قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترىنە!

ساۋالدى ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايداعى ىشكى ساياساتقا بايلانىستى مالىمدەمەسىنەن باستاعىم كەلىپ وتىر. ويتكەنى پرەزيدەنت ەلىمىزدىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي ارالاسقان سىرتقى كۇشتەردىڭ جۇمىسىن سىنعا الىپ، ولارعا ناقتى ءمىن تاقتى.

مىسالى، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ءوز سوزىندە: «جاھاندانۋ ۇدەرىسىنىڭ ءمان-ماڭىزى جوعالىپ بارادى. مەملەكەتتىك ۇلتشىلدىق، ىقپال جۇرگىزەتىن اۋماقتاردى بولىسكە سالۋ، الەمدىك ساياساتتا ايماقتارعا ءبولىنۋ ءۇردىسى الدىڭعى قاتارعا شىقتى»، – دەدى.

ويتكەنى گەوساياساتتاعى دومينانت مەملەكەتتەر ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسى مەن ساياسي ىقپالىن جۇرگىزىپ قانا قويماي، ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى ءادىس-تاسىلدەردى پايدالانىپ كەلدى. مىسالى، مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن جويۋعا باعىتتالعان اسىرەفەمينيستىك، لگبت، ەمو جانە باسقا دا سۋبمادەنيەتتىك قوزعالىستار ارنايى، جوسپارلى تۇردە ميلليونداعان اقش دوللارىمەن قارجىلاندىرىلدى.

ودان قالسا، ولار ۇلتارازدىق پەن ءدىني الاۋىزدىقتى، سەپاراتيزم مەن ءترايباليزمدى ءبىزدىڭ ساياسي كۇن تارتىبىمىزگە ەنگىزۋگە كۇش سالدى. مۇنى پرەزيدەنت قۇرىلتايدا «حالىقارالىق ۇكىمەتتىك ەمەس قورلار مەن ۇيىمدار كوپتەگەن ەلدىڭ ىشكى ىسىنە نەگىزسىز ارالاستى» – دەپ قاداپ ايتتى.

دەگەنمەن، سوڭعى كەزدە اقش-تىڭ بيلىگى ءوز ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن قايتا قاراۋدا. ءتىپتى اقش-تىڭ كونگرەسىندە حالىقارالىق دامۋ اگەنتتىگىنىڭ، ياعني USAID-ءتىڭ جۇمىسى توقتاتىلاتىنى تۋرالى ماسەلە قارالىپ جاتىر.

سوڭعى ون جىلدىقتا قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا ىقپال ەتۋ ءۇشىن USAID-تەن 150 ملن. دوللاردان استام قاراجات ءبولىنىپتى. وسىنداي ۇيىمدار دەموكراتيالىق قاعيداتتاردى جەلەۋ ەتىپ، جالاڭ ۇرانمەن «جۇمساق كۇش» ارقىلى ءوزىنىڭ جىمىسقى ساياساتىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن وزگە مەملەكەتتەرگە قانشا قاراجات بولگەنىن ەلەستەتىپ كورىڭىز. مىسالى، قيىر شىعىستاعى، ورتالىق ازياداعى، افريكاداعى، ەۋروپاداعى بىرقاتار دامۋشى ەلدەردە بيلىككە قارسى توڭكەرىستەر ۇيىمداستىرىلعانى بەلگىلى.

بىزدە شەتەلدىك گرانت «ەمىزىگىنە» وتىرىپ العان كەيبىر، تاعى دا ايتام كەيبىر ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار  كوبىنەسە، تۇيمەدەيدى تۇيەدەي قىلىپ، نەگاتيۆتى تەرىپ-جيناپ، كۋراتورلارىنا وتىرىك ەسەپ بەرىپ، «ويباي بۇل ەلدە ادام قۇقىعى تاپتالعان»، «ءسوز بوستاندىعى شەكتەلگەن»، «سىزدەر ارالاسپاساڭىزدار قۇردىمعا كەتۋدىڭ الدىندا تۇرمىز» – دەپ بايبالام سالادى. ءتىپتى بىزدەگى جاعدايدى دامىماي قالعان ءۇشىنشى مەملەكەتتەرمەن نەگىزسىز، دالەل-دايەكسىز تەڭەستىرەدى.

ولارعا قازاقستاننىڭ جاقسارعانى ەمەس، شايقالعانى پايدالى. سەبەبى وزدەرىنىڭ جەكە باسىنىڭ پايداسىنا، ياعني «گۋمانيتارلىق بيزنەستەرىنە» قارجى كەرەك.

