بۇگىن ەسىم-سويى ەلگە بەلگىلى اكتەر، رەجيسسەر، ساتيريك، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اسقار نايمانتاەۆ دۇنيەدەن وزدى.

اسقار نايمانتاەۆ 1965 جىلدىڭ 17 ماۋسىمىندا الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانىندا  دۇنيەگە كەلگەن.  ۇزاق جىل «تەرىسقاقپاي» ءازىل-سىقاق تەاترىنىڭ جەتەكشىسى بولدى. بۇرىن جابىلىپ قالعان حالىق تەاترلارىن قايتا ءتىرىلتىپ،   رايىمبەك، ۇيعىر اۋداندارىندا  «ءحانتاڭىرى» جانە «قارادالا»  تەاترلارىن اشىپ،  ءتول مادەنيەتىمىزگە وراسان ۇلەسىن قوستى.

قازاق ونەرىنە، كيەلى ساحناعا بار عۇمىرىن ادال ارناعان ءبىرتۋما ونەر قايراتكەرىنىڭ ارتىندا قالعان وتباسىنا، جاقىندارىنا، بارشا قازاق جۇرتىنا قايعىرا كوڭىل ايتامىز.

تايعاق جەردە تاعاسىز شاپقان تۇلپار ەدى...

نارتاي ساۋدانبەكۇلى:

- سەڭ سوققانداي ەسىمدى ەندى جيىپ، وسىنى جازۋعا ارەڭ ءالىم كەلدى. ەستەلىك جازۋعا دەۋگە ءداتىم بارمادى.

ءيا، بەرەرى مول ازاماتتى باعىن اسىرماق تۇگىلى باعالامادىق. ءتورت اياعىن تەڭ باسقان تۇلپاردى تاعالامادىق. باپتاپ، تاعالاماق تۇگىلى ىشەر سۋىنىڭ ءوزىن ۋاعىندا بەرمەي ساندالتتىق. ەندىگى اڭگىمە بوس ءسوز عانا. ەڭ سوڭعى رەت مارتەبەلى ونەردى باعامداۋعا كەلگەندە كورىپپىن. ءبىر جەردىڭ تۋماسى بولعاندىقتان با ايتەۋىر اكە-چەچەم دەپ كورىسىپ، قاۋقىلداسىپ، اقىرى كەرىسىپ تىندىق. اعاما ەركەلەپ كوپ دۇنيەنى «تەرىس» ايتاتىنمىن. كەرىسۋىمىز دە ءجاي اڭگىمە. سول ونەر اينالاسى عوي.

«ءاي، نارتاي»، دەيدى ءبىر كۇنى تەلەفون شالىپ. «انا اماناتىڭدى وقىدىق. بۇدان بىلاي ونداي دۇنيە جازبا»، دەدى.

«نەگە»، دەپ شوشىپ كەتتىم. ونسىز دا باستان سيپاپ جاتقان ەشكىم جوق كەز بولاتىن. نەسى ۇنامادى ەكەن دەپ قورقىپ تا تۇرمىن.

«ءاي، جۇرەكتەن جۇرەك قالدىرمادىڭ عوي، قۋ تەنتەك. بەكجانعا ايتىپ سويدىرىپ الايىن با ءوزىڭدى. داۋاي، باتاڭدى بەر، سونى سپەكتاكل جاساپ، قارادالادا قويايىن»، دەدى. جاقسى قىلىپ قويدى دا. كەيىن استاناعا اكەلۋگە ارەكەت جاساپ ءجۇردى. مەن قويىلىم بولاتىن جەر دايىندايتىن بولىپ كەلىسكەن ەدىك. ول دا ءادىرا قالدى دەسەيشى. بۇل عانا ەمەس ەكى اۋداننىڭ تەاتر ونەرى ادىرەم قالدى اۋ وسى دەپ ءىشىم ۋداي اشيدى. قوس اۋداننىڭ ونەرىنە ۇلەس قوسقان ازامات اسەكەڭدەي اق بولسىن. ال سول اساعاڭ ەندى ارامىزدا جوق. ءبىراز دۇنيە جازاتىنداي ەدىم، ... قول جۇرەر ەمەس.

بارشا قازاققا، تۋعان-تۋىسىنا، نارىنقول وڭىرىنە قايعىرا كوڭىل ايتام.

بەكجان اعاما ەندى كىم «ءمۇتتايىم» دەپ تيىسەدى؟ ەندى كىم اڭگىمەسىن «ءۇوت تاك» دەپ ءبىتىرىپ پوست جازادى. بەكەم بولايىق. بارىمىزدى بارىندا باعالايىق اعايىن!

قايران اساعا!

ەركىن شۇكىمان:

- 2021 جىلى تۇرسىنعازى راحيموۆتىڭ 70 جىلدىعى كەڭ كولەمدە اتالىپ، تۋعان جەرىنەن باستاپ، رەسپۋبليكانىڭ ءار قالاسىندا كوپتەگەن ءىس-شارالار ءوتىپ ەدى. سونىڭ قورىتىندى سالتاناتىن جاساعان اسقار نايمانتاەۆ بولاتىن. تىلەۋلەس قۇرمانعاليەۆ سەكىلدى جىگىتتەردىڭ كەڭەسىمەن قاراسازداعى مۇقاعالي ماقاتاەۆ مۋزەيىنەن تۇكەڭە ارنالعان بۇرىش اشۋدا اسەكەڭنىڭ ەڭبەگى وتە ۇلكەن بولدى. وسى دۇنيەنى جاساۋدا بىرنەشە ەسىكتى اشۋ، تۇرسىنعازىنىڭ كىم ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ، رەسمي حات جازۋ، رۇقسات الۋ سەكىلدى ماشاقاتىنان باستاپ، تۇكەڭنىڭ دومبىراسى، ساحنالىق كيىمى، راسىمدەرى (فوتو), اندەر جيناعى، تاعى دا باسقا جادىگەرلىك بۇيىمدارىن سوناۋ سەمەيدەن قاراسازعا الدىرۋ، ارنايى ورىن دايىنداتۋ، اۋىل تۇرعىندارىمەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرۋ، ونى ءوزى جۇرگىزۋگە دەيىنگى شارۋالاردى ءوز موينىنا الىپ، جانىن سالىپ ەدى-اۋ.

ءوزى قارا دالا، نارىنقول تەاترىنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ ءجۇرىپ، اراسىندا وسىعان ۋاقىت تاۋىپ، سوڭىنا دەيىن جەتكىزگەن بولاتىن. ال وسى ءماندى دە مازمۇندى شاراعا تۇكەڭنىڭ باۋىرلارى رەتىندە اقىن سەرىك اكىرامۇلى ەكەۋمىز بارىپ، كۋا بولىپ قايتقان بولاتىنبىز.

بۇل ءۇشىن بۇكىل سەمەي جۇرتى، تۇكەڭنىڭ شاكىرتتەرى مەن ءىزباسارلارى سىزگە قارىز، اساعا!

ال ونىڭ كوپ الدىندا، ءيا، 90-جىلداردىڭ اياعى، ءيا، 2000-جىلداردىڭ باسىندا رەسپۋبليكا سارايىندا مۇقاعاليعا ارنالعان كەش ۇيىمداستىرىپ، سەمەيدە جاتقان تۇرسىنعازى اعاسىن ىزدەپ، شاقىرتىپ، العاش رەت مۇقاعالي اتىنداعى سىيلىقتى بەرىپ، كەۋدەسىنە مەدالىن تاققان دا، تاققىزعان دا — وسى اسەكەڭ ەدى. كوزى تىرىسىندە دە، ومىردەن وتكەننەن كەيىن دە تۇرسىنعازىنىڭ قادىرىنە جەتكەن ءبىر ادام بولسا، سىزدەي-اق بولسىن!

ال ءسىزدىڭ اكتەرلىق، رەجيسسەرلىك ونەرىڭىز بەن استارىندا اۋىر وي مەن زىلدەي كۇرسىنىس جاتاتىن ساتيريك جازۋشىلىق ەڭبەگىڭىزدىڭ ءجونى تىم بولەك.

ەندى مىنە، قايران اساعام-وۋ، بار دۇنيەنى تارك ەتىپ سول اعالارىڭىزدىڭ جانىنا اتتانىپسىز. اۋىرىپ قالدىم دەگەنگە ءجاي انشەيىن عانا ىڭقىل-سىڭقىل ما دەپ ويلاعان ەدىم. اللانىڭ ىسىنە شارا بار ما؟! اللا الدىڭىزدان جارىلقاسىن! جانىڭىز ءجانناتتا بولسىن! قادىرىڭىزگە جەتە الماساق، كەشىڭىز! باقۇل بولىڭىز!

ساحناعا مۇنان ارتىق قانداي ادالدىق كەرەك؟

ارمەن سقابىلۇلى:

- اسقاردىڭ قازاسى ەسەڭگىرەتىپ تاستادى. ەكەۋمىز تۇيدەي قۇرداسپىز، ونىڭ ۇستىنە ءبىر وڭىردەنبىز. مەن ونى بەس-التى جاسىنان بىلەدى ەكەنمىن. ءبىر تاڭ قالارلىعى، ول سول كەزدە-اق اكتەر ەدى. ءيا، ءيا ءبىزدىڭ قاراتوعانعا اسقاردىڭ اكە-شەشەسى وزدەرى قۇرعان حالىق تەاترىن اكەلىپ، قۋىقتاي كلۋبىمىزدا قويىلىم قويعان. كىشكەنتاي نايمانتاەۆ سول كەزدە-اق ساحنادا جۇگىرىپ ءجۇرىپ، الدەبىر ءرولدى ويناعانىمەن ەستە قالىپتى. ەستە قالعان سەبەبى، سول كۇنى حالىق تەاترىنداعى اعا-جەڭگەم دە ساحناعا شىعىپ، كەشكە قاراي بۇكىل ۇجىمدى ءبىزدىڭ ۇيگە اكەلىپ قوناق قىلعان.

سول وقيعانى وسىندا جازعانىمدا: «ءاي، سەن دە ۇمىتپايدى ەكەنسىڭ! قاي-قايداعىنى ەسكە ءتۇسىرىپ...» دەپ كۇلگەنى بار.

اسقار تەاتردى ءسۇيدى. ءومىرى رۋحانيات ءۇشىن كۇرەسۋمەن ءوتتى. كىتاپ وقىماي، عالامتورعا جابىسقان ۇرپاقتى تەاترمەن تاربيەلەۋگە تىرىستى. نارىنقول مەن قارادالانىڭ شۇرىق تەسىك جولدارىمەن تاكسيلەتىپ ءجۇرىپ-اق ەكى حالىق تەاترىن اشىپ تاستادى. مۇنداي جانكەشتىلىك تەاتردا جۇرگەن قاي مىقتىنىڭ قولىنان كەلەدى؟ ساحناعا مۇنان ارتىق قانداي ادالدىق كەرەك؟ ەندى سول اسقار جانىنداي سۇيگەن، بۇكىل عۇمىرىن ارناعان تەاتردىڭ عيماراتىن اسقارمەن قوشتاسۋعا قيماي وتىرعان قانداي بەزبۇيرەك؟ ءسوزىم جوق!

ەندى ساعان ءبارىبىر عوي، باۋىرىم! بىراق، ءبىز سوندايمىز. بارىمىزدى باعالاي المايتىن سورلى بولعانىمىز قاشان... كەشىر ءبىزدى، باقۇل بول!

اسقار الەۋمەتتىك جەلىنى مادەنيەت الاڭى ەتە الدى

روزا مۇقانوۆا:

- دۇنيەدەن كوز-كورگەن، باۋىر تارتقان، تانيتىن ادامىڭ، ءتىپتى سىرت ادام وتكەندە دە جانىڭ جابىرقاپ، قوڭىلتاقسىپ، الدەنەگە ءوزىڭ كىنالى ادامداي ءابىرجىپ قالاسىڭ. تانىس ادامىڭ دۇنيەدەن اتتانىپ كەتكەندە بويىڭدى جيناي الماي ەسەڭگىرەپ قالاسىڭ. تىرشىلىكتە وعان جىلى ءسوز ايتىپ قۋانتقان بولساڭ، سونىڭ ءوزى كوڭىلگە مەدەت بولادى. ويتپەگەن بولساڭ جۇرەك باسىنا بايلانعان ات باسىنداي شەر تۇرادى. سولاي عوي...

ءاسىلى تىرشىلىكتە ماڭگى جاسايتىنداي، باسقا كەتسە دە ءوزىڭ كەتپەيتىندەي تەرىمىزگە سىيماي جۇرەمىز. جاقسىنى جاقسى دەۋگە ءسوز قيماي، جاماندى تابالاعاندا ءوزىمىز كىرشىكسىز، قىلداي قيانات جاساماعانداي بولامىز. اپتىعىپ سويلەپ، شاپتىعىپ وتىرعاننىڭ ءبارى «باتىر»، «ايتىپ سالعىش» كورىنىپ، بەدەل جيناپ، تاپىراقتايمىز. ءتىپتى ايتقىشگۇلدىڭ «وتىرىگى - شىنداي، شىنى-قۇداي ۇرعانداي» بولسا دا بوربايىمىزدى شاپالاقتاپ داۋرىعا تۇسەمىز. وسىنىڭ ءبارى بەكەر، وسى مىنەز ۇنامسىز...

فەيسبۋك جەلىسىندە دە اسىعىپ-ۇسىككەن لايك جيناعىش جازبالارعا ەمپىلدەپ، اۋكەمىز سالاقتاپ، ۇلكەن-كىشىمىز كىرىسىپ، جەكە باسىنا اۋىر ءسوز ايتىپ، كوزىنە قامشى ۇيىرگەندى مانسۇق، ماقتان ساناپ دۇلەيلەنىپ وتىراتىنىمىز دا بار. وسى وسپادار قىلىققا ۇيالتاتىن دا، ۇيالاتىن دا ءولىم بار ەكەنىن، ادامنىڭ جىبەكتەي نازىك كوڭىلىنىڭ بار ەكەنىن ۇمىتامىز.

مەن اسقارجاندى الەۋمەتتىك جەلىدە عانا ەمەس، سوناۋ وسىدان 30 جىل بۇرىن «ماڭگىلىك بالا بەينەدە» بەكجان تۇرىس ەكەۋىنىڭ ساحنادا پارتنەر بولىپ، بولتايدىڭ ءرولىن ويناعانىنان بىلەتىن ەدىم. كەيىننەن الەۋمەتتىك جەلىدەن جازبالارىن وقىپ ءجۇردىم. اۋرۋعا اياق استى تاپ بولعانىن دا وقىرماندارىنا ءوزى حاباردار ەتتى. اسقار الەۋمەتتىك جەلىنى مادەنيەت الاڭى ەتە الدى. وي بولىسەتىن، ءتىپتى كەيدە جان اۋىرتار قوعام كورىنىسىن جەڭىل ازىلىمەن ارلەپ وتىراتىن، سابىرلى، ساليقالى وي تاستايتىن.

بۇگىن سول اياۋلى باۋىرىمىز، تالانتتى اكتەر، ەلىن، جەرىن، ۇلتىن، ونەرىن سۇيگەن، قالتىقسىز قىزمەت ەتكەن اسقار نايمانتاەۆ دۇنيە جالعاننان كوشىپ كەتىپتى. يمانى سەرىك بولسىن! وتباسىنا، دوستارى مەن اعايىن-تۋعانىنا قايعىرىپ كوڭىل ايتامىز.

باقۇل بول، تارلان تالانت!

Abai.kz