تۇراقتىلىق پەن تۇراقسىزدىق اراسى – ءبىر قادام!
الەم تۇراقسىزدانىپ بارادى.
الەم ارحيتەكتۋراسى وزگەرىپ، جىلدار بويىنا ءوزارا كومپروميسكە كەلىپ، دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە ەڭ باستى شەشىمدەردى قابىلداپ كەلگەن ىقپالدى ورتالىقتار ىدىراۋدا. ولاردىڭ ورنىنا مۇلدەم جاڭا ويىنشىلار كەلۋدە. ەسكى الپاۋىتتار كۇنى كەشە وزدەرىنىڭ كولەڭكەسىندە ءجۇرىپ، بۇگىن الەمدىك ساياساتتىڭ تورىنەن دامەلى ەلدەر مەن وداقتارمەن ساناسۋعا ءماجبۇر.
«دەموكراتيا عانا ەل تۇراقتىلىعىنىڭ بىردەن-ءبىر كەپىلى!» دەگەن قاعيدات تا ەسكىرە باستاعان با، قالاي؟
ماسەلەن، رەۆوليۋتسيا ارقىلى تار جول تايعاق كەشىپ، قانشاما ادامدى قۇرباندىققا شالىپ، بيلىك تارماقتارىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتكەن گرۋزيادا پرەزيدەنت پەن جاڭا سايلانعان پارلامەنت (ۇكىمەت) اراسىنداعى تاقتالاس جۇرتتى كوشەلەر مەن الاڭدارعا شىعاردى. ولار العان بەتىنەن قايتار ءتۇرى جوق. قانشاما ادام زارداپ شەگىپ جاتىر. «ەۋروپاعا قاراي بارۋ، بارماۋ» ديلەمماسى تۇتاس ءبىر ۇلتتى قاق جاردى.
مىنە، وسى كۇنگە دەيىن ازيادا دەموكراتيالىق ءارى ەكونوميكالىق دامۋدىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى بوپ كەلگەن وڭتۇستىك كورەيادا ءادىل سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن پرەزيدەنت ءدال سولاي، ءادىل سايلانعان پارلامەنتپەن كەلىسپەي، اسكەري جاعداي جاريالاپ، دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرىپ ءارى شوشىندىرىپ تاستادى!
باسقاسىن ايتپاعاندا، الەمدىك ساياساتتا ءوز ورنىن ويىپ العان، ءمۇيىزى قاراعايداي، ءوز ۆاليۋتاسىنا كۇللى الەمدى تەلمىرتىپ قويعان اقش-تا ەرتەڭگى كۇنى نە ايتىپ، نە قويارىن ەشكىم بىلمەيتىن، «شاش الۋدىڭ ورنىنا باس الۋعا» اۋەس، كوپ ماسەلەنى راديكالدى تۇردە شەشۋگە ۇيرەنگەن ترامپ بيلىك باسىنا كەلدى. وتكەن كادەنتسياسىندا ول قالىپتاسىپ قالعان الەمدىك ساياساتقا ءبىراز تۇزەتۋ ەنگىزىپ ەدى.
ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشقان سولتۇستىك كورشىمىز دە باتىس سانكتسيالارىنان ابدەن زورىعىپ (بىراق ونىسىن بىلدىرگىسى كەلمەيدى-اق!), سىرتقى ساياساتتاعى وكتەمدىگىن كۇشەيتە تۇسكەندەي: قۇددى ءبىر جارالى ايۋ سەكىلدى اينالاسىنا «توكسيچنىي» بوپ بارادى. بىلۋىمشە، سول ەلدىڭ باستى ساياسي كۇشتەرى – كرەمل ماڭىنداعى ات توبەلىندەي وليگارحتار ءوز قوجايىنىنا قارسى، وزدەرىن كۇننەن كۇنگە كەدەيلەندىرىپ بارا جاتقان سوعىستى توقتاتۋعا ول توپ ابدەن مۇددەلى.
اينالامىزدىڭ سيقى وسى. مۇنىڭ ءبارىن سىرتقى قاۋىپ دەلىك. جانە دە ولار ءارتۇرلى دەڭگەيدە الەمدىك ساياساتتىڭ ءبرى بولىگى بوپ سانالاتىن قازاقستانعا دا ءوز اسەرىن تيگىزەرى حاق.
ءوز ءىشىمىز دە وڭىپ تۇرعانى شامالى.
«قاتىرىپ جاتىرمىز!» دەگەن ۇكىمەت جوق. كۇننەن-كۇنگە قۇلدىراپ بارا جاتقان تەڭگەمىزدىڭ ءتۇرى ايانىشتى. باعا مەن تاريفتەر ۇستاتپاي، شارىقتاپ بارا جاتىر. جالاقى مەن زەينەتاقى ولارعا ىلەسە المايدى. بيۋدجەتتى تولىقتىرۋ ءىسى مۇلدەم سىن كوتەرمەيدى. بولاشاققا ارنالعان ۇلتتىق قوردى تاۋىساتىنداي بولدىق.
توقاەۆتىڭ تۇسىندا بيلىگى پەن بايلىعىنان ايرىلعان «ەسكىقازاقستاندىقتاردىڭ» دا ءبىر ساۋساعى بۇگۋلى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ءارتۇرلى باق- تا مەرزىمىنەن تىس سايلاۋ بولۋى مۇمكىن» دەگەن ەكىۇشتى اقپارات تاراتىلۋدا. «جوق، ولاي ەمەس! ءبارى ءوز كەزىندە وتەدى»، - دەپ جاتقان رەسمي ورگاندار مەن اقپارات جوق. وسىندايدا قاراپايىم ەل نە ويلايدى؟ قارجىلىق پانيكاعا ساياسي پانيكا قوسىلماي ما؟!
ارينە، قاندى قاڭتاردان كەيىن قازاقستانداعى تۇراقتىلىق تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز.
دەسەك تە، ايتۋىمىز كەرەك!
سىرتتاعى تۇراقسىزدىق ەل ىشىندەگى تۇراقسىزدىقتى ودان سايىن ورشىتپەۋدىڭ جولدارىن وسى باستان ىزدەۋىمىز كەرەك سياقتى.
ءيا، پرەزيدەنت توقاەۆ «ەستيتىن مەملەكەت»، «ءارالۋان پىكىر – ءبىرتۇتاس ۇلت»، «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» دەگەن ابدەن ورىندى قاعيداتتار ۇسىندى. ونىسىن جۇرت قولدادى.
الايدا، وسى تالاپتار ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىپ جاتىر ما؟!
«ەستيتىن مەملەكەت» دەيدى، الايدا جەرگىلىكتى جانە ورتالىق بيلىككە قاتىستى اششى سىن مەملەكەت باسشىسىنا تولىق كولەمدە جەتىپ جاتىر ما؟
«ءارلۋان پىكىر – ءبىرتۇتاس ۇلت» دەيدى، الايدا بيۋدجەتتەن، ياعني ءاربىر سالىق تولەۋشىنىڭ قالتاسىنان، قارجىلاندىراتىن مەملەكەتتىك باق-تا بيلىك تارماقتارىنا قاتىستى بالاما پىكىر مەن سىن ايتىپ جۇرگەندەر كوپتەپ كورىنە مە؟
«كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» دەيدى، الايدا پرەزيدەنتتىڭ بارلىق تاپسىرماسى مۇلتىكسىز ورىندالىپ جاتىر ما، پارلامەنت شىنىمەن دە ۇكىمەتتى جەردەن الىپ، جەرگە سالا الا ما، ۇكىمەت شىنايى ءارى ەلدىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي ەسەپ بەرىپ جاتىر ما؟
بيلىك تە بەيقام وتىرماعان شىعار. ءوزى ىشىندە وسى جانە باسقا دا وزەكتى تاقىرىپتاردا تالقىلاپ جاتقان بولار. الايدا راسىندا دا «ەستيتىن مەملەكەت» بولسا، مەملەكەت ءوز ىشىندەگى قۇرىلىمداردى عانا ەمەس، الۋانپىكىرلى قوعامنىڭ دا سوزىنە قۇلاق اسۋى شارت.
سول سەبەپتى بيلىك الداعى جولى قوعامدىق-ساياسي تاقىرىپتى تالقىلاعاندا ءدال وسى – سىرتقى جانە ىشكى تۇراقتىلىق (نەمەس تۇراقسىزدىق) ماسەلەسىن اشىق، قوعامنىڭ قاتىسۋىمەن تالقىلاۋى ءتيىس. پليۋراليستىك قوعامنىڭ قاتىسۋى مىندەتتى، ويتكەنى تەك قوعام عانا مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ، ۇلتتىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ بىردەن-ءبىر كەپىلى بولا الادى!
ءامىرجان قوسان
Abai.kz