وسىلاردى نازارعا الىپ، بۋرابايدا توقاەۆ مىرزا ءوز سوزىندە: «شەتەلدەگى جاعدايدى ۇنەمى ەسكەرىپ وتىرۋ ماڭىزدى. بىراق ءبىز الدىمەن ءوز ەلىمىزدىڭ ىشكى ماسەلەلەرىنە دەن قويۋىمىز كەرەك. ءبىز ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعاۋ ءۇشىن الداعى ۋاقىتتا دا ۇتىمدى ءارى بايىپتى ارەكەت ەتەمىز» – دەپ ناقتى تاپسىرما بەردى.

وسى رەتتە، بىرىنشىدەن، قازاقستاندا ىشكى ساياساتتى ىسكە اسىراتىن، ونىڭ باعىت-باعدارىن انىقتايتىن بيلىك ينستيتۋتتارى، قۇدايعا شۇكىر، بار.

ەكىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ ىشكى ىسىنە، ۇلتتىق يدەولوگياسىنا، رۋحاني-مادەني دۇنيەتانىمىمىزعا، ياعني ىشكى ساياساتىمىزعا سىرتقى كۇشتەردىڭ ارالاسۋىنا جول بەرمەيمىز جانە زاڭ اياسىندا باتىل جاۋاپ بەرەمىز.

ماسەلەن، اقش، قىتاي، رەسەي سياقتى الپاۋىت مەملەكەتتەر ىشكى ساياساتتارىنا وزگەلەردىڭ ارالاسۋىنا جول بەرمەيتىن زاڭدار قابىلداعان.

وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت تەز ارادا كەلەسى ماسەلەلەردى قولعا الۋى كەرەك:

ەڭ الدىمەن، قارجى مينيسترلىگى مەن ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگانداردى ىسكە قوسىپ، ەلىمىزدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسۋعا باعىتتالعان سىرتتان قۇيىلعان قارجىنى انىقتاپ، ءتيىستى شارا قابىلداسىن.

كەلەسى، شەتەلدەن قارجىلاندىرىلاتىن ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن قولدانىستاعى زاڭنامانىڭ تيىمدىلىگىنە تالداۋ جۇرگىزسىن.

سونداي-اق، شەتەلدىك گرانتتار ارقىلى قارجىلاندىرىلاتىن جوبالار مەن ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن باقىلاۋ جانە رەتتەۋ مەحانيزمدەرىن جەتىلدىرۋ قاجەت.

وسىعان وراي ءبىر ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الايىق.

سىرتتان كەلەتىن قارجى، ەگەر تازا بولىپ، ينۆەستيتسيا رەتىندە ەكونوميكانى دامىتۋعا قۇيىلاتىن بولسا، ەكولوگيا مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن جاقسارتاتىن بولسا، وندا وعان جول اشىق.

ال، ەگەر ىشكى ساياساتىمىزعا قارسى، ۇلتتىق دۇنيەتانىمىمىزعا جات، تۇراقتىلىعىمىزدى شايقايتىن جوبالاردى قارجىلاندىرسا، وندا ونداي ۇيىمدارعا جول جابىق.

ودان قالسا مەملەكەت باسشىسىنىڭ قۇرىلتايداعى تاپسىرماسىنا سايكەس، تاۋەلسىزدىڭ العالى ءبىرىنشى رەت ەلىمىزدە ىشكى ساياسات تۇجىرىمداماسى ازىرلەنەدى. بۇل – ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ نەگىزىندە ىشكى ساياساتتىڭ باعىت-باعدارىن، قۇرىلىمىن جانە ەرەجەلەرىن ايقىندايتىن، ەل مۇددەسى ءۇشىن ساياسي توپتاردى بىرىكتىرەتىن، وسى شارالاردىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتىمىزدىڭ ىشكى شارۋاسىنا ارالاسقىسى كەلەتىن ساياسي اۆانتيۋريستەر مەن دەسترۋكتيۆتى توپتارعا توسقاۋىل قويۋعى مۇمكىندىك تۋعىزاتىن ستراتەگيالىق قۇجات بولماق.

ەدىل جاڭبىرشين،

ءماجىلىس دەپۋتاتتارى، «AMANAT» پارتياسى فراكتسياسىنىڭ مۇشەلەرى

Abai.kz