الەمگە ۇندەۋ: توقاەۆ ماقالاسىندا نە ايتىلدى؟
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ امەريكالىق «The Hill» ساياسي باسىلىمىنا ماقالا جازىپ، وندا الەم كوشباسشىلارىنا ۇندەۋ جولدادى.
«بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قۇرىلعاننان بەرى 78 جىل بويى بۇۇ باس اسسامبلەياسى جىل سايىن زاماناۋي حالىقارالىق ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن الەمدىك ساياساتتىڭ ەڭ ىقپالدى كوشباسشىلارىنىڭ باسىن قوسادى. ءار جىلى بۇل كەزدەسۋ ميللياردتاعان ادامنىڭ تاعدىرىن وزگەرتەتىن شەشىمدەرى ءۇشىن، مەيلى ول شەشىمدەر ەلەۋسىز، ءارى ەش ماڭىزى جوق بوپ كورىنسە دە بىرنەشە ادامنىڭ شەكسىز جاۋاپكەرشىلىگىن ەسكە سالادى»، – دەپ جازدى توقاەۆ.
وعان قوسا، بيىل جاۋاپكەرشىلىك جۇگى ادەتتەگىدەن دە اۋىر ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«الەمدىك كوشباسشىلاردىڭ تاياۋ ايلارداعى، ءتىپتى جىلدارداعى قابىلداعان شەشىمدەرى – كليماتتىڭ وزگەرۋى بولسىن، جاساندى ينتەللەكت جايلى بولسىن – ونداعان جىل، ءتىپتى عاسىر بويى جاڭعىرىپ تۇرادى. سوندىقتان ءبىز باقىلاپ وتىرعان حالىقارالىق ديالوگتىڭ ءاربىر ءساتى ماڭىزدىلىقتىڭ جاڭا ولشەمىن تۋدىرادى. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى ارىپتەستەرىم جاڭادان پايدا بولعان داعدارىستار مەن پروبلەمالاردىڭ تاكتيكالىق شەشىمدەرىن تابۋمەن اينالىسىپ جاتىر، ولاردى ءبىز ءبىرىنشى باسشىلار رەتىندە نازاردان تىس قالدىرا المايمىز»، – دەپ قوستى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى الەم كوشباسشىلارىنا ۇندەۋ جاسادى.
«ءبىز ساياسي مانسابىمىزدان جانە وسىنداعى بىزگە بولىنگەن ۋاقىتتان تىس جەردە دە بولاشاققا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى ەشقاشان ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. كەيىنگى جىلدارداعى وقيعالار ءوزىمىز جاقسى بىلەتىن، ولاردىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ورىن الۋى ەكىتالاي دەپ ەسەپتەگەن، اسا قاتتى ءمان بەرمەگەن قاۋىپتەرگە تولىق دايىن ەمەس ەكەنىمىزدى راستادى. وسىعان قاتىستى ەڭ ايقىن مىسال: پاندەميا. قاراپايىم ۆيرۋستىق شتام تۋدىراتىن حاوسقا بىردە-ءبىر مەملەكەت دايىن بولماعانىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى، – دەدى توقاەۆ.
پرەزيدەنت وسىعان بايلانىستى تاعى ءبىر ايقىن مىسال دەپ كليماتتىڭ وزگەرۋىن اتاپ ءوتتى.
«بۇل داعدارىستىڭ تاڭعالارلىق ەشتەڭەسى جوق – ول ءبىر كۇندە پايدا بولا سالعان جوق، ءبارى ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا، اينالاسى ون شاقتى جىلدىڭ ىشىندە باياۋ جانە دايەكتى تۇردە دامىپ وتىردى، سونىڭ سالدارىنان دۇرىس شەشىمدەردى كەيىنگە قالدىرۋعا تۋرا كەلدى. ەندى عانا، تابيعاتقا تيەتىن زالال ءتيىپ بولعان كەزدە، ءبىز جاعدايدى قالىپقا كەلتىرەتىن شەشىمگە جاقىنداپ كەلەمىز. دەگەنمەن جەتىستىككە جەتەمىز بە، جوق پا، ونى ۋاقىت كورسەتەدى. جوعارىدا اتالعان قاۋىپتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ قورقىنىشتىسى يادرولىق ءوزىن-ءوزى جويۋ – سوڭعى ايلارداعى يادرولىق دەرجاۆالار اراسىنداعى شيەلەنىستىڭ كۇشەيۋى بۇل ءسوزىمىزدى ودان سايىن راستاۋدا. مۇنداي شيەلەنىس الەمنىڭ بارلىق ايماعىندا سەزىلۋدە – ول قىرعي-قاباق سوعىستىڭ ەڭ زۇلمات كۇندەرىندە دە بايقالماعان دەڭگەيگە جەتتى»، – دەپ جازدى پرەزيدەنت.
ول قازاقستان يادرولىق قارۋدى تاراتۋدىڭ زارداپتارىن باستان كەشكەن ەل رەتىندە ونىڭ تارالۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن جاھاندىق كۇشتىڭ الدىڭعى قاتارىندا تۇرعانىن اتاپ ءوتتى.
«ءبىز ءبىراز جەتىستىكتەرگە جەتتىك. بىراق ءبىز ءالى دە ءوزىمىزدى-ءوزىمىز قۇردىمعا تاستاپ جاتىرمىز، بۇل ۇجىمدىق شارالارىمىزدىڭ ساتسىزدىگىن، بەيبىتشىلىك جىلدارى بىزگە بەرىلگەن مۇمكىندىكتەردى جوعالتىپ العانىمىزدى كورسەتەدى.
مۇنداي ۇزاق مەرزىمدى، ماڭىزدىلىعى بويىنشا پروپورتسيونالدى ەمەس ماسەلەلەر ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى جوسپارىمىزعا ەنبەي قالىپ جاتادى. زاماناۋي ساياساتتىڭ تىنىمسىز قارقىنىنا بايلانىستى ءبىز ءبارىمىز بۇل ماسەلەلەردى تىكەلەي قاۋىپ تونگەن كەزدە عانا شەشۋگە تىرىسامىز، بىراق ول كەزدە ءبارى وتە كەش بولادى. ءتىپتى ءاربىر حالىقارالىق فورۋم مەن كەزدەسۋدىڭ كۇن تارتىبىندە تۇرعان كليمات ماسەلەسى باسىمدىقتار تىزىمىندە ءجيى تومەندەتىلىپ، تەز ارادا ارەكەت ەتۋدى تالاپ ەتەتىن جەدەل داعدارىستارمەن اۋىستىرىلادى»، – دەپ قوستى مەملەكەت باسشىسى.
بۇل انارحياعا جول بەرۋىمىز كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيدى، دەدى ول.
«ارينە، ءبىز، مەملەكەت كوشباسشىلارى رەتىندە تۋىنداپ جاتقان داعدارىستاردى شەشۋگە، ازاماتتارىمىزدىڭ كۇن سايىن بۇرىنعىدان دا جاقسى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قولىمىزدان كەلگەنىن جاساۋعا مىندەتتىمىز. مۇنى ۇمىتساق، ساياسي مانسابىمىز ۇزاققا سوزىلمايدى. سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ كوشباسشىلىعىمىز الدىمىزدا تۇرعان پروبلەمالارعا تولىقتاي ەنۋدە جانە ءبىزدىڭ نازارىمىز بەن رەسۋرستارىمىز حالقىمىزدىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن ماسەلەلەردى شەشۋگە جەتكىلىكتى بولۋى ءۇشىن سانالى ارەكەت ەتۋدە كورىنەدى، - دەدى پرەزيدەنت.
ول قازاقستاننىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ شارالارىمەن قاتار، باسقا دا سالالاردا كۇش سالىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
«ءبىز بولاشاق پاندەمياعا دايىندالۋعا كومەكتەسەتىن بۇۇ-نىڭ بيوقاۋىپسىزدىك اگەنتتىگىن قۇرۋدى ۇسىنامىز. ءبىز سونداي-اق جاھاندىق سۋ جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرىن شەشۋگە اشىق شاقىرامىز. ءبىز حالىقارالىق سەرىكتەستەرىمىزبەن ۋران، ليتي، سيرەك جەر جانە باسقا دا ماڭىزدى پايدالى قازبالاردىڭ كەڭ بايتاق كەن ورىندارىن يگەرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولىن تابۋ ارقىلى بولاشاق ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرامىز»، – دەپ جازدى مەملەكەت باسشىسى.
«الايدا، – دەيدى اۆتور، – بۇل تالپىنىس بۇكىل الەمدە قولداۋ تاۋىپ، ينتەرناتسيونالدانعان جاعدايدا عانا ناتيجە بەرىپ، ناقتى بولا الادى».
«ولار بۇكىل الەم كوشباسشىلارىنىڭ ساياسي كوزقاراسىن، باتىلدىعىن جانە كورەگەندىگىن تالاپ ەتەدى. جاھاندانۋ مەن باق تۋدىراتىن بارلىق باعىتتاعى قوسىمشا ساياسي قىسىم مەن پولياريزاتسيا وڭاي مىندەت ەمەس. دەگەنمەن، ءبىز ادامزات تاريحىنىڭ تۇراقتى جانە تابىستى بولعانىن قالاساق، كەڭ اۋقىمدا ويلانۋدان باسقا امالىمىز جوق. ءبىز كۇش-جىگەرىمىزدى الداعى بىرنەشە ايعا ارنالعان شەشىمدەرگە ەمەس، عاسىرلار بويىنا سوزىلاتىن، بولاشاقتى قالىپتاستىراتىن شەشىمدەرگە باعىتتاۋىمىز كەرەك. ولاي بولماسا، ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز بەن جالپى ادامزات الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىمىز قۇردىمعا كەتكەنى»، – دەپ تۇيىندەدى توقاەۆ.
Abai.kz
