حالقىمىزدىڭ تاريحىندا قيلى-قيلى زاماندار  ءوتتى. قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا «التايدان اۋعان ەل» سپەكتاكلىنىڭ كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلىپ كەلە جاتقانىنا ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى ءوتىپتى. ال شىعىس تۇركىستاننان كەتۋگە ءماجبۇر بولعان قازاقتاردىڭ تۇركياعا قونىس اۋدارعانىنا 70 جىلدان استى.

قيىن-قىستاۋ كەزدەردى باستان كەشە ءجۇرىپ تاعدىردىڭ سان قيلى اۋىرتپالىعىنا مويىماي التايدان انادولىعا دەيىنگى ازاپتى جول، قارالى كوشتە قانقۇيلى تاعدىر كەشىپ، بوزبالا بوپ اتتانىپ، تاۋەلسىزدىك العان تۋعان ەلىنە اقساقال بوپ ورالعان ۇلتىمىزدىڭ ارداقتى ازاماتى حاليفا التاي مەن قاليبەك حاكىم باس كەيىپكەردىڭ بىرىنە اينالعان بۇل قويىلىم قيامەت قايىم كۇندەردى، زۇلمات جىلداردى وتكەرسە دە، قازاق حالقىنىڭ ادامدىقتان اينىماي، تەكتىلىگىن جوعالپاعانى ءدىنى مەن ءدىلىن، ءداستۇرى مەن سالت ساناسىن بەرىك ۇستانعانىن ءسوز ەتەدى.

سپەكتاكلدىڭ پەساسى حاليفا التايدىڭ «التايدان اۋعان ەل» جانە حاسەن ورالتايدىڭ «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» كىتاپتارىنىڭ نەگىزىندە جازىلعان.

تۇرىك جازۋشىسى يسمايل شىڭعىس: «تۇرىك قازاقتارىنىڭ كەرۋەنى كوشكەندە ولاردىڭ سانى 20 مىڭ بولدى. ونىڭ 2 مىڭى عانا تۇركياعا جەتكەن. بۇل ۇلكەن تراگەديا»، - دەپ باعا بەرگەن كوش تاريحى بۇعان دەيىن تەاتر مەن كينو كەڭىستىگىندە قوزعالماعانى وكىنىشتى. بۇل تاريحىمىزعا ۇڭىلمەۋمەن پارا-پار.

1950-1960 جىلدارى تۇركيانىڭ باسمينيسترلىك قىزمەتىن اتقارعان، بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى ادنان مەندەرەستىڭ قازاق حالقىنا جاساعان جاقسىلىعى مەن انادولى جەرىنىڭ الەمدەگى بارلىق تۇرىكتەردىڭ پاناسى بولعانى دا قويىلىمدا كورىنىس تاپقان.

جيىرماسىنشى عاسىر ورتاسىنداعى قىتايداعى قازاقتاردىڭ جەر-سۋىن تاستاپ، بەلگىسىز باعىتقا ۇدەرە كوشۋى قولدان جاسالعان ساياساتتىڭ ىقپالىمەن ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنە سىيماي تاۋ اسىپ، اۋا كوشكەن ەلدىڭ باسىنداعى تاريحي تراگەديانى باياندايدى.

تەاترداعى پەرفورمانستىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جاقسى يگەرگەن رەجيسسەر كورەرمەندى وزىنە ەلىتۋدىڭ، ونىڭ ويى مەن ساناسىن، سەزىمدەرىن باۋراپ الۋدىڭ بارلىق تاسىلدەرىن وڭتايىمەن قولدانعان. جاس ۇرپاق وكىلدەرىن وتانشىلدىققا تاربيەلەۋدە، پاتريوتتىق رۋحتا باۋلۋدا جانە تۋعان جەردىڭ قادىرىن تەرەڭ تۇسىنۋگە ۇندەۋدە تاكلاماكان شولىندە، گيمالاي تاۋىندا ارپالىسپەن وتكەن ءومىر وتكەلدەرىندە ۇلتتىق بولمىسىنان اجىراماعان اتا-بابامىزدىڭ قاندى تاريحىن كوركەمدىك شىندىق ارقىلى كورەرمەن جۇرەگىنە جول تابار سپەكتاكلدىڭ قويۋشى رەجيسسەرى – ەلىمىزدەگى ۇزدىك رەجيسسەرلەردىڭ ءبىرى، فارحات مولداعالي. ساحنالىق نۇسقاسىن جاساعان – ميراس ءابىل.

سپەكتاكلدە ازاپ پەن ارپالىسقا تولى اتموسفەرا بار، سىنا جازداپ سىنباعان رۋحتى، اۋىسا جازداپ ورنىندا قالعان اقىل مەن ەستىڭ كۇشىن كورەسىڭ. مۇندا باستى كەيىپكەر جوق، كەرىسىنشە اۋىر تاعدىر ارقالاپ، قاتال زاماننىڭ قايعىلى قامىتىن ارقالاعان حالىقتىڭ ءبۇتىن كەسكىنى بار. قويىلىمنان كەيىن قانشاما اۋىر وي ارقالاپ شىعاسىڭ. وتە ادەمى كومپوزيتسيالىق تۇتاستىققا قول جەتكىزگەن رەجيسسەر سپەكتاكلدىڭ بۇكىل وقيعاسىن اكتەرلەر ارقىلى جۇرگىزگەن. ازات باسى بۇعاۋعا باعىنباي، بوستاندىق ءۇشىن شىبىن جانىن قۇربان ەتىپ، تىزەرلەپ وتكەنشە تىك تۇرىپ ءولۋدى ارتىق كورگەن جانى ءسىرى حالىق­تىڭ ۇلى ەرلىگى شىن مانىندە بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن تاعىلىم بولار تاريحتىڭ قاسىرەتتى دە قاتپارلى پاراقتارىنىڭ ءبىر پاراسى. بۇل سپەكتالدىڭ باس كەيىپكەرى – كوش. بۇل جاي كوش ەمەس، قىسىمعا، زورلىققا، ادىلەتسىزدىككە شىداماي التاي اسقان كوش. قارالى كوش، ۇركىن كوش، سالقار كوش...

رەجيسسەر فارحاد مولداعالي كوشتىڭ كوركەمدىك قۇرىلىمىن بەيمالىم بومستاندىققا قاراي  بەت تۇزەگەن ۇزىن كوشتىڭ تىم ۇزاق ساپارى اكتەرلەردىڭ تىزبەكتەي جالعاسقان جۇرىسىنە قۇرعان. تاريحىمىزداعى ءدال وسى ازاپتى دا ازالى كوش تاعدىرى قازاق دراماتۋرگياسىندا دا بىرنەشە رەت سومدالعان.

بۇل جاي كوش ەمەس، سوناۋ عاسىرلار بويى ەركىندىكتى اڭساعان، سول ەركىن­­دىك­كە تالپىنعان جۇرتتىڭ كوشى. ەركىندىككە ۇمتىلعان كوش. نامىسىن اجالىنان ارتىق تۇتقان كوش. جيىرماسىنشى عاسىر ورتاسىنداعى قىتايداعى قازاقتاردىڭ جەر-سۋىن تاستاپ، بەلگىسىز باعىتقا ۇدەرە كوشۋى. حالقىمىزدىڭ وسىنشالىقتى تارىداي شاشىراپ كەتۋىنىڭ وزىنىدىك سىرى مەن سەبەبى - اق باس تاريحىمىزدىڭ ەنشىسىندە.

شىعارما قولدان جاسالعان ساياساتتىڭ ىقپالىمەن ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنە سىيماي تاۋ اسىپ، اۋا كوشكەن ەلدىڭ باسىنداعى تاريحي تراگەديانى باياندايدى. شىنىنا كەلگەندە التاي باياعىدان قازاقتىڭ جەرى بولعان، كەيىن  سوۆەت جاعى مەن قىتاي جاعى ويىنا كەلگەنىن قىلىپ، قىسىمشىلىققا دۋشار بولادى، دەرەككە قاراعاندا، 1940 جىلدارى قىتايدا قۋعىن-سۇرگىن باستالىپ، دۇربەلەڭ بولعاندا كوش ۇشكە ءبولىنىپ اۋادى.

سپەكتاكلدىڭ قىتايلاردىڭ ەكىقابات ايەلدىڭ قارنىن جارىپ، بەس جاسار بالانى ات قۇيرىعىنا بايلاپ ولتىرگەن سۇمدىقتارىن بايانداۋدان باستالۋى اۋىر تاعدىر ارقالاپ، قاتال زاماننىڭ قايعىلى قامىتىن ارقالاعان حالىقتىڭ ءبۇتىن كەسكىنىن كوز الدىڭا اكەلەدى. تۇتاسىمەن قارا ماتامەن كومكەرىلگەن ساحنادا ارتىق زات جوق، رەجيسسەر مەن سۋرەتشى حالىق تراگەدياسىن بوس كەڭىستىكتە كورسەتۋدى ماقسات ەتكەن. ستسەنوگرافيالىق بۇل ءادىس اكتەرلىك قيمىل-قوزعالىستارمەن بايلانىسىپ كەتكەن. حوردىڭ ا.كەنجەبەكوۆانىڭ «تۇيەلەر» ءانىن ورىنداۋى دا ءاربىر قازاقتىڭ ساناسىن جانشىپ، نامىسىن تاپتاعان كۇردەلى ۋاقىتتىڭ اتموسفەراسىن قويۋلاتقان. التايدان باستالىپ، مونعول جەرىنەن ءوتىپ، تيبەتتەگى سوعىستان زارداپ شەگىپ، گانسۋ ولكەسىنە كەلگەن بوسقىنداردى كاشمير حانىنىڭ گيمالايدىڭ اسا قاۋىپتى اسۋى زۇلجيلامەن جۇرگىزۋىنە، ودان تاكلاماكان شولىندە ءبىر تامشى سۋعا زار بولعان قارالى كوشتىڭ اقىرى تۇركيا جەرىندە سايابىر تاپقانىنا دەيىنگى ءجۇرىپ وتكەن جولىنىڭ ءىزىن بەرۋدە رەجيسسەر شارتتى بەينەلەۋ ءتاسىلىن قولدانعان. جالپى ف.مولداعالي كۇرەس ساپارىنا شىققان توپتىڭ تاعدىرىنا تاريحي ماڭىزدىلىق بەرگەن. كسرو جانە قازاقستان حالىق ءارتيسى شولپان جانداربەكوۆانىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان XXVIII رەسپۋبليكالىق تەاترلار فەستيۆالىندە «ۇزدىك سپەكتاكل» نوميناتسياسىنا يە بولعان «التايدان اۋعان ەل» قويىلىمىن ادام جانىن سەلت ەتكىزەر اۋىر ويىمەن، قازاق ءجۇرىپ وتكەن تاريحي جولدىڭ سونشالىقتى قيىن دا كۇردەلى بولعاندىعىن كەلەشەك ۇرپاققا ايقارا اشىپ كورسەتۋمەن قۇندى

قويىلىم لەيتموتيۆىنە الماحان كەنجەبەكوۆانىڭ م.ماقاتاەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان «تۇيەلەر» ءانى مەن ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ تۋعان جەرگە ساعىنىشقا تولى «كۇنەس-اي» ءانى الىندى. وسى مۋزىكا وقيعالار جەلىسىمەن قابىسىپ، ساي-سۇيەكتى سىرقىراتادى. سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن سپەكتاكلدى جەتەلەۋشى مۋزىكا مەن ستسەنوگرافيانىڭ، جارىق قويۋ­دىڭ دا قاتپارلارىنا تەرەڭ بويلاپ، ءجىتى زەردەلەنگەنى بايقالا­دى. بۇل – ءسوزسىز قويىلىمنىڭ ۇلكەن جەتىستىگى. التاي اسىپ، تۇزدى ءشول تاكلاماكان مەن گيمالايدان ءارى ءوتىپ، ءۇندىستان مەن پاكىستانعا جەتىپ، تۇركياعا تابان تىرەپ توقتايتىن باس-اياعى 6 مىڭ شاقىرىمعا سوزىلعان ادامزات تاريحىنداعى ەڭ الىس كوشتىڭ اۋقىمىن ساحنادا جەتكىزۋ وڭاي ەمەس. ال سول ازاپتى جولداعى تاۋقىمەت تارتقان تاعدىرلاردىڭ قاسىرەتتى جاعدايىن جەتكىزۋ، سون­داي-اق رەجيسسەر مەن دراماتۋرگيا نەگىزىن تۇزۋشىلەرگە دە از جا­ۋاپكەرشىلىك جۇكتەمەيدى.

2024 جىلعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اباي اتىنداعى ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعىن بەرۋ جونىندەگى كوميسسياسى اتالعان سىيلىقتى الۋ ءۇشىن الدىن الا ىرىكتەۋدەن وتكەن جانە كونكۋرستىڭ كەلەسى كەزەڭىنە جىبەرىلگەن شىعارمالار ءتىزىمىن ۇسىندى. ونەر سالاسى بويىنشا اۆتورلىق ۇجىم (مولداعالي فارحات، ءابىل ميراس، جاقىپبەكوۆ ولجاس، قىستىقباي قۋاندىق، نۇرىمبەت ەرجان) -  «التايدان اۋعان ەل» سپەكتاكلى قاتىسىپ جاتىر ەكەن. ءوز تاراپىمىزدان وسىنداي كەڭ كولەمدى كۇردەلى ونەر تۋىندىسىن قانداي باعاعا بولسا دا لايىق دەپ تانيمىز.

Abai.kz