قازاق-قىتاي قاتىناستارى مەن ىنتىماقتاستىعى كونتەكستىندەگى ادامزاتتىڭ ءبىرتۇتاس تاعدىرى قاۋىمداستىعى.

«ادامزاتتىڭ ءبىرتۇتاس تاعدىرى قاۋىمداستىعى» تۇجىرىمداماسىن قحر توراعاسى سي تسزينپين ەلدەر اراسىنداعى بەيبىتشىلىككە، دامۋعا جانە ىنتىماقتاستىققا باعىتتالعان جاھاندىق باستاما رەتىندە ۇسىندى. بۇل جەردە قىتايدىڭ كورشى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستاعى «ىزگى نيەت، شىنايىلىق، ءوزارا تيىمدىلىك جانە ينكليۋزيۆتىلىك» ديپلوماتيالىق تۇجىرىمداماسىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل قىتايدىڭ ءوزارا سىيلاستىق، اشىقتىق جانە ىنتىماقتاستىق نەگىزىندە كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن وڭ، ءوزارا ءتيىمدى جانە ۇزاق مەرزىمدى قاتىناستاردى دامىتۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن بىلدىرەدى. قازاق-قىتاي قاتىناستارى كونتەكستىندە بۇل تۇجىرىمداما ەكى ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى جانە ولاردىڭ وڭىرلىك تۇراقتىلىق پەن وركەندەۋدى نىعايتۋ جونىندەگى بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىن كورسەتەدى. «ادامزاتتىڭ ءبىرتۇتاس تاعدىرى قاۋىمداستىعى» تۇجىرىمداماسى بارلىق ەلدەردىڭ ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىن قۇرمەتتەۋ، بىرلەسكەن وركەندەۋگە، مادەني الماسۋعا جانە عىلىمي جانە تەحنولوگيالىق مۇمكىندىكتەردى بىرلەسىپ دامىتۋعا باعىتتالعان ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق سياقتى بىرنەشە نەگىزگى ەلەمەنتتەردى قامتيدى. قازاقستان بۇل تۇجىرىمدامادا شىۇ اياسىنداعى كوپجاقتى كۇش-جىگەر ارقىلى وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ مۇمكىندىگىن، «بەلدەۋ جانە جول» باستاماسىنا قاتىسۋ ارقىلى ەكونوميكالىق دامۋدى جانە ءوزارا تۇسىنىستىك پەن قۇرمەتكە ىقپال ەتەتىن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن مادەني جوبالار ارقىلى مادەني الماسۋدى كوزدەيدى.

ايتا كەتۋ كەرەك، قىتاي مەن قازاقستاننىڭ ىنتىماقتاستىعىنىڭ ۇزاق تاريحى بار. سونىڭ ايقىن دالەلى - قازىرگى قازاقستان اۋماعى ارقىلى وتەتىن ساۋدا مارشرۋتتارى ارقىلى شىعىس جانە باتىس وركەنيەتتەرىن بايلانىستىراتىن ۇلى جىبەك جولى ءداۋىرى بولدى. بۇل جول عاسىرلار بويعى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزىن قالاپ بەردى دەسە بولادى. 1991 جىلى كسرو ىدىراپ، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەكى ەل اراسىنداعى قاتىناستار جاڭا كەزەڭگە ءوتتى. تاۋەلسىز قازاقستان ءوزىنىڭ سىرتقى ساياسي قاتىناستارىن بەلسەندى تۇردە قۇرا باستادى، ال قىتاي ونىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداعان العاشقى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى بولدى. ديپلوماتيالىق قاتىناستار رەسمي تۇردە 1992 جىلدىڭ قاڭتارىندا قۇرىلدى، بۇل ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا ءداۋىرىن باستادى. ودان كەيىن 2002 جىلى تاتۋ كورشىلىك، دوستىق جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتقا قول قويۋ ماڭىزدى كەزەڭ بولدى. بۇل كەلىسىم ساياسي جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا، سونداي-اق قاۋىپسىزدىك پەن مادەني الماسۋ سالاسىنداعى بىرلەسكەن باستامالارعا نەگىز بولدى. قازاقستاننىڭ جاڭا ساۋدا باعىتتارىن قۇرۋعا جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا باعىتتالعان «بەلدەۋ جانە جول» باستاماسىنا قاتىسۋى تاريحي قادام بولدى. مىسالى، «بەلدەۋ جانە جول» باستاماسى اياسىندا قىتاي مەن قازاقستان وندىرىستىك قۋاتتار مەن ينۆەستيتسيالار سالاسىندا بىرلەسكەن جۇمىس جۇرگىزىپ، جالپى قۇنى 21,2 ملرد دوللاردان اساتىن 52 جوبانى ىسكە اسىردى. بۇل جوبالار ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ءوزارا سەرىكتەستىگىن نىعايتا ءتۇستى. بۇدان باسقا، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قحر-عا ساپارى بارىسىندا قول قويىلعان 2023 جىلعى 10 قاراشادا كۇشىنە ەنگەن قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ۆيزالىق رەجيمدى جويۋ تۋرالى كەلىسىم ەكى ەل اراسىنداعى ءتۋريزمدى، ەكونوميكانى جانە ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشتى.

وسىلايشا، «ادامزاتتىڭ ءبىرتۇتاس تاعدىرى قاۋىمداستىعى» تۇجىرىمداماسى اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋ ايماقتاعى ورنىقتى دامۋ مەن قاۋىپسىزدىك ءۇشىن جاڭا پەرسپەكتيۆالار اشادى. وسى تۇجىرىمدامانى قولداۋ جانە وعان قاتىسۋ قازاقستانعا جاھاندىق پروتسەستەرگە ءتيىمدى كىرىگۋگە جانە ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن ىلگەرىلەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ ەكى ەلدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ءوڭىردىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنە ىقپال ەتىپ، حالىقارالىق ارىپتەستىك پەن بەيبىتشىلىكتى نىعايتاتىنىنا سەنىم مول.

قازبەك مايگەلدينوۆ،

«قىتايدى زەرتتەۋشىلەر قاۋىمداستىعى» قق-نىڭ توراعاسى، ساياساتتانۋشى

Abai.kz