گيمنازيانىڭ التىنشى سىنىبىندا وقيتىن ۇلىمىزعا ماتەماتيكادان قوسىمشا ساباق بەرەتىن ۇستاز ىزدەپ ءبىراز اۋرەلەندىك. وسى كەزدەردە ءبىر قۋانعان، ءبىر شوشىنعان جاعدايعا كەزىكتىك. قۋانعانىمىزدان باستايىن. قولى بوس مۇعالىم جوق. استانا قالاسىنىڭ بارلىق ماتەماتيكتەرىنەن، ءتىپتى، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قابىلەتتى ستۋدەنتتەرىنەن دە بىرەر ساعات مۇرسات تابىلمايدى ەكەن. ءبارىنىڭ الدىندا ءبىر- ءبىر شاكىرت. جۇرت بالالارىنىڭ ءبىلىم الۋىن شىنداپ قاداعالاپ جاتىر. اعىلشىن ءتىلى دە تۇپ-تۋرا وسىنداي. اتا- انالارمەن سويلەسەمىز. قىستاپ جاتقان مەكتەپ جوق. اركىم ءوز نيەتىمەن. جەڭىلدەۋ- اۋ دەپ ادەبيەت، تاريح جايلى سۇراستىرسام، بۇلاردان دا قوسىمشا ساباق الاتىندار بىرقىدىرۋ ەكەن. ءجون- اق! وسەتىن ەلدىڭ تىرلىگى!

 بىراق، سەكەم العان جاعداي دا بولدى. قالادا قازاق- تۇرىك ليتسەيىنە دايارلايتىن اقىلى ارنايى كۋرستار بار ەكەن. كونكۋرس ۇلكەن، قاتاڭ تەست ارقىلى قابىلدايتىن بولىپ شىقتى. مۇنىسى قىزىق كورىندى باستاپقىدا. پرەزيدەنتتىڭ تالاپتى بالالارعا دەگەن مەكتەپتەرىنە دە بۇلاي دايىندالعانىن ەستىمەپپىز. وندا دا، بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، تالاپ قاتال. جەتىنشى سىنىپتان باستاپ الادى. ەشكىمنىڭ بەت- جۇزىنە، اتاق- دارەجەسىنە قارامايتىن كورىنەدى. تالاي مىقتىنىڭ نەمەرەلەرى مەن بالالارىنىڭ بەتى قايتقان سىڭايلى. بىراق ولار دابىراتىپ، اقىلى دايارلىق كۋرستارىن اشىپ تاستاماعان.

 گيمنازيانىڭ التىنشى سىنىبىندا وقيتىن ۇلىمىزعا ماتەماتيكادان قوسىمشا ساباق بەرەتىن ۇستاز ىزدەپ ءبىراز اۋرەلەندىك. وسى كەزدەردە ءبىر قۋانعان، ءبىر شوشىنعان جاعدايعا كەزىكتىك. قۋانعانىمىزدان باستايىن. قولى بوس مۇعالىم جوق. استانا قالاسىنىڭ بارلىق ماتەماتيكتەرىنەن، ءتىپتى، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قابىلەتتى ستۋدەنتتەرىنەن دە بىرەر ساعات مۇرسات تابىلمايدى ەكەن. ءبارىنىڭ الدىندا ءبىر- ءبىر شاكىرت. جۇرت بالالارىنىڭ ءبىلىم الۋىن شىنداپ قاداعالاپ جاتىر. اعىلشىن ءتىلى دە تۇپ-تۋرا وسىنداي. اتا- انالارمەن سويلەسەمىز. قىستاپ جاتقان مەكتەپ جوق. اركىم ءوز نيەتىمەن. جەڭىلدەۋ- اۋ دەپ ادەبيەت، تاريح جايلى سۇراستىرسام، بۇلاردان دا قوسىمشا ساباق الاتىندار بىرقىدىرۋ ەكەن. ءجون- اق! وسەتىن ەلدىڭ تىرلىگى!

 بىراق، سەكەم العان جاعداي دا بولدى. قالادا قازاق- تۇرىك ليتسەيىنە دايارلايتىن اقىلى ارنايى كۋرستار بار ەكەن. كونكۋرس ۇلكەن، قاتاڭ تەست ارقىلى قابىلدايتىن بولىپ شىقتى. مۇنىسى قىزىق كورىندى باستاپقىدا. پرەزيدەنتتىڭ تالاپتى بالالارعا دەگەن مەكتەپتەرىنە دە بۇلاي دايىندالعانىن ەستىمەپپىز. وندا دا، بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، تالاپ قاتال. جەتىنشى سىنىپتان باستاپ الادى. ەشكىمنىڭ بەت- جۇزىنە، اتاق- دارەجەسىنە قارامايتىن كورىنەدى. تالاي مىقتىنىڭ نەمەرەلەرى مەن بالالارىنىڭ بەتى قايتقان سىڭايلى. بىراق ولار دابىراتىپ، اقىلى دايارلىق كۋرستارىن اشىپ تاستاماعان.

قىزىعۋشىلىق پايدا بولدى. سۇراستىرىپ، ىندەتىپ كوردىم. قازاقستاندا جيىرمادان استام قازاق- تۇرىك ليتسەيى بار ەكەن. ەلىمىز ەس جيىپ، ەتەك جيناي الماي جاتقاندا 1993 جىلى اشىپ العان. تۇرىكتەر وسىنشا مەكتەپكە ءار جىلى 500 ميلليون تەڭگە مولشەرىندە قارجى بولەتىن سياقتى. ال، قازاقستانداعى ءتيپتى، 640 بالا وقيتىن ءار مەكتەپتىڭ جىلدىق بيۋدجەتى 130 ميللون. سوندا تۇرىكتەردىڭ قارجىسى ءتورت مەكتەپكە دە جەتپەيدى. ءبىز شىعاراتىن قارجى 84 پايىزدان استام، 2 ميلليارد، 210 ميلليوننىڭ ۇستىندە. مەكتەپتەر ءبىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بەكىتكەن باعادارلاماعا ساي وقيدى. بىراق...

 وسى مەكتەپتى بىتىرگەندەرمەن بىرگە الماتىداعى ۋنيۆەرسيتەتتە وقىعان بالدىزىم بار ەدى. سونىمەن سويلەستىم.

  -سولارمەن سان تايتالاستىق، ايتىستىق. ماقتايتىنى تۇركيا، سولاردىڭ ءومىرى، ادەت- عۇرپى، عىلىمى، بەلگىلى ادامدارى. ولار ءۇشىن تۇركيادا ءبىلىم الۋ قول جەتپەس ارمان. بىزگە مەنسىنبەي قارايدى. قىسقاسى تۇرىكتەنە باستاعان. ال، سول تۇرىكتەردىڭ وزگە ەمەس، وزدەرى تۇسىرگەن كينولارىن كورىپ ءجۇرمىز عوي. كەۋدەلەيتىن دانەڭەسى جوق،- دەيدى. 

راس، كينوسىنان شوشيسىڭ، سۋداي اققان قان، جىك- جىككە، اۋلەت- اۋلەتكە ءبولىنىپ، قىرقىسىپ جاتقان جۇرت. مافيا دا، تاقيا دا سولاردا.

راس، ويلانباسقا امال جوق. تۇرىكتەر وسى ليتسەيلەرگە ءبىزدىڭ ەڭ ۇزدىك، ەڭ تالاپتى بالالارىمىزدى جەتىنشى سىنىپتان الىپ تاربيەلەيدى ەكەن. جەتكىنشەكتەردىڭ بۇكىل ومىرىنە ازىق بولار، ناعىز ازاماتتىق پوزيتسيالارى قالىپتاسا باستايتىن شاق. ساناعا نە سىڭسە، سول – الدىڭعى ءومىرىن انىقتاپ بەرەر كەز. مىنە، اڭگىمە قايدا جاتىر. اسىرە ءۇمىت كۇتتىرەر وسىنداي ەڭ شەشىمدى ساتتە، ەڭ ءبىلىمدى، بولاشاعىنان اسا زور تالانتتى بالالارىمىزدى وزگەنىڭ تاربيەسىنە بەرەتىن بولىپ شىقتىق. التى جىلعى ۇستازداردىڭ، وتانشىل بالالار تاربيەلەۋدەگى بار ەڭبەگى نە بولماق؟ بالا ەش ۋاقىتتا ەكى جاقتى تاربيە كورۋى ءتيىس ەمەس قوي. مۇنى كەز- كەلگەن پەداگوگ بىلەدى. ەندەشە، مىناسى نەسى؟ ءوز جەرىمىزدە، ءوز ىرقامىزبەن قازاق- تۇرىك دەپ قوسانجارلاتىپ وتىرعانىمىز قاي «كەڭپەيىلدىگىمىز»؟

راس، بۇل ليتسەيلەردە ءبىلىم  ساپاسى جوعارى دەيدى. بىراق، ول ءبىلىم التى سىنىپتى ءبىتىرتىپ، بۇلارعا وتكىزىپ بەرگەن ۇستازداردىڭ ەڭبەگى، بۇلاردىڭ زارەدەي قوسقانى جوق. دارىندى وقۋشى ەندى العان ەكپىنىن ازايتپايدى. ءبىر پالەگە توتەسىنەن جولىقپاسا، شابىسىن باسەڭدەتپەيدى. ەندەشە، ساپالى بىلىمگە بۇل ليتسەيلەردىڭ نىسپى قاتىسى جوق.

راس، ءۇش تىلدە وقىتادى دەيدى. الايدا سونى وقىتاتىن ءوز ۇستازدارىمىز. تۇركيادان ەشكىمدى كوشىرىپ اكەلمەگەن. ۇستازداردىڭ بىلىكتىلەرىن جيناپ وتىرسا، ارينە، دۇرىس وقيدى. ونىڭ ۇستىنە قازىر مەنىڭ ۇلىم وقيتىن مەكتەپتە ءۇش ەمەس، ءتورت ءتىل وقىتىلادى. اعىلشىن، اراب، ورىس تىلدەرى. ەندەشە وسى ليتسەيدىڭ نە ارتىقشىلىعى بار؟ ارتىقشىلىعى – دارىندى ۇلاندارىمىزدى جيناپ العانى  جانە سول دارىندى بالالاردىڭ ارقاسىندا جوعارى كورسەتكىشكە جەتىپ وتىرعانى عانا.

راس، بۇلاردىڭ بالالارى جوعارى وقۋ ورىندارىنا كوپتەپ تۇسەدى ەكەن. بىراق بۇل دا ولاردىڭ ەڭبەگى ەمەس. الدىنداعى مەكتەپتەردىڭ بەرگەن ءبىلىمى. اتا- انالاردىڭ قوسىمشا ساباققا كوپتەپ كوڭىل ءبولۋى.

بىراق، وسىلاردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ بولشاق ۇرپاعىمىزدىڭ، ساناسىنا «تۇرىك ليتسەيىندە وقىپ جاتىرمىز» دەگەن جالعان ۇعىمنىڭ ەنىپ كەتۋىنىڭ، وتانسۇيگىشتىك، پاتريوتتىق سەزىمىنىڭ ەكىگە ءبولىنىپ جاتقانىنىڭ قاسىندا قانشالىقتى قۇندى؟ بويىنا «تەك قانا قازاعىم!» دەگەن ۇعىم تولىق سىڭبەگەن، اقىلى ەندى قالىپتاسا باستاعان 13- 14 جاسار  ەڭ دارىندى بالالارىمىزدى ءوز ەركىمىزبەن  جارتىكەشتەندىرەتىندەي باسىمىزعا نە كۇن تۋدى؟

ءتاۋبا، قازىر 1993 جىل ەمەس. وتكەن جىلى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بولىنگەن قارجىنى تولىق يگەرە المادى. ەندەشە، تۇركيادان كەلەتىن، جارتىمسىز 500 ميلليون تەڭگەگە نەسىنە تەلمىرەمىز؟ مەنىڭ مىناداي ۇسىنىستارىم بار:

1.تۇرىك- قازاق ليتسەيلەرىن تۇگەلدەي جابۋ كەرەك.

2.مۇندا تەك قانا دارىندى بالالار وقيتىنىن ەسكەرىپ، ليتسەيدىڭ وقۋ باعدارلاماسىن پرەزيدەنتتىڭ دارىندى بالالار وقيتىن مەكتەپتەرىنىڭ باعدارلاماسىمەن تەڭەستىرىپ، جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر قاتارىنان شىعارۋ قاجەت.

3.پرەزيدەنت مەكتەپتەرىنىڭ تىزىمىنە ەنگىزىپ، سول مەكتەپتەردەگى بارلىق ەرەجەلەردى، جاعدايلاردى جاساپ، ۇستازداردىڭ ەڭبەك اقىسىن دا وسى مەكتەپتەگى ۇستازداردىكىمەن تەڭەستىرۋ كەرەك.

مەن، ارينە، مامان ەمەسپىن. بىراق وسىنداي وزگەرىستەردەن قازاقستان دا، ازىرشە قازاق- تۇرىك ليتسەيى اتالاتىن مەكتەپتەگى وقۋشىلار دا، ۇستازدار دا تەك قانا ۇتادى. بالالاردى بۇتىندەي قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ رۋحىندا، اتا- بابا داستۇرىندە، قازاقى سانامەن تاربيەلەۋگە تولىق مۇمكىندىك تۋادى. بۇلاي ىستەمەسەك ءبىز ەڭ تاڭداۋلى، اسا دارىندى بالالاردىڭ ۇلكەن بولىگىن ءوز قولىمەن وزگەنىڭ باۋىرىنا سالىپ بەرگەنىمىز. بۇل قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا جاسالعان ورنى تولماس قيانات بولادى. الدە مەن بەكەر الاڭداپ وتىرمىن با؟

   استانا

Abai.kz