قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ نازارىنا!

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!

ءسىزدىڭ تاپسىرماڭىزبەن جازىلىپ جاتقان، ەلىمىزدىڭ تاريحىنا قاتىستى 7 تومدىق ەڭبەكتىڭ ورەسكەل بۇرمالاۋشىلىقتارمەن جارىققا شىققالى جاتقانىن ايتقىم كەلەدى.

2022-ءشى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا، ءوزىڭىزدىڭ اتىڭىزعا جازعان «تاريحتى بۇرمالاۋ قىلمىس» اتتى ارنايى حاتىما قاناعاتتانارلىق جاۋاپ الا المادىم. جاۋاپ حات 2023-ءشى جىلدىڭ 26 قاڭتارىندا كەلگەن بولاتىن.

جاۋاپ حاتتا قر عجبم-ءنىڭ عىلىم كوميتەتى، وسى مينيسترلىككە قاراستى «مەملەكەت تاريحى» ينستيتۋتى، ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى «ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى»، الماتى قالاسىنداعى ش.ۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح ينستيتۋتتارىنىڭ ماماندارىنىڭ جاۋاپتارى تىگىلىپتى.

بىلىمدەرىن سىن كوتەرمەيتىن كەيبىر تاريحشى مامانداردىڭ جاۋاپتارى مەنى مۇلدە قاناعاتتاندىرعان جوق. ولاي دەيتىن سەبەبىم، ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىز تۇگەلدەي دەرلىك باتىس دايىنداپ بەرگەن، كەڭەستىك مەتوديكامەن دايىندالعان ماماندار. ءبىرىنىڭ بىلەتىنىن ەكىنشىسى بىلمەيدى. «ۆاكۋمدىق كەڭىستىكتەگى، اياسى تار» كىشكەنتاي تاقىرىپتار بويىنشا، كانديداتتىق، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالارىن قورعاپ الىپ، زەينەتكە كەتكەنشە جاتتاندى لەكتسيالارىن وقىپ، ءدارىس بەرىپ، جالاقىلارىن الىپ جۇرە بەرەدى. ىزدەنىمپازدىق ينەكتسياسى ەگىلمەگەن. ورتا عاسىر تۋرالى پىكىرتالاسقا شاقىرساڭ «وي مەن، قازاق حاندىعى بويىنشا» نەمەسە «مەن، كەڭەس ءداۋىرىن زەرتتەۋشىمىن عوي»، «مەن، الاشوردانى زەرتتەۋشىمىن» دەگەن سياقتى ت.ب. سىلتاۋلار ايتا باستايدى. وسى سەبەپتەرمەن، 30 جىلدا تاريحىمىز ودان ءارى كومەسكىلەندى.

ال حاتپەن تىكەلەي ءوزىڭىزدىڭ تانىسقاندىعىڭىزعا كۇمانىم بار.

ارنايى بارىپ عا-نىڭ تاريح ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ز.ە.قابىلدينوۆقا، قازىرگى جازىلىپ جاتقان 7 تومدىقتىڭ 4-ءشى تومىن (قازاق حاندىعى تۋرالى) جەتەكتەپ جۇرگەن م.ق. ابۋسەيتوۆالارعا دا ويىمدى جەتكىزدىم. ول ماماندار، مەن ايتقان پىكىرلەرگە باس شايقاپ تاڭدانىس بىلدىرگەنىمەن، وعان بايلانىستى ەشقانداي ارەكەت ىستەمەستەن 7 تومدىقتى باستاپ كەتتى.

ول تۋىندى جاقىندا جارىق كورمەكشى. قوعامدىق باقىلاۋسىز ىستەلىپ جاتقان ەڭبەك سوۆەت داۋىرىندە، ارىسى پاتشالىق رەسەي كەزىندەگى بۇرمالانعان، ءبىر قالىپتان شىعا الماعان، ءداستۇرلى تاريحتىڭ جالعاسى بولايىن دەپ تۇر. 2022-ءشى جىلى ول ويىمدى، حات رەتىندە كەڭەسشىڭىز ەرلان كارينگە دە، كومەكشىسى ارقىلى جەتكىزگەن بولاتىنمىن. ول كىسى تاراپىنان دا، ەل تاريحىنا جاناشىرلىق كورە المادىم. 2023-ءشى جىلى، تاريح جونىندەگى كەڭەسشىڭىز مالىك وتارباەۆپەن دە تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، جاعدايدى ءتۇسىندىردىم. ول كىسى مۇلدەم كاسىبي تاريحشى ەمەس بولىپ شىقتى. جىل اياعىندا حابارىمدى جانۇشىرا جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسى مەرەكە قۇلكەنوۆكە جەتكىزىپ، قولداۋىنا يە بولىپ، وسى جىلى اقپاننىڭ 14-ءى كۇنى اقىن-جازۋشى، تاريحشىلاردى شاقىرىپ، جيىندا «تاريحىمىزدىڭ بۇرمالانۋى جونىندەگى» دالەلدەر مەن سىلتەمەلەردى كورسەتىپ، باياندامامدى وقىپ بەردىم. وداق اتىنان حات جازىلىپ ەرلان قاريننىڭ اتىنا حات جولداندى. ول جيىنعا تاريحشىلاردىڭ 7 تومدىققا قاتىستىلارى ارنايى شاقىرىلسا دا كەلمەي قويدى.

7 تومدىق تۋىندىنىڭ 2-ءشى، 3-ءشى، 4-ءشى، 5-ءشى تومدارىن شىعارۋعا اسىقپاۋىمىز كەرەك. تاريحىمىزدىڭ سىرتقى كۇشتەردىڭ قولىمەن بۇرمالانۋ سەبەپتەرىن اشىپ الماي جاتىپ، نەگە ءبىز 7 تومدىقتى شىعارۋعا اسىعامىز؟ ونداي ماعىناسىز ەڭبەك ۇرپاققا نە بەرەدى؟

«التىن وردا» تاريحىنا بايلانىستى جيناقتالىپ جاتقان 3-ءشى تومى ءۇشىن 310 مامان جۇمىلدىرىلىپ، ولاردىڭ 60-سى شەتەلدەن جالدانعان.  مەملەكەت قازىناسى قۇلدىراپ تۇرعاندا قىرۋار قارجى ءتيىستى جەرىنە جۇمسالماي جاتقانىن وكىنىشپەن ايتىپ، جەتكىزگىم كەلەدى. تاريحىمىزدىڭ قۇپيالارىن اشاتىن نەگىزگى ەڭبەكتەر قولجەتىمدى جەردە تۇر. تەك ءتيىمدى ارەكەت ىستەۋىمىز كەرەك. سول 7 تومدىقتىڭ جەتەكشىلىگىندە جۇرگەن ماماندار اراسىندا باتىستان ۇلكەن گرانتتار الىپ جۇرگەن، ەل تاريحىنا مۇلدە جانى اشىمايتىن ادامدار دا بار ەكەنىن ايتقىم كەلەدى

بۇعان دەيىن دە ەلىمىزدىڭ تاريحى وتە ايانىشتى جاعدايدا بولعانى بەلگىلى. سونىڭ اقىرى قاڭتار وقيعاسىنا الىپ كەلدى. ءسىز تاباندىلىق كورسەتپەگەندە جاعدايىمىز مۇلدە قولدان كەتەر ەدى.

قاڭتار وقيعاسىنىڭ باستى سەبەبى – وتكەن تاريحىمىزدان جاڭىلعاندىعىمىز. ونىڭ سىزدەر بىلە بەرمەيتىن كەيبىر، ناقتى سەبەپتەرىن مۇمكىندىك تۋعاندا جىپكە تىزگەندەي ەتىپ بايانداپ بەرەمىن. «كەز-كەلگەن حالىقتى جويۋ ءۇشىن، ول ەلدىڭ تاريحىن قۇرتادى» دەگەن ەستىلەردەن قالعان ءسوز بار.

تۇركى وركەنيەتىن ىدىراتىپ، جەتكەن جەتىستىكتەرىنىڭ جەمىسىن جەپ وتىرعان «سيقىرشىلار»، بۇل جەتىستىكتەرىن «ۇلكەن ويىن» دەپ اتايدى.

تاريحىمىزدى ارشىپ الساق، ۇلتتىڭ رۋحى ويانادى. رۋحسىز حالىق - ولگەن حالىقپەن تەڭ. قاڭتار وقيعاسىنان دا سوراقىسى بولۋى عاجاپ ەمەس. دابىل قاعىپ وتىرمىن. مەيلىنشە دۇرىس ءتۇسىنىڭىز. حاتىمدى قوقىس جاشىگىنە لاقتىرماڭىز.

قۇرمەتپەن،

مەرگەنباەۆ باحىتجان نۇرسالبەكۇلى،

«امانات» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى، تاريحشى، ولكەتانۋشى

ەسكەرتۋ!

Abai.kz ەركىن اقپارات الاڭى. مۇنداي وي جارىستىرىپ، پىكىر تالاستىرۋعا قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن ازاماتى قۇقىلى. ماقالا اۆتورىنىڭ پىكىرى رەداكتسيا ۇستانىمىن بىلدىرمەيدى جانە ماقالادا ەسىمدەرى اتالاتىن جەكەلەگەن ازاماتتار جاۋاپ بەرۋگە نيەتتى بولسا، ولاردىڭ دا ماتەريالدارىن پورتالدا جاريالايتىنىمىزدى ەسكەرتەمىز.

Abai.kz