ەلدەس وردا، زەرتتەۋشى:

– كەشە تۇركى حالىقتارى ءۇشىن ماڭىزدى كۇن ەدى. 1890 جىلى 25 قاراشادا، دانيالىق عالىم ۆ.تومسەن قۇلپىتاستاعى بىتىك جازۋدىڭ قۇپياسىن اشتى. عىلىمي جاڭالىق ەۋروپا قوعامىن ءدۇر سىلكىندىرەدى.

تومسەن العاش «تۇرىك»، «كۇلتەگىن»، «ءتاڭىرى» دەگەن سوزدەردى شەشىپ وقيدى. بىتىكتاستاعى جازۋدىڭ كەلەسى بەتى قىتاي يەروگليفىمەن بادىزدەلگەن-ءدى. تومسەن يەروگليفتەگى ەسىمدەردىڭ رەتتىك (قايتالانۋ) جيلىگىنە قاراپ وتىرىپ، كەلەسى بەتىندەگى قۇپيا تاڭبالاردى بىرتىندەپ سويلەتە باستايدى. سول داۋىردە شىعىستانۋ، سونىڭ ىشىندە تۇركىتانۋ سالاسى جەكە عىلىم رەتىندە ابرويلى زەرتتەۋ نىسانىنا اينالدى. ۆ.تومسەن تاڭبانى شەشىپ، قۇپياسىن اشقانىمەن، كونە تۇرىك ءتىلىن بىلمەيتىن ەدى، سول سەبەپتى «بۇل ءماتىندى وقىسا رادلوۆ وقيدى» دەگەن. كوپ وتپەي رادلوۆ، تومسەن شەشكەن تاڭبانىڭ ىزىنشە ءماتىن جولدارىن وقىعان. سونىمەن جۇمباق كۇيدە قالعان تاستاعى بىتىك جازۋى سويلەي باستاعان...

25 قاراشا كۇنى ماڭىزدى كۇن. بىتىك جازۋ كۇنى قۇتتى بولسىن! بۇل كۇن ۇلت تاريحى مەن مەملەكەت مۇددەسى تۇرعىسىنان وتە ماڭىزدى. ءبىز وسى جازۋمەن جازىلعان تاريحىمىزعا نەمقۇرايدى قاراي باستاعان ەدىك، يمپەرياليستەر ءبىزدى «تاريحى جوق، تامىرسىز» دەي باستادى.

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى ءبىز سانالى تۇردە بىتىك جازۋى تۋرالى ويىمىزدى قايتا قاراستىراتىن بولامىز. قازىرگى سانا دەڭگەيىندە تالقىعا سالۋدىڭ قاجەتى جوق. قازىر بىزگە ساياسات، ەكونوميكا ءھام تەحنولوگيا ماڭىزدى. سول كۇن كەلەدى، ءبىز جاپون، كورەي، ەۆرەي، قىتاي، موڭعول، تيبەت، ارميان، تاي حالىقتارى سياقتى، ءوز ءتول جازۋىمىزدى قايتا جاڭعىرتاتىن بولامىز.

ءابدىراشيت باكىرۇلى، فيلوسوف:

– ءيا، باق ارقىلى «ءتول جازۋىمىز» اتتى ءتورتىنشى مەملەكەتتىك ءرامىزدى قابىلداۋ كەرەكتىگى تۋرالى بىرنەشە مارتە ماسەلە كوتەردىم. سوناۋ 2007-08 جىلداردان بەرى. سودان بەرى «بۇنىڭ نازارباەۆقا قاجەتى جوق ەكەن» دەپ كەلدىم.

سودان بيلىك اۋىسىپ، جىلىمىق بولعاندا، بۇل ماسەلەنى تاعى كوتەردىم، باق ارقىلى. رەاكتسيا - بۇرىنعىداي.

ەندەشە، ءسىز دۇرىس ايتاسىز، وسىنى كوتەرۋ ءالى ەرتە سياقتى. ويتكەنى، ونى قوعام قولداپ كەتكەن جوق. دەپۋتاتتار دا ءۇنسىز قالدى... ياعني، ءبىزدىڭ قوعامدىق سانامىز بۇل دەڭگەيگە جەتپەگەن.

ءبىز ءالى دە مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىن سەزىنەتىن «ساياسي ۇلت» دەڭگەيىنە جەتە الماعان ەكەنبىز. وسىلاي ەتۋ ءۇشىن ن.نازارباەۆ پەن ونىڭ قولشوقپارلارى تىم قىزۋ، تىم قاتتى، تىم بەلسەندى قىزمەت ەتىپ، ۇلتتىڭ «مەن» دەگەن وزىندىك ساناسىن وشىرۋگە شاق قالىپتى.

ءبىز قازاقستانداعى كوپ ۇلتتىڭ ءبىرىمىز دەپ قانا ءجۇر ەكەنبىز... ءالى دە سول ءۇردىس جالعاسىن تابۋدا. ول تەك «ۇلەس بولىسىنە» قاجەتتىلىك پايدا بولعاندا عانا توقتايدى دەپ ۇمىتتەنەم. ياعني، ءسىز ايتقان قارقىندى ەكونوميكالىق دامۋ باستالعاندا!

Abai.kz