– بولات قۇرساقبايۇلى، الەۋمەتتىك جەلىدەن ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدى وقىپ جۇرگەن وقىرماننىڭ ءبىرى مەن ەدىم. ديدار عايىپ دەمەكشى، وزىڭىزبەن كەزدەسىپ، تانىسىپ، اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى بۇگىن تۇسكەندەي. اڭگىمەڭىزدى ارعى بەتتەن باستاساڭىز؟

– سىزگە كوپ راقمەت، الەكە! ءسىز سەكىلدى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ وقىرمانىمنىڭ بولعانىنا قۋانامىن.

مەن شىنجاڭنىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، قورعاس اۋدانى، كەگەن اۋىلىندا 1963 جىلى دۇنيەگە كەلگەن ەكەنمىن. 1973 جىلدان 1981  جىلعا دەيىن كەگەن اۋىلىنداعى تولىقسىز ورتا مەكتەپتىڭ 8-سىنىبىن بىتىرگەنەنەن كەيىن، ارى قاراي وقۋىمدى قورعاس اۋداندىق تولىق ورتا مەكتەپتە جالعاستىرىپ 1983 جىلى تامامدادىم. ول كەزدە قىتايدا جوعارى مەكتەپكە ەمتيحان تاپسىرۋ ءۇشىن، الدىمەن دايىندىق ەمتيحانىنان ءوتۋ كەرەك بولاتىن. دايىندىق ەمتيحاننان وتكەن سوڭ بارىپ مەملەكەتتىك ەمتيحانعا قاتىستىم، وكىنىشكە وراي مەنىڭ ەمتيحان بالىم جوعارى مەكتەپتەرگە قابىلداۋ شەگىنە جەتپەي قالىپ، ودان قالىپ قويدىم. سودان اۋىلىما بارىپ، ءوزىم وقىعان تولىقسىز ورتا مەكتەپكە ۋاقىتتىق (شتاتتان تىس) مۇعالىم بولدىم. قوسىمشا اۋىلدىڭ  كومسومول جاستار ۇيىمىن باسقاردىم. نەسىن جاسىرامىز، ول كەزدە  اۋدارداعى مەكتەپتەرگە مۇعالىم جەتىڭكىرەمەيتىن زامان بولدى عوي. سودان بولسا كەرەك، ىلە وبلىستىق وقۋ-اعارتۋ باسقارماسى مەكتەپتى جاقسى بىتىرگەن وقۋشىلارعا شتاتتان تىس مۇعالىمدىك جۇمىسقا تارتۋ رۇقساتىن بەرىپ قويعان.

مەن ساباق بەرە ءجۇرىپ قوسىمشا قىسقا مەرزىمدى ءبىلىم تولىقتىرۋ كۋرستارىنا قاتىسىپ ءبىلىمىمدى تولىقتىرىپ ءجۇردىم. ودان سىرت ادەبي شىعارمالاردى، ادەبيەت نازارياسىن (تەورياسىن), قازاق ءتىلى گرامماتيكاسىن وقىپ، ءبىلىمىمدى ودان ارى شىڭداي ءتۇسىپ، وقۋشىلارعا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پانىنەن ساباق بەردىم. 1996 جىلدان ۇرىمجىدەگى بيڭتۋان سىپانىنا (ديۆيزيا پەداگوگيكالىق تەحنيكۋمىنا) ارنايى بارىپ ەكى جىل وقىپ كەلىپ، مەكتەپتىڭ تاربيە جونىندەگى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارىنا دەيىن كوتەرىلدىم.  2006  جىلى ناۋرىز ايىندا  تاريحي وتانىم قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، بۇرىنعى الماتى وبلىسى، قازىرگى جەتىسۋ وبلىسىنىڭ پانفيلوۆ اۋدانى، المالى اۋىلىنا كوشىپ كەلىپ قونىستاندىم.

– قىتايدىڭ قورعاس اۋدانىنىڭ كەگەن اۋىلى مەن پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ المالى اۋىلىنىڭ اراسىن شەكارا ءبولىپ تۇرعانى بولماسا، اراقاشىقتىعى ونشا الىس ەمەس بولار.

– دۇرىس ايتىپ وتىرسىز. قورعاس اۋدانىنىڭ كەگەن اۋىلى مەن پانفيلوۆتىڭ المالى اۋىلى جاپسارلاسقان كورشى اۋدان، تەك ورتاسىن قورعاس وزەنى مەن شەكارا ءبولىپ تۇر. اسىرەسە، ءبىزدىڭ اۋىل سول قورعاس وزەنىنە جاقىن ورنالاسقان. جايلاۋىمىز دا قاتار قورعاس وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋى بولاتىن. بالا كەزىمىزدەن قازاقستان جاقتاعى ادامدار مەن قالىڭ تەحنيكالاردى ارعى بەتتەن كورىپ وستىك. ول كەزدە ءبىزدىڭ ەل «سوۆەت» دەپ اتايتىن، بۇل  جاققا قاراعانىمىزدى اۋىل باسشىسى مەن  ساقشىلار كورىپ قويسا «ول جاققا قاراۋعا بولمايدى، ولار سوۆەت تۇزەتىمپازدارى» دەپ بالە سالاتىن. دەسەدە بالامىز عوي، ۇرلانىپ قىزىعا قاراۋشى ەدىك. ال قورعاس اۋدانى شەكارالىق اۋدان بولعاندىقتان، شەكارا جاعالاۋىنا ءوندىرىس، قۇرلىس ديۆيزيا پولكتارىن بوز جەردى وزگەرتەدى دەپ ورنالاستىرعان بولاتىن، وعان قوسا قالىڭ حانزۋ اۋىلدارى دا بوي كوتەرىپ قويعان بولاتىن. ولار جازىق، تىڭ جەرلەردى يەمدەنىپ ەگىن شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلداناتىن، ودان سىرت ولار ەگىنمەن قوسىمشا شەكارا كۇزەتەتىن بولعان.

– مەنىڭ بىلۋىمشە قورعاس وڭىرىندە ەجەلگى تاريحي قالالار مەن مازارلار بار عوي.

– قورعاس اۋدانىندا سوناۋ چيڭ پاتشالىعى سالعان اسكەري ورتالىعى كۇرە جامبىلى بار، شامامەن ءۇش عاسىردان اسقان بايىرعى كونە قۇرلىس. چيڭ پاتشالىعى 1762 جىلى ىلەنىڭ كۇرە ء(حۇيۋان) دەگەن جەرىندە ىلە گەنەرالى مەكەمەسىن (ىلە ءجياڭجۇن فۋ) قۇرىپ، اسكەري اكىمشىلىك ارقىلى تيانشان تاۋىنىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنە ءوزىنىڭ فەودالدىق ۇستەمدىگىن جۇرگىزگەنى تاريحتان بەلگىلى. ودان باتىسقا قاراي ورنالاسقان قورعاس اۋدانىنىڭ ورتالىعى ءسۇيدىڭ كۇرە قالاشىعى، باياعى ورىنبور كازاك-ورىس اسكەرىنىڭ اتامانى، گەنەرال-لەيتەنانت ا.ي.دۋتوۆ تىعىلىپ، ارتىنشا سول قالادى اتىلدى دەگەن ءسوز بار ەل اراسىندا. ودان بەرى ءحVىىى عاسىرلاردا سالىنعان «تۇعلىقتەمىر» كەسەنەسى بار. ول كازىردە تۇعىقتەمىر حان مازارى دەپ اتالادى. ال وڭتۇستىگىندە ىلە وزەنىمەن شەكتەسىپ جاسىل جەلەك جامىلىپ  جاتاتىن  تۇعلۇقتەمىر حان ورتالىق ەتكەن كونە المالىلىق قالاسى دا كەگەن وزەنىنىڭ اۋزىنداعى قاراوي دەگەن جازىقتا بولعان ەكەن. سول جەردەن كوپتەگەن كونە قازبا بۇيىمدار، تەڭگە، مىس قازان، قىلىش سياقتى دۇنيەلەر تابىلاتىن. شەكاراعا جاقىن قازىرگى قورعاس وتكەلىنىڭ (كەدەنىنىڭ) قاسىندا بۇرىنعى «شيپاڭزى» اۋىلى دا  بار.

ەڭ قىزىعى مەنىڭ سول بالا كەزدەن كورىپ جۇرگەن، المالى اۋىلىنا قونىستانعانىم بولدى. قازىردە جايلاۋ جاققا بارساق، ارعى بەتتەگى ەلدى الىستان كورىپ تانيمىز. وسى قورعاس وزەنىنە قاتار اعىپ جاتقان، ءبىر بەل اسقاندا كەگەن وزەنى دە جوڭكىلىپ اعاتىن. تابيعاتى تاماشا وزەن ەدى. ول مەنىڭ تۋعان اۋىلىم بولاتىن، بۇل مەنىڭ «كەگەنىم» دەگەن ولەڭىمنىڭ بەينەسى ەدى.

– ايعاي سالساڭىز داۋسىڭىز ەستىلەتىن جەردەگى تۋعان اۋىلىڭىزعا بارماعالى دا ءبىراز جىل بولعان شىعار. «كەگەنىم» دەگەن ولەڭىڭىز ارتىڭىزدا قالعان ەل-جۇرتىڭىز بەن تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشتان تۋعان بولار.

– ءيا، ءوزىڭىز ايتقانداي ايعاي سالساق داۋسىمىز جەتەتىن جەردەگى تۋعان جەرگە بارماعالى بەس جىل بولىپتى. سول ساعىنىشتان بۇرقىراپ شىققان ولەڭ ەدى عوي:

اسقارى اق قار، اسپانمەن يىق تىرەسكەن.
القابى دۋمان، ارايلى ەدى جىر ەسكەن.
كەگەننىڭ اناۋ، كەرىلىپ جاتقان توسكەيى،
اق باس تاۋلار، كەتپەيدى شىركىن ءبىر ەستەن!

تاۋلارى شۋاق، سۋلارى بۇلاق مولدىرەپ.
قاپتالى قاتپار، شاتقالى اق تال جەلبىرەپ.
جەمىسپەن جيدەك، اققۋ مەن ۇيرەك قويناۋى،
قارسى الادى تاڭقۋرايى ەلجىرەپ.

قارعالداق تاۋى، قاراعايى قايىسقان.
قاراباس شالعىن، جەل سوقسا بيلەپ مايىسقان.
ايۋلارى بالدىرعان تەرسە بالپاڭداپ،
تاۋەشكىسى جارتاستا ۇركىپ جارىسقان.

شۇعىنىق گۇلدەر، شۇعانى ەسكە سالادى.
تەربەتىپ تۇرما، قىزعالداعى دالانى.
بەلەسى بيىك، دالاسى كيىك، اققايىڭ،
ءبىر كورگەن جاندى، باۋراپ الىپ قالادى.

كەرلەرى كەربەز، كەۋدەسى شالقاق سالالى.
گۇلدەردى قۇشىپ، كورەسىڭ ۇشقان ارانى.
بۇلدىرگەن ءيسى، كەڭسىرىككە كەلگەندە،
ايمالاپ قانا جاتاسىڭ يسكەپ دالانى.

وسىنداي بەيىش، جەر ۇيىقتان ءنار الدىم.
ەڭسەسى بيىك، ەر مىنەز تاۋدان جارالدىم.
وركەشتەپ اققان، وتكەل بەرمەس كەگەندەي،
بۋىرقانعان وزەننەن تامشى قان الدىم.

جىرلارىم ۇقساپ، قارعالداققا مۇز جارعان.
بۇرشىك جارسا، مۇقالماي سۋىق ىزعاردان.
تاۋ ۇلى بولىپ تۋىلعان سوڭ تاۋسىلماس،
شالقىسا شابىت، تاۋ سۋىنداي قۇزداردان.

– كىر جۋىپ، كىندىك كەسكەن تۋعان جەرىڭىزدىڭ كەلبەتىن كوركەم بەينەلەپسىز. وسىنداي تاماشا جەردى قالاي قيىپ كەتتىڭىز؟

– باستى سەبەپ، قازاقستان 1991جىلى دەربەستىك جاريالاپ، ەگەمەندىك الۋى  بولدى دا، ەركىندىكتى اڭساعان ارمان مەنى جەتەلەدى.

1978 جىلى قىتاي بيلىگىنە دىڭ شاۋپيڭ  (دەن سياوپين) كەلىپ، ساياسي رەفورما جاسادى دا، «ەسىكتى سىرتقا ايقارا اشۋ»  ساياساتىن  جۇرگىزدى، سول كەزدە مەملەكەتتىك ساياساتتا جىلىمىق بولىپ، 1988 جىلدان كەيىن قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ساياسي، ەكونوميكالىق بايلانىستار جاسالىپ، شەكارا اشىلىپ، ارى-بەرى تۋىسشىلاپ وتكەن جولاۋشىلار مەن تۋريستەردىڭ قاراسى كوبەيدى. اقىرىنداپ شەكارادا ساۋدا-ساتىق جۇرە باستادى. 1962 جىلعى مامىر وقيعاسىندا ءوتىپ كەتكەن تۋىستاردان حابار كەلدى، ءبىز شەكارانىڭ تۇبىندە بولعاندىقتان، حاباردى ەرتە ەستىپ وتىراتىنبىز. ۇرىمجىدە قازاق تىلىندە شىعاتىن حالىقارالىق «پايدالانۋ حابارلارى» دەگەن گازەتكە جازىلىپ وقيتىنمىن، سونىڭ ءبىر سانىنا «دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەلتسين وقيعاسى»  دەگەن  تاقىرىپپەن كولەمدى ماقالا جاريالانىپتى. وندا سسسر-دىڭ كۇيرەپ قۇردىمعا كەتكەنىن، ب.ن.ەلتسيننىڭ رەسەي مەملەكەتىنىڭ پرەزيدەنتى بولعاننان كەيىن قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ كەتىپ جاتقانى جازىلىپتى.

