1. كوش قالاي باستالدى؟

​كوش دەپ الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تاريحي وتانى – قازاقستانعا قونىس اۋدارعان كوشىن ايتىپ وتىرمىز. بۇل كوشى-قونمەن قازاقستاندا جالپى ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ ۇدەرىسى باستاعان ەدى. قازىر ونىڭ الەۋمەتتىك، دەموگرافيالىق قوماقتى جەمىسى ايقىن كورىنىپ وتىر. قازاق كوشى كەزدەيسوق باستالعان جوق، ول حح عاسىردىڭ 80-جىلدارىنىڭ سوڭىنداعى كسرو كەڭىستىگىندەگى گەوساياي جاعدايداعى وزگەرىستەرگە تىعىز بايلانىستى بولدى. سول ءبىر كەزەڭدە كەڭەس وداعىنداعى ەتنوتوپتاردىڭ «توركىنگە قايتۋ» ناۋقانى بولعانى ەسىمىزدە. گەرمانيا، يزرايل سياقتى ەلدەر وسى باعىتتا كەشەندى جۇمىستار جاساۋدى مەملەكەتتىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىنداعى ماڭىزدى باعىتقا اينالدىردى. بۇل حالىقارالىق فەنومەن وتاندىق عىلىمدا ءبىرشاما زەرتتەلدى. دياسپورا تاقىرىبىن زەرتتەۋشىللەردىڭ قالامىنان تۋعان «قازاق دياسپوراسى جانە اتامەكەنگە ورالۋ (1992-2012)» اتتى كولەمدى ەڭبەكتە جان-جاقتى قاراستىرىلعان (ۇجىمدىق ەڭبەك. – الماتى: ەلتانىم باسپاسى. – 2016). ال پروفەسسور ءنابيجان مۇقامەتحانۇلىنىڭ «حالىقارالىق فەنومەن: قازاق حالقىنىڭ ءبولىنىۋى مەن تۇتاستانۋ ۇدەرىسى» (قازاق ۋنيۆەرسيتەتى باسپا ءۇيى. 2021 ج.) اتتى مونوگرافياسىندا حالقىمىزدىڭ ءبولىنۋى مەن قايتا بىرەگەيلەنۋ ۇدەرىسى تۇتاستاي قاراستىرىلىپ، نانىمدى عىلىمي قورتىندى تۇجىرىمدار جاسالعان.

​قازاقتىڭ قارا شاڭىراعى قازاقستاندى الەمدە تارىداي شاشىراپ كەتكەن قانداستارىمىزعا تانىستىرۋ ءىسى ەرتەرەكتە باستالدى.

1976 جىلى قىركۇيەك ايىندا «وتان» قوعامى قۇرىلدى. كەيىن بۇل قوعام «قازاقستان» قوعامى دەپ اتالدى. وسى قوعامعا قاراستى توتە جازۋداعى شەتەلدەگى قانداستارعا قاراتىلعان «شالقار» گازەتى شىقتى. 1980 جىلى «اتامەكەن» اتتى راديو حابارلارى ەفيرگە شىعىپ، الىستاعى اعايىنعا قاراتىپ اقپاراتتىق، تانىمدىق حابارلار تاراتا باستادى. 1978 جىلى تۇركيادا تۇراتىن تەولوگ حاليفا التاي باستاعان قانداستار قاسيەتتى قاراشاڭىراق توپىراعىنا العاش رەت قادام باستى. وسىدان كەيىن الىس-جاقىن شەتەلدەردەن اتامەكەنگە كەلەتىن قانداستاردىڭ قاراسى مولايا باستادى.

«باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن سەلولىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاق كسر-ىندە قونىستاندىرۋ ءتارتىبى جانە شارتتارى تۋرالى» قازاق كسر مينسترلەر كەڭەسىنىڭ 1991 جىلى 18 قاراشاداعى № 711 قاۋلىسى شىقتى. بۇل قاۋلى قر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازارباەۆتىڭ 1991 جىلى 28 قىركۇيەكتەگى تۇركيادا قازاق دياسپوراسىمەن كەزدەسۋدە، 1991 جىلى 31 جەلتوقساندا راديوداعى جاڭا جىلدىق قۇتتىقتاۋىندا، 1992 جىلى 1 قاڭتاردا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە قايتا-قايتا پىسىقتالا كەلە، 1992 جىلى 29 قىركۇيەكتەگى دۇنيەجۇزى قازاقتار قۇرىلتايىندا شەتەلدەگى قازاقتارعا قاراتىلىپ تاريحي وتانعا ورالۋ تۋرالى ۇندەۋگە ۇلاسىپ كەتتى. سونىمەن قازاق كوشىنىڭ اقپاراتتىق، زاڭدىق، قۇقىقتىق نەگىزدەرى قالىپتاستىرۋ جۇمىسى جۇيەلەرى ءبىر ىزگە تۇسە باستادى. 1993 جىلى 26 ماۋسىمدا «كوشىپ كەلۋ تۋرالى» قر زاڭى قابىلداندى. وسى زاڭ سول جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا كۇشىنە ەنىپ، ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ بارلىق قالالار مەن وبلىستارعا كوشىپ كەلۋىنە ارناۋلى كۆوتا ءبولىندى. 1997 جىلى 13 جەلتوقساندا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتار جاعىنان بالاما زاڭ جوباسى رەتىندە ۇسىنىلىپ، جازىلۋ بارىسىندا قىتايدان، موڭعوليادان كەلگەن قانداس زيالىلار كەڭەسشى رەتىندە قاتىناسقان، ءبىرشاما كەمەلدەنگەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» ەكىنشى زاڭ دۇنيەگە كەلدى. 2001 جىلى 29 قازاندا قر ۇكىمەتىنىڭ 2001-2011جىلدارعا ارنالعان سالالىق باعدارمالاسى بەكىتىلدى. ودان كەيىن 2007-2015 جىلدارعا ارنالعان ۇكىمەتتىڭ كوشى-قون ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى جارىققا شىقتى. وسىدان كەيىن ۇكىمەتتە ءار بەس جىل سايىن قانداستارعا ارنالعان كوشى-قون تۇجىرىمداماسىن جاساۋ داستۇرگە اينالدى.

2. قانداستار ەلىمىزگە نە بەردى؟

ۇلتتىق سانا مەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ، كەمەلدەنگەن زاڭنىڭ ارقاسىندا قازاق كوشى نەمەسە ۇلتتىڭ بىرەگەيلەنۋ ۇدەرىسى باستالدى ءارى ناتيجەسى دە تەز كورىندى. 1989 جىلى بۇكىل كەڭەس وداعى بويىنشا جۇرگىزىلگەن ساناققا نەگىزدەلسەك، «قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادام سانى 16,464464 مىڭ بولسا، ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ۇلەسى - 39,7%-دى قۇراعان.... ال، سولتۇستىك وبلىستاردا بۇل كورسەتكىش ءتىپتى دە تومەن. سولتۇستىك قازاقستاندا -18,6%، تسەلينوگرادتا - 22,4%، قوستانايدا - 22,9%، پاۆلوداردا - 28,5%، كوكشەتاۋدا-28,9%» [«قازاق دياسپوراسى جانە اتامەكەنگە ورالۋ». (1991-2012). ۇجىمدىق ەڭبەك. الماتى. ەلتانىم باسپاسى. 2016 جىل. 252 ب.]

سونىمەن بىرگە كەڭەس وداعى ىدىراعان سوڭ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە قازاقستانعا زورلىقپەن جەر اۋدارىلعان نەمىس، گرەك، كاۆكاز ۇلتتارى ءوز اتامكەندەرىنە ۇدەرە كوشتى. زاۆود-فابريكالار جابىلعاندا ەڭبەك جاسىنداعى سلاۆيان ۇلتتارى دا ءوز ەلدەرىنە قونىس اۋداردى. سونىمەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعىندا كاسىبي مامان، ەڭبەك كۇش تاپشىلىعى انىق اڭعارىلدى. جاڭا عاسىر ەسىگىمىزدى اشقاندا قازاقستاننىڭ جالپى جان سانى 14 ميليونعا دەيىن كەمىدى.

اقش- تىڭ ەكس-پرەزيدەنتىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك بويىنشا كەڭەسشىسى بزەجەنسكي ەلىمىزدىڭ شىعىسى مەن باتىسىن بولاشاق ىقتيمال «ىستىق نۇكتەلەر» قاتارىنا قوستى. جەرى كەڭ، بايلىعى مول، جاس رەسپۋبليكامىزدى قانداي قيىندىقتار كۇتىپ تۇرعانىن وسىدان-اق انىق اڭعارامىز. وسىنداي كۇردەلى، وتپەلى كەزەڭدە ۇلت كوشباسشىسى ءوز نازارىندا ۇستاعان، حالىق پەن ەليتانىڭ قولداۋىنا يە بولعان، ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋدىڭ جارقىن سيپاتىن اڭعارتقان قازاق كوشىنىڭ باستالۋى وسى قيىندىقتى جەڭىۋىمىزگە بەلگىلى دارەجەدە مۇمكىندىك بەردى. «2011 جىلى قازان ايىنا دەيىن 860 مىڭ ادام مەن 221, 3  مىڭ قازاق  وتباسى ورالدى... 2012 جىلى بەس ايدا ەلگە كەلۋشىلەر سانى 13720 ادامدى قۇرادى.  ءبىلىم دەڭگەيى بويىنشا -9,2% جوعارى ءبىلىمدى، - 20,5% ارناۋلى ورتا ءبىلىمدى، - 65% جالپى ورتا ءبىلىمدى. ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعىلار - 64,1%، 18 جاسقا دەيىنگى  بالالار - 41,2%،  زەينەتكەر - 4,7%». [«قازاق دياسپوراسى جانە اتامەكەنگە ورالۋ» (1991-2012). ۇجىمدىق ەڭبەك. الماتى. ەلتانىم باسپاسى. 2016 جىل. 248 ب].

2010 جىلى قاڭتاردا رەسپۋبليكا حالقىنىڭ جان سانى 16,196, 8 مىڭ ادامعا جەتتى.  ونىڭ ىشىندە قازاقتاردىڭ ۇلەسى - 63,6%-دى قۇرادى. تاۋەلسىزدىكتەن بەرى 2020 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا تاريحي وتانىنا ورالعان قانداستار اراسىنان 85 عىلىم دوكتورى، 226 عىلىم كانديداتى شىققان. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم، عىلىم سالاسىندا اتاق بەرۋ قاعيداتى وزگەرگەننەن كەيىن جاستار اراسىنان شىعىپ PhD دوكتورلىعىن قورعاعان نەمەسە «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن الىس-جاقىن شەتەلدەردە وقىپ كەلگەن قانداستاردىڭ دا قاراسى مول.

قر - پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى جانە ادىلەت ءمينسترى بولعان ناعاشىباي شايكەنوۆ، اكادەميك س. جوشىباەۆ، تاريح عىلىمدارىنى دوكتورى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ز. قينايات،  ءدىني عۇلاما ءارى جازۋشى ح. التاي، عىلىم دوكتورلارى ق. سارتقوجا، ن. مۇقامەتحانۇلى، د. بايموللا، ي. جەمەنەي، ۇ. شاپاققىزى،  د.ءماسىمحان، ز.قابۋلدينوۆ، ب.ەجەنحان، ت. زاكەن، جاس عالىمدار دوربەتحان سۇراعانۇلى مەن الىبەك ىدىرىس ت.ب-لاردىڭ وتاندىق عىلىمنىڭ دامۋىنا قوسىپ جاتقان ۇلەسى ۇشان-تەڭىز. جەتىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنتكە ءوز قاتارىنان وزىپ بارعان موڭعوليادان كەلگەن ءۇش قانداسىمىزدىڭ ازىرگى بەلسەندىلىگى مەن بىلىگى جاعىنان جۇرت نازارىن اۋدارىپ وتىر. ونەردە قابىلاش ابىكەيۇلى، مايرا مۇحامەد، شۇعىلا ساپارعاليقىزى بۇكىل رەسپۋبليكاعا تانىمال بولسا، سازگەر مارحۋم ەرمۇرات زەيىپقانۇلى مەن اقىن الماس اقىمەتبەكۇلىنىڭ شىعارماشىلىق دوستىعى مەن وتانعا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىنەن تۋىنداعان «كوكتۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى بۇكىل قازاقستاننىڭ بەيرەسمي گيمنە اينالىپ كەتتى. باقىت سارسەكباەۆ پەن قانات يسلامنىڭ گۇرزى جۇدىرىقتارى الەمدىك شارشى الاڭداردا قاي ەلدە، قاي جەردە جۇرسە دە ءداستۇرى مەن تەگىنەن اينىماعان جاۋىنگەر ۇلتتىڭ ۇرپاقتارى بار ەكەنىن ايگىلەدى. رەسپۋبليكا پارتياسىنىڭ قۇرىلتايشىلارىنىڭ قۇرامىنداعى قىتايدان، موڭعوليادان كەلگەن قانداس كاسىپكەرلەر بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى دەگەن ۇعىمدى ناقتى ءىس-ارەكەتتەرىمەن دالەلدەدى. قىسقاسى، ەلىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىنە، ەڭبەك نارىعىنا،شاعىن-ورتا كاسىپتى نەگىز ەتكەن بيزنەس كەڭىستىگىنە جاڭا قان، جاڭا كۇش، جاڭا لەپ قوسىلدى.

2024 جىلى 14 اقپاندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە شىققان اقپاراتقا سۇيەنسەك، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى 33 جىلدا 1 ميليون 129,6 مىڭ ادام وتانعا ورالىپ، قانداس مارتەبەسىن الىپتى. بۇل ەل حالقىنىڭ - 5 ،6%-ىن قۇرايدى. قانداستاردىڭ 34% -ى الماتى،  15, 3%-ى ماڭعىستاۋ، 9, 6%-ى تۇركىستان، 5,9%-ى جامبىل وبىلىستارىندا سونداي-اق 7%-ى  استانا، 6,2%-ى شىمكەنت، 5,2%-ى الماتى قالالارىندا قونىستاندىرىلعان. سوڭعى بەس جىلدا ورتا ەسەپپەن 200 مىڭ ادام ەلىمىزگە كەلگەن. دەمەك، جيىرما ميليوندىق مەجەنى باعىندىرۋىمىزعا تابيعي وسىممەن بىرگە قانداستاردىڭ ەلگە قونىس اۋدارۋى دا ىقپال ەتكەن.

3. ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋدىڭ ءتۇپ ماقساتى - مودەرنيزاتسيالىق ەلگە اينالۋ!

تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ەلىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىندەگى ولجالى وقيعا نەمەسە ۇزاق جىل  دايەكتى دە جوسپارلى جۇرگىزىلگەن  كوشى-قون ساياساتىنىڭ جەمىسى مەن جەتىستىگىن ايعاقتايتىن ەكى كىتاپ وقىرمانمەن قاۋىشتى. ونىڭ ءبىرى – شەتەلدە تۇلعا بولىپ قالىپتاسقان، ەلگە كەلگەن سوڭ وتپەلى زاماننىڭ بار قيىندىعىنا شىداپ عىلىممەن، شاكىرت تاربيەلەۋمەن اينالىسقان، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى نابيجان مۇقامەتقانۇلىنىڭ «حالىقارالىق فەنومەن: قازاق حالقىنىڭ ءبولىنىۋى مەن تۇتاستانۋ ۇدەرىسى» اتتى مونوگرافياسى بولدى. عاسىردا ءبىر كەزدەستىن پاندەميا الەمدى قۇرساۋلاعان ۋاقىتتا دۇنيەگە كەلگەن كەسەك زەرتتەۋ تاريح جانە مادەني انتروپولوگيا كاتەگورياسى تۇرعىسىنان بۇل كۇندە تاريحي جانە ساياسي، وبەكتيۆتى،  سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرمەن شەكارا اتتاعان ۇلتقا اينالعان قازاقتىڭ قاسىرەتتى تاريحى مەن ۇلت تۇتاستىعىن ساقتاپ قالۋ جولىنداعى جانكەشتى كۇرەسىن ەل ءىشى-سىرتىندا جيناقتالعان تاريحي قۇجاتتار مەن دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ ساراپقا سالادى. ساق، عۇن، ءۇيسىن، تۇركى زامانىنان قالىپتاسقان ەل بولۋ ۇدەرىسىنىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن اشادى. جوشى ۇلىسى، التىن وردا، اق وردا،  قازاق حاندىعىنان بەرى جالعاسقان مەملەكەتتىك سانانىڭ سيپاتىنا ۇڭىلەدى. الاشوردانىڭ وتارلىق ۇستەمدىك استىندا ەلدىكتى ساقتاپ قالۋ جولىنداعى ۇمتىلىسىن، اعارتۋ باعىتىنداعى جانكەشتى ەڭبەگىنە جوعارى باعا بەرەدى. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ەلباسى جاعىنان ورتاعا قويىلعان «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ قاتپارىنا ءۇڭىلىپ، ۇلتتىق تۇتاستانۋ ۇدەرىسىنىڭ قاجەتتىلىگى مەن فورماسىنا تالداۋ جاساي كەلە «ۇلت تۇتاستانباي مەملەكەت كۇشەيمەيدى، بۇل — اكسيوما» [«حالىقارالىق فەنومەن: قازاق حالقىنىڭ ءبولىنىۋى مەن تۇتاستانۋ ۇدەرىسى». ن.مۇقامەتحانۇلى. الماتى. قازاق ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسى.  بەت.] دەگەن قورىتىندىعا كەلەدى.

اقىن، قوعام بەلسەندىسى مۇراتحان شوقانۇلىنىڭ «قانداستار ۇلەسى» اتتى قۇراستىرىپ جازعان تانىمدىق كىتابى دا تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىنا وراي تولىقتىرىلىپ قايتادان باسپادان شىقتى. كىتاپ ءۇش بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى بولىمدە عالىمدار مەن ماماندار، ەكىنشى بولىمدە ونەرپازدار مەن سپورتشىلار، ءۇشىنشى بولىمدە كاسىپكەرلەر دەپ ءبولىپ، ازاتتىقتان كەيىن الەمنىڭ ءار ەلىنەن ەلىمىزگە كەلىپ ءوز سالاسىندا تابىسقا جەتكەن 113 تۇلعانى قىسقا دا نۇسقا تانىستىرىپ وتەدى. مازمۇنى باي، قامتىعان كەڭىستىگى كەڭ بولىپ تاۋەلسىزدىك جىلناماسىنىڭ ءبىر تاراۋىن تولتىرىپ تۇر. عالىم مەن اقىننىڭ ەڭبەگىمەن دۇنيەگە كەلگەن ەكى كىتاپ وتىز جىلدان بەرى ەلىمىز ىشكى-سىرتقى ساياساتتا باستى باعىت ەتىپ جۇرگىزىپ كەلە جاتقان كوشى-قون ساياساتىنىڭ تەوريالىق، پراكتيكالىق تۇرعىدان دۇرىستىعىن تولىقتاي دالەلدەپ بەردى دەۋگە قاقىمىز بار. تاۋەلسىزدىك بىزگە وسىلاي ءوز جىلناممىزدى ءوزىمىز جازۋعا، بارلىق الەمدىك جانە ىشكى ۇدەرىستەر مەن قۇبىلىستارعا ءوز كوزىمىزبەن قاراۋعا مۇمكىندىك سيلادى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جيىرما جىلىندا سانامىزدى تورلاپ العان  ۇلتتىق نيگيليزمنەن قۇتىلىپ، ءوز «مەنىمىزدى» تابۋ ءۇشىن وتارشىلدار جاعىنان تەرىسكە شىعارىلعان حاندار مەن باتىرلاردىڭ مەرەيتويلارىن دابىرالى وتكىزدىك.  ودان كەيىن ابايدان ا. جۋبانوۆقا دەيىنگى عۇلامالاردىڭ داتالى مەرەيتويلارىن بۇۇ-نىڭ يۋنەسكو دەڭگەيىندە وتكىزۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىق. مۇنىڭ ءبارى ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋدىڭ ساناداعى ساپالىق سەكىرىسى ەدى. سول ارقىلى جۇتاعان ءتىلىمىزدى، شەكتەلگەن ءدىنىمىزدى تاپتىق. ەندى مىنە ۇلتتىق داستۇرگە قاراي باسىمدىق بەرىپ كەلەمىز. الدا وتەتىن 5-ءشى دۇنيەجۇزىك كوشپەندىلەر ويىنى ءبىزدى داستۇرمەن توعىستىرىپ، ورتاق ولشەمدى جازۋدىڭ بولماۋىنان تۋىلعان، وسكەن، قالىپتاسقان ورتامىزدىڭ وزگەشەلىگىنەن تۋىنداعان جاتسىنۋ پسيحولوگياسىنا قارسى دارۋمەن بولادى.

بۇگىندە الەم كۇردەلى جاھاندانۋ ۇدەرىسىن باستان كەشىپ وتىر. وڭىرلىك، اۋماقتىق ۇلتارالىق قاقتىعىستار مەن كيكىلجىڭدەر الەم نازارىن ەرەكشە اۋدارۋدا. كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ «حالىقتار لابوراتورياسىنا» اينالعان قازاقستان وسى 33 جىلدا نارىقتىق، ساياسي رەفورمالاردى ءساتتى جۇرگىزە وتىرىپ ۇلتتار اراسىنداعى بەرەكە مەن تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋدا وراسان زور تاجىريبە توپتادى. اتاپ ايتساق، 1995 جىلى ناۋرىزدا قۇرىلعان قازاقستان حالىقتار اسسامبلەياسى - مەملەكەت باسشىسى جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتى ورگان بولىپ قالىپتاستى. قازىرگە دەيىن XXXlll سەسسياسى ءوتتى. ەلىمىز پارلامەنتىندە اسسامبلەيا اتىنان سايلانعان دەپۋتاتتار وتىر. ەلىمىز يدەولوگيالىق باستاما جاعىنان ءبىرتالاي ءساتتى-ءساتسىز تاجىريبەلەردى سىناقتان وتكىزدى. مىسالى، ءبىر جىلدارى «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن جوبا اينالىسقا شىقتى. ودان كەيىن، «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى زيالى قاۋىم مەن حالىق اراسىندا ءبىراز تالقىعا ءتۇسىپ، ناسيحاتتاپدى. بۇل ىزدەنىستەر كەيىن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» جانە «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرىمەن» تولىعا ءتۇستى. «ءتورتىنشى قاڭتار وقيعاسىنان»  كەيىن «جاڭا قازاقستان» قۇرۋ تۋرالى باعدارلاما حالىققا ۇسىنىلدى. سونىمەن ەل اراسىنداعى وزىندىك پىكىرى بار، انا-مىنانىڭ جەتەگىندە جۇرمەيتىن، ەلىمىزدە ورناعان بيۋروكراتيالىق كاپيتاليزمنىڭ قالىبىنا سيمايتىن زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن اتقارۋشى جانە باقىلاۋشى بيلىك وكىلدەرى باس قوسىپ، كەلىسىپ- كەڭەسەتىن ۇلتتىق قۇرىلتاي جوباسى ساياسي، مادەني، ەكونوميكالىق ءومىرىمىزدىڭ الاڭىنا اينالدى. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءبىرىنشى وتىرىسى التىن وردا قاعاندارى ەر ەدىگە مەن توقتامىس، ايگىلى حانىمىز ابىلاي تاققا وتىرعان ۇلىتاۋدا وتسە، ءدىنىمىز بەن ءدىلىمىزدىڭ توعىسقان جەرى، حاندارىمىز بەن بيلەرىمىزدىڭ ماڭگىلىك مەكەنىنە اينالعان تۇركىستاندا ەكىنشى باس قوسۋى ءوتتى. ءۇشىنشى جينالىس التىن وردانىڭ استاناسى بولعان، قازاق حاندىعىنىڭ قۇدىرەتتى ارمياسىن قۇرعان قاسىم حاننىڭ اسىل ءتانى دامىل تاپقان سارايشىق قالاسىنىڭ ەسكى جۇرتىنا ءتيىپ تۇرعان، بۇگىنگى مۇنايمىزدىڭ استاناسى اتانعان اتىراۋدا ءوتۋىنىڭ ءبارىنىڭ دە سيمۆولدىق ماعىناسى بار ەدى. پرەزيدەنت كەلەسى كەزەك كوكشەتاۋعا كەلگەنىن ايتتى. سونىمەن ءتورت قىبىلانامىز تۇگەندەلىپ، مەملەكەتتى بىرەگەيلەندىرىپ دامىتۋدىڭ ستراتەگيالىق باعىتى انىقتالدى. قازاق ەلىنىڭ تاريحى قىسقا، شەكاراسى بولماعان، مادەنيەتى تومەن دەگەن الىپ-قاشپا پىكىرلەرگە تويتارىس بەرىلدى. وسى ۇلتتىق قۇرىلتايدا پرەزيدەنت اۋزىمەن ايتىلعان «قاعيدامىز - ادىلدىك، تىرەگىمىز - جاۋاپكەرشىلىك، ماقساتىمىز – ورلەۋ» ونىڭ العى شارتى «ادال ادام، ادال ەڭبەك، ادال تابىس» ۇعىمدارى جەتەكشى ۇلتتىڭ ەلىمىز حالقى الدىندا اتقاراتىن جاۋاپكەرشىلىگى مەن بورىشىن ناقتىلاي ءتۇستى. وسىنداي تالاپتار مەن قاعيداتتاردى بويىمىزعا دارىتىپ، سانامىزعا سىڭىرە وتىرىپ الەۋمەتتىك ادىلدىك پەن ادام كاپيتالىنىڭ مول مۇمكىندىگىن پايدالان بىلسەك، رەسپۋبليكامىزدىڭ بىرەگەيلەنۋى ساتىمەن جۇزەگە اسادى.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz