جالپى رەسەيگە تىم جاقىن، تەرىستىك جاقتا تۇرعاندىقتان ءارى حالقىنىڭ كوپشىلىگىن ورىس ۇلتى قۇرايتىن بولعاندىقتان با، قوستاناي ءوڭىرىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار.

الدىمەن مۇندا مىنا جان-جاعىنا ءزار شاشا قارايتىن، وسى ولكەنى «وزدەرىنىكى سانايتىن» كورشىمىزگە دەگەن پەيىل ەرەكشە. ونىڭ ۇستىنە مۇنداعى بيۋدجەتتەن مولىنان قارجىلاندىرىلاتىن ورىس ءتىلدى باسىلىمداردىڭ نەنى بىقسىتىپ جاتقاندىعى ەشكىمدى دە الاڭداتاپايدى. بەينە ءبىر مۇنداي باسىلىمدار ءوز الدىنا، ال جەرگىلىكتى بيلىك ءوز الدىنا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي اسەر قالدىرادى. قازاقي تىلمەن ايتقاندا «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن، بادىراڭ كوز» دەگەننىڭ كەرى. مۇنداي ساياساتتىڭ اقىرى جاقسىلىقا اكەلمەيتىنىن ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. بۇعان ەندى مۇنداعى وزگە ۇلت تۇگىلى، ورىستانىپ كەتكەن ءوز ۇلتىمىزدىڭ باسىم بولىگىنىڭ رەسەي تەلەديدارىنان رۋحاني ءنار الىپ وتىرعاندىعىن قوسىڭىز. كەيبىر قازاقتارىمەن سويلەسىپ كورسەڭىز، ەلىمىزدەگى تىرشىلىكتەردەن ماقۇرىم دا، ال رەسەيدەگى «جاڭالىقتاردى» ايتقاندا اۋزى-اۋزىنا جۇقپايدى. بۇدان سوڭ بۇل وڭىردە سەپاراتيستىك پيعىلدىڭ ءسال بىردەڭە بولسا، لاپ ەتە قالارىنا تاڭدانۋعا دا بولماس.

ال بىزدەگى اۋزى دۋالى دەگەن زيالى قاۋىم باياعى سول «تەك جۇرسەڭ توق جۇرەسىڭ، دومالانىپ، كوپ جۇرەسىڭ» دەگەندى مىقتى ۇستانىم ەتكەن. ولاردىڭ ويلاعاندارى نە بيلىكتى ماقتاپ، نە كىتاپتارىن شىعارىپ الۋ نەمەسە وردەن، مەدال سەكىلدى ماراپاتقا يە بولىپ قالۋ. كەيبىرەۋلەرىنىڭ «وبلىستىڭ قۇرمەتتى ازاماتى»، تىم بولماسا «قالانىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعىن الۋدان ۇلكەن دامەسى بار. مۇندايدا ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاۋعا ۋاقىتتارى قايدا؟

ال ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تۇپتەپ كەلگەندە، سول ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتى، ياعني، يدەولوگيالىق جۇمىستىڭ قانشالىقتى پارمەندى جۇرگىزىلىپ جاتقاندىعىنا تىكەلەي بايلانىستى. بۇل ورايدا بىزدە بىردەڭە تىندىرىلىپ جاتىر دەۋگە اۋىز بارمايدى. مۇنداعى بۇرىنعى «ىشكى ساياسات» دەپ اتالاتىن، قازىر ەشبىر ماعىناسى جوق «قوعامدىق دامۋ» دەپ اتالاتىن ءمۇيىزى قاراعايداي ۇلكەن باسقارمانىڭ سول باسىلىمداردىڭ بيۋدجەتتىڭ مول قارجىسىنان قاعىلىپ قالۋىن قاتاڭ قاداعالاۋدان باسقاعا ۋاقىتى جوق. وسىلاي ەتسە، «قاسقىر دا توق، قوي دا امان» بولىپ، مامىراجاي كۇي كەشەرى ءسوزسىز.  ال مۇنداي جالپاقشەشەيلىكتىڭ ەلىمىزگە اكەلەر زيانىن زەردەلەپ جاتقان تاعى دا ەشكىم بايقالمايدى.

فاكتى ما، جەتەرلىك. وتكەن جىلدىڭ اياق كەزىندە وسىنداعى وزدەرىن ەشكىمگە باعىنبايتىن، جەكە مەنشىك سانايتىن، الايدا بيۋدجەت اقشاسىنان ەش ۋاقىتتا تاپشىلىق كورمەگەن «كوستانايسكيە نوۆوۆستي» دەگەن گازەتتىڭ كورشىلەس رەسەي پرەزيدەنتتىن جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاپ، ونىڭ كەلەشەك پرەزيدەنت سايلاۋىندا كوپشىلىك داۋىسپەن جەڭەتىندىگىنە شەك كەلتىرمەيتىن، رەسەي ساياساتىنىڭ سويىلىن سوققان گازەتتىڭ جارتى بەتىن العان سۇحباتى جاريالاعاندىعىن جازىپ، دابىل قاققانبىز. الايدا وعان ءماۋ دەگەن بىرەۋ بولمادى. قوعامدىق دامۋ دەگەن باسقارما قۇلىقسىز، وسى سالانى باسقاراتىن اكىمنىڭ ورىنباسارى بۇدان مۇلدەم حابارسىز، ال وبلىس اكىمىنىڭ بۇعان ۋاقىتى بولماعان. زيالى قاۋىم دەگەنىمىزدىڭ سىيقى الگىندەي. دەمەك، قازاقستان دەگەن ەلدىڭ ءوز ساياساتى بولاتىندىعىن مۇلدەم ەسكەرمەيتىن، ولاردىڭ بۇل قىلىقتارىنا ءجۇردىم-باردىم قارايتىن جەردە الگىندەي باسىلىمدار ەركىنسىنبەگەندە قايتەدى؟

وسى ورايدا «وسى ەلدە ءومىر ءسۇرىپ، ءتاپ-ءتاۋىر تىرشىلىك ەتىپ جاتىرمىز عوي» دەپ، زاڭىمىزدى سىيلاماساڭ دا، سالت-ءداستۇرىمىز بەن ءومىر سالتىمىزدى قۇرمەتتەيىك دەگەن قاراپايىم قاعيدانى دا ەسكەرمەيتىن باسىلىمدار دا بار. ماسەلەن، وسىنداعى «الاۋ» دەپ اتالاتىن تەلەراديوكومپانيا دەگەن مىقتىڭىز وزگەلەر جاڭا جىل وتىسىمەن جۇمىسىنا كىرىسكەندە، بۇلار وزدەرىن رەسەيدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي روجدەستۆو مەرەكەسىن تويلاۋدان قولدارى تيمەيدى. ادەتتەگى كۇن سايىن شىعاتىن، جۇرتتىڭ كوپشىلىگى قارايتىن جاڭالىقتارىنىڭ ورنىنا كوپ سەريالى تەلەفيلمدەردى قوسىپ قويىپ، مەرەكەلەپ جاتادى. جالپى، بۇل ولاردىڭ جىل سايىنعى ەش ۋاقىتتا بۇزىلمايتىن قاسيەتتى ءداستۇرى. ولارعا: «وۋ، بۇلارىڭ قالاي، قاي جەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرىسىڭدار؟» دەيتىن ەشكىم جوق. قالاي ايتادى، ەگەر پارلامەنت ءماجىلىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى البەرت راۋدىڭ وبلىسىمىزداعى بەلگىلى وليگارح بالاسىنىڭ جەكە مەنشىگى بولسا. ونداي سۇراق قويۋعا جۇرەكتەرى دە داۋالاماس. قايتا، ولارعا جىل سايىن بيۋدجەتتەن بولىنەتىن قارجىنى كوبەيتپەسە.

قىسقاسى، قوستانايداعى قالىپتاسقان اقپارات قاۋىپسىزدىگى، ىشكى ساياسات دەگەن احۋالدىڭ سىيقى وسىنداي.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz