپتى، وسى ەكى ەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە اكەلىپ،  ارنايى اۋداندارعا ورنالاستىرىپ، باقىلاۋ قويۋعا بولارى ەدى. كەزىندە،  كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىندا نەمىستەردى قازاقستانعا اۋدارعاندا، وسىلاي،  ارنايى اۋماقتارعا قونىستاندىرىپ، باقىلاۋ قويىپ قويعانىن بىلەمىز.  كەيىننەن، سول نەمىس ەتنوسى قاتارعا قوسىلىپ، ەلىمىزگە كوپ-كورىم ەڭبەك  ءسىڭىردى. مۇنى ۇمىتۋعا بولمايدى.

مەنىڭ تاعى ءبىر پىكىرىم، مىنا كورشى قاراقالپاقتاردى، شىندىعى كەرەك، اتى  قاراقالپاق بولعانىمەن، ولاردىڭ قۇرامىندا دا قوڭىراتتار، قىپشاقتار، قاتاعان جانە قيات، وزگە دە قازاقتىڭ رۋ، تايپالارى كوپتەپ كەزدەسەدى. ءتىپتى،  قالىڭ دەسە دە بولادى. ءتىلى دە، قازاق تىلىنەن كوپ ايىرماشىلىعى جوق. سول  سەكىلدى، رەسەيدىڭ كاۆكاز، استراحان جاعىندا ورنالاسقان نوعايلار دا،  بۇرىنعى قازاقتار. وسىلاردى، ارنايى باعدارلاما جاساپ، ەگەر وزدەرى قازاق  بولىپ جازىلعىسى كەلسە، ەلگە شاقىرىپ، سولتۇستىك جانە شىعىس وبلىستارعا  جىبەرگەندە، قالاي بولارى ەدى؟ تەك، بۇلاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان  جەتكىنشەكتەرىن ارنايى قازاق مەكتەپتەرىندە وقىتسا. قاراپ وتىرساڭ،  شارتاراپ ەلدەرى، ءتىپتى، قاسىمىزداعى وزبەكستان دا سولاي ەتىپ جاتىر عوي.  وندا تۇرعان ەش وعاشتىق جوق. وسى ارادا، مىسال كەلتىرە كەتەيىن:

قازىرگى رەسەيدىڭ جاعدايى قانداي؟

قازىرگى كۇندەرى، كورشى رەسەيدىڭ قيىر شىعىسى مەن تۇتاس ءسىبىر اۋماعىندا ون  ءتورت-اق ميلليون ادام تۇرادى. بۇل جاقتاعى وبلىستاردىڭ دەرەۆنيالارى مەن اۋداندارىندا، مونوقالالارىندا ادام قالمادى. قۇلازىپ، قاڭىراپ، بوس  تۇر. ۇلتى ورىس تۇرعىندارىنىڭ ءبارى قاشىپ، وسى ەلدىڭ ەۋروپالىق بولىگىنە  جينالىپ الدى. رەسەيدىڭ قاتتى قورقىپ وتىرعانى دا وسىدان. قاسىندا،  شەكاراسى مىڭداعان شاقىرىمعا سوزىلعان، ءبىر جارىم ميللياردقا تاياۋ  جۇرتى بار قىتاي تۇر. ولارعا، شەكارا سىزىعىنان ءبىر-ەكى قادام اتتاپ، ىشكە  كىرىپ كەتۋ، كوپ قىيىندىق تۋدىرمايدى. رەسەي بيلىگى، قاڭىراپ، يەن قالعان وسى  ولكەلەرگە جىبەرۋگە ادام تاپپاي قينالۋدا. ۋكراينامەن اراداعى سوعىستان  قاشقانداي، قيىر شىعىس پەن سىبىرگە بارۋعا، ورتا جاستاعىلار مەن جاستار  جاعى مۇلدە باس تارتۋدا. ءبىزدىڭ ەلدە، قايتا سولتۇستىك وبلىستارعا  وڭتۇستىكتەن بارىپ جاتىر عوي. بۇلاردا، ولدا جوق. ورىس ايەلدەرى كەيىنگى ون جىلدان بەرى،  مۇلدە بالا تۋمايتىن بولدى. تۋ دەڭگەيى وتە تومەن. تاعى ەسكەرتەرىمىز،  پوۆولجە جانە ورال تاۋى وڭىرلەرىندە، تاتارى مەن باشقىرىن، شۋۆاشى  مەن موردۆاسىن، ورىسىن، سونداي-اق، تاعى باسقالارىن قوسقاندا، ون جەتى  ميلليونعا جەتەر-جەتپەس ەل تۇرادى. بۇلاردا دا، ەڭبەك كۇشى جەتپەيدى.  رەسەيدىڭ ەۋروپالىق بولىگىندە الپىس ميلليوننان ءسال عانا اساتىن تۇرعىن  بار. ەگەر، وسىلاردىڭ ءبارىن قوسىپ، ەسەپتەسەڭ، ءجۇز قىرىق ەكى ميلليون  تۇرماق، ءجۇز ميلليونعا جەتپەيدى. رەسەي بيلىگى وسىنىڭ بارلىعىن، وتە قۇپيا  تۇردە جاسىرىپ وتىر دەپ كەيدە ويلايمىز. رەسەي، وسىناۋ  وراسان ۇلكەن  اۋماقتان ايىرىلىپ قالامىز با دەپ قاتتى ۇرەيلەنۋدە. كورشىسى ۋكراينامەن سوعىسۋعا ساربازدارى تاۋسىلىپ (تەحنيكاسى دا), الاسۇرىپ جاتقانى دا سودان.  كرەملدىڭ قازىرگى ۇستانىپ وتىرعان ساسىق ساياساتى، قازاقستان مەن وزبەكستان،  قىرعىستان جانە تاجىك پەن تۇركمەن ەلدەرىن الداپ ءتۇسىرىپ، يەلىگىنە الىپ،  سولاردىڭ دۇركىرەپ ءوسىپ كەلە جاتقان ادام رەسۋرستارىن پايدالانباق.ەگەر،  شىنداپ قارايتىن بولساق، ورتالىق ازيانىڭ حالىق سانىمەن، رەسەيدىڭ تۇرعىندارى تەڭەسۋگە جاقىن قالدى. سوندىقتان، سولتۇستىكتەگى كورشىدەن  قورقىپ، سەسكەنىپ تىپتەن كەرەگى جوق. وزدەرى ايتىپ جۇرگەندەي، قۇرىپ بارا  جاتىر. قازىر، ولاردىڭ ەكونوميكاسى دا بىرتىندەپ قيراۋ ۇستىندە.

دەگەنمەن، مەنىڭ ايتارىم، مىسال رەتىندە كەلتىرگەن، رەسەي سەكىلدى ازىپ-توزىپ كەتپەۋ ءۇشىن، اينالاداعى مەملەكەتتەردەگى قانداستارىمىزدى جيناپ الۋ، ەلىمىزدى تولىققاندى قازاق مەملەكەتىنە اينالدىرۋ، سونداي-اق، ەلدىڭ كۇش-قۋاتىن ارتتىرۋ،  قازىرگى بيلىكتىڭ كۇن تارتىبىنەن تۇسپەۋى قاجەت. ەگەر، وزدەرى  ايتىپ جۇرگەندەي ەستيتىن بيلىك پەن ۇكىمەت بولسا.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz