(پالساپالىق-ەسسە)

ادامداعى سەنىمنىڭ ەڭ جوعارعىسى جالعىز جاراتۋشى يەگە ارنالعان سەنىم ياكي يماني سەنىم.

بىراق، ادامزات باياعىدان بەرى وزدەرى ات قويىپ العان كوپتەگەن قۇدايلارىنا ءالى سەنۋمەن كەلەدى. ءتىپتى، پەرعاۋىن ءوزىن قۇدايمىن دەپ جاريالادى، ادامداردى ءولتىرىپ، تىرىلتە الامىن  دەپ، ەكى تۇتقىننىڭ ءبىرىن ولتىرۋگە بۇيرىق بەرىپ، ءبىرىن بوساتىپ جىبەرەدى. سوندا، وعان كەلگەن پايعامبار «شىعىستان شىعاتىن كۇندى باتىستان شىعارا الاسىڭ با؟» دەگەندە، ول ءۇنسىز قالدى.

ءدال سونداي، جاراتۋشى يەنىڭ حاق ءدىنىن اكەلگەن يسانى جانە ونىڭ اناسى ماريامدى قۇداي دەپ سانايتىندارعا دا، بالشىق پەن تاستان جاساپ العان قۇدايلارىنا مال سويىپ قۇربان بەرىپ، ولاردان يگىلىك سۇرايتىن مەككە تۇرعىندارىنا دا  «وسى قۇداي دەپ اتاعاندارىڭ كوكتەر مەن جەردى جاراتا الا ما؟» دەگەندە ەشبىرى جاۋاپ بەرە المايدى. ادامزاتقا قۇران ارقىلى كەلگەن اقىرعى حاق ءدىن وسىنىڭ ءبارىن كەرەمەت دالەلدەرمەن قانشا ايتسا دا، قازىرگى ادامدار دا قانشاما دىنگە ياكي ءوز-ءوزىنىڭ قۇدايىنا تابىناتىن قىرسىقتىعىن قويار ەمەس.

باياعىدان كەلە جاتقان «نەگە بۇلاي؟» دەگەن جاۋاپقا قۇراننىڭ ءوزى دە قانشاما كەمەل جاۋاپتار بەرگەن: ءوزىنىڭ جاقسى كورگەنىن قۇداي سانايتىن ەگويستىك، ءوزىمنىڭ جەكە قۇدايىم بار دەيتىن توپتىق قۇرعاق نامىس جانە ءوزىنىڭ تار كوزقاراسىنان وزگەنى ۇققىسى كەلمەيتىن ويلامسىزدىق... وسىنىڭ ءبارى جالعىز جاراتۋشى يەنىڭ بار ەكەنىن تابيعي تۇيسىكپەن سەزە تۇرا، ونى سانالى تۇردە ۇعا المايدى، ۇققىسى كەلمەيدى.

ويتكەنى، جالعىز جاراتۋشى يەنى تانۋ دەگەنىمىز، وعان تازا كوڭىلمەن مويىنسۇنىپ، ءىلىم ارقىلى عانا جەتەتىن جالعىز جول. جالعىز جاراتۋشىنى «بار» دەپ، ايتقاندار «ا» قارپىن عانا بىلەتىن ساۋاتسىز ادام، ال «جوق» دەيتىندەر، ءتىپتى، ءوزىنىڭ ادامدىق قابىلەتىنىڭ قايدان كەلگەنىن بىلمەيتىن ويلامسىز ماقۇلىق دەگەن ءسوز. بىلايشا ايتقاندا ادامدار ءبىر قۇدايدى تانىماعاندىقتان، تانىعىسى كەلمەگەندىكتەن ءوزىنىڭ تار ساناسىنا جاقىن، كوزىنە كورىنەتىن كوپ قۇدايشىلدىقتى ۇستانۋعا ۇشىرايدى.

سوندىقتان، سانالى ادام ءبىر قۇدايدىڭ قۇران ارقىلى حابارلانعان مىنانداي نەگىزگى سيپاتارىن ۇيرەنۋى شارت. مۇنى اللا تاعالانى تانۋدىڭ الىپپەسى دەۋگە بولادى. قۇانداعى اللا تاعالانىڭ بولمىس سيپاتى التاۋ:

بار، بۇكىل بارلىق سونى بىلىرەدى; بار بولۋىنىڭ باستاۋى جوق اۋەلگى; بار بولۋىنىڭ اقىرى جوق ماڭگى; سەرىك، سىڭار، قوساعى، ۇرپاعى جوق جالعىز-دارا،; ءپىشىن، بەينەگە سىيمايتىن ۇقساسسىز; ەشتەڭەگە تاۋەلسىز مۇڭسىز، ءمىنسىز مۇقتاجسىز;

اقىل-ەسى تولىق، دۇرىس ويلاي الاتىن كىم بولسا دا، بۇل اتالعان سيپاتتاردىڭ ەشبىرى اينالا دۇنيە مەن شەكسىز الەمدەگى ۇلكەن-كىشى جاراتىلعان بولمىستارعا ساي كەلمەيتىنىن تۇسىنە الادى. تۇسىنە المايتىندار بولسا، مەن ءبارىن بىلەم دەيتىن، ماتەريانى ياكي كوكتەر دەپ اتالعان شەكسىز عارىشتى، اي مەن كۇندى تاعى باسقانىڭ قۇداي سانايتىن اتەيستەر مەن سوعان ۇقساس سەنىمدەگىلەر.

قۇراندا حابارلانعان اللا تاعالانىڭ قارەكەت سيپاتى سەگىز:  جاندى بىراق  جاراتىلعانداردىڭ جانىنا ۇقساستىعى جوق; ءىلىم يەسى بۇكىل شاقتى، بار تاراپتى قامتىعان تەڭدەسسىز ىلىمگە يە;  سويلەۋشى جاراتىلىستاعىداي ءسوز، دىبىس، قالام، تىلگە قىتىسسىز ءسوز يەسى;  كورۋشى الىس-جاقىن، ۇلكەن-كىشى، جارىق-قاراڭعىعا تاۋەلسىز ءبارىن ءبىر ساتتە كورەتىن; ەستۋشى، ۇزاق-جاقىن، ايقىن-كومەس، ءالسىز-قۋاتتى ءبارىن ءبىر ساتتە ەستۋشى; جاراتۋشى مۇلدە جوقتان بار ەتۋشى; قالايتىن-تىلەيتىن الەمدى جاراتۋدى، ادامدى جاراتۋدى باسقا بۇكىل جاندى-جانسىز قۇبىلىستىڭ ءبارىن جاراتۋدى قالايتىن تەڭدەسسىز; قۇدىرەت-كۇشتىڭ يەسى شەكسىز الەمدى باسقارىپ-باقىلاۋشى، ءسال قاتەلىك جىبەرمەيتىن مۇلتىكسىز يگەرۋشى، ادامداردىڭ ءىس-ارەكەتىن، جاندى-جانسىز الاپات كۇشتەردىڭ ءبارىن باعىتتاۋشى;

مىنە، وسى اتالعان ون ءتورت سيپاتتىڭ ءار ءبىرى  مىنا جاراتىلعان شەكسىز دۇنيەدەگى سانسىز قۇبىلىس رەتىندە كورەۋ-كومەس كورىنىس بەرەدى. ونى قۇراندا اللانىڭ «كوركەم ەسىمدەرى» دەپ اتايدى، قۇراندا 99 ەسىم اتالادى.  جالپى يسلامدا 1001 ەسىمدى ادامزاتتىڭ  اسقان دانالارى عانا ءوزىنىڭ شەكتەۋلى اقىلىمەن تۇسىنە، ۇعا الادى، راسىندا، ونىڭ شەگى جوق دەلىنگەن.

ادامزات وسى كورىنىستەردى عىلىم رەتىندە قولدانىپ مىناۋ دۇنيەنى تانىيدى. ءتۇپسىز عارىشتى تەلەسكوپپەن باقىلاپ، وتە نازىك زاتتى ەلەكتروندىق ميكروسكوپپەن كورە الادى. وسىلاي اينالانى زەرتتەۋ ارقىلى ابسوليۋت اقيقاتتى اشادى. قازىر ادامزات ءپان عىلىمى ارقىلى ۇيرەنىپ، قاسيەتتەرىن يگەرىپ، يگىلىككە قولدانىپ جاتقان عىلىمنىڭ باستاۋ-كوزى وسى ەسىم-كورىنىستەرى. مۇنى يسلامدا اللاتانۋ ءىلىمى ياكي ماعريفاتۋللاعا جەتۋدىڭ العاشقى قادامى دەپ بىلەدى.  بۇل ابسوليۋت اقيقاتقا جەتۋدىڭ باستاماسى. ياعني، قازىرگى يگەرگەن عىلىمدار سالاسى، دەگەن ءسوز.

وسى العاشقى عىلىمي تانىمدى، يماني-سەنىمگە كەلمەگەن ادامدار بىردەن-ءبىر اقيقات دەپ، ويلايدى. ءسويتىپ، اللاتانۋ ءىلىمىنىڭ كەلەسى ساتىسى تىلسىم اقيقاتتى بىلە الماي تۇيىققا تىرەلەدى.

ال، اللاتانۋ ءىلىمىنىڭ تىلسىم اقيقاتى دەگەنىمىز ناعىز اقيقاتتىڭ ءوزى. قۇراندا اتالعان: «ۋاحي جانە ايان حابارلار»، «پەرىشتەلەر دۇنيەسى»، «جىن قاۋىمى»، «شايتاندار الەمى»، «بۇرىنعى قاۋىمداردىڭ باسىنان كەشكەن عاجاپ وقيعالار مەن ولاردىڭ جەر بەتىنەن جويىلۋى»، ولاردى جويعان جۇرەكتى جاراتىن عالامات داۋىس، اسپاننان جاۋعان جازالاۋ تاستارى»،  «تەڭىزدىڭ ادامدارعا جول اشىپ جارىلۋى»، «تاستان جارالىپ جاندى تۇيەنىڭ شىعۋى»،  «ءابابيل قۇستارىنىڭ قاعبانى جاۋلاۋشىلارعا تاس جاۋدىرۋى»، «اقىرعى پايعامباردىڭ كوككە ساپارى»، «قيامەت-قايىم وقيعاسى»، «ادامزاتتىڭ تۇگەل قايتا ءتىرىلۋى»، «ماحشار الاڭىنا جينالىپ، جالعىز جاراتۋشىنىڭ الدىندا سۇراققا تارتىلۋى»، ەڭ سوڭىندا دۇنەگە كەلگەن بۇكىل ادامزاتتىڭ ماڭگىلىك دۇنيە «جاننات» پەن «جاحاننامعا» تۇراقتاۋى...

ايتسە دە، يماني-سەنىمگە كەلمەگەن، ءبىر اللانى تانىماعان ءوزىن-ءوزى اسقان عالىم سانايتىندار، ابسوليۋت اقيقاتتى يگەرىپ تانىسا دا ونىڭ ءتۇپ يەسىن تۇسىنبەيدى. ءسويتىپ، تىلسىم اقيقاتى ۇقپاعاندىقتان شەكسىز الەمنىڭ قالاي پايدا بولعانىنا ساناسى جەتپەي ءالى باسىن قاتىرۋدا، باسقا دۇنيەدەن تىرشىلىك ىزدەپ قاڭعىرۋدا.

ونىمەن قويماي، سونشا كەمەل جاراتىلعان ءوزىنىڭ عاجايىپ دەنە-مۇشەسى مەن تريلليون گەگابايتتىق مي-كومپيۋتەرىن وزىنەن-ءوزى ەۆوليۋتسيامەن پايدا بولدى، دەپ الجاسۋدا.  ودان دا سوراقىسى، ادامزات ياكي باسقا كەمەل ءپىشىندى جاندى جاراتىلىس، باياعى ميلليارد جىل بۇرىن، تەڭىزدىڭ ءبىر بۇرىشىندا  قاراپتان-قاراپ قويمالجىڭ زاتتار جينالىپ الگىنى نايزاعاي سوعىپ ءوزارا ارەكەتتەسۋدەن وقىستان پايدا بولدى، دەۋمەن كەلەدى. جاراتۋشىنى يەنى جوققا شىعارۋدىڭ «عىلىمي» ءتۇرى وسىنداي كۇلكىلى.

مىنە، جالپى وسى تانىم بويىنشا ادامزات قاۋىمىنىڭ سەنىم دارەجەسىن ياكي يماني-سەنىمىن انىقتاۋعا بولادى:

ەڭ جوعارعى سەنىمگە يە ادامدار بۇكىل پايعامبارلار; ەكىنشى قاتاردا پايعامبارلارعا سەنگەن، ەرگەن ولاردىڭ ادال دوستارى; ءۇشىنشى قاتاردا پايعامبارلار اكەلگەن ءدىن مەن اقىرعى پايعامبار قۇران ارقىلى جەتكىزگەن حاق ءدىندى كەيىنگىلەرگە ۇيرەتۋشى يسلامنىڭ جانكەشتى عالىمدارى; ءتورتىنشى ورىندا وسى حاق ءدىننىڭ بۇكىل بۇيرىقتارىن جان-تانىمەن بەرىلە ورىنداۋشى تاقۋا مۇسىلماندار; بەسىنشى ورىندا حاق ءدىننىڭ التى سەنىمى مەن بەس پارىزىن ورىندايتىن قاراپايىم مۇسىلماندار; التىنشى ورىندا يماني قاعيدالاردى شالا-شارپى بىلەتىن ءارى ءجۇردىم-باردىم ورىندايتىن ءالسىز مۇسىلمان قاۋىمى; جەتىنشى ورىندا يسلامنىڭ قاعيدالارىنان ەشتەڭە بىلمەيتىن، «ءيا، قۇداي بار عوي، پايعامبار جارىقتىق جاقسى عوي» دەگەن ەڭ تومەنگى تۇسىنىكتەگى ءوزىن «مۇسىلمانمىن» دەپ اتايتىن يسلامعا تىكە قارسى كەلمەيتىن توبىر-كوپشىلىك.

ەندى، سەگىزىنشى ورىندا قانداي ادامدار تۇرادى دەسەك، يسلامعا قارسى، حاق ءدىندى قابىلداماي وعان دۇشپاندىق جاسايتىن، پايعامباردى جاماندايتىن توپتار;  حاق ءدىننىڭ بۇزىلعان تارماقتارىن ۇستاناتىن قاۋىمدار; حاق ءدىندى ءوزىنىڭ كوزقاراسىمەن بۇرمالاپ ۇستاناتىن كوپتەگەن اعىم-توپتار; بۇل دۇنيەلىك پايدانى ماقسات ەتكەن ءارتۇرلى سەكتالاردا جۇرگەندەر; ۇلتشىلدىق كوزقاراسىن دىنمەن بايلانىستىراتىن توپتار; اقىرەت دۇنيەسىن مۇلدە جوققا شىعاراتىن، جاراتۋشىنى يەنى تانىمايتىن اتەيست-ماتەرياليستەر توبى;  ەڭ سوڭىندا ءوزىنىڭ شولاق دۇنيەتانىمى مەن تار كوزقاراسىنان شىعا الماعان ساناسى تومەن توپتار.

مۇندا اتالعانداردى ساۋ اقىلمەن زەيىن قويىپ ۇعاتىن ادام، ءوزىنىڭ قانداي سەنىمدە ەكەنىن بىلە الاتىنداي «سەنىم-كەستەسى» دەيمىز. بۇل كادىمگى حيميالىق كەستەگە ۇقسايدى، ەشكىم بۇدان تىس قالا المايدى.

مىنە، ەندى اناۋ تاقىرىپتا قويىلعان «كوسەمدىك دەرت» دەگەن ءسوزدىڭ ءمانىسىن وسى سەنىم ساتىلارى ارقىلى ناقتى تۇسىنە الامىز.

«كوسەمدىك دەرت» دەگەنىمىز، «مەنىڭ اشقان عىلىمي جاڭالىعىم، مەنىڭ دانا باستاۋىم، مەنىڭ بولاشاققا دەگەن سارا جولىم، ءبىزدىڭ پارتيامىزدىڭ دانا ساياساتى، مەنىكى عانا دۇرىس، مەن ايتتىم بولدى...» دەيتىن جەكە ادامدار مەن توپتاردىڭ  ءوزىمشىل ۇستانىمى.

ياعني، دۇنيەنى، قوعامدى، عىلىمدى، ورتانى، ۇجىمدى، اعايىن-تۋىستى، وتباسىن ءوز تالعامى، ءوزىنىڭ جاقسى كورەتىن جاعدايىمەن عانا ولشەيتىندەر، ءبارىن سول بويىنشا بولسىن دەيتىن توپاس سانانىڭ كورىنىسى. توبىرلىق سانانىڭ رۋحاني دەرتى.

يماني-سەنىمنىڭ ەڭ بيىگىنە جەتكەن پايعامبارلار «كوسەمدىك دەرتتەن» قورعالعان. ولار، جالعىز جاراتۋشى يەنىنىڭ وزىنە كەلگەن بۇيرىعىن جەتكىزۋشى، سونى مۇلتىكسىز ورىنداۋشى، ءوز پىكىرىن سونىمەن باقىلاۋشىلار.

ولارعا ەرگەن ادال دوستارى ياكي ساحابالار دا «كوسەمدىك دەرتتەن» ساۋ بولادى، پايعامبارىنىڭ ايتقانىمەن، جولىمەن عانا جۇرگەندەر.

يسلامنىڭ جانكەشتى عالىمدارى دا «كوسەمدىك دەرتتەن» امان بولۋعا تىرىساتىن ساناسى اسا العىر دانا ادامدار; تاقۋا مۇسىلماندار «كوسەمدىك دەرتتەن» ءوزىن شاريعات بويىنشا شاماسىنشا قورعايدى اراكىدىك «كوسەمدىك دەرتكە» شاراسىز ۇشىرايدى; قاراپايىم مۇسىلماندار اينالا ءومىردىڭ سان-الۋان جاعدايىنان  «كوسەمدىك دەرتتەن» امان قالا المايدى; ال، ءالسىز مۇسىلمان قاۋىمى مەن ءدىنسىز توبىر-كوپشىلىك ۇنەمى بۇل دەرتتىڭ قۇرساۋىندا جۇرەدى.

يماني-سەنىمنىڭ جەتى توبىنا قامتىلعانداردىڭ بەسىنشى ساپقا دەيىنگىلەرى حاق ءدىننىڭ تۋرا جولىمەن جۇرەتىندەر بولعاندىقتان، قيىنشىلىق جولىقسا سابىر ساقتاپ، بايلىق-باقىت باسىنا كەلسە اسپاي-تاسپاي ءومىر سۇرەتىندەر. ويتكەنى، ولار بۇل دۇنيەگى ماشاقاتتارمەن ءوزىنىڭ يمانى سىنالىپ، ماڭگى اقىرەت دۇنيەسىندە جانناتقا تاڭدالۋدا ەكەنىن تۇسىنگەندەر، سودان ءۇمىت ەتكەندەر. راسىندا، بۇل توپتاعىلار قۇراندا جانناتتىقتار دەپ سۇيىنشىلەنەدى.

ال، التىنشى، جەتىنشى توپقا سانالعان ءالسىز مۇسىلمان دەگەندەر، بۇل دۇنيەدە اداسۋشى توپتارعا قاراي اۋىتقۋى، سولارعا ەرىپ كەتۋى وتە ىقتيمال. وندايلار بۇل دۇنيەدەگى ماشاقاتتاردى جەڭە الماي، رۋحاني جەتىلۋدەن كەندە قالاتىنى قۇراندا قاتتى ەسكەرتىلگەن. ءارى وسى توپتاعىلار حاق دىنگە ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعاتىن، سەگىزىنشى توپتاعىلاردىڭ الداۋ-ارباۋىنا وڭاي ۇشىراپ اداسۋشى باعىتقا كەتەتىنى قۇران مەن حاديستەردە مولىنان باياندالعان.

ال، سەگىزىنشى توپ دەپ اتاعان ءارتۇرلى سەنىم-سەكتالارعا كىرىپ العاندار مەن اتەيستەر «كوسەمدىك دەرتتىڭ» ناعىز يەلەرى. ءارى وسى رۋحاني دەرتتى پاندەميا، ەپيدەميا دارەجەسىندە ادامزاتقا جايىپ، قانشاما قاۋىمدى تۋرا جولدان اداستىرىپ، مىنا دۇنيەنىڭ مىڭ-سان شيىرىمەن باسىن اينالدىرعاندار.  بۇل توپتاعىلار الداعى ماڭگى اقىرەت دۇنيەسىندە ءوزىن-ءوزى جاحاننامعا دايىنداۋشىلار ەكەنى قۇران اياتتارىندا قانشاما رەت ەسكەرتىلەدى.

بىراق، قۇراندا ولاردىڭ قۇلاعى بىتەلىپ، كوزى پەردەلەنىپ، كوكىرەگى مورلەنگەن دەيدى. سودان دا، بۇل توپتاعىلاردىڭ اقيقات عىلىمدى يگەرگەن اتەيست-ماتەرياليست وكىلدەرى دۇنيە وزىنەن-ءوزى جارالدى، جاندىلار دا وقىستان، قولايلى جاعدايدان وزدىگىنەن پايدا بولدى، ادام دا سولاردىڭ ساتىلاپ دامۋى مەن كۇرەس-تالاس جولىنداعى ەۆوليۋتسيانىڭ ميللونداعان ۋاقىتتاعى ناتيجەسى، دەيىن جالعان تەورياسى سوڭعى ءۇش-ءتورت عاسىردان بەرى ورتا مەكتەپ وقۋلىقتارىنان ورىن العان، قازىر دە ەڭ سوڭعى عىلىمي ىزدەنىستەردىڭ باعىتى بولىپ ءوز ۇستەمدىگىن ءالى جۇرگىزۋدە.

ال، وسى جالعان تەوريادان باستاۋ الاتىن قوعامدىق عىلىم دارەجەسىنە كوتەرىلگەن عىلىمي كوممۋنيزم قاعيداسى ادامداردىڭ باي-كەدەيلىگىن قاراما قارسى، دۇشپاندىق تاپقا ءبولىپ، ونىڭ سوڭعى ناتيجەسى تاپ كۇرەسى دەگەن قاندى توڭكەرىسكە جالعاسىپ الاپات قىرعىن-اپاتقا ۇلاسقان ادامزات قوعامىنداعى سۇمدىق تاجىريبە بولىپ قالدى، ونىڭ زاردابى ءالى ءجۇز جىل بويى جالعاسۋدا.

وسىنداي قوعامدىق وراسان بۇلىنشىلىك جاساۋ ارقىلى وكىمەت باسقارۋعا كەلگەن اسقان مانساپقور پەندەلەر ديكتاتورلىق بيلىك دەيتىن ەشكىمنىڭ باقىلاۋىنا جول بەرمەيتىن ۇستەمدىكپەن قوعامدى قاتەرلى كاتاكليزمگە ۇشىراتۋدا. قوعامداعى قاراپايىم قاۋىمنىڭ، جەكە ادامداردىڭ تاعدىرىن ويىنشىق ەتۋدە. ءوز مانساپقورلىعىن ۇلعايتۋ ءۇشىن ەلارالىق سوعىستار اشىپ قاراپايىم ادامداردىڭ ۇرپاعىن سوعىس قۇربانىنا اينالدىرۋدا.

وسىنداي ادىلەتسىز بيلىگىن ۇزاق جىلار ساقتاۋ ءۇشىن تاپتىق بولشەۆيكتىك، الەمدىك كوممۋنيستىك، ۇلتشىل اريلىك، جەكە ەلدەردە توپتىق اردىن حۋۆسگالت نام (موڭعوليا) جانە باسقا ەلدەردە وسىعان ۇقساس نۇر-وتان، سەكىلدى پارتيالىق توپ قۇرىپ، مافيالىق كۇش-قۋاتقا يە بولادى. ءوز دەگەندەرىن حالىقپەن ساناسپاي ىستەۋدى  نەمەسە ساناسقان سەكىلدى الدامشى سايلاۋلار جاساۋدى ولار ناعىز «باسقارۋشىلىق» دەپ، ويلايدى.

وسى قوعامدىق كورىنىستەر مەن قۇبىلىستار قۇراندا مۋسا پايعامبارعا قارسى شىققان پەرعاۋىن ۇستەمدىگى، ءيبراھيمدى وتقا لاقتىرعان نامرۋد، قاعبانى قۇلاتۋدى ماقسات ەتكەن ءابىراحا جانە عاد، سامۋد، حيجر سەكىلدى تاعى قانشاما قاۋىمداردىڭ بيلەۋشىلەرى بويىنشا كوپتەگەن مىسالدارمەن تاماشا دالەلدەنگەن.

قۇران شەڭبەرىندە انىقتالعان وسى، سەگىز توپقا بولىنگەن سەنىم-نانىم ياكي يماني-سەنىمنەن ەشكىم تىس قالا المايدى. اقىل-ەسى تولىق، ءبىرشاما دۇرىس ويلاي الاتىن كىم بولسا دا، ءوزىنىڭ قاي توپتا ەكەنىن ءوزى دە انىقتاي الادى.

سوندا، بۇرىنعى بولعان، قازىرگى بولىپ جاتقان جانە كەلەشەكتە بولجانعان ادامزاتتىڭ باسىنان ءوتىپ جاتقان قايشىلىقتار مەن قوعامدىق، ەكولوگيالىق اپاتتاردىڭ ءبارى دە وسى «كوسەمدىك دەرتتەن» تۋىندايتىنىن كورە الادى.

ولاي دەسەك، ءبىزدىڭ كوپ ايتىپ ارماندىپ، شاما شارقىمىزشا كۇرەسىپ، بولسا ەكەن دەپ جۇرگەن «دەموكراتيامىزدىڭ» نەگىزىن سالعاندار پايعامبارلار ەكەنىن ۇعا الامىز.

قازىرگى، ءوزىن دەموكراتيالى ەلىمىز دەپ سانايتىن ەلدەردەگى اشىق سايلاۋ، ءادىل سوت، ادال ەڭبەك، الەۋمەتتىك كومەكتى ورىستەتۋ،  ادامدى ناقاق ولتىرمەۋ، الاياقتىقتى جانە قوعامدىق ۇرلىق پەن پاراقورلىقتى تىيۋ... ءبارى دە يسلامنىڭ اكەلگەن قۇندىلىقتارى.

ايتسەدە، وسى ەلدەردە يسلامنىڭ قوعامدىق تىنىشتىق پەن ىزگىلىكتى ساقتاۋعا ارنالعان وتە ماڭىزدى ۇستانىمدارى پايىزدى پايدالانباۋ، پارانى اۋىزدىقتاۋ، زينانى بولدىرماۋ، ساۋدا-ساتتىقتاعى تازالىق، اتا-انانى ايالاۋ، جەتىم-جەسىرلىككە كومەك ماسەلەلەرى از ەسكەرىلۋدە.

ءسوز سوڭىندا، جالعىز جاراتۋشى يەدەن پايعامبارلار ارقىلى كەلگەن وسىنداي يسلام پارمەندەرى نەگە ورىندالمايدى، ەندەشە!؟ دەگەن سۇراق بولۋى ءسوزسىز.

ءيا، قۇراندا وعان دا تولىققاندى جاۋاپ بەرىلدى، ءاربىر ادامدى سانانىڭ بيىگىنە جەتكىزۋ، كەمەل قاسيەتكە يە بولدىرۋ ءۇشىن اللا تاعالا ادامعا وزىندىك تاڭداۋ ەركىن بەردى، وسى تاڭداۋ قۇقىن پايدالانۋ ارقىلى ادام نە جەتىلەدى، نە تومەندەيدى. مىنە، بۇل سوندىقتان سىناق دۇنيەسى دەپ اتالادى ءارى مىنا بولىپ جاتقان سان-ساپالاق كورىنىستەر مەن قۇبىلىستار دا سونىڭ ايعاعى.

ويتكەنى، جەر بەتىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان بۇكىل ادامزات، سىرتى ادام قالپىندا بولعانمەن سانا دەڭگەيى ءارتۇرلى. وتە قىسقاشا اتاساق: سابيلىك سانا، توبىرلىق-كوپشىلىك سانا، كاسىپتىك سانا، عىلىمي ياكي لوگيكالىق سانا، يماني سانا، اۋليەلىك سانا جانە پايعامبارلىق سانا دەگەن جەتى دەڭگەيگە بولىنەدى.

قۇراندا بۇل سانا دەڭگەيلەرى دە تولىق سارالانعان ياعني اللا تاعالا ادامدى ءار ءتۇرلى دارەجەدە جاراتتىم، دەيدى. بۇل قوعام بولىپ تۇرۋدىڭ شارتى، ءبىرى باسشى ءبىرى جۇمىسشى، ءبىرى عالىم، ءبىرى نادان، دەگەندەي. (جاندىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسىندە دە سونداي، ارالار مەن قۇمىرىسقالار قوعامداسادى، ايعىر ۇيىرلەسەدى...)

ادامنىڭ قانداي دارەجەلى بوپ تۋى قۇدايدان بۇيىرعان تاعدىرى. ال،  قۇدايدىڭ بۇيرىعىن ادامنىڭ قالاي ورىنداۋى ونىڭ بۇل دۇنيەلىك ءارى اقىرەتتىك تاعدىرى بولادى. ونى ادامنىڭ ءوز قولىنا بەرگەن.

سوندىقتان دا، اقىرەت دۇنيەسىندە ادامدار سۇراققا تارتىلىپ، ءوزىنىڭ بۇكىل ءىس-ارەكەتىن تەكسەرتىپ، ادىلدىكتى كورەتىنى سودان.

بۇل دۇنيەنىڭ، جەر دەگەن عاجايىپ مەكەننىڭ جارالۋى تەك وسى ماقساتتا ەكەنى قۇراندا انىق تا تۇسىنىكتى ەتىپ ايتىلعان.

اباي ماۋقاراۇلى،

جۋرناليست-جازۋشى، ءدىنتانۋشى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz