قازىر الەمدەگى ەڭ  وزەكتى تاقىرىپتىڭ ءبىرى – رەسەي مەن ۋكراينا سوعىسىنىڭ قالاي اياقتالاتىنى. ءار ساياساتكەر بۇعان وزىنشە تۇسپال جاساپ، جورامالدار ايتۋدا. اقش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى دجو بايدەننىڭ تۇسىندا ۋكرايناعا ءۇش جىل بويى قولداۋ كورسەتىلگەن ەدى. ال اق ءۇيدىڭ جاڭا باسشىسى ەندى جاعدايدى باسقا باعىتقا بۇرۋعا ارەكەت جاساپ جاتىر. 19-اقپان كۇنى ترامپ ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكيدى سايلاۋ وتكىزبەگەنى ءۇشىن «ديكتاتور» دەپ اتاپ، سوعىستىڭ سالدارىنا اسا ءمان بەرمەيتىنىن ءبىلدىردى. ونىڭ ۇستىنە اقش، رەسەي باسشىلارى اراسىندا اتالعان سوعىس تۋرالى ساۋد-ارابياسىندا كەلىسسوزدەر دە ءوتتى. وسى تۋرالى الەمدىك باق ماڭىزدى اقپاراتتار جاريالادى.  

مىسالى، «Reuters» سايتى دا بۇل جاعدايدى نازاردا ۇستايتىنىن ايتتى: «ترامپ پەن پۋتين جاقىن ارادا كەزدەسۋگە دايىن ەكەندىكتەرىن مالىمدەدى. بۇل 2021 جىلدان بەرى رەسەي مەن اقش كوشباسشىلارىنىڭ العاشقى بەتپە-بەت كەزدەسۋى بولماق. «مەن دونالدپەن كەزدەسۋگە قۋانىشتىمىن، – دەدى پۋتين 19-اقپاندا. – بىراق ءبىز جاي عانا كەزدەسىپ، شاي نە كوفە ءىشىپ، بولاشاق تۋرالى اڭگىمەلەسۋمەن شەكتەلە المايمىز. ءبىزدىڭ كوماندالار ەكى ەل ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى ماسەلەلەردى، سونىڭ ىشىندە ۋكراينا بويىنشا دا شەشىمدەر ازىرلەۋى كەرەك. بۇل ەكى تاراپقا دا قولايلى شەشىمدەرگە كەلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى». بۇل – ءپۋتيننىڭ پىكىرى.  

ەستەرىڭىزدە بولسا، اقش پرەزيدەنتى ترامپ مۇناي باعاسىن تومەندەتۋدى قالايتىنىن بىرنەشە رەت ايتقان بولاتىن. ال, پۋتين ەكونوميكالىق ماسەلەلەر مەن جاھاندىق ەنەرگەتيكالىق نارىقتارداعى بىرلەسكەن جوبالاردى  تالقىلاۋدى قاجەت ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى. قازىرگى ۋاقىتتا ولاردىڭ ناقتى قانداي جوسپارلارى بارى بەلگىسىز.  

«رەسەي ءوزىنىڭ مۇناي-گاز قورلارىن يگەرۋ ءۇشىن باتىستىق تەحنولوگيالارعا مۇقتاج، ال «گازپروم» (GAZP.MM) ەۋروپاداعى گاز نارىعىنىڭ باسىم بولىگىنەن ايىرىلدى» – ، دەپ جازدى «Reuters» سايتى. 

ال, سانكتسيالار جانە ينۆەستيتسيا تۋرالى دا اتالعان اقپاراتتىق سايت بىلاي دەپ  جازدى: «رەسەيدىڭ ەگەمەندى قور قورىنىڭ باسشىسى كيريلل دميتريەۆ ساۋد ارابياسىنىڭ استاناسى ەر-ريادتاعى كەلىسسوزدەردەن كەيىن اقش-تىڭ بىرقاتار كومپانيالارى 2025 جىلدىڭ ەكىنشى توقسانىنان باستاپ رەسەيگە ورالۋى مۇمكىن ەكەنىن مالىمدەدى. McDonald’s (MCD.N) جانە Caterpillar (CAT.N) سىندى كوپتەگەن باتىستىق كومپانيالار رەسەيدەن شىعىپ، ءوز اكتيۆتەرىن ۇلكەن جەڭىلدىكپەن ساتۋعا ءماجبۇر بولدى. الايدا ولاردىڭ قايتىپ ورالۋى ءۇشىن باتىستىڭ رەسەيگە سالعان ەڭ قاتاڭ سانكتسيالارى جويىلۋى قاجەت. ەگەر اقش سانكتسيالاردى الىپ تاستاسا، باتىس ينۆەستيتسياسى قايتادان رەسەيگە قۇيىلىپ، رەسەيلىك نارىق جاندانا ءتۇسۋى مۇمكىن». 

جاھاندىق اقپارات سايتتارىنىڭ الپاۋىتى اتانعان BBC ءوز كەزەگىندە قازىرگى بەلەڭ العان ماسەلەلەر تۋرالى دەر كەزىندە اقپارات تاراتىپ جاتىر. «زەلەنسكي قاۋىپسىزدىكتى تالاپ ەتۋدە، ال ترامپ باسقاشا ويلاۋدا. الەمدىك كوشباسشىلار اراسىنداعى شيەلەنىس ءالى دە جوعارى دەڭگەيدە تۇر. اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ەۋروپالىق كوشباسشىلاردى قاتىستىرماي، رەسەيمەن بەيبىت كەلىسسوزدەردى باستاۋعا شەشىم قابىلدادى. ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي بولسا، حالىققا ۇندەۋ جاساپ: «بارىمىزگە بەيبىتشىلىك قاجەت», – دەدى. ول كيەۆتە اقش وكىلى كيت كەللوگگپەن كەزدەسكەننەن كەيىن بۇل كەلىسسوزدەر «ءۇمىتتى» قالپىنا كەلتىرگەنىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار، ول امەريكامەن «بەرىك كەلىسىمدەر» جاساۋدى ۇسىندى. بۇل كەزدەسۋ زەلەنسكي مەن ترامپ اراسىنداعى ۇلكەن كەلىسپەۋشىلىكتەن كەيىن ءوتتى. وسى اپتانىڭ باسىندا ترامپ ۋكراينالىق كوشباسشىنى «ديكتاتور» دەپ اتاعان بولاتىن». 

وسىدان كەيىن جارىق كورگەن اقپاراتتارعا نازار سالساق، اق ءۇيدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى مايك ۋولتستىڭ ايتۋىنشا، ترامپ زەلەنسكيدىڭ وزىنە ايتقان سىنىنا ءالى دە «اشۋلى» ەكەن.  

سوعىس جاعدايىنا باس قاتىرعان مەملەكەت باسشىلارى تاراپتاردى كەلىسسوز ۇستەلىنە شاقىرعانىمەن، ۋكراينا اسكەرى كەشە تۇندە رەسەيدىڭ 160 درون مەن ەكى زىمىران ارقىلى جاساعان شابۋىلىنا قارسى تويتارىس بەرگەنىن حابارلادى.ەۋروپاداعى ۋكراينانىڭ جاقتاستارى بەيسەنبى كۇنى ترامپتىڭ الدىڭعى كۇنى جاساعان كەيبىر مالىمدەمەلەرىن سىنعا الدى. كوپتەگەن ەۋروپالىق ساياساتكەرلەر بۇل سوعىستى رەسەيدىڭ باستاعانىن، ونىڭ ۇستىنە زەلەنسكيدى «ديكتاتور» دەپ اتاۋدىڭ اعاتتىق ەكەنىن ايتتى.  

ۇلىبريتانيا كيەۆتى قولدايتىنىن ايقىن تۇردە مالىمدەسە، فرانتسيا رەسەيدىڭ ەۋروپاعا «ەكزيستەنتسيالدىق قاۋىپ» توندىرەتىنىن ەسكەرتتى. ال كرەمل اقش پرەزيدەنتىنىڭ ۇستانىمىن قولدادى. رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ ترامپتىڭ زەلەنسكيگە «سوعىستى تەز اياقتاۋ» تۋرالى ايتقانىن قۇپتايتىنىن مالىمدەدى.  

«Politico» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ جازۋىنشا، ترامپتىڭ امەريكاسى ەندى ءپۋتيننىڭ وداقتاسى بولىپ شىقپاق. «ەۋروپا مەن ۋكراينا تاراپىنا اقش-تىڭ قانشالىقتى نەمقۇرايلى ەكەنىن تۇسىنە باستادى، ويتكەنى جاڭا پرەزيدەنت ولاردىڭ ەڭ ۇلكەن جاۋىنا جاقىنداپ كەلەدى. سوعىس ادامداردى ىنتىماقتاستىقتى  تاڭداۋعا ماجبۇرلەيدى. ال, دونالد ترامپ ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ وداقتاسى بولعانداي كورىنەدى. رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىسقا قاتىستى ترامپتىڭ جەتى كۇندىك مالىمدەمەلەرى ۋكراينالىقتار مەن ولاردىڭ وداقتاستارى ءۇشىن ەڭ قورقىنىشتى تۇستەردى شىنايىلىققا اينالدىردى. بۇل 1945 جىلدان بەرى ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ كەلگەن ترانساتلانتيكالىق قاتىناستاردى تۇبەگەيلى وزگەرتتى». 

«APNEWS»-ءتىڭ دە ءوز ايتارى بار ەكەن. «رەسەي مەن اقش سەيسەنبى كۇنى ۋكرايناداعى سوعىستى توقتاتۋعا جانە ديپلوماتيالىق ءارى ەكونوميكالىق بايلانىستاردى جاقسارتۋعا باعىتتالعان جۇمىستى باستاۋعا كەلىستى. بۇل تۋرالى ەكى ەلدىڭ جوعارى لاۋازىمدى ديپلوماتتارى حابارلادى. كەلىسسوزدەر پرەزيدەنت دونالد ترامپ باسقارۋىنداعى اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى تاڭعالارلىق وزگەرىستى كورسەتتى. كەزدەسۋدەن كەيىن Associated Press اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى ماركو رۋبيو ەكى تاراپ ءۇش نەگىزگى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن كەلىسىمگە كەلگەنىن ايتتى: ءبىرىنشى، ۆاشينگتون مەن ماسكەۋدەگى ەلشىلىكتەردەگى قىزمەتكەرلەر سانىن قالپىنا كەلتىرۋ. ەكىنشى، ۋكرايناداعى بەيبىت كەلىسسوزدەرگە قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن جوعارى دەڭگەيدەگى ارنايى توپ قۇرۋ. ءۇشىنشى، ەكى ەل اراسىنداعى تىعىز قارىم-قاتىناستار مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى زەرتتەۋ. الايدا رۋبيو بۇل كەلىسسوزدەر تەك باستاپقى قادام ەكەنىن جانە ءالى كوپ جۇمىس اتقارۋ كەرەكتىگىن باسا ايتتى». 

وسى مالىمدەمەدەن كەيىن رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ تا رۋبيونىڭ ءسوزىن قايتالاپ «ءبىز تەك تىڭداپ قانا قويماي، ءبىر-ءبىرىمىزدى تۇسىنۋگە تىرىستىق. كەزدەسۋ وتە پايدالى بولدى», – دەدى. كەلىسسوزدەرگە ترامپتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى مايكل ۋولتس پەن تاياۋ شىعىس بويىنشا ارنايى وكىلى ستيۆەن ۋيتكوفف، سونداي-اق لاۆروۆ پەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ سىرتقى ىستەر جونىندەگى كەڭەسشىسى يۋري ۋشاكوۆ قاتىسقان بولاتىن.  

قالاي دەسەك تە، قازىرگى ەڭ وزەكتى ماسەلە – اتالعان سوعىستى توقتاتىپ، بەيبىت ءومىردى قالپىنا كەلتىرۋ. الايدا بۇل ماسەلەنىڭ الدا قالاي بەلەڭ الاتىنىن دا بولجاۋ تىم قيىن سياقتى سەزىلەدى. 

حالىقارالىق باق-قا قىسقاشا شولۋ جاساعان – دۇيسەنالى الىماقىن 

Abai.kz