يزرايل تاريحىنداعى ەڭ قىمبات سوعىس: «92 كۇندىك ۇرىس قانشا تۇردى؟»، دەگەن ساۋالدى ءجويت جۇرتتى ءوز ۇكىمەتىنە قويا باستادى. 2023 جىلعى 7 قازاندا باستالعان يزرايل مەن حاماس اراسىنداعى سوعىس ەۆرەي مەملەكەتىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ قىمبات سوعىس بولماق، دەيدى الەمدىك اسكەري ساراپشىلار.

Ynet باسىلىمى «سوعىستىڭ ءۇش ايىنان كەيىن 7 قاڭتارداعى جاڭارتىلعان مالىمەتتەر سوعىستىڭ قۇنى شامامەن $58 ملرد-قا دەيىن وسكەنىن كورسەتەدى»، دەپ حابارلايدى.

وسى مالىمەتتەردى جۇرت نازارىنا ۇسىنۋدا Ynet جۋرناليستەرى يزرايلدىك اسكەري قىزمەتشىلەردى (300.000 رەزەرۆتەگىنى قوسا العاندا) ۇستاۋ جانە تولەۋ شىعىندارىن، سوعىس سالدارىنان زارداپ شەككەن بيزنەسكە وتەماقى تولەۋدى ەسكەردى. بۇدان باسقا، ليۆان شابۋىلىنان كەلتىرىلگەن زالال، سونداي-اق ەلدىڭ سولتۇستىگى مەن وڭتۇستىگىنەن ەۆاكۋاتسيالانعان 125.000 يزرايلدىكتى ۇستاۋ جانە ولاردىڭ تۇرۋىنا اقى تولەۋ ەسەپكە الىندى.

تازا اسكەري اسپەكتىدەن باستايىق. تساحال-دىڭ گازا سەكتورىنداعى 2023 جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىندا باستالعان جەرۇستى ءىس-قيمىلدارى كوپتەگەن تاكتيكالىق تابىستار اكەلدى. بىراق حاماس-پەن سوعىستىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنا ءالى قول جەتكىزىلگەن جوق. يزرايلدىك جاۋىنگەرلەر سەكتورعا دەندەپ ەنىپ، كوپتەگەن لاڭكەستەردىڭ وشاقتارىنا باقىلاۋ ورناتا السا دا، حاماس جويىلعان جوق. 100-دەن استام ادام ءالى تۇتقىندا وتىر. ءارى ۇنەمى گازادان تونەتىن قاۋىپ جويىلمادى.

حاماس-تىڭ كوماندالىق باسشىلىعىن جويۋ سياقتى مىندەت تە ورىندالماي وتىر. لاڭكەستەردىڭ باسشىلارى - يحە سينۆار، مۋحاممەد دەف، مارۋان يسا سياقتى  بريگادالىق دەڭگەيدەگى كوپتەگەن دالا كومانديرلەرى ءالى دە ءتىرى. تەك حاماس «روتا» جانە «باتالون» دەپ اتايتىن تەرروريستىك قۇرامالار كومانديرلەرىنىڭ 50% جۋىعى عانا جويىلدى.

يزرايل قاۋىپسىزدىك جۇيەسىنىڭ باعالاۋىنشا، سودىرلاردىڭ باسشىلارى گازا سەكتورىنىڭ وڭتۇستىك بولىگىندەگى بۋنكەرلەردە جاسىرىنىپ ءجۇر. وسى اۋداندا تساحال وپەراتسيالارىن جۇرگىزۋ قارقىنى باسەڭدەپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. بىراق ارميانىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇل ارميا ءبىر ورىندا تۇر دەگەندى بىلدىرمەيدى. تساحال ءباسپاسوز قىزمەتى «جاۋىنگەرلىك ءىس-قيمىلدار وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن» دەپ بىرنەشە رەت ەسكەرتتى.

