الەمگە ايگىلى ءانشى، فرانتسۋز شانسونىنىڭ بۇلبۇلى ميرەي ماتە ءوز شىعارماشىلىعىن، ونىڭ الگى تانىمال انىندە ايتىلاتىنداي، «ومىرلىك ماحابباتقا» بالايدى.

ون ءتورت بالانىڭ تۇڭعىشى

قارا شاشىن دوڭگەلەتە قيعان قيعاش قاستى، اققۇبا ءوڭدى، الاسا بويلى ارۋ ءوز زامانىنىڭ گۇلى بولىپ قانا قويعان جوق، ءتىپتى بىرنەشە ونداعان جىلدار بويى بۇكىل فرانتسيانىڭ ءپىرى رەتىندە قاستەرلەنىپ كەلەدى. فرانتسيانىڭ ۇلتتىق سيمۆولى سانالاتىن مارياننا ەسىمدى ايەل-ستاتۋيا بۇرىن نەگىزىنەن تەك سۋرەتشىلەردىڭ قيالىنان تۋىنداسا، 60-جىلداردىڭ اياق شەنىنەن باستاپ ايتۋلى ءمۇسىننىڭ ءپروتوتيپى رەتىندە ەلدىڭ ەڭ سۇلۋ ايەلدەرىن كورۋگە قۇشتارلىق كۇشەيدى. العاشىندا كينواكتريسا بريجيت باردو «ماريانناعا اينالسا»، 1978 جىلى تاڭداۋ ءانشى ميرەي ماتەگە ءتۇستى.

ەلىنىڭ ۇلتتىق سيمۆولىنا اينالعان ساحنا جۇلدىزى ەشقاشان مۇنداي تابىستى، مۇنداي باقىتتى ارمانداپ تا كورگەن ەمەس-ءتى. ول وتە كەدەي وتباسىندا وسكەن ەدى. 1946 جىلدىڭ 22 شىلدەسىندە دۇنيەگە كەلگەن ميرەي شاڭىراقتاعى 14 بالانىڭ تۇڭعىشى بولاتىن! اكەسى روجە كادىمگى تاس قالاۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن، ال شەشەسى مارسەل-ءسوفيدىڭ بالا باعىپ، ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسۋدان-اق قولى بوسامايتىن. ءۇي دەيتىندەي ولاردىڭ ءۇيى دە جوق ەدى، سىز بۇركەگەن سالقىن باراقتا تۇراتىن. تەك وتباسىندا سەگىزىنشى بالا دۇنيەگە كەلگەندە بارىپ، ولار ءتورت بولمەلى پاتەرگە يە بولدى. «مەن كەيدە وتكەنىمە ويشا ورالىپ وتىرىپ، قانشالىقتى جولىمنىڭ بولعانىنا كوز جەتكىزەمىن. سەنەر-سۇيەنەر ەشكىمى جوق كەدەي وتباسىندا دۇنيەگە كەلۋىم مەنى تىنباي تەر توگۋگە ماجبۇرلەدى. بولىپ-تولعان باي ۇيدە تۋعانىمدا، مۇنشالىق ەڭبەكقور بولماس پا ەدىم، كىم ءبىلسىن» دەيدى ءانشى ءوز ەستەلىگىندە.

اكەسىنىڭ ازاننان اقشامعا دەيىن اۋىر جۇمىس ىستەپ، بەينەتتەنىپ تاپقان اقشاسى كوپبالالى وتباسىنى اسىراۋعا جەتە بەرمەيتىندىكتەن، اتا-اناسىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن ميرەي 13 جاسىنان باستاپ ەڭبەككە ارالاستى. جابىقحات، اشىقحات، قاعاز شىعاراتىن فابريكادا جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، ول مەكتەپتى تاستاۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇعان ول ونشا وكىنە دە قويعان جوق، ويتكەنى مۇعالىمىمەن اسا ءتىل تابىسا بەرمەيتىن. ميرەي سولاقاي ەدى، ال ۇستازى مۇنى ۇنەمى «وڭ قولىڭمەن جاز!» دەپ قينايتىن. جاراتىلىسى سولاي بولسا، بۇل قالاي وڭ قولىمەن جازادى – اقىرى ۇرسىسىپ تىنعان-دى. «الاقانىڭدى اش!» دەپ قويىپ، سىزعىشپەن ۇراتىن مۇعالىمىنىڭ قاتالدىعى قىزدىڭ قولىندا عانا ەمەس، جۇرەگىندە دە وشپەس ءىز بوپ قالدى.

انگە اۋەستىك – اكەدەن

بالا كۇنىنەن ءان سالۋدى جاقسى كورگەن ميرەي 15 جاسقا تولعاندا، ماتە وتباسى بەس بولمەلى جاڭا پاتەرگە كوشتى. «قۋانىشىمىزدا شەك بولعان جوق. مەنىڭ ەرەكشە شاتتانعانىم – بۇل پاتەردە ۆاننا بار ەدى! وسىعان دەيىن قالاي قينالعانىمىزدى بىلسەڭىزدەر عوي!» دەيدى ءانشى سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە. ال مۋزىكاعا قىزىعۋشىلىق وعان اكەسىنەن جۇقسا كەرەك. روجە اعاي جۇمىسىندا دا، ۇيىندە دە ۇنەمى ارقىراپ ءان ايتىپ جۇرەدى ەكەن. وقىماي قالعانى، جالپى انشىلىك دارىنىن قۇنتتاپ، سول سالانى قۋزاماعانى بولماسا، ول كىسى وپەراعا سۇمدىق عاشىق، اناۋ-مىناۋ ونەر ادامىنا دەس بەرمەيتىن تەنور بولعان دەسەدى. مەرەكەلىك جيىنداردا، شىركەۋدەگى ءدىني جورالعىلاردا ءاردايىم ءبىرىنشى داۋىس روجە مىرزاعا تيەسىلى بولعان.

«اكەم شەبەرحاناسىندا جۇمىس ىستەپ وتىرىپ ءان ايتا باستاعاندا-اق جۇرەگىم ورەكپىپ، اتقاقتاپ سالا بەرەتىن، – دەپ ەسكە الادى ميرەي ماتە 1987 جىلى شىققان «مەن سەنەمىن» اتتى عۇمىرباياندىق كىتابىندا. – بىرتە-بىرتە ونىڭ ايتقان اندەرىن مەن دە قايتالاپ ايتىپ، قوسىلا شىرقايتىن بولدىم. اكەم مۇنىمدى قۇپتاپ، قۋانىپ وتىراتىن. كوپ ۇزاماي تەك مەنى شىرقاتىپ قويىپ، تىڭدايتىندى شىعاردى. مەن ەديت پيافتىڭ اندەرىن كەرەمەت سۇيەتىنمىن. بىردە «جارايسىڭ، قىزىم! ەرتەڭ شىركەۋدە مەنىمەن بىرگە ونەر كورسەتەسىڭ» دەدى. «ول ءالى كىشكەنتاي عوي، ءارى ۇياڭ، ۇركەك، ەل الدىندا كۇلكى قىلماقسىڭ با؟» دەپ انام قارسى بولىپ ەدى، اكەم: «كۇلكى بولعانى نەسى؟ كور دە تۇر، مەنىڭ قىزىم ناعىز بۇلبۇل بولادى!» – دەدى نىق سەنىممەن. ەرتەڭىنە مەن تۇڭعىش رەت كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە ءان سالدىم. قورقىپ، تولقىعانىم سونشا، ءتورتىنشى تاكتىدە... قاتەلەسىپ تىندىم. اكەم دەرەۋ تۇزەپ، دەمەپ جىبەردى دە، ءارى قاراي شاتاسپاي شىرقادىم. جۇرت دۋ قول شاپالاقتادى. اكەم ماڭدايىمنان ءسۇيىپ، ماعان ءبىر كامپيت بەردى. بۇل – مەنىڭ تۇڭعىش «گۇلىم»، «سىياقىم» ەدى».

16 جاسىندا ميرەي ءوزى تۋىپ-وسكەن اۆينون قالاسىنداعى ءان بايقاۋىنا قاتىسىپ، 2-ورىن الدى. 1965 جىلى وسى ونەر دوداسىنا تاعى دا باعىن سىناعان بولاشاق بۇلبۇل ءانشى جەڭىمپاز اتانىپ، كۇللى فرانتسياعا تانىمال «ساتتىلىك ويىنى» اتتى باعدارلاماعا شاقىرىلادى. تەلەكورەرمەندەر الدىندا ول ە.پيافتىڭ ايگىلى «جەزەبەل» ءانىن ورىندايدى. جۇرتشىلىق جاس ءانشىنىڭ تالانتىنا تامسانا قول سوعادى – ونىڭ داۋىسى، شىرقاۋ مانەرى سودان ەكى جىل بۇرىن عانا دۇنيەدەن وزعان ە.پيافتىڭ ۇنىنەن ەش اينىمايدى ەكەن!

ەرتەڭىندە-اق تالاي ساحنا ساڭلاعىنىڭ باعىن اشقان پروديۋسەر دجونني ستارك ميرەيدىڭ اكەسىمەن كەلىسىم-شارتقا وتىردى. ءسويتىپ، 1965 جىلدىڭ 22 قاراشاسىندا 19 جاستاعى ميرەي كاسىبي ءانشى رەتىندە جۇمىسىن باستادى. ستاركتىڭ بۇعان قويعان ءبىرىنشى تالابى – پيافتى تىڭداۋعا تىيىم سالدى. كانىگى مامان جاس ونەرپازدى ايگىلى ءانشىنىڭ كوشىرمەسىنە اينالۋدان ساقتاندىرىپ، ءوز جولىن ىزدەۋگە باعىتتاعان ەدى.

مىڭنان استام ءان سالعان ساڭلاق

دج.ستارك ميرەيگە ساحنادا ءوزىن قالاي ۇستاۋدى، قالاي سويلەۋدى، داۋىسىن ساقتاپ-كۇتۋدى، سونداي-اق ادامدارمەن قارىم-قاتىناس مادەنيەتىن ۇيرەتتى، نوتاعا ساۋاتىن اشتى. ميرەيدىڭ ونى وزىنە ۇستاز تۇتىپ، ۇنەمى «دجونني اكەي» دەپ اتاۋى دا سودان. كوپ ۇزاماي دارىندى ءانشى فرانتسيانىڭ ەڭ كيەلى دە جاۋاپتى ساحناسى – پاريجدەگى «وليمپيا» زالىندا ءان شىرقادى. بىلتىر عانا «ەكىنشى پياف» دەلىنگەن جاس تالانت بۇل جولى ءوز ءستيلى بار دارا داۋىستى ءانشى ەكەنىن تانىتتى. كونتسەرتتەن سوڭ فرانتسۋز شانسونىنىڭ اقساقالى موريس شەۆالە ورىمدەي قىزدىڭ قولىن الىپ تۇرىپ: «ءۇنىڭ قانداي تۇنىق ەدى، جارقىنىم! سەن پياف ەمەسسىڭ، سەن ءالى ودان دا اسىپ تۇسەسىڭ! وسى باعىتىڭنان تايما!» – دەپ باتاسىن بەردى. راسىندا دا، ميرەيدىڭ العاشقى «Mon credo» («مەنىڭ ۇستانىمىم») اتتى ديسكىسى ميلليون دانامەن تارالدى.

سودان بەرى، مىنە، ەلۋ بەس جىل ءوتتى، م.ماتە ءالى دە ساحنانىڭ ءسانى بولىپ كەلەدى. ونىڭ «Femme amoureuse» («عاشىق ايەل»), «Nos souvenirs» («ەسىمىزدە قالعان ساتتەر»), «Paris un tango» («پاريجدەگى تانگو»), «Ciao, bambino, sorry!» («قوش، جىگىتىم، كەشىر!»), «Pardonne moi ce caprice d’enfant» («سول ءبىر بالاڭ ەركەلىگىمدى كەشىرشى») جانە ت.ب. كوپتەگەن اندەرى دۇنيەجۇزى تىڭدارمانىنىڭ سۇيىكتى حيتىنا اينالدى. «Une vie d’amour» («ومىرلىك ماحاببات») ءانىن ول اتاقتى ءانشى شارل ازناۆۋرمەن جۇپتاسا شىرقادى، سودان بىرنەشە جىل بويى ەكەۋى شىعارماشىلىق بايلانىستا بولدى. پول موريا، ەننيو مورريكونە، پەر دەلانوە، كلود لەمەل سەكىلدى كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىن الەمگە تانىتتى. مىڭنان اسا تۋىندىنىڭ باعىن اشقان ءانشى تەك فرانتسۋز عانا ەمەس، اعىلشىن، نەمىس، يتاليان، يسپان، كاتالان، ورىس، فين، ءتىپتى جاپون جانە قىتاي تىلدەرىندە ءان سالدى. 1989 جىلى ەيفەل مۇناراسىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي رەسپۋبليكا گۆاردياسى وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن فرانتسۋز ءانۇرانىن – «مارسەلەزانى» شىرقادى.

ميرەي ماتە قازىر قايىرىمدىلىق شارالارىن ءجيى ۇيىمداستىرادى، كونتسەرتتەردەن تۇسكەن قارجىنىڭ ءبىراز بولىگىن بالالار ۇيىنە اۋدارادى، مۇگەدەك بالالاردىڭ ەم-دومىنا كومەكتەسەدى. ءار مەرەكە سايىن سونداي مەكەمەلەردىڭ بارىنە ارنايى سىيلىقتار جىبەرەدى. «ءوز پەرزەنتىم بولماسا دا، جالپى بالا اتاۋلىنىڭ ەشتەڭەدەن تارىقپاعانىن قالايمىن» دەيدى ول.

«مەن ونەردى تاڭدادىم»

ءانشى ەشقاشان تۇرمىس قۇرماعان، كىشى ءسىڭلىسى مونيكپەن بىرگە تۇرادى. 1983 جىلى ءبىر جىگىتپەن ءسوز بايلاسقانىمەن، تۋرا ساقينا الماسار ساتتە شەشىمىن وزگەرتىپ، شىركەۋ الدىنان قايتىپ كەتىپتى. سەبەبىن ول ەش جەردە اشىپ ايتپاپتى، دەگەنمەن، ءباسپاسوزدىڭ جازۋىنا قاراعاندا، كۇيەۋ جىگىت نەكەلەسۋ راسىمىنە كەلە جاتىپ: «بالا تۋعان سوڭ، ءان ايتقانىڭدى قوياسىڭ!» – دەپ شارت قويسا كەرەك. ءومىرىن ونەرىنەن ءبولىپ قاراي المايتىن ميرەي بىردەن باس تارتقان ءتارىزدى. سودان بەرى ۇيلەنۋ تۋرالى ەشكىمنىڭ دە ۇسىنىسىن تىڭداماپتى. ايتپەسە مۇنداي سۇلۋ ايەلگە ءسوز سالعاندار از بولدى دەيمىسىز...

جۋرناليستەردىڭ جەكە ءومىر تۋرالى ساۋالدارىن جاقتىرا بەرمەيتىن ءانشى: «راس، ءومىردى ماحابباتسىز ەلەستەتۋ قيىن. ماحاببات –دۇنيەدەگى ەڭ عاجاپ سەزىم. بىراق بىرەۋدى جاقسى كورۋ – ونىمەن نەكەلەسۋ دەگەن ءسوز ەمەس شىعار؟ قۇداي ادامعا ءبارىن بىردەي ءۇيىپ-توگىپ بەرە سالمايدى، ءبىر سالادا باقىتقا جەتۋ ءۇشىن باسقا باعىتتا تىزگىن تارتۋعا، قۇرباندىققا بارۋعا تۋرا كەلەدى. ماحاببات پا، ونەر مە؟ مەن ونەردى تاڭدادىم»، – دەيدى. «وندا، ءوز باسىڭىزدان وتكىزبەسەڭىز، عاشىقتىق سىرعا، ماحاببات سەزىمىنە تولى اندەردى قالاي شىرقايسىز؟» دەگەن سۇراققا ميرەي ماتە: «كينوداعى سياقتى عوي. اكتەر كىسى ولتىرگىش قانىشەر بولىپ وينايدى، ال ءوزى ومىردە ەشكىمنىڭ مۇرنىن دا قاناتپاعان. مەنىكى دە سولاي»، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى.

سالماعى 45 كەلىدەن اسىپ كورمەگەن ءانشىنىڭ بويى – 153-اق سانتيمەتر. جاس كۇنىندە وسى كەمشىلىگىنەن قاتتى قىسىلعان ول بويىن وسىرۋگە نيەتتەنىپ، ۆولەيبولمەن دە اينالىسىپتى. بىراق ەشقانداي وزگەرىس بولماعان. ءوز سۇلۋلىعىنىڭ سىرىن ميرەي گەنى ارقىلى تۇسىندىرۋگە تىرىسادى. «مەنىڭ انام 95-كە كەلىپ دۇنيەدەن ءوتتى، سوڭعى كۇنىنە دەيىن سۇيكىمدىلىگىن ساقتادى، – دەيدى ول. – سول كىسىگە تارتقان شىعارمىن. ايتپەسە ەش قۇپيام جوق. تەمەكى تارتپايمىن، كۇنگە كۇيمەيمىن، تاماقتى كوپ جەمەيمىن. راس، كوپ ۇيىقتايمىن. ويتكەنى ۇيقى عانا ادامنىڭ شارشاۋىن تولىق باسادى، تىنىقتىرادى».

* * *

دوڭگەلەنە قيىلعان شاش قويۋ ۇلگىسىن ميرەي ماتە ەشقاشان وزگەرتكەن ەمەس. «جاراسىمدى نارسەنى بۇزۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ونىڭ ۇستىنە، فرانتسيادا دا، جالپى الەمدە دە مەنىڭ شاش ۇلگىمە ەلىكتەۋشىلەر از ەمەس» دەيدى ول. جۇزىنەن قاشاندا دۇنيەگە ىڭكارلىك لەبى ەسىپ تۇراتىن ءانشى: «ومىردەن ارتىق اياۋلى ەشتەڭە جوق. سوندىقتان دا مەن اقىرعى دەمىم ۇزىلگەنشە ءومىردى جىرلاپ وتەمىن. كىم بىلەدى، بالكىم، مەنىڭ ءانىم وزىمنەن دە ۇزاق جاسايتىن شىعار؟» – دەپتى جوعارىدا اتالعان كىتابىندا.

ءبىز، ارينە، ۇلى انشىگە ۇزاق ءومىر تىلەيمىز، الايدا ونىڭ ونەرىنىڭ عۇمىرى ادامدار جۇرەگىندە زاماندار بويى جاساي بەرەتىنىنە دە سەنەمىز.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz