بۇگىنگى تاڭدا بالانىڭ وڭتايلى الەۋمەتتەنۋى قوعام الدىندا تۇرعان ەڭ ۇلكەن مىندەتتەردىڭ ءبىرى. ونى بالاباقشادان باستاپ قولعا الىپ جاتىرمىز.

دەيتۇرساق تا، قوعامدا ءوزىنىڭ ۇنامسىز قىلىقتارىمەن، ورەسكەل ارەكەتتەرىمەن كوزگە ءتۇسىپ جاتاتىن جاسوسپىرىمدەر جەتەرلىك. بۇل تاربيە باعىتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنەن ەكەنى داۋ تۋدىرماسا كەرەك. ىقىلىم زامانداعى ءال-فارابيدەن باستاپ قانشاما عۇلاما-ويشىلدار تاربيە ماسەلەسىنىڭ ادام تاعدىرىن شەشەتىنىن جان-جاقتى، ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ، جازىپ كەتتى. سونىڭ وزىندە تالاي كەمشىلىكتەر كەتىپ جاتىر. سول كەمشىلىكتەر قايتا-قايتا الدىمىزدان شىعا بەرەدى؟ سونىڭ ءبىرى مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىق. بۇل قازىرگى تاڭدا تەك قازاقستاندا عانا ەمەس بۇكىل الەمدە وتە ماڭىزدى الەۋمەتتىك ماسەلە رەتىندە قاراستىرىلادى. بالالار وتباسىندا، بالاباقشادا، مەكتەپتە، اسكەردە ءارتۇرلى زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراپ جاتادى. زورلىققا ۇشىراعان بالانىڭ دا، ۇشىراتقان بالانىڭ دا بولاشاعى بۇلىڭعىر. ەكەۋىنە دە پسيحولوگيالىق كومەك كەرەك.

بالاسىن بالاباقشاعا، مەكتەپكە، جوعارى وقۋ ورنىنا، اسكەرگە جىبەرگەن اتا-انا الاڭسىز بولۋى ءۇشىن بالانىڭ قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك. وسىنىڭ ىشىنەن مەكتەپكە قاتىستى ايتار بولساق، ساباققا كەلگەن بالا مۇعالىمدەر نەمەسە وقۋشىلار تاراپىنان زورلىق-زومبىلىققا ۇشىرايتىن بولسا، ياعني ءوزىن قاۋىپسىز سەزىنبەسە، وندا ساپالى ءبىلىم الا المايدى. ءوزىنىڭ مۇمكىندىگىن جان-جاقتى اشىپ كورسەتە المايدى. ءتىپتى ورنى تولمايتىن وكىنىشتى جاعدايلارعا دەيىن ۇلاسۋى مۇمكىن. دەمەك، مەكتەپ تەك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بالانىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرى، مادەنيەتى قالىپتاساتىن ورىن. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ورتا ءبىلىم الۋ مىندەتتى. ياعني مەكتەپكە بارمايتىن، ۇستازدىڭ الدىن كورمەيتىن بالا جوق. ال مەكتەپكە بارىپ، ۇستازدىڭ الدىنان وتكەن بالا مادەنيەتتى، تاربيەلى بولۋعا ءتيىس. الايدا بىزدە ولاي بولماي جاتقان جاعدايلار بارشىلىق. جاپ-جاقسى بالالاردىڭ تەرىس جولعا ءتۇسۋى نەمەسە زورلىق-زومبىلىق كورىپ، توماعا تۇيىق، وزىمەن-ءوزى قالىپ، الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋعا ۇشىرايتىن جاعدايلارى دا كەزدەسىپ جاتادى. وسىعان قاراپ، مەكتەپ بالانىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىعىن، الەۋمەتتەنۋىن بۇزاتىن، كەيبىر بالانىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىق ارەكەتىن تۋدىراتىن،  پسيحولوگيالىق جاراقات الاتىن ورىن بولىپ تا تابىلادى دەي الامىز. ايتپەسە، مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى كوتەرىلمەيتىن ەدى.

مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسىن ناقتىراق ءتۇسىنۋ ءۇشىن حالىقارالىق زەرتتەۋلەرگە، شەتەلدىك عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنە جۇگىنۋىمىز قاجەت. ويتكەنى بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى قاۋزاپ، تەرەڭ زەرتتەپ جۇرگەن وتاندىق عالىمدار جوقتىڭ قاسى. ەكى-ءۇش ورتالىق جۇرگىزگەن ساۋالناما قورىتىندىسىنا، ءبىردى-ەكىلى وقيعالارعا قاراپ تولىق كارتينانى كورە المايمىز. الايدا سوڭعى ۋاقىتتارى بالالارىمىزدىڭ ءبىلىمدى بولۋىنا كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ، تاربيە ماسەلەسىن اقساتىپ العانىمىز دا راس. كەڭ ەتەك جايىپ كەتپەسە دە، مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىق تۋرالى ارا-تۇرا ەستىپ قالاتىنىمىز بار. سوعان وراي «مەكتەپتە بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق دارەجەسى قانداي»؟ «بالالار اراسىندا زورلىق-زومبىلىق پەن كەمسىتۋشىلىكتىڭ قانداي تۇرلەرى كەزدەسەدى»؟ «مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىقتى كىمدەر جاسايدى، ونىڭ قۇربانى كىمدەر»؟ «باسقا بالالارعا ونىڭ اسەرى قانداي»؟ «مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىق پەن سۋيتسيد اراسىندا بايلانىس بار ما»؟ - دەگەندەي مىڭداعان سۇراق الدىمىزدان شىعادى. ءدال قازىر بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ قيىن، ونىڭ ءبارى ارنايى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.

كوپتەگەن ەلدەردە زورلىق-زومبىلىق تۇرلەرىنە پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق جابىرلەۋلەر، قاتارلاس قۇربىلارى تاراپىنان بولاتىن قورقىتۋ، جىنىستىق ەرەكشەلىگىنە قاراي ءجابىر كورۋ، مەكتەپ قىزمەتكەرلەرىنىڭ «اقپاقۇلاق بالالاردى» تارتىپكە شاقىرىپ، جازالاۋ ءۇشىن ۇرسىپ-جەكىرۋى، شاپالاقپەن تارتىپ جىبەرۋى سياقتى ماسەلەلەر كىرەدى. فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق دەۋگە كەلىڭكىرەمەيتىن، تارتىپكە شاقىرۋ ماقساتىندا مۇعالىمدەر قولداناتىن جازالاۋ تۇرلەرى تەرەڭ زەرتتەلمەگەندىكتەن كوبىنە ەلەۋسىز قالىپ جاتادى. بىراق بۇل ماسەلەگە سالعىرت قاراۋعا بولمايدى. قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن بىلمەسەك تە، مەكتەپتە مازاق پەن كەمسىتۋدىڭ، قورقىتىپ ۇركىتۋدىڭ بولىپ جاتقانىن ءبارىمىز بىلەمىز.  ونداي كەلەڭسىز وقيعالار مەكتەپ اۋماعىندا، مەكتەپكە باراتىن، قايتاتىن جولدا، دارەتحانادا، مەرەكەلىك نەمەسە باسقا دا ءىس-شارالار ءوتىپ جاتقاندا ورىن الۋى مۇمكىن.

ادامزات تاريحىندا زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى ەرتە زامانداردان كەلە جاتقان جاعىمسىز ارەكەت رەتىندە قاراستىرىلادى. ادام بالاسى قاي كەزدە دە ءمىنسىز قوعام قۇرا الماعان سياقتى. ءبىر وكىنىشتىسى زورلىق-زومبىلىققا السىزدەر ۇشىرايدى. كوبىنەسە ايەلدەر مەن بالالار سونىڭ زاردابىنان تاعدىردىڭ تالكەگىنە ۇشىراپ جاتادى. بۇل ماسەلەنى بەتىمەن جىبەرۋگە بولمايتىنىن كەز كەلگەن ادام تۇسىنەدى. سوندا «ونى قالاي توقتاتامىز، قالاي الدىن الامىز؟» دەگەن قيىن سۇراققا كەزىگەمىز. وسى سۇراق توڭىرەگىندە ويلانار الدىندا بۇل ماسەلەنى بايىرعى قازاق قوعامى قالاي شەشكەنىن ويلانۋىمىز كەرەك. ءيا، قازاق دالاسىندا بۋللينگ بولدى ما، جوق پا؟ «شۇعانىڭ بەلگىسىندە» بەيىمبەت ءمايليننىڭ: «ول كەزدە زامان قانداي، جەر ادەمى، مال كوپ، ورىستىڭ ءيسى دە جوق»، - دەيتىنى بار عوي، مەن سول ۋاقىتتاردى ايتىپ وتىرمىن. ول كەزدە قازاق دالاسىندا بۋللينگ بولعان جوق دەپ باتىل ايتا الامىن. ەل اۋىل-اۋىل بوپ وتىرادى، اۋىلدا كەلىمدى-كەتىمدى قوناق بولماسا، بوتەن ەشكىم جوق، ءبارى ءبىر اتادان تاراعان تۋىستار. ال ءبىر اتادان تاراعان تۋىستار اۋلەتتىڭ تاتۋلىعىن ءبىرىنشى ورىنعا قويادى. ويتكەنى ولار ءبىرىن-ءبىرى جاقسى كورەدى. اعالى-ءىنىلى، اپالى-ءسىڭىلى دەگەندەي، سىيلاستىقتا بىرگە وسەدى. مۇنداي تۋىستاردىڭ اراسىندا ورىنسىز جانجال، ۇرلىق-قارلىق، زورلىق-زومبىلىق سياقتى جات ىستەر بولمايدى. ءتارتىپ بويىنشا تۋىستار ءبىر-بىرىنە قيانات قىلمايدى، كەرىسىنشە، سىرتتاي قامقور، جاناشىر بوپ جۇرەدى. ونداي جەردە زورلىق-زومبىلىق، بوپسالاۋ، قورقىتۋ دەگەن قايدان بولادى؟! سوندا، قۇداي-اۋ، ءبىزدىڭ اتالارىمىز بۇل ماسەلەنىڭ دە الدىن الىپ، باياعىدا شەشىپ تاستاعان ەكەن عوي. بۇگىنگى كۇنى بۋللينگتى بۇلاي شەشە المايتىنىمىز بەلگىلى. تۋىستىڭ ءبارىن ءبىر اۋىلعا جيناۋ مۇمكىن ەمەس. ارينە، بۇل تۇرعىدا ەشكىم ەشتەڭە ىستەمەي جاتىر دەۋدەن اۋلاقپىز. اتا زاڭىمىزدىڭ 17 بابىندا  «ەشكىمدى ازاپتاۋعا، وعان زورلىق-زومبىلىق جاساۋعا، باسقاداي قاتىگەزدىك نەمەسە ادامدىق قادىر-قاسيەتىن قورلايتىنداي ءجابىر كورسەتۋگە نە جازالاۋعا بولمايدى»، دەپ تايعا باسقانداي جازىلسا دا، وسى ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋ وڭاي بولماي تۇر. ەلىمىزدە ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسىنە قاتىستى قۇجاتتاردىڭ بىردە بىرىندە بۇل ماسەلە سىرت قالمايدى. 2022-2023 وقۋ جىلىنا ارنالعان ادىستەمەلىك نۇسقاۋ حاتتا وقۋ-تاربيە پروتسەسىن ۇيىمداستىرۋ كەزىندەگى باسىمدىقتار ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءال-اۋقاتىن قامتاماسىز ەتۋ، بالانىڭ جەكە باسىنا قۇرمەت پەن سەنىم، بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قامتاماسىز ەتۋ، ولاردى كەمسىتۋشىلىككە جول بەرمەۋ بولىپ تابىلاتىنى جازىلعان.  «بالانى جابىرلەۋدىڭ (بۋللينگتىڭ) پروفيلاكتيكاسى قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترىنىڭ 2022 جىلعى 21 جەلتوقسانداعى № 506 بۇيرىعى دا شىقتى. سوندا دا ناتيجە از.

بالالاردىڭ الاڭسىز ءبىلىم الۋىنا تولىق جاعداي جاساي الماۋ مەملەكەتتىڭ، قوعامنىڭ، سول ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا ىستەيتىن پەداگوگتەردىڭ وسالدىعى دەپ ويلايمىن.

زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، زورلىق-زومبىلىقتىڭ بارلىق جاعدايىن، سەبەپتەرىن جان-جاقتى تالداپ تۇسىندىرەتىن تەوريا جوق. الايدا ونىڭ اياق استىنان تۋىندامايتىنى دا بەلگىلى. ەشكىم اتا-انادان زورلىقشىل بولىپ تۋمايدى. ولاي بولسا، كەيبىر بالالار نەگە اينالاسىنداعىلارعا، تۋىسقاندارىنا قاتىگەزدىك جاسايدى دەگەن سۇراق تۋادى. ونىڭ ءارتۇرلى سەبەپتەرى بار. اتاپ ايتقاندا:

• تاربيەدە كەتكەن قاتەلىك
• ناشاقورلىق جانە مaسكۇنەمدىك
• وتبaسىندaعى تۇسىنىسپەۋشىلىك
• بالا پسيحيكaسىنىڭ بۇزىلۋى
• الەۋمەتتىك جانە قaرجىلىق جaعدaي (جۇمىسسىزدىق، كەدەيلىك، تومەن كىرىستەر)
• رۋحaنيلىق پەن aدaمگەرشىلىكتىڭ تومەن دەڭگەيى
• جaزaسىزدىق
• باق-تىڭ اسەرى، ت.ب. جاعدايلار بولۋى مۇمكىن.

سول سەبەپتى ۇيدە وتباسى مۇشەلەرى، بالاباقشادا تاربيەشى، مەكتەپتە مۇعالىم تاربيە ماسەلەسىندە قاتەلىك جىبەرمەۋى كەرەك. وتباسىندا اتا-انا مەن بالا اراسىندا تۇسىنىستىك بولسا، اتا-انا بالا بويىنداعى ەڭ جاقسى قابىللەتتەردى دامىتۋعا كۇش سالسا، بالانىڭ پسيحيكاسى قالىپتى داميدى، ەسىرتكى، ىشىمدىك دەگەننەن اۋلاق بولادى. ال ەندى ءار وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك، قارجىلىق جاعدايىنا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى سوراقىلىقتارعا مەملەكەت نازار اۋدارماي بولمايدى. ۇلى اباي «... قانداي ادام بالاسى بولسىن، ول كىشكەنە كۇنىندە اۋىز ادەبيەتىمەن سۋسىنداسا، وندا ول ادام ءوز ءتىلىن، ەلىن، جەرىن سۇيەدى»، - دەيدى. ەگەر اباي دۇرىس ايتادى دەسەك، وندا ءبىز مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى ءبىر-ەكىلى ەرتەگى، ءبىردى-ەكىلى باتىرلار جىرىمەن بالانىڭ رۋحاني سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرا المايتىنىمىزدى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. اۋدارما مۋلتفيلمدەر، اۋدارما فيلمدەر، اۋدارىلعان ادەبيەتتەر ارقىلى بالالارىمىزدى رۋحاني بوداندىققا الىپ بارا جاتقان جوقپىز با دەگەن ماسەلەنى دە ويلانۋىمسىز كەرەك سياقتى. ويتكەنى بالانىڭ بويىنا رۋحاني-ادامگەرشىلىكتىڭ ءدانىن سەبەتىن، رۋحاني ۋىز بولاتىن اۋىز ادەبيەتى دەسەك، ونى جارىتىپ بەرە الماي جۇرگەنىمىزدى مويىنداۋىمىز كەرەك سياقتى. رۋحاني جۇتاڭ، رۋحاني بودان ادامداردىڭ ەشتەڭەدەن تايىنبايتىنى بارىمىزگە بەلگىلى.، وتباسىنداعى، مەكتەپتەگى، قوعامداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ، بۋللينگتىڭ استارىندا وسى ماسەلەنىڭ جاتپاعانىنا كىم كەپىلدىك بەرەدى؟! بالامىز زورلىقشىل بولماسىن، وبال-ساۋاپتى ءبىلىپ ءوسسىن دەسەك، تەگىندە وسىدان باستاۋىمىز كەرەك شىعار. جالپى بۇل ماسەلەمەن كۇرەسكە ەل بولىپ جۇمىلماي، وڭ ناتيجە شىعارۋ وڭاي بولمايدى. ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا قۇرمەتپەن قاراپ، باياعىدان ءجىبى ۇزىلمەي كەلە جاتقان تاربيە ءداستۇرىن بەرىك ۇستاناتىن ەلدەردىڭ قارىشتاي دامىپ جاتقانىن بۇقارالىق اقپارات كوزدەرىنەن وقىپ ءجۇرمىز. تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاعداي، ۇلتتىق قۇندىلىق، ءداستۇر دەگەندى شاپان-تاقيا، كيمەشەك، قۇراق كورپە، كيىز ءۇي، ويۋ-ورنەك، ۇرشىق، قامشى، قازى-قارتا، تاباق-تاباق باۋىرساق، قىمىز، قىمىرانمەن ەلەستەتەندەر كوبەيىپ كەتتى. ارينە، ونى دا ۇمىتۋعا بولمايدى، بىراق ءبىز نەگە نەگە سىرتقى فورماعا نازار اۋدارامىز؟! نەگە رۋحاني قۇندىلىقتاردى تىرىلتپەسكە؟! دانالىق دەگەن شاپان، كيمەشەك، ساپتاما ەتىك كيۋ ەمەس قوي، بالامىزعا، نەمەرەمىزگە: «بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما، ۇيات بولادى، ۇلكەننىڭ جولىن كەسپە، ادەپسىزدىك بولادى، ەشكىمگە قيانات جاساما، الدىڭنان شىعادى» دەپ وتىرساق، دانالىق دەگەن وسى ەمەس پە؟! سوندا وسكەلەڭ بۋىن ادەپتى، مادەنيەتتى بولماي ما؟! وسى تاربيەنى مەكتەپتە مۇعالىم جالعاستىرسا... وتباسى مۇشەلەرىنىڭ بويىنان، مۇعالىمنىڭ بويىنان وسى قاسيەتتىڭ ءبارى كورىنىپ تۇرسا، بالا قايدا كەتەدى؟! ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز ءبىر جەردەن شىقپاسا، ءوزىمىز بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاپ، بىرەۋدىڭ وبالىنا قالىپ جۇرسەك، ءبىزدىڭ اقىلىمىز كىمگە ءدارى؟! قازىر تاربيە دەگەن قىزدىرمانىڭ قىزىل ءتىلى بوپ كەتتى. مۇعالىممەن سوتتاسقان ديرەكتور، ساعاتقا تالاسقان مۇعالىمدەر... الدىمەن، ۇلكەندەر، ءوزىمىز سانامىزدا سىلكىنىس جاساۋىمىز كەرەك. ەڭ ۇلكەن ماسەلە وسى دەپ ويلايمىن.

ەكىنشى، بۇكىل الەم بويىنشا مەكتەپتەگى بۋللينگ جاعدايىن تومەندەتۋ، الدىن الۋ ءۇشىن مىنانداي شارالارعا نازار اۋدارادى:

• باعدارلامالار ەنگىزۋ
• اتا-انالاردى تارتۋ
• تارتىپتىك ادىستەردى قولدانۋ
• مەكتەپتەگى الەۋمەتتىك احۋالدى جاقسارتۋ
• بالالاردى قاداعالاۋ.

بۋللينگ ماسەلەسىن شەشۋدە وڭ ناتيجە كورسەتىپ جۇرگەن باعدارلامالار كوپ، مىسالى KiWa (فينليانديا), وۆرر (نورۆەگي) ت.ب. ارينە، بۇل باعدارلامالاردى سول كۇيىندە كوشىرىپ الماي، ءوز ەلىمىزدىڭ داستۇرىنە، دىلىنە، عۇرپىنا ىڭعايلاپ جاسايتىن بولساق، بىراق ناتيجەگە قول جەتكىزەرىمىز ءسوزسىز. بيىلعى وقۋ جىلىنان باستاپ مەكتەپتەردە اشىلعان اپقو (اتا-انالاردى پەداگوگيكالىق قولداۋ ورتالىعى) ارقىلى اتا-انالارمەن جۇرگىزىلەتىن ساباقتاردا وسى ماسەلەنى كەڭىرەك قوزعاۋىمىز كەرەك. تاربيە، ءتارتىپ ماسەلەسىنە سالعىرت قاراۋعا بولمايتىنىن تۇسىنەتىن ۋاقىت جەتتى. «سەن تيمەسەڭ مەن تيمەن، بادىران كوز» دەگەن ۇستانىم جاقسىلىققا اپارمايدى. بۋللينگ دەگەندى ءۇشىنشى ادام باتىل ارالاسىپ قانا توقتاتا الادى. مۇنى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ەگەر سالعىرتتىق تانىتاتىن بولساق، بۋللەر مەن كومەكشىلەرى:

• بۇل ارەكەتىمىزدى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى
• مىقتى بولساق مۇعالىمدەر دە، اتا-انالار دا، ديرەكتور دە بىزدەن قورقادى دەپ ويلايدى. ال جابىرلەنۋشى:

• ماعان ەشكىم سەنبەيدى
• قورىقپايتىن، تىڭدامايتىندار عانا مىقتى
• اگرەسسورعا ەشكىم قارسى تۇرا المايدى دەپ ومىردەن تۇڭىلە باستايدى. ال بۋللينگكە كۋا بولعاندارعا:

• اگرەسسورلارمەن بايلانىسۋعا بولمايدى
• جابىرلەنۋشىنى قولداۋ، اياۋ قاىپتى، ودان اۋلاق ءجۇرۋ كەرەك
• اگرەسسور مۇعالىمنەن دە مىقتى
• ءتارتىپ، ادىلدىك دەگەن اتىمەن جوق دەگەن وي كەلەدى. ال اتا-انانىڭ:

• ديرەكتور ءالسىز، ءوز جۇمىسىن بىلمەيدى
• ديرەكتور بۋللەردىڭ اتا-اناسىنا تاۋەلدى
• مەكتەپ بالانىڭ جاعدايىنا الاڭدامايدى
• مىنا مەكتەپ بالانىڭ پسيحيكاسىن بۇزادى
• باسقا مەكتەپكە اۋىسۋ بالاسى ءۇشىن سترەسس
• نە ىستەۋ كەرەك؟ - دەپ باسى قاتادى.

جاعداي وسىلاي ۋشىعىپ كەتپەۋ ءۇشىن زورلىق-زومبىلىققا كوز جۇمباي، مىندەتتى تۇردە ارالاسۋىمىز كەرەك. KiVa باعدارلاماسىندا ارالاسۋ ارەكەتتەرى قورقىتۋعا قاتىسقان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى توقتاتۋ ماقساتىندا ىسكە اسادى. ونىڭ ارتىقشىلىعى دا وسىندا دەپ ويلايمىن. ءتىپتى اگرەسسورعا تابانداپ قارسى تۇرا الماعاننىڭ وزىندە مۇعالىمگە، اتا-اناسىنا ت.ب. ادامدارعا ايتىپ، ماسەلەنىڭ تەزىرەك شەشىلۋىنە ۇلەس قوسۋعا مىندەتتىمىن دەپ ساناسىن.   ءبىز قانداي جۇمىس اتقارساق تا، ەڭ الدىمەن بالالاردىڭ بويىندا «ءوزىم قورعانۋىم كەرەك، ءالسىزدى قورعاۋىم كەرەك» دەگەن ۇستانىم قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك.

تەك سىنىپ جەتەكشىسى عانا ەمەس، ءپان مۇعالىمدەرى دە بالالاردىڭ بارلىعىن ءجىتى باقىلاۋدا ۇستاعانى ءجون. كىمنىڭ كوڭىل كۇيى جوق، كىم ساباققا كەش كەلىپ، كەش قايتادى، كىم توماعا تۇيىق... مۇقيات قاراعان ەرەسەك ادامعا ونداي بالا بىردەن كورىنەدى. ونداي بالا ءا دەگەندە ەشتەڭە ايتپايدى. مۇعالىم «سويلەستىم، ءبارى جاقسى دەدى» دەمەي، ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى انىقتاۋعا كۇش سالسىن. بالا مىنەزىندەگى وزگەرىسكە اتا-انا دا نازار اۋدارۋى كەرەك. «مىنا بالا وزگەرىپ بارا جاتىر» دەپ قويا سالۋعا بولمايدى.

امانعالي حاميدوللاۇلى مۇحتاروۆ،

«وركەن» بالالاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz