«قىرعي قاباق سوعىسى» كەزىندە امەريكانى وزەك ەتكەن دەموكراتيالىق جۇيە مەن كەڭەس وداعىن تىرەك ەتكەن كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ يدەولوگيالىق تەكە-تىرەسىنىڭ نەگىزگى قارۋى – اۋە تولقىنى، راديو بولدى.

امەريكا باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ اقپاراتتىق شابۋىلى ءوز جەمىسىن بەردى. بۇدان 32 جىل بۇرىن كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراعانىن، ەڭ باستىسى قازاق ەلىنىڭ - «ەگەمەن ەل» اتانعانىن راديودان ەستىپ، بىلدىك. 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قىتايداعى بىزدەر «شانحاي» ماركالى راديودان، «ازاتتىق راديوسىنىڭ» الماتىدان تاراتقان تىكەلەي ەفيرىنەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋ ساتىنە كۋا بولدىق. بۇگە-شىگەسىنە دەيىن كوڭىلىمىزدە جاتتالىپ قالدى.

جينالىس سوڭىنا قاراي ءسوز العان ايدىك قاسەن قوجا-احمەت اعامىز الاڭداعى جاستارعا قاراتىپ: «سىزدەر جۋاس بولماڭىزدار، بىزگە قابانباي سياقتى باتىر بابالارىمىزدىڭ ارۋاعى قوندى. مەن پارلامەنتتەن جاستارعا قارۋ تاراتىپ بەرۋدى سۇرايمىن. ول بىرەۋدى اتۋ ءۇشىن ەمەس، ءوزىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن كەرەك»، - دەدى. باتىر اعامىزدىڭ سوزىنە ىلە پىكىر بىلدىرگەن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆ اعامىز اقىلمەن استاسپاسا، كوزسىز ەرلىكتىڭ وكىنىشكە ۇرىندىراتىنىن ەسكەرتتى. گورباچەۆتىڭ «قايتا قۇرۋ مەن جاريالىعىنان» كەيىن قازاقستاندا ۇلتتىق قوزعالىستار ەرەكشە قارقىن الىپ، ساياسي وزگەرىستىڭ باستى باعىتىنا اينالعانى بەلگىلى.

قازاق زيالىلارى باستاماشى بولىپ، ءوز ەلىندە وگەيدىڭ كۇيىن كەشكەن انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدى ماقسات ەتكەن «قازاق ءتىلى قوعامى»، قازاق ۇلتشىلدىعىنا ساياتىن «جەلتوقسان» قوزعالىسى ۇيىمى قۇرىلىپ، بەلسەندى جۇمىس جاسادى. ەلدىك ماسەلەلەر عانا ەمەس، جەردىڭ قايعىسى دا الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرىلدى. سۋى تارتىلعان ارال مەن يادرولىق سىناق الاڭىنا اينالعان سەمەي قاسىرەتى جاھانعا جاريا بولدى. قاسەن جانە مۇحتار اعامىز دا سول ءۇردىستىڭ كوش باسىندا جۇرگەن ەدى. كەڭەس زامانى ەمەس، 32 جىلدان بەرى تاۋەلسىز ەلدە ءومىر سۇرسەدە، انا ءتىلىن بىلمەيتىن جاستار بيلىككە كەلىپ جاتقان بۇگىنگى كۇننىڭ كوزىمەن باعامداساق ەكەۋىنە دە «جەڭىلگەن جەڭىمپازدار» دەپ باعا بەرۋگە بولادى.

كەڭەس وداعى قۇلاعانىمەن دەموكراتيالىق جۇيە مەن كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ تەكە-تىرەسى ءالى تولاستاعان جوق. كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەۋىنە الىپ كەلگەن جوسپارلى شارۋاشىلىقتان باس تارتىپ، نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشىپ، امەريكامەن ساۋدا سەرىكتەسىپ ورناتىپ، شيرەك عاسىردا الەمنىڭ ەكىنشى ەكونوميكاسىنا اينالعان قىتاي كوممۋنيستىك بيلىگى كەڭەس وداعىنىڭ ورىنىن باسىپ، باتىسپەن يىق تەڭەستىرەتىن باستى ويىنشىعا اينالدى. قىتاي باسشىسى دۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىستان كەيىن قالىپتاسقان قازىرگى الەمدىك گەوساياي جۇيەنى وزگەرتۋدى كوزدەيتىن ءوز جوبالارى «ادامزات تاعدىرىنىڭ ءبىر تۇلعالانۋى»، «باتىستىڭ السىرەپ، شىعىستىڭ كۇشەيىپ» كەلە جاتقانى تۋرالى ءجيى ايتا باستادى.

كەڭەس زامانىنا قاراعاندا قازىرگى يدەولوگيالىق مايدانداعى شايقاس، اقپاراتتىق الاڭداعى شابۋىل وتە كۇردەلى. ادامزات قوعامى ساندىق تەحنولوگيا داۋىرىنە كوشتى. اۋە تولقىنىنىڭ ورىنىن الەۋمەتتىك جەلى باستى. بۇگىنگى جۇرت باياعىداعى ءبىز قۇلاق تۇرگەن ماقرۇم باتىرحان دارىمبەتتىڭ ازاتتىق راديوسىنان ءور داۋسىمەن وقيتىن «قازاقستاندا دەموكراتياعا وق اتىلدى» دەگەن سياقتى جاڭالىقتارعا ەلەڭدەي قويمايدى. قولدارى جۇلدىزدارعا لايك باسۋدان، بلوگەر، ترەنگشىلەردىڭ تىكەلەي ەفيرىن كورۋدەن قولدارى بوسامايدى.

قوعامتانۋشىلار ينتەرنەت-عالامتوردىڭ دا «قىرعي قاباق» سوعىسىنىڭ تۋىندىسى ەكەنىن ايتادى. امەريكا مەن كەڭەس وداعى – ەكى ەل اراسىنداعى تىڭشىلىق، اقپارات ۇرلاۋ قاجەتى عىلىمعا دا جۇك سالىپ، تىڭشىلار قولعا تۇسىرگەن قۇپيا اقپاراتتاردى قاۋىپسىز ساقتاۋ، جيناقتاۋ نيەتىنەن ساندىق تەحنولوگيا بارلىققا كەلگەن ەكەن. بۇل تۇجىرىمعا كەلىسپەسكە شارا جوق. «تاۋەلسىز ەل بولدىق» دەپ الاقايلاعانىمىزبەن ءالى دە رەسەيدىڭ مادەني، اقپاراتتىق وتارى بولىپ وتىرعانىمىز سونىڭ ايعاعى. ۇكىمەت ورعاندارىنىڭ قولداناتىن ينتەرنەت پروگرامماسى مەن قاراپايىم حالىقتىڭ كۇندەلىكتى ءجۇرىس-تۇرىسىندا پايدالاناتىن ينتەرنەت قوسىمشالارى دەرلىك رەسەيدىكى ەكەنى بەلگىلى. دەمەك ءبىزدىڭ ساندىق مالىمەتىمىزدىڭ ءبارى كورشى ەلدىڭ قولىندا دەگەن ءسوز.

2022 جىلى 24 اقپاندا ورىس اسكەرى ۋكرايناعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن، كرەمل قوجايىنى ءپۋتيننىڭ «كەڭەس وداعىن قالپىنا كەلتىرۋ» ارمانى قالجىڭ ەمەس، ءپىسىپ-جەتىلگەن ناقتى ماقسات ەكەنى ايقىن بولدى. رەسەي ساياسي باسەكەدە اقش-قا، قىتايعا جول بەرگەنىمەن، بۇرىنعى كەڭەس وداعى اۋماعىندا ىقپالىنان  ايىرىلعىسى جوق. ايماقتا دەموكراتيالىق جۇيەنىڭ ەتەك الۋىنا دا جول بەرگىسى جوق. ءوزىن تاۋەلسىز ەلدەر دوستاستىعى اياسىنداعى ەلدەردىڭ ساياسي ەليتاسىنىڭ تىرەگى سانايدى. قازاقستاندى 30 جىل باسقارىپ، اتتان تۇسكەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى وتەر-وتپەستەن ماسكەۋگە بارىپ، پۋتينمەن كەزدەۋى سونىڭ نىشانى.

كەڭەس زامانىندا قالىپتاسقان ادامدار ءۇشىن ورىس مەملەكەتى – ۇلى، باسشىسى – ماڭگى جەڭىمپاز.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz