باسى: اڭدىسۋ

جالعاسى:                                        

قاراقولداعى قىرعىننىڭ حابارىن ەستىسىمەن ديقانباي ءوز اۋىلى سىرىمبەت رۋىنان قىرىقتاي جانۇيانى باستاپ، اتا قونىستان اۋىلدى قايتا قوزعاپ قالىڭ نۋلى قاراعايلى ساي دەگەن جەرگە بارىپ بەكىنگەندەي بولدى. ءبىراز ۋاقىت ىشىندە ارتقى جاقتان ىزدەگەن ادام، انىق حابار دا جوق، اۋىل اۋەلگىسىندەي مامىراجاي كۇننىڭ شۋاعىنا مالىنىپ، تىنىشتىقتا بەيقۇت كۇندەرىن كوڭىلدى وتكىزىپ جاتتى. ءبىرلى-جارىم جولاۋشىلاردان ەستۋگە قاراعاندا، قاراقولداعى نيكولاي سولداتتارى بىت-شىت بولىپ بىتىراپ، قالانى تاستاپ كەتكەن دە، الباننىڭ باسقا اتالارىنان ءبىر تالاي ادامدار سۇيەك يەلەرىمەن بىرگە بارىپ ولگەندەردى كورىپ، ءار رۋ ءوز سۇيەكتەرىن اكەلىپ جەرلەپ تە قويعان كورىنەدى. قارقاراداعى دۇربەلەڭنىڭ ءدۇبىرىن ەستىگەنى بولماسا، ءوز اۋىلىنان ناقتىلى ءبىر ادامنىڭ وندا بولعانى بەيمالىم. «پالەن اۋىلدان بالەنشە دۇربەلەڭدى كوزىمەن كورىپ، ساتۋعا الىپ بارعان مالىن ساتا دا الماي جانىن ساۋعالاپ، مالىن تاستاپ زورعا قاشىپ كەلىپتى. شاتىرلاردىڭ شاك-شالەكەيى شىعىپ، جارمەڭكە تاراپ كەتىپتى» دەپ، ەستىگەن شىن-وتىرىگى بەلگىسىز حابار عانا بار. قالتىراپ قۇز تۇبىنە  قۇلاۋ الدىندا تۇرعان وكىمەتتەن كۇدەرىن ءۇزىپ، جاڭا وكىمەتكە جىلدامىراق باعىنۋ مەن ءوز ەلىن قۇتقارىپ قالۋدى ويلاعان ديقانباي باتىر، ءبىر جاعىنان از كۇن سابىر ساقتاپ، ساقتىقپەن كۇتە تۇرۋدى ءجون ساناسا، ەندى ءبىر جاقتان كىشكەنتاي قاراقولدى الداۋسىراتىپ ادەيى تاستاپ كەتكەن بولار. بىرەسە تارتتىرىپ قويىپ، بىرەسە قايتا تارتىپ الاتىن سوعىس ايلاسىنىڭ ءبىرى شىعار. كارى سايقال نيكولاي ءالى قۇلاي قويماعان بولار، ۋاقتىلى تاۋعا ارقا سۇيەپ، كۇشىمدى توپتاپ، مىلتىعىمدى وقتاپ، سابىرمەن ساقتانا تۇرا تۇرايىن دەگەن ويمەن، «ەندى ءوزىم ەشكىمدى دە ىزدەپ بارمايمىن، ەگەر قارا نيەتى قابىنىپ وزدەرى ىزدەپ كەلىپ جاتسا، اۋلىمنان توسىپ ايقاسۋعا بارمىن» دەپ، ەرتەرەكتە ساتىپ العان كونەلى-جاڭالى التى بەساتاردىڭ وعىن ساناپ، قارا مىلتىقتارعا قورعاسىن وق قۇيىپ، ءدارىسىن قۇرعاتىپ، پىستاندارىن جاڭالاپ، ءوز بالاسى مىشاندى باستىق سايلاپ، ساي اۋزىنان جوعارىلاتىپ ۇرىمتال تۇستارعا قاراۋىل قويىپ، سايلاۋات جىگىتتەردى بارىنشا قارۋلاندىرىپ، ساقاداي ساي تۇرۋلارىن تاپسىرعان بولاتىن.

اۋىلدىڭ وسى ءبىر تىنىشتىق كەزىندە، «كىشى ءجۇز دەگەن ەلدەن بولام، رۋىم – شالا قازاق. مەنى سولداتقا الماقشى بولعاندا قاشىپ كەتتىم. بيىل جاڭا مۇعالىم بولىپ، ەلدىڭ ساۋاتىن اشاتىن جىلىم ەدى، وكىنىشكە وراي جان ساۋعالاپ وسىندا كەلىپ قالدىم. قۇداي وڭلاپ بولشەۆيكتەر جەڭىپ، زامان تىنىشتالسا ەلىمە قايتىپ كەتەمىن»، – دەپ، اۋىلدا ونشاقتى كۇن جۇرگەن جىگىت، دومبىرامەن ولەڭ ايتىپ، قارتتاردان ولەڭ-قيسسالار جازىپ، تاريحي اڭگىمەلەردى تۇرتكىشتەپ جۇرەدى دە، ءبىر كۇنى قايدا كەتكەنى بەيمالىم ءىزىم-عايىم جوق بولادى.

وزگەنىڭ سوزىنە ولەردەي سەنەتىن اۋىلدىڭ اق جۇرەك، اڭقاۋ دا اڭعال ادامدارى باياعى ونى كەلدى-كەتتىلەردىڭ بىرىنە ساناپ: «بايقۇس-اي، جالعىزبىن دەپ ءجۇرۋشى ەدى. قايدا جۇرسە دە امان بولسا ەكەن ءوزى»، – دەپ سوڭىنان جاندارى اشىپ، تىلەۋلەستىگىن ءبىلدىرىپ جاتتى.

كوپ كەشىكپەي كەلگەن مىنا حاباردى: «ونى قۋعىنداپ، سوڭىنا ءتۇسىپ قولعا ءتۇسىرۋ، قارسىلىق كورسەتسە تاباندا اتىپ تاستاپ، بار مالىن قازىناعا الۋ، جالعىز ول عانا ەمەس، بۇل ىسكە كەسە كولدەنەڭ بولىپ كەدەرگى كەلتىرگەندەر بولسا، ولاردا اتىپ تاستالسىن» دەگەن قاتاڭ بۇيرىقتى العان قارقارا ويازى اقجەلكە، قارقارا گارنيزونىنان دەرەۋ وتىز سولداتتى تاڭداپ الدى دا ميرايوۆتىڭ باسشىلىعىندا، باتىر بولىستىڭ اۋلىنا اتتاندىردى.

الىپ تاۋدىڭ قاي شاتقالىندا ەكەنىن  اقىن جىگىتتەن انىقتاپ العان ميرايوۆ سولداتتارىن باستاپ، سارقىراعان وزەندى ورلەپ، «ءالى جەتە قويمادىق-اۋ»، – دەپ، بەيجاي كەلە جاتقاندا، ۇرىمتال مۇيىستەردە بەكىنىپ وتىرعان ديقانبايدىڭ سايلاۋات جىگىتتەرى سولداتتاردىڭ الدىن ورگە تامان وتكىزىپ جىبەرىپ، الدىڭعى قاراۋىل دالدەپ تۇرىپ «تارس» ەتكىزگەندە، سولداتتاردىڭ بىرەۋى جالپ ەتىپ اتىنان قۇلاپ ءتۇستى. بويىن بوسقا سالىپ بەيمارال كەلە جاتقان ميرايوۆ سولداتتارى جوپەلىمدە وقتىڭ قاي جاقتان شىققانىن اڭعارا الماي، قالاي بولسا سولاي اتقىلاپ، «ساسقان ۇيرەك ارتىمەن جۇزەدى» دەگەننىڭ كەبىن كەلتىرىپ، ساسقالاقتاپ ساي اۋزىنا قاراي قايتا تارتتى. قاراپ وتىرعان مەرگەن جوق، ورايدى قولدان جىبەرسىن بە، ساي اۋزىنا شىققانشا جان-جاقتان ساتىرلاتىپ اتقىلاعان جىگىتتەر تالايىن جامساتىپ، سوڭدارىنان قۋالاي اتقىلاپ، ەس تاپتىرماي سول قۋعاننان جول-جونەكەي تاعى دا ءبىرتالايىن جەر قۇشتىرىپ تۇزكولگە دەيىن قۋىپ باردى. اتتارى مىقتى بىرنەشەۋى اجالدان امان قالىپ  زورعا قاشىپ قۇتىلىپ كەتتى. «قاراقولدا قايتىس  بولعانداردىڭ قاندارى سەندەردىڭ مويىندارىڭدا» دەگەنى مە؟ ەشقانداي اياۋشىلىق جاسامادى. جولدا جارالى بولىپ جالىنعانداردىڭ دا جاندارى جاھاننامعا جىبەرىلدى.

بۇل جولعى جەڭىستىڭ جەمىسى بولارىن بولاشاعى بىلەتىن بولسا دا، قازىرشە  جيىرماعا جاقىن سولداتتىڭ بەساتارى مەن قورامساق تولى وعىنا، كازاكتاردىڭ شوشاق باستى ەر توقىمدى اتتارىنا  يە بولدى. مايتتەردىڭ بەتىن جاسىرىپ ءجۇرىپ، الگى اۋىلدان ءدام تاتىپ كەتكەن زانتالاقتىڭ مۇردەسىن بىردەن تانىدى. ءارى مۇردەسىن باسقالاردان بولەكتەۋ جەرگە جاسىرىپ، ءدام-تۇزعا قويدىق. «قىزتالاق ءوز وبالىڭ وزىڭە بولسىن، جالعىزبىن دەپ ەدىڭ، انىق جالعىزدىق ساعان وسى يەن دالادا سۇراۋسىز، جوقتاۋسىز ءشىري بەرگىن»، – دەستى نازالانىپ. سايدى ورلەگەندە اسكەردىڭ ارتىندا كەلەجاتىپ قايتا قاشقاندا اسكەردىڭ الدىنا ءتۇسىپ قاشقان ميرايوۆتىڭ ولىگى ساي اۋزىندا جاتىر ەكەن. ولىكتى جيىپ جاتقاندار ىشىنەن ءبىر جىگىت:

«ەكى شەندى ميرايوۆ،

ولىگىڭ جاتىر تىرايىپ.

الىپ كەپسىڭ اۋىلعا،

ەكى توعىز، ءبىر ايىپ.

ولگەنىڭدى ەستىگەن،

قاتىنىڭ جىلار مۇڭايىپ»، – دەپ، جىگىتتەردى  دۋ كۇلدىردى.

جىگىتتىڭ بۇلاي ايتۋى، ولگەن ون توعىز سولداتتىڭ ون سەگىزىن ءبىر توعىزعا، ميرايوۆتىڭ ءوزىن ءبىر ايىپتقا بالاعانى ەكەن. سولداتتار ساي اۋزىنا شىققانشا مىلتىقتىڭ قايدان اتىلىپ جاتقانىن بىلە الماي، قايتا قاشقاننان باسقا امالى بولمادى. تەك  قانا ساي اۋزىنا شىققاندا ارتىنا تۇسكەن ونشاقتى ادامنىڭ وزدەرىن قۋا سوعىپ كەلە جاتقانىن كورىپ، ايبارلانىپ ارتىنا سەس كورسەتسە دە، ساسقالاقتاپ ساسقاندارىنان بولار، وقتارىن دارىتا الماي، قازاقتان شىعىن شىعارا المادى.  ارجاعىنان سوۆەت قىزىل ارمياسىنان قىرىلىپ، ارقا سۇيەرى السىرەپ، جانى تىرناق ۇشىنا كەلىپ، ابدىراپ تۇرعان قاراقول ويازى «باتىر سولدات» دەپ اتاعان اسكەرىنىڭ قارابايىر قىر قازاعىنان اياماي قىرعىن تاپقانىنان حابار العاندا، قاتتى شوشىپ، ساسىپ، وكىنىش وزەگىن ورتەپ، نامىستان ولە جازدادى. دەسە دە وزىنە-ءوزى باسۋ ايتىپ، قازىرشە ۋاقىتتى ءبىراز وتكىزە تۇرىپ، قازاقتى الداۋسىراتا تۇرۋ، ورايىن تاۋىپ كەتكەن كەكتى كەلىستىرىپ وتىرىپ قايتارۋ ءۇشىن، «قاشان مەنەن بۇيرىق بارعانشا ساقتىقپەن كۇتە تۇرىڭدار»، – دەپ قارقارا ويازىنا تاپسىرما بەردى. شىنىمەن دە ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن سوڭ، «ۋاقىتتى ۇزارتا بەردىڭىز عوي، ءبىر ۋىس قازاقتى ءوستىپ ەسىرتىپ، توبەمىزدە ويناتىپ وتىرا بەرەمىز بە؟ بۇيرىعىڭىزدى بەرىڭىز، سەكەم الىپ ءبىر جاققا اۋىپ كەتپەي تۇرعاندا، تاپ بەرىپ تالقانىن شىعارايىن» دەگەن اشۋ-ىزا كەرنەگەن قارقارا ويازىنىڭ تالاپ حاتى بويىنشا، «قاراقولدان تاعى دا ءبىر ءبولىم سولدات اجىراتىپ، قالعان كۇشتى وزىڭنەن قوسىپ، الدىڭعى جەڭىلىسىڭدى ءسوزسىز جەڭىسكە ايلاندىر. بارىنشا اباي بول. قالا دالاعا، دالا قالاعا ۇقسامايدى»، – دەپ قاتاڭ تاپسىرما جىبەردى قاراقول ويازى. «مىندەتىڭىزدى ءمىنسىز ورىندايمىن، بۇل جولى مەنەن ءسوزسىز جەڭىس كۇتىڭىز» دەپ قايتا جاۋاپ حاتىن جىبەرگەن اقجەلكە، تامىز ايىنىڭ باس شەنىندە، ساقاداي سايلانعان، مۇزداي قارۋلانعان قىرىق سولداتتى ديقانباي باتىر اۋلىنا قايتا اتتاندىردى.

العاشقى اعاتتىقتى اڭعالدىقتان تاپقانىن ەسىندە بەرىك ۇستاعان سولداتتار باستىعى جايباراقات جۇرىسپەن بولىستىڭ ءبىر اۋىلنايى كەلەكەنىڭ ۇيىنە كەلىپ، «اۋىل باستىعى مىرزا، ءبىز مىنىسكە ات، سويىسقا مال الامىز، ءوزىڭ قارايتىن بولىستىق جەردەن بىزگە جيناپ بەرەسىڭ، كانە اتىڭا قونعىن»، – دەپ ۇيىنەن ەرتىپ شىقتى دا، اۋىلدان اناداي جەرگە ۇزاپ شىققان سوڭ، «ەي، وڭباعان، ءيتتىڭ كۇشىگى، سەن بىزگە اناۋ ديقانباي دەگەن توبەتىڭنىڭ اۋلىن تاۋىپ بەرەسىڭ، ەگەر تاۋىپ بەرمەسەڭ، كورەتىنىڭ مىناۋ»، – دەپ قوقيلانىپ، قىلىشىن قىنابىنان سۋىرىپ الىپ، بۇلعاقتاتىپ، استىنداعى اتىن اۋدارىپ الدى دا، سولداتتىڭ ءبىر جامان شولاعىنا ءمىندىردى. شاراسىز الدىنا ءتۇسىپ كەلە جاتقان كەلەكەنى: «سويلە قازاق، اۋزىندا تاس بار ما؟» – دەپ، جاناسا كەلىپ، قامشىنىڭ استىنا الدى.

– تاقسىر-اۋ، مەن جاز بولعالى بولىستىڭ اۋلىنا بارمادىم، سەبەبى، بولىسقا ءبىرتۇرلى قورقىنىش ءبىتىپ، كورىنگەن ادامنان كۇماندانىپ، سەكەمشىل بولىپ الدى. پاتشانىڭ بۇيرىعى بويىنشا، بولىستىق جەرىمىزدەن سولداتقا بالا بەرسەك قايتەدى؟ دەگەننىڭ ءبىرى مەن ەدىم. «سەن ورىسقا ساتىلدىڭ، ساتقىن نەمە، ۇرپاقتىڭ بەتىنە قالاي قارايسىڭ، ارۋاقتان ۇيالمايسىڭ با؟» – دەپ، مەنى ءبىر جينالىستا قاتتى ياناتتاپ كەتتى.  باتىرلىعىنا سەنىپ مەنەن باسقا دا اۋىلنايلاردىڭ ءتىلىن المايدى»، – دەپ، قورقىپ كەلە جاتقان كەلەكە شىنى ما، جالعانى ما ايتەۋىر ءوزىن اقتاعانداي بولىپ، قۇتىلۋدىڭ ايلاسى دەدى بىلەم، «مەن سىزدەرگە بولىستىڭ ءشوپ شاۋىپ جاتقان ادامدارىن تاۋىپ بەرەيىن. سولار ارقىلى بولىستىڭ اۋلىن تاباسىزدار»، – دەپ، جاۋاپ قاتتى. «بولىس باتىر، سەن نە، قاتىنسىڭ با؟ قورقاسىڭ، ءا تاعى »، – دەپ كەلەكەنى ونان ءارى قورلاي ءتۇسىپ، تاعى دا قامشى مەن ءبىر-ەكى تارتىپ-تارتىپ جىبەردى.

اۋىلنايدى الدىنا سالعان ساقىرلاعان سولداتتار، اتتارىنىڭ سارى جەلىسى مەن كىندىكتاستاعى ءشوپ شاۋىپ جاتقان ديقانبايدىڭ ون ءبىر ادامىنا بەسىن مەزگىلىندە جەتىپ كەلدى. وسى جاڭا عانا كەلگەن ەكى مەس قىمىز بەن پىسقان ەتتى ورتاعا قويىپ جەپ وتىرعان جىگىتتەر، ايىركەزەڭنەن كولبەڭدەپ شىعا كەلگەن جالعىز اتتى كورىپ: «اناۋ كىم بولدى ەكەن»، – دەپ وتىرعان دا سوپاڭ-سوپاڭ ەتىپ بىرىنەن سوڭ ءبىرى شىعىپ، بارعان سايىن كوبەيىپ، الدى ەڭىستەپ وزدەرىنە قاراي سۋىت ءجۇرىپ كەلە جاتقان شوعىرى وتىز-قىرىقتاي ادامنىڭ جۇرىستەرىنەن، ابىرجىپ، اڭىرىپ وتىرعاندا، تاياپ قالعانداردىڭ الدىندا كەلەجاتقان ادامنىڭ كەلەكە ەكەنىن جازباي تانىدى. ۇستىنە ۇزىن پالتو كيىپ، مىلتىقتارىن تاقىمدارىنا قىسىپ العان ادامداردىڭ ءبارىنىڭ دە سولداتتار ەكەنىن ەندى عانا بىلگەن شوپشىلەر: «ا!» – دەپ ايتارعا ءسوز، قىلارعا قايراتى قالماي، سوستيىپ  ءۇن-ءتۇنسىز تۇردى دا قالدى.  قارۋلارىن سەرت ۇستاپ تۇرا قالعان سولداتتار، «قوزعالماڭدار!» باسقانى ايتپاي، بىرنەشەۋى جالما-جان اتتان قارعىپ ءتۇسىپ، قىمىز الىپ كەلگەن جىلقىشى جىگىتتىڭ اتىنىڭ ەرىن سىپىرىپ تاستاپ، ءبىر سولدات اتىن اۋىستىرىپ ءمىندى دە، اناداي دا ارقانداۋلى تۇرعان ءبىر بيەنى جىلقىشىعا مىنگىزىپ، قالعانداردى جاياۋ ايداپ ديقانباي اۋلىنا قاراي تارتتى. مانادان بەرى وسى جاعدايدى ءوز كوزىمەن كورىپ تۇرعان، شالعىشىلاردان الىستاۋ جەردە شومەلە سالىپ جۇرگەن بولىستىڭ كىشى بالاسى الديبەك پەن سۇمەن (ەكەۋى دە ون التى جاستا بولاتىن) قاپتالداعى توتە جولمەن اۋىلعا قاراي زىپ بەرىپ، قۇداي وڭلاعان دا سولداتتاردان ءسال بۇرىن اۋىلعا جەتىپ ۇلگىردى.

بۇگىنگى تاڭ نامازىنىڭ الدىندا ديقانباي ءبىر سۇمدىق قورقىنىشتى ءتۇس كورىپ، قۇدايدى اۋزىنا الىپ، ورنىنان ەرتە تۇرىپ، تاڭ نامازىنان كەيىن  شەشەسىنە ءتۇسىن جورىتىپ، اۋىل ادامدارىن تاڭەرتەڭگى شايگا شاقىرىپ، ارۋاقتارعا اتاپ قۇران وقىپ، سوڭىنان ءبىر قويدى قۇداي جولىنا ارناپ سويىپ، ەلگە ەتىن تاراتىپ بەرىپ، ءبىرازىن پىشەنشىلەرگە قىمىزبەن بىرگە جىبەرگەن بولاتىن.

تۇسىندە اپ-اشىق سايدى ورلەي سوققان ءبىر قۇيىن اۋىلعا جەتىپ كەلىپ، ءار ءۇيدىڭ شاڭىراعىن ارلى-بەرلى شايقالتىپ، تۇڭلىگىن جەلپىلدەتىپ، قاپتالداعى قالىڭ قاراعايدى اپىرا-جاپىرا ىشىنەن ءبىرتالايىن تۇبىمەن قوپارىپ، قوبىراتىپ بارىپ توقتاعان دا، «وي، تاۋبە، بورانعا جىعىلماعان قاراعايدىڭ قۇيىنعا جىعىلعانى نەسى؟» دەپ ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرىپتى. الگى قۇيىن ۇشىرعان توپىراق كوزىنە قۇيىلعاندا، ەكى قولىمەن بەتىن باسىپ ەڭكەيسە باسىنان تاقياسى توپ ەتىپ جەرگە ءتۇسىپتى، كوزىن ۋقالاپ اشسا قۇيىن سايدى ورلەپ كەتكەن ەكەن، كۇن  اۋەلگىسىندەي شايداي اشىلىپ قالپىنا كەلگەن. ءتۇسىن جورىعان شەشەسى: «ءاي، بالام، سولداتتار جانە دە كەلىپ قالار ما ەكەن؟ قاراعايلاردىڭ قۇلاۋىنا قاراعاندا، ولار تاعى دا بىزدەن شىعىندايتىن كورىنەدى. شاڭىراق شايقالعانىمەن ءۇي جىعىلماسا، اۋىل امان بولادى ەكەن. اتا-بابالاردىڭ   ارۋاعىنا  قۇران وقىپ، ءبىر مالدى قۇرباندىققا شال!» – دەگەن بولاتىن. قورقىنىش پەن قوبالجۋ ەركىن بيلەگەن ديقانباي بۇگىن كۇندىزگى  ۇيقىنى قويىپ، جوعارعى ەلگە بالاسى مىشاندى اتتاندىرىپ، ەل-جۇرتتىڭ ساق تۇرۋىن تاپسىردى. بەسىن نامازىن وقىپ، ەندى عانا دالاعا شىققان ديقانباي القىنا جەتىپ، اسىعا-ۇسىگە دىرىلدەپ-قالتىراپ ايتقان سۇمدىق حاباردى ەستىگەندە ساسىپ قالدى. جوپەلىمدە نە دەرىن بىلمەي، بار اۋزىنا تۇسكەنى: «اپىر-اي، مىشان. قايدا كەتىپ قالدى» – دەپ، ءوز بالاسىن ءبىر-ەكى قايتالاپ، سوڭىنان: «باتىرقان قايدا؟ تولەندى قايدا؟» – دەپ ەس تۇتىپ جۇرگەن اۋىلدىڭ بىرنەشە اتپال ازاماتتارىن جوقتاپ، قيالى قىرىققا ءبولىنىپ، ويى تۇيىققا تىرەلىپ، قايتەرىن بىلمەي سيپالاقتاپ تۇرعاندا الدارىنا جاياۋلاردى جاپىرا ايداپ، مىلتىقتارىن كەزەپ اۋىلعا جاقىنداعان سايىن، ايقايعا باسىپ، ساتىرلاتىپ قۋالاپ، اۋىلعا  قاراتا تارسىلداتا وق اتقىلاپ، وداعايلانعان ورىس سولداتتارى جەتىپ تە كەلدى. ونشاقتىسى دەرەۋ بولىستىڭ ءۇيىن قورشاپ، بولىسقا «قوزعالما!» دان باسقانى ايتپاي مىلتىقتارىن كەزەنىپ تۇرا قالدى، قالعان سولداتتار اۋىلدى اينالا شاپقىلاپ قورشاۋعا الدى. ارالارىنان بىرنەشەۋى اتتارىنان سەكىرىپ ءتۇستى دە، تاباندا ديقانبايعا قوسىپ، ايداپ كەلگەندەرىنىڭ ءبارىن بايلاپ ءبىر ۇيگە قامادى دا، باسقا ۇيدەگىلەردىڭ بارلىعىن تىرپ ەتكىزبەي، سىرتقا شىعارماي، ءۇيباس سايىن قاراۋىل قويدى. الگى اتتارىنان ءالى تۇسپەگەندەرى اۋىلدى اينالا شاپقىلاپ سەس كورسەتكەندە، اۋىلدىڭ بار يتتەرى جابىلا شۋلاپ، سولداتتىڭ شولاق قۇيرىق اتتارىنىڭ شاۋجايىنا شاپتى، جۇرتىن قورعاماق بولعان بايقۇس يتتەردىڭ كوبى اتىلعان سولدات وعىنا ۇشىپ جەر قۇشسا، وق دارىماي قالعاندارى مەن جارالى بولعاندارى اۋىل بەتىندەگى قالىڭ ارشاعا قاراي قاشىپ شىعىپ، جانىنا جاراسى باتقاندارى قاڭقىلداسا، ساۋلارى ساڭقىلداي ءۇرىپ، تاۋدى ازان-قازان باسىنا كوتەرىپ، مىناۋ ءبىر قانپەزەر-قانقۇيلى قاڭعىعان الباستىلارعا لاعىنەت ايتىپ، قارعىس جاۋدىرىپ جاتتى. ايتپاقشى سولدات تاياپ قالعاندا دالادا ويناپ جۇرگەن كاكىجان قورىققانىنان قاشىپ، اۋىلدان الىستاي بەرگەندە اتىپ تاستاعان بولاتىن.

باستىعى ديقانبايدان تارتىپ بارلىق ەركەك كىندىكتىنى تۇگەل بايلاپ كەرەگەگە تاڭىپ تاستاعاندا، ءجىپسىز بايلاۋدا قالعان جالعىز كەلەكە اياعى باسۋدان، اۋزى سوزدەن قالىپ، ءدىر-ءدىر ەتىپ، دەمى ىشىنە تارتىلىپ، ەكى سولداتتىڭ ورتاسىندا تۇردى. ءوزىنىڭ اتالاس تۋىسقاندارىمەن بىرگە ۇلكەن جايلاۋدان جاقىندا عانا كوشىپ كەلىپ، ورتا جايلاۋدا وتىرعان بولىستىڭ جيىرما شاقتى اۋىلى، اينالاسى بەسىن مەن  نامازدىگەر اراسىندا وسىنداي ءبىر كوك مىلتىق استىندا جىلاعان بالانىڭ ءۇنى ءوشىپ، ۇلكەندەردىڭ جانى مۇرىنىڭ ۇشىنا كەلىپ، بەينە ءبىر ەسكى مۇردەدەي سۇركەيلى سۇمدىق كۇيگە تاپ بولدى دا قالدى. ەندىگى كەزەكتە اۋىلدىڭ قاتىن-قالاشىنا، بالا-شاعانى قوسىپ ءۇش-ءتورت ۇيگە جەكە قامادى دا، ۇيلەرگە ءتىنتۋ جۇرگىزە باستادى.

تەڭكيىپ جاتقان تەڭدەردىڭ ارقانى قىلىشپەن قيىلىپ، ساندىقتار بالتامەن شابىلدى، ورەلى اق كيىزدەر كەسكىلەنىپ، جارامدى دەگەن مۇلىكتەر ءبىر ورىنعا جينالدى، بار كورپەنىڭ تىسى سىلىنىپ الىندى دا ءجۇنى اقتارىلىپ تاستالدى.  شي مەنەن تۋىرلىق اراسىنا، جۇك ارتىنان تابىلعان ونشاقتى مىلتىقتىڭ ىشىندەگى جاراعان بەس-التاۋى مۇلىك قاتارىنا قويىلىپ، قارا مىلتىقتار وتقا سالىندى. بىراق سولدات مىلتىعىنان ازىرشە بىردە-بىرەۋى قولعا تۇسپەدى. اۋىل ماڭىنداعى ساۋىن بيەدەن تارتىپ بارلىق مال ءبىر جەرگە ءيىرىلدى. بارلىق ءۇيدىڭ قازانى ءبىر ورىنعا جينالىپ، ءبىر ورىننان وشاق قازىلىپ دايىندالدى. وسىدان كەيىن ون نەشە سولدات كەلەكەنى الدىنا سالدى دا وزەندى ورلەي جوعارعى اۋىلعا قاراي تارتتى.

كۇن باتا بەرگەندە بايلاۋدان بەس جىگىت بوساتىلىپ، قوي-قوزىنىڭ سەمىزىنەن سويعىزىپ بارلىق قازانعا ەت سالدىردى. بىرنەشە قازانعا  مالدىڭ مايى شىجعىرىلىپ، سىلىنىپ الىنعان كورپە تىستارى مايعا ماتىرىلدى دا شاۋگىم ءىلىپ جۇرگەن موسىلداردىڭ تەمىرلەرىنە ورالىپ، اۋىل اينالاسىن اينالدىرا بەكىتىپ وت جاعىپ قويدى. وسى بوساتىلعان بەس ادامنىڭ ەكەۋى الديبەك پەن سۇمەن بولاتىن. قۇداي وڭلاعاندا ەكەۋىن سۋ تاسۋعا ورنالاستىرىپ: «سەن ەكى بالا دا شاتاق جوق، بۇگىن جاقسى ىستەسەڭ، ەت جەيدى. قۇرساق تويادى. ەرتەڭ اتقا مىنەسىڭ، مال ايدايسىڭ، تاماشا جاسايسىڭ، ەگەر قاشساڭ مىناۋ بار»، – دەپ مىلتىقتى كورسەتىپ، ارتىنا سولدات قوسىپ سارى اعاشتى بۇلاقتان سۋ تاسىتتى. قالعان ءۇش جىگىتتى جۇمىستارى بىتكەن سوڭ  قايتادان اكەلىپ ءوز ورىندارىنا بايلاپ تاستادى. اۋىلدى تولىقتاي بيلىگىنە العان سولداتتار ەندى ارسىزدىققا باسىپ، ءار ۇيدەگى جاس كەلىنشەكتەر مەن قىزداردى سۇيرەپ شىعىپ، زورلاپ بىلگەندەرىن ىستەپ قورلاسا، قارتاڭداۋ ايەلدەرگە اقىرىپ-شاقىرىپ ايعايلاپ، زىر جۇگىرتىپ ەت ءپىسىرتتى. ەت پىسكەن سوڭ ولاردى دا قايتا قاماپ تاستادى. پىسكەن ەت ەكى بالا ارقىلى ءار ەسىكتەگى كۇزەتشىلەرگە ءبىر-ءبىر ىدىسپەن تاراتىلىپ بەرىلىپ، قالعاندارى قازاندى اينالا وتىرىپ ەت جەۋگە كىرىستى. ءدال وسى ساتتە، سولدات باستىعى ەكى بالانى قايتا سۋ اكەلۋگە جۇمساپ، سوڭدارىنا جالعىز سولداتتى ەرتىپ جىبەردى. وت جارىعى بىردە جالىنداپ، بىردە سولعىنداپ، بۇلاق باسىنا الا كولەڭكەلەۋ بولىپ تۇرعاندا، ەكەۋى ءبىرىنشى شەلەكتى تولتىرىپ، ەكىنشى شەلەكتى سۋعا باتىرعان بولىپ ەڭكەيىڭكىرەپ باردى دا سايعا قاراي زىپ بەردى. قاراڭعىدا قاراعا الىپ ۇلگەرمەگەن سولداتتىڭ تارس-تارس ەتىپ ءۇش-ءتورت رەت اتىلعان وعى قارا ءتۇندى قاقىراتا قاق جارىپ، ونسىزدا مۇڭعا باتىپ، مۇلگىپ تۇرعان تاۋ ءىشىن اڭعازا-داڭعازا جاڭعىرتىپ بارىپ تىندى. جاندارىن قولدارىنا الىپ ازەرگە قاشىپ شىققان ەكى بالا ساي اۋزىنا تامان بارىپ توقتادى. كىشكەنە ەس جيعان سوڭ، جالعا شىعىپ جۇرە-جۇرە تاڭ الا كەۋىمدە اۋىل باسىنداعى شوقىعا جەتكەندە، جوعارى اۋىلدان قاشىپ شىعىپ، سول جەرگە كەلىپ جان ساۋعالاپ وتىرعان ونشاقتى اداممەن كەزدەيسوق كەزدەسىپ قالدى. ەكى اۋىلدا بولعان جاعدايدى ءوزارا ۇعىسقاندا جوعارعى اۋىلعا سولداتتار جەتىسىمەن، «ۇيدەن شىقپاڭدار، شىققانىڭدى اتامىز»، – دەپ كەلەكەگە ايقايلاپ ايتقىزىپ، اندا-ساندا مىلتىق اتىپ اۋىلدى تولىقتاي باسىپ العان. ەركەكتەردى بايلاپ-ماتاپ دالاعا شىعارىپ تاستاپ، الگىندە عانا كەلىپ وتىرعان مىشاندى ديقانبايدىڭ ءوز بالاسى ەكەندىگىن انىقتاپ، قول-اياعىن بايلاپ بولەكتەپ ۇستاپ وتىرعانىن، وزدەرىنىڭ مالدىڭ كەشكى ابىگەرىمەن اۋىل ماڭىندا جۇرگەندىكتەن عانا امان قالىپ، وسىندا قاشىپ كەلىپ وتىرعاندارىن، ودان سوڭ اۋىل  ماڭىندا مىلتىق داۋسىنىڭ  قايتا-قايتا شىعىپ جاتقانىن، ءارى قاراي نە سۇمدىقتىڭ بولىپ جاتقانىن بىلمەيتىندەرىن ايتتى.

الديبەك پەن سۇمەندە اۋىلدارىنىڭ قانداي اۋىر كۇيدە قالىپ وتىرعاندارىن ەگىلىپ وتىرىپ باياندادى. بىراق قازىرشە داتكە قۋات بولاتىنى ادام ءولىمىنىڭ قازىرگە كاكىجاننان باسقا جوق ەكەندىگى. وسىلاردى اڭگىمە قىلىپ وتىرعاندا، شىعىستان جارىقتىڭ قىلاۋى بەرىپ، تاڭدا اتىپ قالعان ەدى. شەتكەرىرەكتە وتىرعان ءبىر قاريا «ويباي كەلىپ قالدىدان» باسقانى ايتا الماي ورىننان ىرعىپ تۇرعاندا، «توقتا، بولماسا اتامىن»، – دەگەن ەكى سولداتتىڭ باستان اسىرا اتقان مىلتىعىنان، امالسىز بارلىعى ورىندارىنان تۇرەگەلىپ قولدارىن كوتەردى. تەك، الديبەك پەن سۇمەن جاتقان بويدا دومالاپ ەتەكتەگى قالىڭ قاراعايدىڭ ىشىنە ەنىپ كەتتى. باستابىندا ءبارى تۇرەگەلدى دەپ ويلاپ قالعان سولداتتار جەر باۋىرلاپ،  دومالاپ بارا  جاتقان ەكى قارانى ات ۇستىندە تۇرىپ تارس-تۇرس اتقىلاعانىمەن جاپ-جاقىن جەردەگى قاراعايعا ءاپ-ساتتە كىرىپ ۇلگەرگەن ەكەۋىنە وقتارىن دارىتا المادى. ءسويتىپ قازىرشە قالعان ەلدىڭ قالاي بولىپ جاتقانى بەيمالىم، ايتەۋىر قۇداي ساقتاعاندا ەكى بالا تاعى دا، امان-ەسەن جاۋ قولىنان سىتىلىپ شىقتى.

جوعارعى اۋىلداعى شوقىعا قاشىپ شىققانداردى تۇگەلدەي قىرىپ سالعان سولداتتار تەك مىشاندى بايلاۋلى كۇيىندە ءبىر اتقا مىنگىزىپ، ات باسىن كەلەكەگە جەتەكتەتىپ ديقانباي اۋلىنا قوزى تۇستە جەتىپ كەلدى. ورىنداعان جۇمىستارىنان باستىققا دوكلاد بەرىپ، بايلاپ كەلگەن ادامنىڭ ديقانبايدىڭ بالاسى مىشان  ەكەنىن ايتىپ ماقتاندى.

جارايدى باتىر سولداتتارىم دەگەن سولدات باستىعى:

–  سەنىڭ بالاڭ با؟ – دەدى بولىسقا.

– مەنىڭ بالام، – دەدى ديقانباي.

– سەن راس ايتاسىڭ شايتان، سەن ايتاسىڭ، مىلتىق قايدا؟ – دەدى مىشانعا. «ۇيىمىزدە بىرنەشە عانا ەسكى مىلتىق بار. ودان باسقا بىزدە مىلتىق جوق» دەگەنى سول ەدى، مىلتىق دۇمىمەن تومپەشتەپ-تومپەشتەپ، مىشاندى ەسىنەن اۋدارىپ شالا ولىك قىپ تالدىرىپ تاستادى. سولدات باستىعىنىڭ بۇيرىعى بويىنشا، بەس-التى جىگىتتى بوساتىپ، تۇيەنى قومداپ، ديقانباي مەن مىشاننىڭ ءۇيىن ارتتىرىپ، وعان قوسا جارامدى مۇلىكتەردى الدى دا ءيىرىلىپ تۇرعان جىلقىنى ءبىر توپ سولدات ايداپ جولعا ءتۇستى. جۇك ارتقانداردى قايتا بايلاپ قاتار تۇرعىزدى دا، قالعان ۇيدەگى ەركەتەردى بايلاۋىمەن سۇيرەپ شىعىپ، سولداتتاردىڭ قاتارىنا ءتىزىپ جاتقاندا باعاناعى اقشوقىدا قاشىپ كەتكەن الديبەكتتى ەكى سولدات بايلاۋىمەن الىپ كەلىپ، وسى سويقاندى قيامەتتى قىرسىقتىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. مىشان ءتىلسىز جاتىر. قاتار تىزىلگەن ەلگە قاراپ، بايلاۋىمەن تۇرعاندارىن كورگەن الديبەك اكەسىنە قاراپ ءتىلسىز ىم قاعىپ سولقىلداپ جىلاي باستاعاندا، ەرنى جىبىرلاپ ياسىن سورەسىن ايتىپ تۇرعان ديقانباي الديبەككە قاراپ، قۇرىدىق دەگەنىمە، نە ايتپا دەگەنى مە ايتەۋىر باسىن شايقاعانداي بولدى. الديبەكتىڭ قايتا قولعا ءتۇسىپ قالۋى مىنانداي ءبىر جاعدايدان ەدى. ازانعى اقشوقىدا قاشىپ قۇتىلعان الديبەك پەن سۇمەن اقشوقىدان اينالىپ وزەنگە ءتۇسىپ، جوعارعى اۋىلعا دا قايرىلماي، شىعىس جاقتاعى جالعا شىعىپ جالداعى جالعىزاياق جولمەن ءجۇرىپ ءوز اۋىلدارىنىڭ نە بولىپ جاتقانىن ەڭ بولماسا الىستان بولسا دا باقىلاماقشى بولىپ، ءبىر-بىرىنەن كادىمگىدەي ارالىق تاستاپ ەڭىستەپ كەلە جاتقاندا، وسى جولمەن وزدەرىنە قاراتا كەلە جاتقان ەكى اتتى ادامدى كورەدى. ەكەۋى دە قازاقشا شەكپەن كيىپ، باستارىنا قاريالاردىڭ بۇرمەلى قارا بوركىن كيىپ العان سولدات ەكەنىن بىلمەي قالادى. بۇل ەكى زالىمنىڭ مىلتىقتارى تاقىمدارىندا جاسىرىلعان ەكەن. الدىدا كەلە جاتقان الديبەك مويناققا شىعا كەلگەندە، قارسى الدىنان سوپاڭ ەتىپ شىعا كەلگەن ەكى سولدات: «توقتا، قازاق!» دەپ  تاقىمداعى مىلتىعىن سۋىرىپ الىپ، كەزەنىپ تۇرا قالادى. وسى ارادا سوڭىندا كەلە جاتقان سۇمەن جالت بەرىپ، ەڭىسكە قاراي جانۇشىرتا قاشىپ، قالىڭ بۇتا-بۇرگەنگە كىرىپ كەتەدى دە الديبەك قاپىدا قايتا قولعا تۇسەدى. سۇمەن قاشقان بويدا شاعىر اۋىلىنا بارىپ، بولعان جايدى حابارلايدى. كەشە كەلەكەنىڭ باستاۋىمەن بولىستىڭ اۋىلىنا ات العالى كەتكەنىن ەستىگەن ەل تۇنىمەن اتىلعان مىلتىق داۋسىن ەستىپ، ءبىر پالەنىڭ بولعانىن سەزىنسە دە، جاماندىققا جورىعىلارى كەلمەي، اللالاپ جاتقانى بولماسا، بولعان ناقتى جاعدايدان حابارسىز ەدى. مىنا سۇمدىق حاباردى ەستىگەن اۋىل اڭتارىلىپ، شۋلاپ-شۇرقىراپ جىلاسىپ، تاپقان بار ايلالارى اۋىلدى تاستاپ جان-جاققا جاپا-تارماعاي جان ساۋعالاپ قاشتى. ايتپاقشى الديبەكتى ايداپ كەلە جاتقان سولدات:

– سەن كىمنىڭ بالاسى؟ – دەدى.

– مەن  بولىستىڭ تاۋدا قالعان ءبىر قورا قويىن باعاتىن قويشىنىڭ بالاسىمىن. مەندە مالاي بولىپ ىستەيمىن. ءشوپ شابىسقا كومەككە شاقىرعان ەكەن، مەن سوعان كەتىپ بارامىن، – دەدى.

– ارتىندا ءبىر ادام قاشتى عوي، سەن ونى بىلەسىڭ بە؟

– كورسەم بىلەر ەدىم. مەنەن الىستا كەلە جاتقان ءبىر ادامدى مەندە كوردىم، – دەدى.

– ول قالاي قاشتى؟

– قالاي قاشقانىن مەندە بىلمەي قالدىم عوي.

– ول قايدا بارادى؟

– ءوز ۇيىنە  باراتىن شىعار.

– ونىڭ ءۇيى قايدا؟

– مەن ونىڭ ءوزىن كورىپ تانىماسام، ءۇيىنىڭ قايدا ەكەنىن قايدان بىلەم، – دەپ كەلە جاتقاندا، قايدان كەلە جاتقانى بەلگىسىز ءبىر قارتاڭداۋ ايەل الدارىنان جولىعىپ قالىپ، كيىمدەرىن وزگەرتىپ كيىپ العان ەكى سولداتتى بايقاماي: «وي، سورلى-اۋ، سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟ اۋىلدارىڭنىڭ ويرانى شىعىپ، اكەڭ مەن اعاڭ بايلاۋدا جاتىر دەپ ەستىدىك قوي؟!» – دەمەسى بار ما. ەلەڭ ەتە قالعان سولدات: «ەي، قاتىن، بۇل كىمنىڭ بالاسى؟» – دەدى. جانىنان قورقىپ جالتارۋعا شاماسى كەلمەي زارەسى ۇشقان ايەل: «بۇل باتىردىڭ بالاسى عوي»، – دەدى. سولدات: «باتىر، باتىر ديقانباي ما؟» – دەدى. ايەل، سول دەگەندەي باسىن يزەدى. باعانادان بەرى بوس ايدالىپ كەلە جاتقان (ىشىنەن تاعىدا ورايلى ءساتتى كۇتىپ) الديبەك قامشىنىڭ استىندا بايلاۋعا قالىپ، سابالاپ قۋالاعان بويدا كەلگەنى وسى بولاتىن.

سىرتتان كەلەتىن قاۋىپتى جولداردى توسىپ جۇرگەن ەكى سولدات الديبەكتى «مىناۋ بولىستىڭ بالاسى ەكەن، تاۋدا قاشىپ كەلە جاتقان جەرىنەن ۇستاپ الدىق. شىنىن ايتپايدى شايتان»، – دەپ باستىققا تاپسىردى. ءدال وسى كەزدە ءار جولدى توسقاۋىلداۋعا جىبەرگەن سولداتتاردىڭ دا جينالىپ اۋىلعا قايتا كەلگەن ۋاقىتى ەدى. سولدات باستىعىنىڭ بۇيرىعىمەن ساپقا تۇرعان سولداتتار، بايلاۋداعى ادامداردى بىردەن سۇيرەپ الدىعا شىعارىپ وزدەرىنە قاراما-قارسى قاراتىپ ءتىزدى.

– مىلتىق قايدا باتىر، تاباندا تاباسىڭ؟ – دەدى.

– مەندە مىلتىق جوق، – دەدى ديقانباي.

– وندا مىشان بىلەدى، ول ايتادى، – دەپ ەكى بۇكتەلىپ جاتقان مىشاندى تەپكىلەي جونەدى. وسى قورلىقتى كورگەندە شىدامى شىتىناپ، تاعاتى تاۋسىلعان ديقانباي باتىر: «وي، اكەڭنىڭ اۋزىنا، ءجۇن باس كاپىر. قاڭعىراعان قاراقشىلار! ورىستىڭ سۇمەلەك يتتەرى، ولتىرسەڭ مەنى-اق ءولتىر؟!» – دەپ، بايلاۋىمەن سولداتقا تاپ بەرگەن دە، سارت ەتە تۇسكەن قىلىشتان، لەزدە ديقانبايدىڭ موينى قىرقىلىپ، باسى كەۋدەسىنە ءتۇسىپ، قيىلماي قالعان كىشكەنە ەت ۇستاپ، باس ەمشەكتەن وتىڭكىرەپ بارىپ سالاقتاپ تۇرىپ قالدى. ديقانباي شالقادان تۇسكەندە، باسى ءبىر جاعىنا سىلق ەتە ءتۇسىپ، بەت-اۋىزدى قىپ-قىزىل قان جاۋىپ، ادام تانىماستاي مۇردەگە اينالدى. بارلىق ەسىكتە قاقيعان پوس. بىردە ءبىر جاننىڭ قىبىر ەتۋگە شاماسى جوق. بايلاۋدا تۇرعانداردىڭ كوزدەرىنەن كولكىپ تارام-تارام جاس اعىپ، ەگىلىپ تۇرعانىمەن، ۇندەرى ىشىنە ءتۇسىپ، ەندىگى ءولىم كەزەگىنىڭ قاسقاعىمدا وزدەرىنە كەلەرىن جۇرەكتەرىمەن ءتۇيسىنىپ، اۋىزدارى  جىبىرلاپ ءبىر-بىرىنە ەڭ سوڭعى تىرلىكپەن قوشتاسۋ سوزدەرىن ىمداپ ۇقتىرىپ، اق ولىمگە اتتانۋعا دايىندالۋدان باسقا امالدارى بولمادى. وسى ادامداردىڭ ەشبىرىنەن مىلتىقتىڭ قايدا ەكەنىن بىلە الماعان سولدات باستىعى شالا جانسار جاتقان مىشاننىڭ قاسىنا الديبەكتى اپارىپ: «اعاڭنىڭ قۇلاعىنا ايقايلاپ، مىلتىق قايدا دەپ سۇرا»، – دەپ، زورلادى.  امالسىزدان مىشاننىڭ قۇلاعىنا اۋزىن تاقاپ: «اعا مىلتىق قايدا؟ قايدا دەيمىن؟» – دەپ ايقايلاعان دا: «مىلتىق ءتور جايلاۋداعى كەرتاستىڭ ۇڭگىرىندە» دەۋگە اۋزى زورعا كەلىپ، مىشان ءتىل قاتتى دا سوڭعى دەمى ءۇزدى. ەندى بايلاۋدا تۇرعاندارعا كەلىپ: «جىلقىنى كىم باعادى؟»  – دەپ سۇرادى. كەشەگى ءشوپ شابىسقا قىمىز اپارعان ەگدەلەۋ تارتقان ادام مەن باعۋشى ەدىم»، – دەدى. «وندا شىق بەرى» دەپ الدىعا ەكى قادام شىعارىپ: «مىناۋ راس جىلقى باعا ما؟» – دەپ ەدى، بارىدە راس دەگەندەي باستارىن يزەدى. ەندى قالعانداردىڭ بارلىعىن شىعىسقا قاراتىپ قويدى دا: «سەندەردىڭ بارلىقتارىڭ شايتان، سولاي باراسىڭدار» دەگەن ءسوزدى ايتىسىمەن، تارس-تارس اتىلعان  مىلتىق بوزداقتاردى توپ-توپ ەتكىزىپ باۋداي ءتۇسىردى. ديقانبايدىڭ باسى كەسىلگەن دەنەسى بوساعا سىرتىندا جاتىر. قالعانداردىڭ بارلىعى  ساپقا تىزىلگەندەي قاتار-قاتار جاتقاندىقتان وق تەسكەن جەردەن ىتقىپ شىققان قان ءبىر-بىرىنە قوسىلىپ، جوسىپ كەلىپ  ديقانبايدىڭ قانىنا قوسىلدى.

ارجاقتان كەلەتىن جولداردى توسقان سولداتتاردىڭ ايداپ كەلگەن جىلقىلارىنا، اۋىل ماڭىنداعى  كورىنگەن  جىلقىنى  قوسىپ، ءبىر اساۋ بيەگە قۇسايىندى جايداق مىنگىزىپ، ات باۋىرىنان اياعىن شاندىپ بايلاپ، جىلقىمەن قوسا ايدادى. اۋەلى كەلەكەگە جىلقىنى ايداتتى دا ءبىراز ۇزاپ شىققان سوڭ: «اۋىلناي مىرزا، سەن ەندى ءوز اۋلىڭا قايتاسىڭ، وسى بولعان جايدى ادام بالاسىنا ايتپايسىڭ، بولىس سەنى شىنىمەن جامان كورەدى، ول ءولدى. ەندى سەن قورىقپايسىڭ جانە ەشقايدا قاشپايسىڭ، قۇرمەتتى وياز كەيىن ساعان ۇلكەن  سىيلىق بەرەدى»، – دەپ، اۋزىنان ۋادەسىن الىپ، ءوز اتىن بەرىپ اۋلىنا قايتارادى. قوس قولىمەن اساۋدىڭ جالىنا جابىسقان قۇسايىن  سىرەسكەن ءسىرى جانى ايعىر جالعا بارعاندا شىداس بەرمەي، ونان ارىعا بارۋدىڭ قاجەتى جوق، نە بولسام دا تۋعان توپىرىعىمدى يسكەپ جاتايىن  دەپ ويلادى دا: «تاقسىر، جانىم قينالىپ كەتتى، ەندى مەنى بوساتىڭىز، ايتقانىڭىزعا اينىتپاي جاۋاپ بەرەمىن»، – دەپ،  اشۋ-ىزا ارالاس ءۇن قاتتى. سولاق ەكەن: «سەن تاعى دا سويلەيسىڭ ءا، شايتان!» – دەپ قۇسايىننىڭ ەزۋىن قىلىشپەن ءتىلىپ جىبەرىپ، تاباندا تارس ەتكىزىپ اتىپ تاستادى سولداتتىڭ بىرەۋى. اۋىلدى قانعا بوكتىرگەن سولدات باستىعى قالعان ىستەردى قايتا ورنالاستىرىپ، جىلقىشىنىڭ قاسىنا ەكى سولدات قوسىپ، الگى اتىستا قازاقتارعا ولجاعا تۇسكەن اسكەري اتتاردى تاۋىپ كەلۋگە جىبەردى. الديبەكتى ايداپ كەلگەن ەكى سولداتقا تاعى ءبىر سولدات قوسىپ، ءتور جايلاۋداعى تىعىلعان مىلتىقتى تاۋىپ كەلۋگە جۇرگىزدى دە، اۋىلدى كۇزەتۋگە بەس سولدات قالدىرىپ، قالعاندارى جىلقى ايداعانداردىڭ سوڭىنان كەتتى.

الديبەكتى جاياۋ ايداعان سولداتتار ءتور جايلاۋداعى ءبىر قورا قويمەن قالعان مالىشىڭ ۇيىنە جەتكەندە، اۋدەم جەردەن شاۋىلدەپ ءۇرىپ شىققان ءيتتى جالىپ ەتكىزىپ اتىپ تاستادى. مىلتىق داۋسىنان ۇرەيى ۇشىپ، ون جاسار شاماسىنداعى بالا (كەنجيمان) دالاعا جۇگىرىپ شىقتى (اسىلىندە ۇيدە باسقا ادامدا جوق بولاتىن): «ەي، بالا، سەن قورىقپا. سەن جۋاس بولساڭ بىزدە تيمەيمىز. ەندى سەنىمەن مىنا بالا سويلەسەدى»، – دەدى سولدات. «باۋىرىم، اتامداردىڭ تىققان مىلتىعى قاي جەردە؟ بىلسەڭ ايتىپ بەرشى، مەندە ولەتىن بولدىم»، – دەدى. الديبەككە، ول: «كەرتاستىڭ ۇڭگىرىندە ەمەس پە؟» – دەگەندە: «اناۋ بىلەدى، سەن نەگە بىلمەيدى، شايتان؟!» – دەپ سولداتتىڭ بىرەۋى الديبەككە مىلتىعىن كەزەندى. «تاقسىر. ول بالا بىلمەيدى، ول قوي باقپايدى. مەن قوي باعىپ ءجۇرىپ، جاۋىندا تاس ۇڭگىرىن ىقتاعاندا كورگەمىن»،  – دەدى، بالا. «بالا شايتان، سەن جاقسى بىلەسىڭ ءا، ءجۇر» دەپ، ەكى بالانى ايداپ مىلتىق جاسىرىنعان  ۇڭگىرگە  كەلدى. ۇڭگىر اۋزىنداعى قالقالاپ قويعان تاستى ەكى بالاعا الدىرىپ، بارلىق مىلتىقتىڭ زاموگىن شىعارىپ، وقتاردى الىپ تەرى قورجىنعا سالدى. كوڭىلدەرى كونشىگەن سولداتتار ەكەۋىن قايتا ايداپ جاڭاعى بالا شىققان ۇيگە قايتا كەلدى.

– بالا، سەنىڭ اكەڭ قايدا؟ – دەدى.

– اكەم ءشوپ شابىسقا كەتتى.

– سەندە ات بار ما؟

– ات بار. جاقىندا ەمەس، الىستا ءشوپ جەپ جاتىر.

– تاۋىپ كەلسەم بولا ما؟

– كەرەگى جوق

«وندا سەن ءجۇر»، – دەپ، الديبەكتىڭ ەكى قولىن ارتىنا قايىرىپ بايلاپ، وزەندەگى جولمەن جۇرمەي جالداعى باعاناداعى جالعىز اياقپەن الدارىنا سالدى دا ايداپ ءجۇرىپ وتىردى. الاسا ءبىر مويناقتان اسا بەرگەندە، ءۇش سولدات اتتارىن كىلت ىركىپ، الدارىنا كولدەنەڭ ۇستاپ كەلە جاتقان مىلتىقتارىن اپىل-عۇپىل الدى دا، استىڭعى قاپتال جولعا  قاراي كولدەنەڭ قاراعا الىپ تۇرا قالدى. جانى تىرناق ۇشىندا كەلە جاتقان الديبەك، وسى ساتتە، جالما-جان جالت بەرىپ، جان ۇشىرتا ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ دومالاي قاشىپ، بۇتا-بۇرگەندى قالىڭ تىك بەتكە قويدى دا كەتتى. مىلتىقتا ارتىنان تاسىر-تۇسىر اتىلىپ، ات ۇستىندە شوقشيىپ وتىرعان سولداتتار ءجوندى قاراعا الا الماي، قاڭعىرعان وق شىرپىلاردى قىرقا-مىرقا بارىپ ءۇنى ءوشىپ تىندى. قۇداي وڭلاپ ولىمنەن ءۇشىنشى رەت امان قالعان الديبەك قاشقان بويدا سۇمەننىڭ اۋىلىن تاۋىپ، باسىنان وتكەن، قالعان حاباردى وزەگى ورتەنىپ وتىرىپ، وكسىپ باياندادى. وسى جولى ولىمنەن امان قالۋىنا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزگەن جاعداي، مىنانداي بولعان ءىس ەدى.

الدىڭعى بارعان سۇمەننەن جاعدايدى بىلگەن اۋىل ادامدارىنان تورتەۋى اتقا قونىپ، باتىر اۋلىنىڭ ناقتىلى جاعدايىن بىلمەككە جولعا شىعىپ، اۋىل تۇسىنداعى كەزەڭگە جەتكەندە توقتاپ، وسى جەردە باسپالاپ قاراپ تۇرعاندا، بۇقپانتايلاپ تۇرعان سولداتتىڭ بىرەۋى ءتورت ادامنىڭ بىرەۋىن اتىپ تاستايدى. قالعان ۇشەۋى قايتا قاشىپ قاپتال جولمەن ۇشىرتىپ كەلە جاتقان دا، الديبەكتى ايداپ كەلە جاتقان سولداتتار ۇشەۋىن كورىپ قالادى دا، وقتىڭ استىنا الادى. ات  ۇستىنەن ەڭىسكە قاراي اتىلعان وق ولارعا دارىماي، ۇشەۋى دە امان-ەسەن قۇتىلىپ، مويناقتى اينالىپ بارىپ، ەردىڭ ارتىنا ءمىنىپ، ەڭىسكە قاراي قۇيعىتىپ، سولداتتاردىڭ كوزىنەن عايىپ بولادى. ءسويتىپ اۋىلدارىنا امان بارادى.

«باتىر اۋلىن قىرعىنداعان سولداتتار جىلقىنى ايداپ، جارامدى جۇكتىڭ ءبارىن تۇيەگە ارتىپ كەتىپ قالىپتى، پالەن-پانەدەر كورىپتى، مايتتەرى دالادا جاتىر ەكەن، ءبىرلى-جارىم كوڭىل ايتۋعا ات قويىپ بارعانداردى دا اياماي سولداتتار اتىپ تاستاپتى. وي، سۇمدىق-اي، بۇل نەتكەن قورلىق، نەدەگەن زوماگەرلىك» دەگەن سياقتى گۋ-گۋ ءسوز، اۋىلدان-اۋىلعا تارالىپ جاتتى. شىن مانىندە، اسكەري اتتاردى جيناۋعا شىققان جىلقىشى، اتتاردىڭ ون بەسىن تاۋىپ ايداپ اكەلىپ بەرگەن. قالعانى تاراپ كەتكەن ەكەن، وعان سولداتتار دا قارايلاماي، نايزاعاي تۇسكەندەي جىلدامدىقتاعى بۇل قىرعىننىڭ  ءۇشىنشى كۇنى كەشقۇرىم سولداتتىڭ بارلىعى قايتىپ كەتكەن بولاتىن. سويقاندى سولداتتاردىڭ ءبارىنىڭ كەتىپ قالعانىن، ءۇي ىشىندە قاماۋدا وتىرعان ەل كەرەگەدەگى ءشيدى ءتىلىپ، كيىزدى قيعىلاپ تەسىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى سىعالاپ ءجۇرىپ انىق كوزدەرى جەتكەن سوڭ، مەلشيگەن مەڭىرەۋ ءتۇندى باستارىنا كوتەرىپ، ەڭىرەپ ەزىلە جىلاپ، «قويىڭدار!» دەپ، ەڭ بولماسا باسۋ ايتار جان جوق، ازان-قازان، ۋلاپ-شۋلاپ تاعاتسىزدانا تاڭدى دا اتىردى.

تاڭ اتىسىمەن جۋساپ جاتقان ولىكتەردى انىق كورگەندە، ۇرەيلەرى ۇشىپ، قاتقان قاندى باسىپ قاستارىنا بارا الماي، ءار قايسىسى ءوز ۇيلەرىنىڭ الدىنا كەلىپ، ەستيار بالالار دالادا، ايەلدەر ۇيدە وتىرىپ، بەتتەرىن تىرناپ، ءشاشتارىن جايىپ جىبەرىپ، قايتادان داۋىس ايتقان دا تاۋ كۇڭىرەنىپ، تاس شايقالىپ، جەر ءزىلزالا قوزعالعانداي قورقىنىشتى ءبىر ۇرەيلى كۇيگە ەندى.

ءبىر بولىستىق ەلدىڭ ات جالىن تارتىپ مىنەرلەرى تۇگەل اتقا قونىپ، اۋىلعا وي باۋىرىمداپ ات قويعاندا، «مەكەم، باۋىرلارىم-اي، بوزداقتارىم-اي، ارىستارىم-اي، اسىل ازاماتتارىم-اي!» – دەگەن ساي سۇيەگىڭدى سىرقىراتىپ توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتاتىن ايعايعا-ايعاي، شۋعا-شۋ قوسىلىپ، وزەن ءىشى قايتادان قايعىلى ءبىر استاڭ-كەستەڭ كۇيزەلىستى كۇيگە ءتۇستى. بىرىنە-ءبىرى سابىر-توقتاۋ ايتىسقان ەل ءبىر ءبولىم ادامداردى ورنالاستىرىپ، قاپتال شاناعا ولىكتەردى ارقانمەن تاڭىپ، اۋىل ماڭىنداعى ءبىر بەتتىڭ باۋىرىنان شامكور ءتارىزدى ەكى ۇڭگىر قازدىرىپ، ولىلەرگە ءبىرتۇتاس شەيت جانازا ناماز شىعارىپ، ناماز، دۇعاسىنا ءار ادامنىڭ اكەسىنىڭ اتىن قوسىپ ايتىپ، بەتتەرىن سيپادى. «ەڭ بولساما ديقانبايدىڭ سۇيەگى شالكودەنىڭ كەر جولىنداعى اكەسى جانپەيىستىڭ مۇردەسىنە اپارىپ، اكەسىنىڭ شام كورىنە قويىلسا» دەپ، ديقانبايدىڭ شەشەسى مەن ايەلىنىڭ ايتقان تالابىن دا ورىنداۋ باسقالارعا قيىن بولدى. ويتكەنى، ءۇش تاۋلىككە اينالعان تاننەن كەسىلگەن باس ورنىنان قوزعالعاندا-اق، شاپقان قىلىش قارا قۇستان ءوتىپ، كىشكەنە عانا ەت ۇستاپ تۇرعان جەرىنەن سىلق ەتىپ بولەك ءتۇسىپ قالدى. اتا-بابا زيراتىنا جالعىز ديقانباي عانا ەمەس، نەمەرەلەس، شوبەرەلەس بولعان وسى اتانىڭ قۇربان بولعان بارلىق اۋلەتتەرى اپارىلۋى كەرەك ەدى. مىنانداي كەزدە ولاردى اپاراتىن كۇش، ۋاقىت قايدا.

ومىرگە ءبۇتىن كەلگەن دەنەنىڭ ءبۇتىن كۇيدە قايتقانىنا نە جەتسىن! كەۋدەسى تالقاندالىپ،  قانعا مالشىنىپ جاتقان بوزداقتاردى ءبىر-بىرىنەن اجىراتىپ قايدا اپارامىز؟ «ولسەك ءبىر شۇڭقىردا، ءتىرى بولساق ءبىر توبەدە بولامىز» دەگەن ەلدىڭ ەجەلگى تىلەۋى بار ەمەس پە؟ توپراق ءوز جەرىمىزدەن بۇيىرىپ، وسى جەردە شەيت بولدى، سوندىقتان وسى ورىنعا جەرلەگەنىمىز ءجون بولادى دەپ، اۋىل قاريالارى پىكىر بىرلىگىن ايتىپ، ديقانبايعا جەكە اقىمدى كور قازىپ، جەكە جەرلەپ، ەكى ۇڭگىرگە قالعانداردى جەرلەدى. ىرگەدەگى قان جايىلعان جەرلەردى كۇرەكپەن قىرىپ، ءبىر جەرگە توبە قىلىپ مۇردەشە ءۇيدى دە، ءار  ءۇيدىڭ ەسىك الدىنداعى وزدەرىنىڭ ات بايلاپ جۇرگەن ماما اعاشتارىن اكەلىپ، مۇردەنى اينالدىرا قادا قىلىپ بەكىتىپ قورشاپ قويدى. بىراق وسى مايىتتەر ىشىنەن مىشاننىڭ سۇيەگىنىڭ جوق بولعانىنا بارلىعى دا تاڭ بولدى. «جوعارعى اۋىلدان تىرىدەي ايداپ كەلىپتى دەپ ەستىپ ەدىك، الدە قاشىپ قۇتىلىپ كەتتى مە ەكەن؟» دەسىپ جاتتى بىرەۋلەر. «ولارىڭىز راس. مەنى ءۇش سولدات جوعارى جاققا ايداۋدىڭ الدىندا، اعامدى جانە كەلەكەنى جىلقى ايداعاندا بىرگە ايداپ كەتكەن بولاتىن. ودان كەيىن نە بولدى ول جاعىن بىلمەيمىن»، – دەدى جىلاۋىن توقتاتا تۇرىپ الديبەك. كەلەكەنىڭ اتى اتالىسى سول-اق ەكەن، «قۇدايدان جەتىپ ءدام-تۇزى ۇرعىر كەلەكە، سولداتتى اۋىلعا باستاپ كەلمەسە، وسى قىرعىن بولماس ەدى. اقىرەتتە وبالدارى ساعان بولسىن، شەيتتەردىڭ قاندارى موينىڭا جۇكتەلسىن! اۋىلدان ءتىرى كەتىپسىڭ، ولسەڭ ءولدىڭ، ولمەسەڭ قۇدايدىڭ قارعىسىنا، ەلدىڭ سىلەسىنە جولىعىپ ناق كەلەكەگە جولىعارسىڭ» دەپ بىرەۋلەر قابات-قابات قارعىس جاۋدىرسا، ەندى بىرەۋلەرى: «ونىڭ جانى وسىلاردان ارتىق ەمەس، ەندى كوزىمىزگە كورىنسە ولتىرەمىز، وڭباعان وپاسىز ساتقىندى» دەسىپ شۋلاي جونەلدى. اۋىلدان شىققان سوڭ «بولىس باستاعان ەل قوزعالماعان سوڭ ەلگە مۇرىندىق بولمايىنشى دەپ ەدىم، ويتپەسە مەنىڭ قيمايتىنداي نەم بار ەدى، قاتىن بالامدى الىپ بىراق تۇندە جوعالار ەدىم عوي. ەلگە قارايمىن دەپ قاندى قارعىسقا قالدىم، دەپ ەڭىرەپتى»، – دەپ قالدى تاعى بىرەۋى. «قاراشى، ءيتتىڭ  اۋىلىنا بارىپ جامباستاپ جاتىپ الۋىن، ىنگە كىرىپ كەتسەدە قويمايمىز، جۇرىڭدەر كوپشىلىك، قازىر-اق بارامىز. موينىنا قىل ارقان سالىپ اۋىلعا الىپ كەلىپ، مىنا شۋلاعان بەيكۇنا جەتىم بالا-شاعانىڭ الدىندا ءولتىرىپ، جالعىز ءوزىن اناۋ توبەنىڭ باسىنا كومىپ، جالعىز مولا اتاندىرىپ، سونىڭدا بالا-شاعاسىنىڭ بوزداعانىن كورەيىك تە» دەۋشىلەردە بولدى.

«قويىڭدار، جىگىتتەر! بۇل ءبىر قۇدىرەتپەن بولىپ تۇرعان ءىس بولدى عوي. بايقۇستى اۋلىنان الداپ الىپ شىعىپ، زورلىقپەن قارۋ استىنا الىپ، بولىسىڭدى قايتسەڭدە تاۋىپ بەرەسىڭ دەپ، قورقىتىپ ايداپ كەلسە، وعان نە شارا بار؟ مىنە، مەن دەپ كوزىڭە نۇقىپ تۇرعان كورىنۋ ولىمنەن كىم قورىقپايدى؟ جانى قۇرعىر ءتاتتى ەمەس پە، بۇلار ەل ءۇشىن، ۇرپاق ءۇشىن، قاسيەتتى تۋعان جەرلەرى ءۇشىن، وزدەرىن قۇربان ەتكەن شەيتتەر. كەلەكەنى ءبىز ولتىرسەك، موينىمىزعا ءبىز دە قان جۇكتەگەن قانىپەزەر بولىپ، ۇرپاقتارىمىزدىڭ ورتاسىنا وت تاستاپ، جۇرەكتەرىنە كەك قالدىرمايمىز با؟ باعاناعى سوزدەرىڭ دۇرىس. ونى ارۋاق اتىپ، ءدام-تۇز ۇرسىن. زاۋالى قۇدايدان جەتسىن» دەپ قازىنالى قاريالار توقتاۋ ايتىپ، قايتا سولداتتار بولىس اۋىلىنان شىقپاي، قالعان ەلدىڭ امان قالعانىنا شۇكىرشىلىك قىلايىق. زاماننىڭ سوڭى قالاي بولادى، قازىرشە وعان كوز دە كوڭىل دە جەتپەي تۇر عوي. ەگەر نيكولاي قايتا ورناي قالسا، سولداتقا بالا بەرمەگەنسىڭدەر دەپ، ءالى تالايىمىزدى قىرعىندار. مارقۇمداردىڭ اجالدارىنا تۋرا كەلىپ تۇرعان تاعدىر بولدى، بولماسا قاراقولدا ەل باسىلارىمىزدىڭ قىرىلعانىن ەستىپ تۇرىپ، نە جىلدامداتىپ قىتاي اسىپ كەتپەي، نە تاۋداعى قولعا تۇسىرگەن مىلتىقتاردى، ازاماتتارعا ۇلەستىرىپ بەرمەي، بەيجاي وتىرعانىن قاراشى. «باتىر اڭعال دەگەن وسى دا، جازمىشتان وزمىش جوق، تاعدىر سولاي بولىپ تۇر. بولماسا الديبەك حاباردى جەتكىزگەن مەزەتتە، اۋىلدى تاستاپ كەتۋدەن نامىستانىپ تۇرىپ العانشا، دەرەۋ قالىڭ قاراعايعا قاشىپ كىرىپ كەتكەن بولسا، سولداتتار جەر سوعىپ-اق قالار ەدى عوي دەسىپ، سۇيەك بەتىن جاسىرىپ بولىپ، ەندى قالعان بالا-شاعاعا قايتا كوڭىل جۇباتۋلارىن ايتىپ قايتۋعا ىڭعايلانىپ تۇرعاندا، ات شاپتىرىم جەردەن ون-ون بەس اداممەن بىرگە وزانداتىپ ات قويىپ كەلگەن كەلەكە: «وي، باۋىرىم، قايران ارىسىم-اي، ەرجۇرەك باتىرىم-اي، جاقسىدان قالعان جايساڭىم-اي، ارماندا كەتكەن بوزداقتارىم-اي، امالسىز ايداۋدا  كەلىپ اجالدارىڭا ارىمدى ساتقانىم-اي، ماعان دەگەن كەكتەرىڭ كەيىنگىگە كەشىرىلمەس بورىش قالدىردى-اۋ، تىرىلەردىڭ بەتىنە نە دەپ قارايمىن، ولىگە زارىمدى قالاي جەتكىزەمىن؟! مەنى دە جەر جۇتسىن! ولىگىم قاستارىڭدا قالسىن، كۇنامدى كەشىرىڭدەر ەلىم؟!» – دەپ ەڭىرەپ، بوتاداي بوزداپ، باۋىرىن جازا الماي اتىنان قۇلاپ ءتۇسىپ، سەندەلەكتەپ بارىپ ديقانبايدىڭ شەشەسىنىڭ اياعىن قۇشاقتاپ: «كەشىر اجەتاي، كەشىرە گور اجە، قۇت قولىڭنان ءدام تاتىپ بالاڭداي بولىپ كەتىپ ەدىم، امالسىزدان ايداۋدا كەلىپ اۋلىڭدى قانعا بوكتىردىم»، – دەپ ونسىز دا قۋاتىنان ءۇزىلىپ تالىقسىپ جاتقان كىسىنى مازاسىن الىپ زار ەڭىرەدى. «باسە، ءبىزدىڭ ەستىگەنىمىز دۇرىس بولدى، بولماسا بولىستا الالماي جۇرگەن ءوشى بار دەيسىڭ بە، ايقۇستىڭ؟!» – دەپ،  قاريالار كەلەكەنىڭ ءتىرى كەلگەنىنە قاراپ ەندى بىرگە كەتكەن قۇسايىننان حابار سۇرايىق دەپ تۇرعاندا، جاڭا عانا كوڭىل ايتۋعا كەلگەن جىگىت، كەشە كەشتە ايعىر جالدا قۇسايىننىڭ سۇيەگىنىڭ جاتقانىن كورگەن ادامنان ناقتىلى ەستىگەنىن ايتتى. ەل قايتا داۋىس شىعارىپ، قۇسايىننىڭ ايەلىنىڭ باسىنا قارالىق جاپتى.

بۇل وقيعانى: 1969 جىلى ۇيىمە قايىن اتام قالي تاسىبايۇلى قىدىرىپ كەلىپ ءبىراز كۇن تۇرعان بولاتىن. سوندا قاريا زەرىگىپ قالماسىن دەپ، بىزگە كورشى تۇراتىن مىرزاقان دەگەن ۇلكەن كىسىنى ۇيىمە شاقىرىپ اكەلىپ، ەكى قاريانى اڭگىمەگە سالىپ وتىرعام. قاريالاردىڭ اڭگىمەسى قىزا-قىزا كەلىپ، مىرزاقان قاريا: «ە، قاقا، ەستىگەنىم وتىرىك بولار، كورگەنىم شىن عوي»، – دەپ ديقانباي باتىر اۋلىنداعى قىرعىننان ءوزىنىڭ قالاي امان قالىپ قالعانىن، تاپىشتەپ تۇرىپ ەگجەي-تەگجەيلى بايانداعان بولاتىن. قاريانىڭ  ايتۋى بويىنشا: «ءبىز سىرىمبەت ىشىندە ديقانباي مەن اتالاس تۋىسقان بولعاندىقتان قىسى-جازى ىرگەمىز اجىراماي بىرگە جۇرەتىنبىز. سول جۇرتتا اۋىرىپ قالدىم دا، ءشوپ شابىسقا بارا الماي جاتىپ قالعانمىن. ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىز دا ناشارلاۋ ەدى. ءدال سول كۇنى جەيدەمدى جۋىپ قويعان ەكەن. موينىما بەت ورامالىمدى بايلاپ جاتقان ەدىم، بەسىن كەزىندە اۋىلدى سولدات باسىپ قالدى، ىشىندە كەلەكەدە بار ەكەن دەپ، ءۇي ىشىندەگىلەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى دالانى سىعالاپ، ابىگەر بولىپ جاتتى. مىلتىقتا تىنىم تاپپاي ءۇستى-ۇستىنە اتىلىپ جاتتى. باسىمدى كوتەرە بەرگەنىمدە، مىلتىعىن كەزەنگەن ەكى سولدات ۇيگە كىرىپ كەلدى. بىردەن ايتقانى: «مىلتىق قايدا؟» – دەدى. ويىما كەلگەنى: «تاقسىر، مەن رابوتا ىستەيتىن مالايمىن، اۋىرىپ جاتىرمىن، مەن كەدەي شارۋامىن»، – دەپ جالاڭاش كەۋدەمدى كورسەتىپ ارى قاراي سويلەي بەرگەنىمدە، بىرەۋى يەگىمنەن سارت ەتكىزىپ تەۋىپ قالدى. مەن جىعىلىپ قالىپپىن. اۋزى-مۇرنىمنان قان كەتىپ  كوپ جاتقان كورىنەم. سوندا الگىنىڭ بىرەۋى قاراپ تۇرىپتى دا، بىرەۋى ورەشە شي مەن كيىزدىڭ اراسىن ءتىنتىپ، جۇكتى قۇلاتىپ، تەڭدەردىڭ بايلاۋىن قىلىشىمەن قىرقىپ، ىشىنەن التى كەز باتەستى الىپ قولتىقتاپ تۇرعاندا، دالادان وسىلاردى شاقىرعان ورىسشا داۋىس ەستىلىپتى. ەكەۋى اسىعا-ۇسىگە دالاعا شىعا بەرگەندە قولتىعىنداعى باتەس تابىلدىرىققا ءتۇسىپ قالىپتى. اۋىرىپ ارەڭ جاتقان ادام مەنى، اۋىز-مۇرنىمنان قانجوسا بولىپ جاتقان سوڭ، ءولدى دەپ ويلاسا كەرەك. قايتا قايىرىلىپ قاراماپتى. ەسىمدى جيسام قاراڭعى ءتۇسىپ كەتكەن  ەكەن، اۋزىم ءدوربيىپ ءىسىپ كەتىپتى، سويلەۋگە كەلمەيدى، ءتىلىمدى تىستەپ قۇلاپپىن. ۇيگە قاتىن-قالاش، بالا-شاعانى قاماپ سىرتىنان بەكىتىپ تاستاپتى. ءبارى سولقىلداپ جىلاپ وتىر. الگى سولداتتىڭ مەنى تەپكەنى، ۇشىقتاعانى ۇقسايدى، بايقاسام  كادىمگىدەي سەرگىپ قالىپپىن. ءۇشىنشى كۇنى ەلمەن بىرگە مەندە تاياق ۇستاپ جىلاپ تۇردىم دەپ، سونداعى بولعان ۋاقيعانى بۇكپەسىز بۇگە-شىگەسىنە دەيىن تارامداپ تاراتىپ ايتقان بولاتىن.

(جالعاسى بار)

قۇدايبەرگەن سايدۋاقاسۇلى باقى بي تەگىنىڭ «مەن تانىعان شىندىق» كىتابىنان دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz