پوپۋلياتسيالىق گەنەتيكا مەن تاريحي زەرتتەۋلەر قازاق شەجىرەسىنىڭ شىندىققا سايكەسەتىنىن راستايدى. بۇل تۋرالى قازاقستاندىق تاريحشى جانە جازۋشى راديك تەمىرعاليەۆ Qalam Global كوپتۇعىرلى عىلىمي-ءبىلىمي جوباسى وسكەمەن قالاسىندا ۇيىمداستىرعان «قازاق رۋلارىنىڭ تاريحى» ءدارىسى بارىسىندا مالىمدەدى.

تاريحشىنىڭ ايتۋىنشا، وسىعان دەيىن كوپتەگەن زەرتتەۋشى، ونىڭ ىشىندە كسرو جانە باتىس عالىمدارى دا بار، فەودال بيلىك جالعان شەجىرە مەن يدەولوگيا جاساپ وتىرعان دەگەن پىكىر ايتقان. ۇجىمدى بىرىكتىرۋ ءۇشىن ساياسي ماقساتتارعا جەتۋ جولىندا ەل باسىنداعىلار قول استىنداعى توپتاردى ءبىر-بىرىنە تۋىسقان دەپ جاريالاعان. «ءبىز دە وسى ۇستانىمدا بولدىق، مۇنداي ەڭبەكتەردى وقىعان كەزدە، ولاردى راس دەپ قابىلدادىم، وسىنداي دارەجەدەگى بەدەلدى تۇلعالار سولاي دەپ ايتسا، ويدان الدەنە شىعارۋ قاجەت ەمەستەي كورىنەتىن»، – دەيدى عالىم.

الايدا سوڭعى جىلدارى پوپۋلياتسيالىق گەنەتيكا بۇل پىكىردىڭ شىندىققا ساي ەمەستىگىن كورسەتىپتى.

«قازاقستاندىق ەنتۋزياستار مەن بەلسەندىلەردىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلدە وتە كوپ ادام زەرتتەلدى، ولاردىڭ دنق-سى قابىلداندى. بۇل دنق زەرتتەلىپ، قازاق ۇلتىنىڭ نەگىزگى گاپلوتوپتارى بەلگىلەندى»، – دەيدى راديك تەمىرعاليەۆ.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازاق شەجىرەلەرى بۇل زەرتتەۋ بارىسىندا عالىمدارعا بۇرىنعىدان قالعان ءسوز بەن گەنەتيكانى سالىستىرىپ كورۋدە ۇلكەن كومەگىن تيگىزگەن ەكەن.

«قانداي دا ءبىر قازاق رۋى بىرنەشە تارماقتان تۇرادى. عالىمدار ءار تارماق وكىلدەرىنىڭ دنق-سىن الىپ، تەكسەرىپ، ولاردىڭ، ياعني تارماقتاردىڭ ءبارى سالىستىرمالى تۇردە جاقىن ۋاقىتتا، شامامەن XVI-XV عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن ءبىر ادامنان تاراعانىن انىقتادى. تۇپتەپ كەلگەندە، قازاق رۋلارى مەن تايپالارىنىڭ كوپشىلىگى قان-تۋىستىق نەگىزدە قالىپتاسقانى بەلگىلى بولدى. قازاق شەجىرەلەرى راس ايتادى»، – دەيدى Qalam Global اۆتورى جانە دارىسكەرى.

زەرتتەۋلەر كوپتەگەن رۋدىڭ «باسقا جاقتا پايدا بولدى، بىراق ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى قازاق ۇلتىنىڭ قۇرامىنا ءسىڭىپ كەتتى» دەگەنگە ساياتىن بولجامداردىڭ دا وتىرىك ەكەنىن ايعاقتايدى: «ءتۇرلى ءسوز بار، مىسالى، ادايلاردىڭ الشىنعا قاتىسى جوق، ولار – دايلاردىڭ ۇرپاعى ەكەن دەيدى نەمەسە بەرىشتەر بۋرچەۆيچتەردەن تاراعان-مىس، ياكي شەركەشتەردىڭ قاپقازدىق چەركەستەرگە قاتىسى بار دەپ اتايدى. شىن مانىندە، بۇل رۋلاردىڭ ارقايسىسى كورشىلەس جاتقان قازاق رۋلارىمەن تۋىسادى جانە ونىڭ ءبارى تۇبىندە ءبىر ادامنان تاراعان بولۋى ابدەن مۇمكىن. قازاق شەجىرەسى دە ءدال وسىنى راستايدى. الايدا كوپ ۋاقىت بويى شەجىرەگە ءمان بەرىلمەي كەلدى، ونى شالدار ويدان شىعارعان ەرتەگى دەپ قابىلدادى».

دەگەنمەن، كەي رۋدىڭ جاعدايى بولەكتەۋ ەكەن.

«مىسالى، نايمانداردا نە قىپشاقتاردا بىرىڭعاي، بارىنە ورتاق گاپلوتوپ جوق، ولاردىڭ قۇرامى ءتۇرلى گاپلوتوپتان تۇرادى. سەبەبى بۇل تايپالار رۋ ەمەس، حالىق بولعان، كەزىندە ءوز مەملەكەتىن قۇرعان. جانە مۇنداي حالىقتارعا ءتۇرلى رۋ كىرگەن. قازىرگى قازاقتارداعى نايماندار نە قىپشاقتار – سول ەجەلگى حالىقتاردىڭ ءبىر بولشەگى»، – دەيدى راديك تەمىرعاليەۆ.

Qalam Global ءدارىسى بارىسىندا عالىم بۇدان بولەك قازاق رۋلارىن زەرتتەيتىن عىلىمنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى، كوشپەندىلەردىڭ رۋلىق-تايپالىق قۇرامىنىڭ ءتۇرى، قازاق قوعامىنىڭ ءتۇرلى توپتارىنىڭ ءوزارا قاتىناسى، سونىمەن قاتار قىرما، ياعني قازاق رۋلارىنا كىرگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى تۋرالى ايتىپ بەردى.

انىقتامالىق اقپارات:

راديك تەمىرعاليەۆ – بەلگىلى قازاقستاندىق تاريحشى، جازۋشى، «قازاق تاريحي قوعامى» بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى. «اق وردا. قازاق حاندىعىنىڭ تاريحى»، «سوڭعى باتىرلار ءداۋىرى»، «قازاقتار مەن رەسەي»، «قازاقتار. اتا جولى» سەكىلدى تانىمال كىتاپتاردىڭ اۆتورى. ونىڭ جاقىندا شىققان «تامعا. قازاق رۋلارىنىڭ تاريحى» اتتى ەڭبەگى ناعىز بەستسەللەرگە اينالدى.

اۆتوردىڭ زەرتتەۋلەرى قازاق حاندىعىنىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى ءتۇرلى كەزەڭدى، جەكەلەگەن رۋلاردىڭ تاريحىن، ولاردىڭ قوعامنىڭ بىرىگۋىندەگى اتقارعان ءرولىن قامتيدى. سونىمەن قاتار ەلدىڭ تاعدىرىن عاسىرلارعا انىقتاپ بەرگەن شەشىمدەردىڭ قابىلدانۋىنا ىقپال ەتكەن كورنەكتى تۇلعالار مەن ەلەۋلى وقيعالاردىڭ ماڭىزىن زەرتتەيدى.

Qalam Global – الەم تاريحى مەن مادەنيەتىنە قازاقستان مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ كوزىمەن قارايتىن مۋلتيمەديالىق جاڭا جوبا. جوباعا قازاقستان، اقش، كانادا، ۇلىبريتانيا جانە رەسەيدەن كەلگەن حالىقارالىق زەرتتەۋشىلەر توبى قاتىسادى. Qalam جوباسى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە جارىق كورەدى.

ديماش زيادين

Abai.kz