ترياتلون دەگەن سپورت ءتۇرى بار: اتى ايتىپ تۇرعانداي، ءۇش سايىستان تۇرادى – سۋدا ءجۇزىپ جارىسۋ، ودان شىعا سالا بەزەكتەپ بەلەسەبەت تەبۋ، سوسىن «شايتاناربادان» تۇسە ساپ، جۇگىرۋ. ءۇش سايىستىڭ ناتيجەلەرى بولەك-بولەك تىركەلەدى دە، ۇشەۋىنىڭ قورىتىندى ەسەبى بويىنشا جەڭىمپازدار مەن جۇلدەگەرلەر انىقتالادى. 

وسى ترياتلونشىلار بۇگىن، ياعني 30 شىلدە كۇنى جارىستى باستاپ كەتۋى كەرەك ەدى، بىراق سايىس ەرتەڭگە قالدىرىلدى. نەگە؟ جۇگىرەتىن جەر جەتەدى، «ۆەليكپەن» جەلدەي ەسەتىن جولدار دا دايىن. سويتسەك، پروبلەما... سۋدا ەكەن. سۋدا ءجۇزۋ جارىسى پاريج قالاسىن قاق ورتادان جارىپ وتەتىن سەنا وزەنىندە وتۋگە ءتيىس-ءتىن. ال ءدال قازىرگى سەنا – تازا ەمەس. تۇسۋگە بولمايدى. دەنساۋلىققا اسا زياندى. سۋدىڭ تازالىعىن ونىڭ قۇرامىنداعى (مەديتسينادا «كيشەچنىە پالوچكي»، ياعني «ىشەك تاياقشالارى» دەپ اتالاتىن) باكتەريالاردىڭ مولشەرىمەن انىقتايدى. بۇگىن تاڭعى تورتتە تەكسەرىپ كورگەن ەكەن، رۇقسات ەتىلگەن نورمادان الدەقايدا اسىپ تۇر دەسەدى.

سوندا نە، فرانتسۋزدار وليمپيادا وتكىزەردە وزەندەرىنىڭ وتە لاس ەكەنىن بىلمەگەن بە؟ حالىقارالىق وليمپيالىق كوميتەت تەكسەرمەگەن بە؟

ارينە، بىلگەن. حوك تا تەكسەرگەن. وتكەندە، مامىر ايىندا، پاريج مەرى مادام انن يدالگونىڭ ءوزى سەناعا ءبىر سۇڭگىپ شىققان. ويتكەنى زەرتتەۋ ناتيجەسىندە سۋداعى زياندى باكتەريا مولشەرى نورمادان تومەن ەكەنى ءمالىم بولعان. سودان ءۇستى-باسى سۋ-سۋ بوپ تۇرىپ ا.يدالگو حانىم: «مىنە، كورىڭىزدەر، سەنىڭىزدەر، سەناعا ءوزىم دە ءتۇسىپ شىقتىم، وزەن تازا، قاۋىپسىز!» – دەپ قۋانا مالىمدەگەن ەدى.

ەكى اي ىشىندە نە وزگەردى؟

الدىمەن وسىدان 101 جىل بۇرىن-اق، ياعني سوناۋ 1923 جىلدان باستاپ سەنا وزەنىنە تۇسۋگە، شومىلۋعا رەسمي تۇردە تىيىم سالىنعانىن ايتۋعا ءتيىسپىز. سەبەپ – وزەن سۋىنىڭ وتە لاستىعى. قالاداعى كاناليزاتسيا، جەراستى سۋلارى قۋىس-قۋىستى ارالاپ، ءيىس-قوڭىس، قوقسىق-قوبىردىڭ ءبارىن وزىمەن ىلەستىرە سەناعا كەپ قۇيادى ەكەن. قازىر بۇل وزەندە بالىق تۇقىمى اتىمەن جوق. سۋىن بۇرالقى يتتەر دە ىشپەيدى دەسەدى. راس، وزەن سۋىن تازالاۋعا قانشاما تالپىنىستار جاسالدى، بىراق ەشبىرى جاعدايدى تۇبەگەيلى جاقسارتا قويمادى. ءپاريجدىڭ قازىرگى مەرى انن يدالگونىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ ءبىر تاراۋى تىكەلەي وسى ماسەلەگە ارنالعان ەكەن. ۇكىمەتتەن 1,4 ميلليارد ەۋرو ءبولدىرىپ، كاناليزاتسيا مەن جەراستى سۋلارىن وزەنگە جەتكىزبەي بۇرىپ اكەتىپ بولەك جينايتىن ارنايى رەزەرۆۋار دا سالدىرىپتى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە وزەن سۋى ۋاقىتشا بولسىن ءسال تازارىپ قالاتىن بولسا كەرەك. بىراق ءسال جاۋىن جاۋسا-اق سەلدەي جۇيتكىپ سەناعا اعاتىن لاس كوشە سۋى وزەندى قايتادان ءباز-باياعى قالپىنا ءبىر-اق تۇسىرەدى.

وليمپيادا اشىلعان كۇنى پاريجدە ۇزدىكسىز جاڭبىر جاۋىپ تۇرعانىن كوردىك. اۋەلدە ەداۋىر تازارىپ قالعانداي بولعان سەنا سودان قايتا لاستانسا كەرەك، سۋداعى باكتەريا مولشەرى ادام تۇسە قوياتىنداي بولماي تۇر دەيدى.

سوندا ترياتلون جارىستارىن ءبىر كۇن كەيىنگە اۋىستىرعاندا نە وزگەرەدى؟ 24 ساعات ىشىندە وزەن سۋى وزگەرىپ كەتە مە؟

اۋا رايىن بولجاۋشىلاردىڭ بۇگىن جانە ەرتەڭ پاريجدە كۇن ىستىق بولاتىنىن ايتۋى (30 گرادۋستان اسادى ەكەن) ۇيىمداستىرۋشىلاردى ۇمىتتەندىرىپ وتىر. ويتكەنى ىستىق اۋا مەن كۇن ساۋلەسى ەنەرگياسىنىڭ اسەرىنەن سۋداعى باكتەريالار مەن بالدىرلاردا حيميالىق رەاكتسيا جۇرەدى دە، فوتوفوسفورلانۋ، ياعني فوتوسينتەز ۇدەرىسى ناتيجەسىندە سۋدا وتتەگىنىڭ مولشەرى كۇرت ارتىپ، الگى «ىشەك تاياقشاسى» دەگەن نەمە السىرەپ، ازايا باستايدى.

جارايدى، سولاي-اق بولسىن. بىراق سپورتشىلار رەسمي جارىستى باستاماس بۇرىن الدىمەن وزەندە ءبىراز جاتتىعۋ جاساپ الۋى قاجەت ەمەس پە؟

«دۇرىستاپ تەكسەرىپ الىنباعان جەردە ماڭىزدى جارىس ۇيىمداستىرۋعا بولمايدى. بالكىم، سۋ سۋىقتاۋ شىعار، اعىس كۇشى قانشالىقتى ەكەن، سپورتشىعا كەدەرگى بولار كەدىر-بۇدىرى، اناۋ-مىناۋى جوق پا – سپورتشىلار ءبارىن تەكسەرىپ، كەمىندە ەكى رەت جاتتىعۋ جاساپ، بوي ۇيرەتىپ الۋى كەرەك قوي. وزەننىڭ لاس ەكەنى ءوز الدىنا. بىراق ۇيىمداستىرۋشىلار قايتكەندە دە جارىستى سەنادا وتكىزەدى، باسقا امالدارى جوق. بىراق بۇل – قاتىسۋشىلاردى مازاق ەتۋ سەكىلدى نارسە» دەپتى كەزىندە اشىق سۋ بەتىندە جۇزۋدەن وليمپيادا چەمپيونى بولعان يتاليان سپورتشىسى گرەگوريو پالترينەري.

«مازاققا ۇشىراعاندار» وسى ترياتلونشىلار بولعالى تۇر. تەك اشىق سۋدا ءجۇزىپ جارىساتىندار ءۇشىن ءپاريجدىڭ قيىر شەتىندەگى «فور-سيۋر-ماري» ستاديونى توڭىرەگىندە ۇلكەن قوسالقى ءجۇزۋ باسسەينى بار. ەسكەك ەسۋ سايىستارى سول جەردە ءوتىپ جاتىر. بىراق سۋدان شىعا سالىسىمەن بىردەن ۆەلوجارىسقا، سوسىن 10 شاقىرىمعا جۇگىرۋگە كىرىسىپ كەتۋگە ءتيىس ترياتلونشىلار ءۇشىن، وكىنىشكە قاراي، سەنادان باسقا لايىقتى لوكاتسيا جوق.

كۇن ىسىپ، باكتەريانىڭ ازايۋىنا ءۇمىت ارتپاي قايتسىن ەندى...

* * *

ال سەرفينگ سپورتىنان سىنعا تۇسەتىندەر سەنانى «مەنسىنبەيدى». ولار پاريجگە ءتىپتى كەلگەن دە جوق. ويتكەنى سەرفينگ جارىسى فرانتسيا استاناسىنان 16 مىڭ (!) شاقىرىم جەردە – تايتي ارالىندا ءوتىپ جاتىر (فرانتسۋز تەرريتورياسى سانالادى). كولكىگەن كوك سۋدىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان تايتيگە ەڭ جاقىن قارا جەر – اۆستراليا قۇرلىعى. فرانتسيا مەن تايتي ۋاقىتىندا 12 ساعات ايىرما بار!

سۋرەت ۆيكيپەديادان الىندى

پاريجدەگى سپورتشىلار ۇلكەن وليمپيالىق اۋىلدا جىپىرلاپ، تىعىز ورنالاسقان بولسا، سەرفينگشىلەر تەڭىز ورتاسىنداعى ارنايى اپپاق كەمەدە جاتىپ-تۇرادى. دۇنيەنىڭ راحاتى سولاردا!

ساكەن سىبانباي

Abai.kz