قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلگەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى سي تسزينپين قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ورتا دەرجاۆا رەتىندەگى كونسترۋكتيۆتى ءرولىن قولدادى.بۇل تۋرالى كورشى ەل جەتەكشىسى ەكى ەلدىڭ رەسمي دەلەگاتسيالارىنىڭ قاتىسۋىمەن كەڭەيتىلگەن قۇرامدا كەلىسسوز جۇرگىزۋ بارىسىندا ايتتى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، شىلدەنىڭ 2 كۇنى قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن  قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى سي تسزينپين كەلدى. قازاقستاندىق ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، وسى مەملەكەتتىك ساپارى ارقىلى سي تسزينپين قازاقستاننىڭ ابىرويىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىپ وتىر.

«سي ءتسزينپينىڭ  مەملەكەت جەتەكشىسى رەتىندە الدىنا قويعان ۇلكەن ماقساتتارىنىڭ اراسىندا قازاقستانمەن جۇرگىزىلەتىن ساياساتقا ەرەكشە ءمان بەرىلىپ وتىر. جالپى ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنە دەگەن كوڭىلى ءبىر بولەك، قازاقستانعا دەگەن كوڭىلى ءبىر بولەك. سول سەبەپتەن ارنايى  مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلىپ، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن سامميتىنە قاتىسىپ، وسى ارقىلى قازاقستاننىڭ ابىرويىن كوتەرىپ، قازاقستانمەن قارىم-قاتىناسى ەرەكشە ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. ءبىر جاعىنان مۇنى ءوز حالقىنا كورسەتىپ وتىر، ەكىنشى جاعىنان كۇللى دۇنيەجۇزىنە. قىتاي مەن قازاقستاننىڭ قارىم-قاتىناسى وسىنداي دەڭگەيدە ەكەنىن، ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتىپ تۇر. ول رەسەيگە دە ءبىر جاعىنان بەلگى بەرىپ تۇر، «قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا» دەگەن قازاقتىڭ ماقالىنداي. ەكىنشى جاعىنان، جالپى ەكى باسشىلار اراسىندا، ياعني ءبىزدىڭ قاسىم-جومارت توقاەۆپەن  سي ءتسزينپيننىڭ اراسىندا ەرەكشە، جوعارى دەڭگەيدەگى قارىم-قاتىناسى، ءبىر-بىرىنە دەگەن سىي-سياپاتىن كورسەتىپ تۇر، ساياسي تۇلعا رەتىندە ءبىر-ءبىرىن جاقسى قابىلدايدى. ءبىر جاعىنان بۇل ارىپتەستىك، مىسالى امەريكامەن ءبىر باسەكەلەستىككە تۇسەدى، ساۋدا سوعىسى جاعدايىندا ەمەس. قازاقستانمەن جاقسى ساۋدا قاتىناس جۇرگىزەتىن، سونداي ۇلكەن تۇلعا بولىپ كورىنەدى. سونداي قارىم-قاتىناستى ءبىزدىڭ قاسىم-جومارت توقاەۆ  بىرنەشە اداممەن ۇستانادى، ايتىپ كەتسەم بۇل وسى سي تسزينپين جانە تۇركيا جەتەكشىسى رەدجەپ ەردوعان. ولاردىڭ قازاقستانعا دەگەن كوزقاراسى دۇرىس، قازاقستانعا دەگەن كوڭىل كۇيلەرى دە دۇرىس. باسقا جەتەكشىلەرمەن دە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ قارىم-قاتىناسى جامان ەمەس،ارينە، بىراق وسى ەكى ەلدىڭ باسشىلارىمەن ەرەكشە ءبىر دەڭگەيدە. ءبىر جاعىنان بۇل قىتايدىڭ ءوزىنىڭ الدىنا قويعان ساياساتىنا، الدىنا قويعان ماقساتتارىندا قازاقستاننىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنىن كورسەتىپ تۇر، ەكىنشىدەن، جالپى سي تسزينپين ءوزىنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قازاقستانعا تالابى دۇرىس. مەن ويلايمىن ولار بارلىق دەڭگەيدە ءبىر ءبىرىن قولدايدى»،- دەيدى ساياساتتانۋشى ءبورىحان نۇرمۇحامەد.

مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلگەن سي ءتسزينپيندى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلوردا اۋەجايىندا قارسى الدى. مارتەبەلى قوناقتى سالتاناتپەن قارسى الۋ ءۇشىن اۋەجايدا قۇرمەت قاراۋىلى روتاسى ساپ تۇزەپ تۇردى. سونداي-اق، قازاقستان مەن قىتاي حالىقتارىنىڭ شىنايى دوستىعىنىڭ بەلگىسى رەتىندە بالالار ەكى ەلدىڭ جالاۋىن جەلبىرەتىپ، قوشەمەت كورسەتتى. بالالار توراعا سي تسزينپين باستاعان قحر دەلەگاتسياسىنا ءىلتيپات ءبىلدىرىپ، قىتاي تىلىندە ءان شىرقادى.

«ءسىزدىڭ ساپارىڭىزدىڭ ءمان-ماعىناسى وتە زور، ەرەكشە دەپ ايتۋعا بولادى. قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى – تاتۋ كورشى، ماڭىزدى ستراتەگيالىق سەرىكتەس ءارى باستى وداقتاس مەملەكەتتىڭ ءبىرى. بەرىك دوستىققا جانە ءوزارا قولداۋعا نەگىزدەلگەن قازاق-قىتاي قارىم-قاتىناسى بۇرىن-سوڭدى بولماعان قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتىر. مەن مۇنى ۇلكەن قۋانىشپەن اتاپ وتەمىن. ءسىز قازاقستان مەن قىتايدىڭ ماڭگىلىك جان-جاقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىگىن نىعايتۋعا زور ۇلەس قوستىڭىز. مۇنى جوعارى باعالايمىز. ەكى ەلدىڭ ىنتىماقتاستىعىن حالىقتارىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ قاجەت دەگەن باستاماڭىزدى تولىق قولدايمىن. بۇگىنگى باسقوسۋىمىزدى وسىنىڭ ايقىن دالەلى دەۋگە بولادى»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

ءوز كەزەگىندە سي تسزينپين قازاق جەرىندە قۇرمەت كورسەتكەنى ءۇشىن قازاقستان پرەزيدەنتىنە العىس ايتتى.

«قۇرمەتتى پرەزيدەنت مىرزا، قىمباتتى دوسىم! مەنىڭ ساپارىما ءمان بەرىپ وتىرعانىڭىزعا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. ءسىز مەملەكەت باسشىسى قىزمەتىنە كىرىسكەن ساتتەن باستاپ رەفورمالار مەن ەلدىڭ دامۋىن بەلسەندى ءارى ماقساتتى تۇردە ىلگەرىلەتىپ كەلەسىز. ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتا ءتيىمدى شارالاردىڭ تۇتاس توپتاماسىن قابىلدادىڭىز. سونىڭ ناتيجەسىندە ەلىڭىزدىڭ جالپى قۋاتى مەن حالىقارالىق بەدەلى ايتارلىقتاي ارتتى. تاتۋ كورشى رەتىندە ءبىز بۇل جەتىستىكتەرگە شىن جۇرەكتەن قۋانامىز. بىلتىر ەكەۋىمىز سيان مەن بەيجىڭدە ەكى رەت كەزدەسىپ، جاڭا جوسپارلاردى بەلگىلەدىك. سونداي-اق «التىن وتىز جىلدىقتا» قىتاي-قازاق قاتىناستارىن قارقىندى دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندادىق. قىتاي قازاقستانمەن اراداعى قارىم-قاتىناستى ءاردايىم ستراتەگيالىق تۇرعىدان جانە ۇزاقمەرزىمدى پەرسپەكتيۆا دەڭگەيىندە قاراستىراتىنىن راستاعىم كەلەدى. سونداي-اق كورشىلەس ەلدەرگە قاتىستى ۇستاناتىن ءوزىنىڭ سىرتقى ساياساتىندا قازاقستانعا باسىمدىق بەرەدى جانە ورتالىق ازياداعى ماڭىزدى سەرىكتەس ەل سانايدى. قىتاي-قازاق بايلانىستارىن قامتاماسىز ەتۋدە ءبىزدىڭ ەرىك-جىگەرىمىز بەن ۇستانىمىمىز وزگەرمەيدى جانە كونيۋنكتۋرالىق ىقپالعا ۇشىرامايدى. قىتاي ارقاشان قازاقستانعا سەنىمدى تىرەك بولاتىنىن مالىمدەيمىن»، – دەدى قحر توراعاسى.

ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسىن باقىلاپ وتىرعان ساراپشىلار وسى ەكى مەملەكەت وزگە ەلدەرگە ۇلگى بولىپ وتىر.

«ارينە، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ديپلوماتيادا تاجىريبەسى مول. ەكونوميكالىق جانە ساياسي جۇيەسى ءارتۇرلى ەلدەر اراسىنداعى بەيبىتشىلىك فورمۋلاسىن تابۋعا تىرىسىپ جاتقان قازىرگى ساياسي جانە گەوساياسي جاعدايدا قازاقستاننىڭ باستامالارى ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى. باسقا ەلدەر ءۇشىن ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتىڭ ۇلگىسى بولا الاتىن قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار ەرەكشە ماڭىزدى. قازاقستان قىتاي تاراپىنان دا قىزىعۋشىلىق تۋدىرىپ وتىرعان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىنا بەلسەندى تۇردە قاتىسۋدا. قىتايمەن دوستىق جانە ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناستار بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋدىڭ ۇلگىسى بولىپ تابىلادى»،- دەيدى قىرعىزستاندىق ساياساتتانۋشى باقىت  بەكەتاەۆ.

قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى سي تسزينپين استانادا وتەتىن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتى قارساڭىندا كەلدى. بۇل كۇندەرى قىتاي جەتەكشىسى وزگە دە ەلدەردىڭ جەتەكشىلەرىمەن كەزدەسەدى، ەكى جاقتى كەلىسسوز جۇرگىزەدى.

بۇگىنگى تاڭدا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا رەسمي تۇردە 9 ەل مۇشە، ولار: قازاقستان، ءۇندىستان، يران، قىتاي، قىرعىزستان، پاكىستان، رەسەي، تاجىكستان، وزبەكستان. الايدا، بيىل ۇيىمنىڭ ەلوردادا وتەتىن سامميتىندە بەلارۋس شىۇ-نىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولادى. وسىلايشا، مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سانى ونعا جەتەدى.

«دۇنيەجۇزىندە بىرنەشە داعدارىس بولىپ جاتىر.بىرىنشىدەن، دەموكراتيانىڭ داعدارىسى دۇنيەجۇزىندە. دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ داعدارىسى بولىپ جاتىر. ولار ۋكراينادا بولعان جاعدايعا ءالى تولىق، جاقسى جاۋاپ بەرە المادى ءالى. وزدەرى ءبولىنىپ، ىشتەرى ىدىراپ بارا جاتىر. ءسويتىپ، بىرنەشە كريزيس ورىن الىپ وتىر. دەموكراتيالىق داعدارىس، ەۋروپا اراسىنداعى داعدارىس، قىتايمەن باتىس اراسىنداعى داعدارىس، وعان تاياۋ شىعىستاعى داعدارىستى قوسىڭىز. سول جاعىنان قارايتىن بولساق، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى ءبىر تۇراقتى، بولاشاعى بار ۇيىم بولىپ تۇر. سول سەبەپتەن وسى سامميت سونى كورسەتىپ تۇر. بۇل ەندى اسكەري بلوك ەمەس قوي، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جولىمەن كەلە جاتقان، قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە كوڭىل بولەتىن دۇنيەجۇزىلىك ۇيىم بولىپ تۇر. بۇل ۇيىمنىڭ ابىرويى جوعارى بولعاندىقتان كوپ مەملەكەتتەر بۇل ۇيىمعا مۇشە بولعىسى كەلەدى. بۇل ۇيىمنىڭ ءسامميتى استانادا ءوتىپ جاتقانى دا ماڭىزدى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ جالپى سىرتقى ساياساتتاعى تارجىريبەسىنىڭ كوپتىگىن، ستراتەگيالىق كوزقاراسىن كورسەتىپ تۇر. جاي عانا قاتارداعى شارانى ۇيىمداستىرماي، ۇلكەن شارانى ۇيىمداستىردى، كوتەرىپ جاتقان ماسەلەسى، شەشىلىپ جاتقان پروبلەمالارى، وتكىزىپ جاتقان دەڭگەيى، قوناقتاردى كۇتىپ الۋى، سونىڭ بارلىعى باسقا مەملەكەتتەرگە ۇلگى بولىپ تۇر عوي. شىن مانىندە ىشكى ساياساتىمىزدا ماسەلە مەن پروبلەما از ەمەس، بىراق جۇرگىزىپ جاتقان سىرتقى ساياساتىمىز وتە جوعارى »، - دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى ءبورىحان نۇرمۇحامەد.

Abai.kz