قازاقستاننىڭ تەلەارنالارى بىزدە انىق شىعىپ تۇراتىن. قازاقستاننىڭ حابارىن، ايتىستارىن كورىپ وتىراتىنبىز. اسىرەسە ايتىستارى كەرەمەت ەدى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك جاريالاعانىن ءبىرىنشى بولىپ ءبىز كورگەن شىعارمىز. ەرتەسى ءبىر توپ جىگىت جينالىپ، تاۋەلسىزدىكتى  تويلاپ تاڭعا وتىردىق. ءبىزدىڭ شەكارا وڭىرىندە الدىندا ايتتىم عوي، بوز جەر وزگەرتۋ دەگەن سىلتاۋمەن «ءوندىرىس-قۇرلىس پولكى»  دەپ اتالاتىن، الدىڭعى شەپتەن قايتقان قىزىل ارميا مەن گومينداڭنىڭ تۇتقىنعا تۇسكەن اسكەرلەرىنە پولك قۇرىپ، شەكارانىڭ جاعاسىنا مىڭداپ، ون مىڭداپ ورنالاستىرادى. باسقا وڭىرلەرگە قاراعاندا ءتۇزىم وتە قاتتى بولدى. اكەم مارقۇمدا قازاق تاريحىن،  شەجىرەسىن كوپ ايتىپ وتىراتىن، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ەل باسقارعان كىسى ەدى.  «قازاقستانعا كەتسەك!» دەۋشى ەدى. سودان دا بولار قازاق ەلىنە اڭسارىم اۋىپ، 2000 جىلى قازاقستانعا العاش رەت كەلىپ، ءبىراز ۋاقىت قىدىرىپ قايتقان بولاتىنمىن.

2006 كوشى-قون شاقىرتۋىمەن  ءبىرجولاتا كوشىپ كەلدىم. مەننەن باسقا تۋىستارىم ول كەزدە مەنىمەن بىرگە كوشىپ كەلگىلەرى كەلمەدى. ءۇش بالام مەن جۇبايىمدى، قولىمداعى ەكى قارىنداسىمدى ەرتىپ، ەشقانداي قاراجاتسىز كەتتىم. قىسقاسى، قازاق ەلىنىڭ دەربەس ەل بولۋى مەنى قاتتى باۋرادى. ونىڭ ۇستىنە ۇرپاقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن، ازدا بولسا تاۋەلسىز ەلىمە بارىپ ەڭبەك ەتەيىن دەگەن ماقسات بولدى. العاش شەكارادان وتكەندە جازعان «وتانىم سەن دەپ كەلدىم» دەگەن ولەڭىم ەسىمە ءتۇسىپ وتىر، ايتا كەتەيىن:

وتانىم سەنىڭ مەرەيىڭ دەپ كەلدىم.
بويداعى باردى بەرەيىن دەپ كەلدىم.
ەلىم دەپ تۋعان، ەڭىرەپ تۋعان،
وتانشىل ەرگە ەرەيىن دەپ كەلدىم.
بابالار رۋحى قولداعان ەلگە،
تىنىستاپ ءوسىپ، ونەيىن دەپ كەلدىم.
تىنىشتىق تىرلىك، بىرلىكتى بۇزعان،
سۇمدارمەن الىسىپ ولەيىن دەپ كەلدىم.
شاتتىقپەن تۋعان ۇرپاقتار ءۇشىن،
شاتتانىپ بىرگە كۇلەيىن دەپ كەلدىم.
كەڭ بايتاق وسى ولكەمىز ءۇشىن،
ماڭدايدان تەردى توگەيىن دەپ كەلدىم.
شەت اسىپ ءبىر كەز، قاپىدا كەتكەن،
بابالار ءىسىن تولەيىن دەپ كەلدىم.
ءبىر تامشى تەرمەن، ءبىر تامشى قانمەن،
ارماننىڭ گۇلىن ەگەيىن دەپ كەلدىم.

وتانىم سەنىڭ ارايىڭ دەپ كەلدىم.
شۇلەن شۋاعىڭا قانايىن دەپ كەلدىم.
سۇلتان بولىپ جۇرگەنشە شەتتە،
ۇلتانىڭ بولىپ قالايىن دەپ كەلدىم.

وتانىم سەنىڭ نۋىڭ دەپ كەلدىم.
قازاقى كاۋسار سۋىڭ دەن كەلدىم.
جەر شارىنىڭ جەلكەنىن ۇستاپ،
بەلىڭدى بەكەم بۋىن دەپ كەلدىم.
عاسىرلار بويى جوعالىپ كەتكەن،
كوك جاسىل كوركەم تۋىڭ دەپ كەلدىم.

– ونىڭىز راس، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاندا شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ قۋانىشىندا شەك بولعان جوق قوي. سول كەزدە-اق قىتايداعى پاتريوت اعايىنداردىڭ ءبىرازى جايلى ورنىن، جاقسى قىزمەتىن تاستاپ ەلگە ورالا باستادى. ءسىزدىڭ كەشىنكىرەپ كوشىپ كەلۋىڭىزگە نە سەبەپ بولدى؟

– دۇرىس ايتاسىز. مەندە سول 1990 جىلداردىڭ باسىندا كەتۋگە بەل بۋعام. بىراق 1993 جىلى اكەم، 1995 جىلى شەشەم  قايتىس بولدى دا، مەن ءۇيدىڭ ۇلكەنى بولعان سوڭ، ءىنى-قارىنداستارىما باس-كوز بولۋ ماعان قالدى. سودان ولاردىڭ ۇلكەندەرىن  ۇيلەندىرىپ، جەكە وتاۋعا ءبولىپ شىعارعاننان كەيىن بارىپ، 2006 جىلى قىزمەتىمدى ءبىرجولا تاستاپ كوشىپ كەلدىم. قىتايدان ەشتەڭە العانىم جوق، قىسقاسى زەينەتاقى دا المايمىن.

جاركەنت وڭىرىندە بايدىبەك بابانىڭ ءۇش ۇلىنىڭ ءبىرى – سۋان ەلى مەكەن ەتكەن عوي. سۋان ەلى  ەلدىڭ الا ءجىبىن اتتامايتىن، وتە باۋىرمال، قولى اشىق ەل ەكەن. ونىڭ ۇستىنە كەزىندە قىتايدان كەلگەندەرى باسىم ورىندا بولىپ، سالت-سانا، ءداستۇردى جوعالتپاعان، ءتىلىن مەن ءدىنىن ساقتاعان ەل ەكەن. ءبىزدىڭ قىزاي ەلىنەن ەش ايىرماسى جوق، ارعى اتا-بابالارىمىز قىز الىسىپ، قىز بەرىسكەن سارسۇيەك جەگجاتتىعىدا بار.  قىزاي انامىزدىڭ ءىنىسى جارقىشاقتان تاراعان قانى دا، جانى دا ءبىر ەل ەكەنبىز. سودان دا بولار المالى اۋىلىنا كەلە سالا ەلى بىردەن باۋراپ اكەتتى.

– العاش قازاقستانعا كەلىپ-كەتىپ جۇرگەنىڭىزدە المالى اۋىلىندا بولعان با ەدىڭىز؟

– كوشىپ كەلەردەن ءبىر جىل بۇرىن، اۋىلعا كەلىپ، اۋىل اكىمى جارمۇقامەتوۆ بىرلىكباي سارسەنبايۇلىمەن كەزدەسىپ كەتكەن ەدىم. ول اعامىز سول كەزدە اكىم بولعانىنا ءبىر جىل بولىپتى. بۇرىن اۋداندىق پوليتسيا ءبولىمىنىڭ ورىنباسارى، پادپولكوۆنيك بولىپ زەينەت دەمالىسنا شىققان سوڭ، اۋىل حالقىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا المالى اۋىلىنا اكىم بولىپ كەلگەن ەكەن. زاڭعا دا جۇيرىك، اڭقىلداعان جان ەكەن. ول كىسىمەن تانىسىپ ارعى-بەرگىنى قوزعاپ، ىستەگەن قىزىمەتىمدى، كەلگەندەگى ماقساتىمدى ايتىپ ەدىم، اكىم اعامىز بىردەن كەلىسىپ، كوشىپ كەلۋىمدى قولداپ، اۋىلدىڭ جاعدايىن، ەگىستىك جەرلەردىڭ بار ەكەنىن، ونى جالعا بەرەتىنىن ايتىپ، «ەلگە ەل قوسىلسا قۇت» دەگەن بۇرىنعى بابالارىمىز، سۋان مەن قىزاي بۇرىننان اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس قۇداندالى ەل، بۇدان كەيىن دە قان تازالىعى ءۇشىن ۇرپاعىمىزدى ۇيلەندىرىپ جەگجات-جۇرات بولامىز، كوشىپ كەلسەڭدەر جاقسى بولار ەدى. ەگەر ەل-جۇرتىڭنان تاعى كوشىپ كەلەم دەۋشىلەر بولسا تۇگەل شاقىر، ءۇي سالاتىن ۋچاسكەلىك جەر مەن ەگىستىك جەر بەرەمىز»، – دەپ اعىنان اقتارىلدى.

ول كەزدە باسقا وبلىستار مەن اۋداندارعا كوشىپ كەلگەن ەلگە جەر بەرىلمەگەن ەكەن. اكىم اعامىزدىڭ پەيىلىنە، جەرمەن قامتاماسىز ەتەم دەگەنىنە بولا وسى اۋىلعا قونىستاندىم.  2006 جىلى ناۋرىزدا كوشىپ كەلگەنىمدە بىرلىكباي اعامىز ۋاقىتشا وتىراتىن ءۇي دايىنداپ قويىپتى. كەلە سالا  اۋىل تۇرعىندارى كولىكتەن جۇگىمىزدى ءتۇسىرىسىپ، بالا-شاعانى ۇيلەرىنە اپارىپ شايىن بەرىپ ءدال وزدەرىنىڭ جەتى اكەسى كەلگەندەي قىزۋ قارسى الدى. ول كەزدە اۋىلدىڭ جاعدايى دا ونشا ءماز ەمەس ەكەن، بىراق قازاقتىڭ كەڭ پەيىلدىگى مەن باۋىرمالدىعى، ءبىزدى جاتسىنباۋى ارتتا قالعان ەلدى ونشا ساعىندىرمادى. قورعاس وزەنىنىڭ ارعى جاعىنان بەرگى جاعىنا، نەبارى التى شاقىرىم عانا جايلاۋعا كوشىپ كەلگەندەي بولدىق.

– قازاقستان ازاماتتىعىن قاشان الدىڭىزدار؟

– ازاماتتىق العاندا دا قينالمادىق، اكىم اعامىز ماماندارىن قوسىپ بەرىپ، مەكتەپتىڭ كىتاپشاسىنا تىركەپ قۇجاتتارىمىزدى وتكىزىپ بەردى. كوپ وتپەي ازاماتتىعىمىز شىعىپ، قازاقستان ازاماتى اتاندىق.
سودان نە بولدى دەيسىز عوي، «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت نۇرى تاسىسىن» دەمەكشى، تاعى دا سول اكىم اعامىزبەن، اۋىل شارۋاشىلىعىنا جاۋاپتى ورىنباسارى تۇرعان باتىرقۇلوۆ ەكەۋى ۇيدىڭ ورنىن جانە ەل يگەرە الماي ۇكىمەتكە قايتارعان جەردەن 60 گا سۋارمالى جەر مەن 300 گا جايىلىمدى 49 جىلعا جالعا بەرىپ، شارۋا قوجالىق قۇرىپ بەردى.

ول اعامىزعا ايتقان ءبىر قالجىڭىم بار ەدى، كەزىندە قىزاي ەلى اياكوزدەن اۋىپ ىلەدەگى ۇلى ناعاشىلارىنا كەلگەن ەكەن، ناعاشىلارى 1962 جىلى قىرىق شىبار تايلارىن بەرمەي، ءبىزدى قىتايعا تاستاپ وزدەرى سوۆەتكە كەتىپ قالىپتى. ال سول قىرىق شىبار تاي ءۇشىن  مىنە تاعى كەلدىك، سول تايىمىزدى بەرەسىز عوي دەگەنىم دە، ول كىسى كۇلىپ، «قالاعاىڭدى ال جيەن، بۇرىنعىلار قىرىق شىبار تايىڭدى بەرمەي كەتسە، ەندى ەل قازاقستاننان قاشپايدى، مىنا جەر سەنىڭ ناعاشىلارىڭنان الا الماي جۇرگەن قىرىق شىبار تايىڭ بولسىن» دەپ ازىلدەگەنى بار ەدى.

ءوزىم دە قاراپ جاتپادىم، ساۋداگەر دوستارىما ايتىپ، اۋىلدىڭ مالەنيەت ۇيىنە ەكى مىڭ دوللارعا مۇزيكا اسپابىن الىپ بەردىك. ەكى قارىنداسىم مەن قىزىمدى كوشىپ كەلمەي تۇرىپ، ارنايى تىگىنشىلىكتى ۇرىمجىدەن وقىتقان ەدىم، ولار  اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ ساحانا شىمىلدىعىن، ورىندىقتارىنىڭ جاپقىشىن، قىتايدان ماتىريالدار العىزىپ تىكتىرىپ بەردىم.

– سىزگە المالى اۋىلى قۇتتى، بەرەكەلى اۋىل بولعان ەكەن، ال ءسىز بۇل اۋىلعا قىزىر بولىپ كەلگەن سياقتىسىز عوي. سونىمەن قازىر 60 گەكتار جەردى يگەرىپ جاتىرسىز با؟

– جەردى تولىق يگەرىپ جاتىرمىن. العاشىندا تەحنيكا جاقتان وتە قينالعان ەدىك. اۋىلدا كالحوزدان قالعان ەسكى تراكتورلار ءبىر كۇن جۇرسە، بەس كۇن بۇزىلىپ جاتاتىن. 2010 جىلى قىتايدان 30 ات كۇشى بار تراكتور ساتىپ الىپ، وعان قوسا جۇگەرى سەبەتىن سەلكە اكەلدىم. ول شاعىن جەرگە ارنالعاندىقتان، بۇل جەرگە شاماسى كەلمەدى. سونىمەن 2013 جىلى 120  جانە 82 ات كۇشى بار ەكى جاڭا تراكتوردى ۇكىمەتتىڭ كومەگىمەن، ليزينگكە العاشقى جارناسىن تولەپ، قالعانىن جەتى جىلعا ءبولىپ تولەۋگە الدىم. ەكى ۇلىم مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ وسى تەحنيكاعا يە بولىپ جۇرگىزدى. بۇل اۋىل حالقىنا ۇلكەن كومەك بولدى. ەگىستىك جەر ۋاعىندا جىرتىلىپ، ۇرىعى ۋاعىندا سەبىلەتىن بولدى. سونىڭ ارقاسىندا ءونىم ارتىپ، كىرىسىمىز جوعارىلادى. كەلەسى جىلدان باستاپ اۋىل ازاماتتارى دا جاڭا تەحنيكا الا باستادى.

قازىر اۋىلدان كونە تەحنيكا كورمەيسىز. 2013-جىلى ۇكىمەتتىڭ شارۋا قوجالىقتاردى ىرىلەندىرۋ باعىتىنا ساي اۋىلداعى ون ۇساق شارۋا قوجالىق  بىرىگىپ ءىرى شارۋا قوجالىق قۇردىق. مەن وسى شارۋا قوجالىعىنىڭ توراعاسى بولىپ، ەگىن ەگۋ، ۇرىق سەبۋ، تىڭايتقىش بەرۋ جانە ساپالى ۇرىق الۋ مەن ءونىمدى وتكىزۋدى ءبىر تۇتاس باسقارىپ جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزدىك.
سودان 2013 جىلدىڭ سوڭىندا اۋدان اكىمىنىڭ  «قۇرمەت گراموتاسىمەن» ماراپاتتالىپ ەڭبەك وزاتى بولدىم.

سۋ ىشكەندە قۇدىق قازۋشىنى ۇمىتپا دەگەندەيىن، اۋىلداعى جاعدايى جوقتارعا، كۇزگى ونىمگە قاراتىپ جەرىن جىرتىپ جۇردىك. 2016 جىلى 95 ات كۇشىندىك تراكتور، تۇركيادان جاسالعان جۇگەرى سەبەتىن سەلكە ساتىپ الدىم. سودان بەرى تاعى ەكى رەت اۋدان اكىمىنىڭ العىس حاتىمەن ماراپاتتالدىم. ۇلكەن ۇلىم، باتىل بولاتۇلى 2016 جىلى الماتى وبلىسى اكىمىنىڭ «العىس حاتىن »  الدى. قازىر ەگىنشىلىكپەن بىرتە مال شارۋاشىلىعىمەن دە اينالىسىپ وتىرمىز.

«ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، اۋىل تۇرعىندارى، اۋىلدىق قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى، اتا-انالار كوميتەتىنىڭ توراعاسى، مەكتەپ جانىنداعى قامقورشىلىق كەڭەستىڭ ورىنباسارى ەتىپ سايلاپ ءجۇر. مەن دە شامامنىڭ كەلىسىنشە اۋىلىم ءۇشىن ەرىنبەي، جالىقپاي جۇمىس ىستەپ كەلەمىن.

– جاركەنت ءوڭىرى جۇگەرى ەگۋمەن اتاعى كەڭەس وداعى كەزىندە شىققان عوي. سىزدەر دە جۇگەرى داقىلىن ەگەسىزدەر مە؟

– ءيا، جاركەنت ءوڭىرى ەجەلدەن جۇگەرى ەگەدى ەكەن. ويتكەنى توپىراعى جۇگەرىگە كەلەدى. قىتايدىڭ قورعاس اۋدانى دا سولاي جۇگەرىمەن اينالىساتىن ەدى، ويتكەنى جەر قىرتىسى مەن كليماتى ۇقساس. كازىر اۋىل شارۋاشىلىعى ءبىرشاما دامىعان كەز عوي، گەكتارىنا ون، ونبەس تونناعا دەيىن ءونىم الىپ ءجۇرمىز.

– سىزدەردىڭ شارۋا قوجالىق سۋبسيديا الىپ ءجۇر مە؟

– ءبىزدىڭ قوجالىق ءىرى شارۋا قوجالىق بولعانمەن، اركىم ءوزى ەگىپ، ءوزى سەبەدى. ءونىم وتكىزگەندە كەلىسىپشارت بويىنشا ءبىر جەرگە وتكىزەمىز. اقشا قوجالىقتىڭ شوتىنا تۇسكەن سوڭ، وتكىزگەن جۇگەرىسىنە قاراي ەسەپتەپ تاراتىپ بەرەمىز. ال جۇگەرى ۇرىعى مەن حيميالىق  تىڭايتقىش العاندا ءبىر تۇتاس قوجالىق ارقىلى الىپ، ءبىر تۇتاس ەگەمىز. اركىم ءوز جەرىن ءوزى باعىپ باسقارادى.
جۇگەرىگە بۇرىن گەكتارىنا 30 مىڭ تەڭگە سۋبيديا بەرگەن. ال قازىر تونناسىنا 60 مىڭ تەڭگە سۋبسيديا بەرەدى. ونى جەكە مال بورداقتاۋ نەمەسە تاۋىق فەرمالار السا، وندا الا المايسىڭ. تەك «كراحمال زاۋىتىنا» وتكىزسەڭ الاسىڭ. شاعىن شارۋا قوجالىقتار، جينايتىن قۇجاتتار كوپ بولعاندىقتان شىعىننان قورقىپ، كوبىنشە المايدى. ال ءبىز ەپتەپ الىپ ءجۇرمىز.

– بيىل قانشا گەكتار جەرگە جۇگەرى ەكتىڭىزدەر؟

– بيىل 40  گەكتارعا جۇگەرى ەكتىك، قالعان 20 گەكتار جەرگە كوپ جىلدىق وسىمدىك جوڭىشقا (بەدە) ەككەن بولاتىنبىز.

– جۇگەرىنىنىڭ باعاسى بيىل قانشا تەڭگە بولايىن دەپ تۇر؟

– جۇگەرىنىڭ باعاسى ءار جىلى ءار قالاي بولىپ تۇر. بىلتىر جۇگەرىنىڭ ىلعالدىعى 15 پايىز بولىپ، كەلەگرامى 120 تەڭگە بولعان. ونىڭ سىرتىندا ۇكىمەت ءار كەلەگرامىنا 6 تەڭگەدەن سۋبسيديا بەردى. دەمەك، وتكەن جىلى جۇگەرىنىڭ تونناسىن 120 مىڭ تەڭگەدەن ساتتىق، ۇكىمەتتىڭ 6 تەڭگە سۋبسيدياسىن قوسقاندا توناسى126 مىڭ تەڭگە بولعان. ال بيىل ىلعالدىعى15 پايىز بولسا، تونناسى 80 مىڭ تەڭگە بولايىن دەپ وتىر. ەگەر ىلعالدىعى 20 پايىز بولسا، تونناسى 75 مىڭ تەڭگە بولماقشى. جالپى بيىل جۇگەرىننىڭ باعاسى دۇرىس بولايىن دەپ تۇرعان جوق. باعا شىنىمەن وسىلاي بولسا، شارۋالار قاتتى زيان تارتادى. ويتكەنى سولياركى، جەر جىرتۋ، حيميالىق تىڭايتقىش، ۇرىق جانە ونى كومبايىنمەن شاپتىرىپ جيناۋدىڭ ءبارى قىمبات. بۇلاي بولسا ءبىزدىڭ جازدايعى ەڭبەگىمىز اقتالمايىن دەپ تۇر.

– ءوزىڭىز وتكەن جىلى قانشا سۋبسيديا الدىڭىز؟

– بيىل ەگىندى ەندى ورامىز. وتكەن جىلى 355 توننا جۇگەرى وتكىزدىم. سۋبسيديا 2 130 000 تەڭگە بولدى.

– مال شارۋاشىلىعىمەن دە اينالىسىپ جاتىرمىن دەدىڭىز. قانداي مال تۇلىگىن ءوسىرىپ جاتىرسىز؟

– مال شارۋاشىلىعىنان ءبىر اتار قوي مەن وتىز نەشە باس سيىر، ءبىر ءۇيىر جىلقى بار. مالعا ىنىلەرىم قارايدى.

– مەملەكەتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋ جاعى قالاي بولىپ جاتىر؟

– مەمىلەكەتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋى وتە تومەن. ۇكىمەت اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداپ، اۋىل شارۋاشىلىق زاڭىن كەمەلدى ەتىپ جاساسا، ەلىمىزدە ازىق-تۇلىك بىلاي قىمباتتاماس ەدى. حالىقتىڭ تۇرمىسى دا ايتارلىقتاي جاقسى  بولىپ، قاڭتار داعىداي جاعداي تۋىلماس ەدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەل اگرارلىق ەل. قازىر ۇكىمتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا بولگەن اقشاسى، اۋىلعا جەتپەي قولدى بولىپ وتىر. ەكىنشى دەڭگەيلى بانك ارقىلى اۋىلدى قارجىلاندىرۋ دا ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا، تامىر، تانىستىقپەن كەتىپ، ناقتى مۇقتاج نەمەسە مال ءوسىرىپ، ەگىن ەگەمىن دەگەندەرگە  جەتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە بانكتىڭ پايىزى جوعارى. حالىق العانمەن وتەي المايدى. ەكىنشىدەن مال ونىمدەرى ارزان، اسىرەسە ەت پەن ءسۇتتىڭ، بيداي مەن جۇرەرى  سەكىلدى ءداندى داقىلداردىڭ  باعاسى تومەن. ءجۇن، تەرى الاتىن ورىن جوق، دالادا بەكەر بوسقا ءشىرىپ قالادى. جەكە شارۋا قوجالىقتارى ءوز ءونىمىن شەتەلگە شىعارىپ ساتا المايدى. ونىڭ قۇقىعىن جوعارىمەن جەمتىكتەس ءبىر باي الىپ العان. سولاردىڭ اتالمىش كومپانياسى ارقىلى شىعادى. ال «توق بالا اش بالامەن وينامايدى، توق بالا اشقالامىن دەپ ويلامايدى»  دەگەندەي، ولاردىڭ قاراپايىم حالىقپەن جۇمىسى جوق، ويتكەنى  وزدەرىنىڭ ەسەبى دۇرىس، قارنى توق.

بىزدە جۇگەرىمىزدى شەتەلگە تىكەلەي شىعارا الماي وتىرمىز. ەگەر شەتەلگە شىقسا باعا بۇدان دا جاقسى بولار ەدى. ءبىزدىڭ اۋداندا جۇگەرىنىڭ باسىم بولەگىن، «جاركەنت كراحمال زاۋىتى» الادى دا باعانى قۇبىلتىپ، ويىنا كەلگەندى ىستەپ  وتىرادى. سول زاۋىتتىڭ يەسى، قازىر قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ وتىر. حالىق قالاۋلىسىنىڭ ءوزى وسىلاي باعانى تومەندەتسە  باسقالار نە ىستەمەيدى؟!

سونىمەن بىرگە ۇكىمەت بولگەن سۋبسيديا دا قاراپايىم حالىقتىڭ قولىنا تيمەيدى. سۋبسيديا الۋدىڭ شارتىن اۋىرلاتىپ تاستاعان. اۋىلداعى بەس سيىرى بار شارۋانىڭ قولى جەتپەيدى. ۇيتكەنى تۋاتىن سيىردىڭ باسى ەلۋدەپ جوعارى بولۋ، ءناسىلدى بۇقاسى بولۋ، جايىلىم بولۋ، ت. ب. شارتتاردى جىپكە تىزەدى. سوڭىندا ونى دا بايلار الادى، كەدەيلەرگە ۇلتاراق تا تيمەيدى. قىسقاسى ءبىزدىڭ ۇكىمەت شىعارعان زاڭ بايلارعا قاراتىلعان سەكىلدى. ۇكىمەت كەدەيلەردىڭ ەمەس، بايلاردىڭ تىكەلەي سۇيەمەلدەۋشىسى بولىپ وتىر. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ زاڭىن تۇزەمەي، اۋىل ەشقاشان تۇزەلمەيدى

– جاڭا قارىنداسىم مەن ءبىر قىزىم تىگىنشى دەپ قالدىڭىز. ولار قازىر تىگىنشىلىك كاسىبىمەن اينالىسىپ جاتىر ما؟

– قارىنداسىم ءزىبيلا قۇرساقبايقىزىنىڭ اۋىلدا تىگىن دۇكەنى بار. قازاقى ويۋ-ورنەكپەن ءار ءتۇرلى كيىمدەردى شەبەر تىگەدى. ال قىزىم ءمولدىر بولاتقىزى كاسىبىن اۋىستىرىپ الماتى وبلىسى، جەتىگەن اۋىلىندا ۇلكەن ءسان سالونىن اشىپ، سوندا كاسىبىن جۇرگىزىپ وتىر. شاكىرت تاربيەلەپ  ولارعا سەرتيفيكات بەرەدى. تاربيەلەگەن شاكىرتتەرى ءوز الدىنا كاسىپ ىستەپ ءجۇر. قىزىم مەرەكە-مەيرامداردا الماتىداعى رەسپۋبىليكا سارايىنا بارىپ ونەر جۇلدىزدارىن بوياندىرادى.

 – شىعارماشىلىعىڭىز تۋرالى اڭگىمە ايتا وتىرساڭىز. قاي كەزدەن باستاپ ولەڭ جازا باستادىڭىز؟

– ادەبيەتكە بالا كەزدەن باستاپ جاقىن بولدىق. اكەم مارقۇم ساندىق- ساندىق كىتاپ ساقتىپ وقىپ جۇرەتىن. مەن اكەمنىڭ سول كىتاپتارىن شەتىنەن الىپ  وقىپ ءجۇردىم. ولەڭ جازا باستادىم، العاشقى ولەڭدەرىم ماحابباتقا ارنالدى. بىراق ولەڭدەرىمدى شىنجاڭداعى گازەت-جۋرنالدارعا بەرمەدىم. 1993 جىلدان باستاپ قازاقتار تويحانادا (مەيرامحانادا) تويلار وتكىزە باستاعاندا، العاشقى اسابالاردىڭ ءبىرى بولىپ مەن دە توي جۇرگىزدىم. ال اتامەكەنگە كەلگەن سوڭ  بارىپ، رەسمي ولەڭ جازۋعا كىرىستىم. مەنىڭ كوسىلىپ ولەڭ جازۋىما تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ  ەركىن ساياساتى مەن ەلدىڭ ىستىق ىقىلاسى بولدى.

– اكەڭىز كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ادام بولعان ەكەن عوي. ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىز شىنجاڭدا باسپا بەتىندە جاريالانباعانىمەن توي-تومالاقتاردا وقىلىپ تۇرعان كورىنەدى. وقىرمان مەن كورەرمەن قازىر تويدا وتىراتىن زامان عوي. ەلگە ورالعاننان  كەيىن العاش جازىلعان ولەڭىڭىز ەسىڭىزدە مە؟

– ەڭ العاشقى ولەڭىم دەسەم دە بولار، شەكارادان اتتاي سالا «اتا مەكەن – ارمان ەل» دەگەن ولەڭدى جازدىم. ارتىنشا جازعان كوپ ولەڭدەرىم «جەتىسۋ»،  «الاتاۋ» گازەتتەرىنە، اۋدانىمىزدا شىعاتىن «جاركەنت ءوڭىرى»،  «وربۇلاق» جانە « جاركەنت ايناسى»  گازەتتەرىنە، حالقارالىق تاڭجارىق قورى شىعاراتىن «تاڭجارىق» جۋرنالىنا جاريالاندى. 2021 جىلى قازاندا «اق جاۋىن» اتتى كىتابىم جارىق كوردى.  «تۇركى الەمى  جازۋشىلار وداعى» قۇراستىرعان ولەڭدەر جيناعى مەن «تالانتقا تاعزىم ادەبيەت توبى قۇراستىرعان  «كوسەگە»  جىر جيناعىنا ولەڭدەرىم ەنگىزىلدى. ونىڭ سىرتىندا وتىز نەشە ولەڭىمە ءان جازىلىپ،  «تۇران اۋەندەرى»  دەگەن اندەر جيناعىنا ەنگىزىلدى. «بۇل دالادا» دەگەن ماتىنىمە جازىلعان ءاندى «كەرقۇلان توبى»  جانە قارلىعاش قالىباەۆا قاتارلى انشىلەر ءبىراز اندەرىمدى ورىنداپ ءجۇر. مۇنى ءبىر قولىما كەتپەن، ءبىر قولىما قالام ۇستاپ، تىنباي ەڭبەكتەنۋىمنىڭ ناتيجەسى بولار دەپ ويلايمىن. «قازاقستان اۆتورلار قوعامىنىڭ لاۋرەاتى مەدالىمەن»، «حالىقارالىق تاڭجارىق» زەرتتەۋ قوعامى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مەدالىمەن، قر «ءبىلىم وركەنيەتى»  ۇلتتىق يننوۆاتسيالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى، مادەنيەت سالاسىنا قوسقان ايىرىقشا ەڭبەگى ءۇشىن «قر تاۋەلسىزدىگىنە 30 جىل»  مەرەكەلىك ءتوس بەلنىسىمەن، الەم حالىقتارى جازۋشىلار وداعىنىڭ «قۇرمەت يەسى»  ءتوس بەلنىسىمەن، قوعامدىق ماراپاتتار جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كەڭەس ماراپات القاسىنىڭ 2021 جىلعى 6 جەلتوقسانىنداعى №247 بۇيرىعى بويىنشا «قازاق مادەنيەتىنىڭ قايراتكەرى» مەدالىمەن ماراپاتتالدىم.

الەم حالىقتارى جازۋشىلار وداعى ۇيىمداستىرعان، اقيىق اقىن  مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ 90 جىلدىعىنا ارنالعان، «عاسىر قۇرداسىمەن سىرلاسۋ» اتتى جىر جارىسىندا، «ءسىز ۇشىرعان اققۋ جىر» ولەڭىم ءبىرىنشى ورىن، تۇركى الەمى جازۋشىلار وداعىنىڭ «تۇركى الەمى تۇگەندەل» اتتى جىر ءمۇشايراسىندا «وتانىم سەن دەپ كەلدىم»  دەگەن ولەڭىممەن باس جۇلدەنى جەڭىپ الدىم.

مەنىڭ ولەڭدەرىمنىڭ باسىم كوبى ازاماتتىق ليريكالار. ۇرپاقتى وتاندى، ەلدى، جەردى  سۇيۋگە، اتا ءداستۇردى  ساقتاۋعا، ادامگەرشىلىك پەن ار-ۇياتتى ساقتاۋعا شاقىرادى. جەمقورلاردى اياۋسىز شەنەيمىن، اراسىندا ماحاببات ليريكالارى مەن تابيعات ليريكالارى دا بار.

– سوناۋ شەكارانىڭ تۇبىندەگى اۋىلدا ءجۇرىپ قازاق مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنا ءبىراز ۇلەستەر قوسىپسىز. ءتىپتى ەڭبەكتەرىڭىز باعالانىپ، كوپتەگەن ماراپاتتارعا دا يە بولىپسىز. ودان باسقا قانداي جۇمىستارمەن اينالىسىپ جاتىرسىز؟

– جوعارىدا المالى اۋىلى تۋرالى ايتتىم عوي. ءوز باسىم وتانىم ماعان نە بەرەدى دەپ ەمەس، مەن وتانىما نە بەرەمىن دەپ كەلدىم. اۋىلدىڭ قوعامدىق جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاستىم. 2020 جىلى ەلتىندى باتىر اتىنداعى اتا، انالار قوعامىنىڭ  جانىنان، «بولاشاق قورىن» قۇردىق. بۇل قوردىڭ ماقساتى – قامقورشىسى جوق بالالارمەن كوپ بالالى وتباسىنىڭ بالالارىنا، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى  بالالارعا كومەكتەسۋ ەدى. ءاۋ باستا 9 ادامنان باستاساق، قازىر 350 ادامنان استى. ءار ادام ايىنا قورعا ءبىر مىڭ تەڭگە سالادى.  بيىل مەملەكەتتىك تەستەن جوعارى بال العان ءبىر قىز بەن ءبىر ۇل وقۋشىعا 100 مىڭ تەڭگەدەن سىيلىق اقشا بەردىك. ەكى جىلدا 36 وقۋشىنى كيىم جانە وقۋ قۇرالدارىمەن قامتاماسىز ەتتىك. سپورتتان، ءپان وليمپياداسىنان  رەسپۋبليكا، وبلىس، اۋدان جاعىنان جۇلدە العان، وقۋشىلارعا  «بولاشاق قور» اتىنان «العىس حاتتار» مەن قارجىلاي سىيلىق جاسادىق. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا جاڭا جىلدىق سىيلىقتار بەرىلدى. سونىمەن بىرگە بالالار كوپ جۇرەتىن ءۇش قالتارىس كوشەنى جارىقتاندىرىپ، بالالاردىڭ الاڭسىز ۇيىنە بارۋىنا جاعدايلار جاسادىق. ويتكەنى كوشەدە قاڭعىرعان بۇرالقى يتتەر كوپ. قوردان اۋىلىمىزدا ومىردەن وزعان ادامداردىڭ وت باسىنا ءبىر موشەك ۇن، ءبىر موشەك كۇرىش، بەس ليتر سۇيىق ماي الىپ بەرىپ وتىردىق. وت باسىندا قيىندىعى بار، اسىراۋشىسى جوق وت باسىلارعا قىستا كومىر الىپ بەرەمىز. وتكەن جىلى قىستا ون ەكى وتباسىنا ءبىر توننادان كومىر ءتۇسىرىپ بەردىك. مەن سول قوردىڭ قۇرۋشىسى ءارى توراعاسىمىن. مۇنىڭ ءبارى اۋىل ازاماتتارىنىڭ  بىرلىگى مەن بەرەكەسىنىڭ ارقاسىندا اتقارىلىپ وتىر. قۇداي  قالاسا الدا اۋىل تۇرعىندارىنا كوپتەپ كومەكتەسىپ، بولاشاق ۇرپاعىمىزدىڭ ساپالى، ءبىلىمدى ساۋ دەنەلى بولىپ قالىپتاسۋىنا قولداۋ كورسەتىپ وتىراتىن بولامىز

– اڭىگىمەڭىزدىڭ اۋانىنا قاراعاندا كەزىندە سىزبەن بىرگە كوشىپ كەلمەي قالعان باۋىر، تۋىستارىڭىزدى تۇگەل اكەلىپ العان سەكىلدىسىز عوي.

– ءيا مەن ءبىر اكەدەن جەتى بالامىز. ءبىر قارىنداسىم كەلە الماي قالدى. قالعان ءىنى-قارىنداستارىمدى كوشىرىپ الدىم. ونىڭ سىرتىندا قايىن جۇر، ناعاشى جۇرت، ءوز جۇرتىم جانە بىرگە جۇرگەن ازاماتتاردان بولىپ جۇزگە جۋىق وتباسىنىڭ اتاجۇرتىنا كوشۋىنە سەبەپكەر بولدىم. ولاردىڭ كوبى وسى جاركەنتتە، قالعانى باسقا وڭىرگە قونىستاندى. المالى اۋىلىندا جەتپىستەن ارتىق قانداس باۋىرلار بار. ولاردىڭ كوبى ەگىستىك جەر الىپ، شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانىپ وتىر. بۇعان كەيىنگى بولعان اۋىل اكىمى تۇرسىن باتىرقۇلوۆتىڭ ەڭبەگى زور، قىتايدان كوشىپ كەلگەندەرگە كومەك قولىن سوزدى. ءوزىم دە بەكەر قاراپ جاتقانىم جوق، كوشىپ كەلگەن اعاينداردىڭ قۇجات جيناۋىنا، ازاماتتىق الۋىنا شاپقىلاپ ءجۇرىپ كومەكتەستىم.

ەلىمىزگە كەلگەن قانداستاردىڭ ازاماتتىق الۋ جونىندەگى قيىندىقتارى تۋرالى استانادان كەلگەن دەپۋتاتتارعا اۋدان جينالىستارىندا جەتكىزىپ وتىردىم. ونىڭ سىرتىندا 2014 جىلى اۋدان بويىنشا قانداستاردى اتتانىسقا كەلتىرىپ، «اتا مەكەنگە العىس» اتتى مادەني شارا وتكىزىپ، اۋدان، اۋىل باسشىلارىن جانە اۋىل اقساقالدارىن، ءار اۋىلدىڭ مەكتەپ ديرەكتورلارىن، مەشىت يمامدارىن شاقىرىپ، العىس ايتۋ مازمۇنىندا اقىندار ايتىسىن وتكىزىپ، ۇلكەن توي جاساپ بەردىك. توي اۋدانعا كىرە بەرىستەگى وسەك وزەنىنىڭ بويىنا ون بەس قازاق ءۇي تىگىپ وتكىزىلدى. تويعا ءبىر جىلقى جانە جيىرما شاقتى ۇساق مال سويىلدى. قاتىسۋشىلار مىڭعا جاقىن ادام بولدى. تويدا اننەن، تەرمە ايتۋدان جارىس، پالۋان كۇرەس، تاس پەن قوشقار كوتەرۋ قاتارلى قيمىلدار وتكىزىلىپ، ءار جەڭىمپازعا اۋدان اكىمشىلىگى جاعىنان «العىس حاتتار» بەرىلدى. تويىمىزعا اۋدان اكىمى ابدۋلداەۆ بەرداۋلەت ەشەنۇلى اعامىز قاتىسىپ قۇتتىقتاۋ ءسوزىن سويلەدى. سول كۇنى اۋدان اكىمى، ۇرىمجىدەن كوشىپ كەلنەن مۇگەدەك، كوپ بالالى گىمىڭتاي باۋىرىمىزعا ءۇيدىڭ ورنىن سىيلادى. ءبىز اۋدان بويىنشا قانداستاردى اتتانىسقا كەلتىرىپ قارجى جيناپ، گىمىڭتايعا ءتورت بولمەلى ءۇي سالىپ بەردىك. شامامەن جەتى ميليونداي اقشا جينالدى. وسى يگى ءىستى ۇيىمداستىرۋعا ات سالىسقان قانداس ازاماتتاردان التاي كوكتوعايدان كەلگەن ءجۇنىس قاجى كامەنالۇلى. سانجىدان كەلگەن توقان اۋەلحانۇلى. بۇراتالادان كوشىپ كەلگەن تولەگەن، سانجىدان كەلگەن اعارتۋشى اقساقالىمىز مۋسا ساھارياۇلى. جاستاردان شاپشالدان كوشىپ كەلگەن باقىتجان سىبەبايۇلى. قورعاس اۋداننان كەلگەن قايسار داۋىتقانۇلى، التاي دان كەلگەن ەرەجەپ اقاتۇلى قاتارلى ازاماتتار بولدى. سونىمەن بىرگە اۋدان كولەمىندەگى كەي ىستەردى وسى ازاماتتار اقىداسىپ شەشىپ وتىردىق. قىتايدىڭ ءار وڭىرىنەن كەلسەك تە وسى بەرەكەمىز، بىرلىگىمىز كەيىنگى جاستارعا ۇلگى بولادى دەپ ويلايمىز. مىنە وسىنداي يگى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا بولىپ ءوزىم ۇيىمداستىردىم.

– سۋحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى

الماتى – جاركەنت – الماتى. 7 قازان 2023 ج.

Abai.kz