تساحال باس شتابىنىڭ باستىعى گەنەرال-لەيتەنانت گەرتسي حالەۆي «بۇل سوعىستا قىسقا جولدار دا، عاجايىپ شەشىمدەر دە جوق» دەپ بىرنەشە رەت مالىمدەگەنىن جاقسى بىلەمىز. جالپى العاندا ءيزرايلدىڭ بۇل جولعى گازاداعى اسكەري ءىس-قيمىلدارى اسا ساقتىقپەن تەرەڭىنەن ويلاستىرىلعان، باستى نازار  جاۋىنگەرلەردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا نەگىزدەلۋمەن جانە ءاربىر رەيدتى نەمەسە شابۋىلدى وتكىزۋ الدىندا بارلاۋ مالىمەتتەرىنە دەن قويۋمەن ەرەكشەلەنەدى.

جۇزدەگەن رەزەرۆشىلەردىڭ الدىڭعى قاتاردان قايتۋى - جالپى كورىنىستىڭ ءبىر بولشەگى عانا بولىپ تابىلادى. ۇيگە ورالعان بارلىق دوعارىستاعى ساربازدار مەن وفيتسەرلەر كەز كەلگەن ساتتە قىزمەتكە قايتا شاقىرىلاتىنىن بىلەدى.

سوعىس باعاسى ەل ەكونوميكاسىنا ءوز سالقىنىن تيگىزە باستادى. بۇنى ءاربىر ەۆرەي وتباسى ايقىن سەزىنە باستادى. ەسكە سالايىق، يزرايل تاريحىندا مۇنداي ۇزاق مەرزىمگە سونشا رەزەرۆشى (300.000-نان استام) شاقىرىلماعان. اتالعان جۇمىلدىرۋ يزرايل ەكونوميكاسىنا قىمباتقا تۇسە باستادى. تۇتاستاي العاندا سوعىس شىعىندارى (ازاماتتىق سەكتوردى قولداۋدى قوسا العاندا) قاڭتار ايىنىڭ باسىندا 217 ملرد شەكەلدى قۇرادى.

وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا گازا سەكتورىنداعى اسكەري ءىس-قيمىلداردىڭ ءبىر كۇندىك قۇنى 1 ملرد شەكەلدى قۇرادى. قازىرگى ۋاقىتتا رەزەرۆتەگىلەردى جاپپاي دەموبيليزاتسيالاعاننان كەيىن بۇل سوما 600 ملن شەكەلگە دەيىن ازايدى. تەك 2024 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن دوعارىستاعى جاۋىنگەرلەرگە كۇنىنە 300 شەكەل كولەمىندە تولەمدەردى ساقتاۋ مەملەكەتكە 9 ملرد شەكەلگە ءتۇستى.

ونداعان ميلليارد شەكەل اسكەري ءىس-قيمىلداردان زارداپ شەككەن بيزنەس وكىلدەرىنە وتەماقى تولەۋگە جۇمسالدى. بۇل شىعىستار بىرتىندەپ قىسقارىپ كەلەدى. سەبەبى ءيزرايلدىڭ كوپتەگەن اۋداندارىندا ەكونوميكا تولىق كۇشپەن جۇمىس ىستەي باستادى. 2023 جىلعى جەلتوقساندا اشدود پەن بەەر-شەۆتە وتەماقى مولشەرى قىسقارتىلدى. دەگەنمەن، مەملەكەت سوعىستىڭ العاشقى ءۇش ايىنىڭ ەسەبىنە تاعى 10 ملرد شەكەل تولەۋى ءتيىس بولىپ وتىر.

بىراق ونىڭ ەسەسىنە ءيزرايلدىڭ سولتۇستىك اۋداندارىندا ليۆان شابۋىلىنان كەلتىرىلگەن زالال كولەمى ارتىپ كەلەدى. الدىن الا باعالاۋ بويىنشا، بۇل شىعىندى وتەۋگە جۇمسالاتىن شىعىن 5-تەن 7,5 ملرد شەكەلدى قۇرايتىنى بەلگىلى بولدى. ەندى بۇعان گازا سەكتورىمەن شەكارالاس اۋدانداردى قالپىنا كەلتىرۋگە جۇمسالاتىن قوسىمشا شىعىندى قوسساڭىز، قوماقتى قارجى –15-20 ملرد-تىڭ باسى قىلتيادى.

ءيزرايلدىڭ سولتۇستىگى مەن وڭتۇستىگىنىڭ 125.000 تۇرعىنى قاۋىپسىز جەرگە كوشىرىلدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى جاقىن ايلاردا ۇيلەرىنە ورالا المايدى. ەۆاكۋاتسيالانعاندارعا بەرىلەتىن سۋبسيديالىق شىعىستاردىڭ جەكە بابى ءبىر ادامعا ايىنا بىرنەشە مىڭ شەكەلدى قۇرايتىنىن دا ەسكەرۋىمىز كەرەك.

وسى ءسوز ەتىلگەندەردى ەسكەرەر بولساق، وندا مەملەكەتتىك بيۋدجەت تاپشىلىعى 117 ملرد شەكەلگە جەتكەنى ەشكىمدى دە تاڭ قالدىرمايدى. بيۋدجەت  تاپشىلىعى ءىشىنارا سوعىسقا قاتىسى جوق قاجەتتىلىكتەرگە جۇمسالاتىن شىعىنداردى قىسقارتۋ جانە سالىقتاردى ارتتىرۋ ەسەبىنەن جابىلاتىن بولسا، وندا بۇل بيزنەسكە سالماق ءتۇسىرىپ، جالپى العاندا قازىناعا 67 ملرد شەكەل اكەلۋى ءتيىس.

ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا الاڭداۋشىلىق جاعداي قالىپتاستى. باق حابارلاعانداي، سوعىس باستالعالى 7 قازاننان بەرى 48 مىڭعا جۋىق بالا مەن ءجاسوسپىرىم ەۆاكۋاتسيالاندى جانە ولار ءالى كۇنگە دەيىن ۇيلەرىنە ورالا الماي وتىر. ولار اتا-انالارىمەن بىرگە وزدەرى ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان قابىلداۋ ورتالىقتارىندا نەمەسە قوناق ۇيلەردە تۇرادى، ولاردىڭ ءبىر بولىگى (ازى) شەتەلدە ورنالاسقان. كوبىنىڭ اتا-انالارىنىڭ ءبىرى اسكەرگە الىنعان. بۇل بالالار ءۇشىن ارنايى جۇزدەگەن بالاباقشا مەن ونداعان مەكتەپ اشىلدى، الايدا كنەسسەتتىڭ زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ 3 قاڭتاردا جاريا ەتكەن ەسەبى بارلىق پروبلەمالاردىڭ شەشىلمەگەنىن كورسەتتى. ۋاقىتشا وقۋ ورتالىقتارى كۇنىنە نەبارى 3,5 ساعاتتان جۇمىس ىستەيدى، پەداگوگتار جەتىسپەيدى، كوپتەگەن جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى وقۋدان قالىپ جاتىر، ەشكىم دە ونى ورىنداي المايدى.

ارنايى قۇجاتتاردا اتاپ وتىلگەندەي، ەۆاكۋاتسيالانعان 6 جاسقا دەيىنگى 4000 بالا قازىر ولاردىڭ جاسىنا قاراي بالاباقشاعا نەمەسە باسقا وقۋ ورنىنا بارمايدى. مەكتەپ جاسىنداعى 3000 بالا ەشقانداي تۇراقتى مەكەن-جايعا تىركەلمەگەن. ەۆاكۋاتسيالانعان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا اگرەسسيۆتى مىنەز-قۇلىق جاعدايلارى بايقالا باستادى. ال، بۇل قىلمىستىڭ ارتا ءتۇسىپ، ازاماتتار ومىرىنە قاۋىپ-قاتەر توندىرەتىن دەرتكە اينالۋ نىشانىن بايقاتادى.

كنەسسەت بيۋدجەتكە تۇزەتۋلەردى بەكىتتى، وپپوزيتسيا بۇعان بىردەن نارازىلىق ءبىلدىردى. يزرايل بىتىمگە كەلمەسە، ول ءبىتىمدى وپپوزيتسيا جاساۋعا ماجبۇرلەتۋى دە ىقتيمال. حاماس جەڭىلمەس كۇش. ونى جەڭۋگە ەل ەكونوميكاسى مۇمكىندىك بەرمەيدى.

سوعىس ءيزرايلدىڭ سولتۇستىگىندەگى شولەيتتى اۋىلداردى ءولى دالاعا اينالدىردى. ال، ونى قالپىنا كەلتىرۋدى ءيزرايلدىڭ قالتاسى كوتەرمەيتىنى الدەن بەلگىلى بولا باستادى.

فوتو: اشىق دەرەككوزدەن

Abai.kz