كەشەگى قىلىشىنان قان تامعان كەڭەس وكىمەتىنىڭ سولاقاي ساياساتىن مويىنداماي، حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان سالت-ءداستۇرى مەن نانىم-سەنىمىن، ءدىلى مەن ءدىنىن قورعاۋ جولىندا ءومىرىن قۇربان ەتكەن ازاماتتار كوپ بولعان. سولاردىڭ ءبىرى – الاشورداشىلارمەن بىرگە يىق تىرەسە حالقىنا قىزمەت اتقارعان رايىس مولدا.

كونەكوز قارتتاردىڭ بۇرىنعى ايتقانى، ارتىندا قالعان ۇرپاقتارىنىڭ ەستەلىگى مەن قولدا بار دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، رايىس مولدا مولشەرمەن 1897 جىلدارى سەميرەچە وبلىسى لەپسى ۋەزى قىسقاش-سادىر بولىستىعىنداعى قانجىعا مەكەنىندە ومىرگە كەلگەن. ول كىسىنىڭ ءدىن جولىنا تۇسۋىنە وتباسىنداعى تاربيە، ياعني اكەسى، قاجى ءمۇحاماديدىڭ تىكەلەي ىقپالى بولىپتى.

ەرجەتىپ، وڭى مەن سولىن تانىعان سوڭ، كوزى اشىق، ەتى ءتىرى، قالتاسى قارجىعا تولى شيراق جىگىت رايىس ۇيلەنىپ، الماتى قالاسىنا قونىس اۋدارادى. ونىڭ ءوز كىندىگىنەن عاينيكامال (كاماش) جانە ايات اتتى ۇرپاعى دۇنيەگە كەلەدى.

مولدانىڭ ۇلكەن قىزى كاماش: «ءوزىنىڭ ءدىن الەمىندەگى بىلگىرلىگى مەن بەلسەندىلىگىنىڭ ارقاسىندا رايىس اكەمىز الماتى قالاسىنداعى الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ دىنمەن اينالىساتىن باسشى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ، قاراجات جاعىن دا قاداعالاعان»، – دەپ وتىرادى ەكەن بالالارىنا ايتقان اڭگىمەسىندە.

1918 جىلعى ازامات سوعىسىندا جەڭىسكە جەتكەن كەڭەس جۇيەسى بار بيلىكتى قولىنا العان سوڭ «الاش» پارتياسى مەن الاشوردا ۇكىمەتىن تاراتتى. الاشوردالىقتاردى قازاقستاننىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنەن الاستاۋدا الداۋ مەن ارباۋ ءادىسىن دە،  «حالىق جاۋى» دەپ تۇرمەگە توعىتۋ جازاسىن دا كەڭىنەن قولداندى.

بۇل زوبالاڭنان رايىس مولدا دا امان قالمادى، كوپتەگەن الاش قوزعالىسىنا قاتىسقان زيالى قازاق قايراتكەرلەرىنىڭ كەبىن كيىپ، اتامىز دا تار قاپاسقا قامالدى. ولكەمىزگە بەلگىلى باي، قانجىعادان شىققان العاشقى قاجى، اكەسى مۇحاماديدەن رايىسقا قالعان مال مەن بايلىق كەڭەس وكىمەتى وكىلدەرىنىڭ كوزىنە قىزىل شۇبەرەكتەي كورىنىپ، مازاسىن الادى.

رايىس مولدانىڭ بايلىعى جونىندە بۇل ماڭايدا ايتىلاتىن اڭىز از ەمەس. كوكتەرەكتىڭ كوزى ءتىرى كونەكوز قارياسى تاشبولات ءسابيتوۆ «كوكتەرەگىم – كوكتەگەنىم» اتتى كىتابىندا رايىستىڭ مول اقشاسى جايلى اڭگىمەنى بىلايشا وربىتەدى: «1960 جىلداردىڭ بىرىندە قىرىققۇدىق-مامبەتبايدى قىستاعان مالشىلاردىڭ ءار ءۇيى «تەگىن اقشاعا» قارىق بولىپ قالدى. «احمەت-توحمەت» بازىن قىستاپ وتىرعان يساتاي الدەكەنوۆ اعا كەرەنسكيدىڭ قوس ۇكىمەتى تۇسىندا شىعارعان «كوكالا» اقشاسىن «رايىس قاجى» قىستاۋىنىڭ «بودامى» ء(ۇيدىڭ ىرگەسى) استىنان قازىپ الىپتى. تۇلكى ءىن قازعاندا سىرتقا شىققان اقشانى كورىپ، ەرتەسىنە كۇرەك الىپ كەلىپ، ءىندى ارى قاراي ۇڭگيدى. بۋما-بۋما بولىپ بۋىلعان اقشا، وراۋلى كۇيىندە، سۋ بولماي، بۇزىلىپ-شىرىمەي تازا ساقتالعان. مۇنداي اقشانى سول كەزدە كورگەنىمىزدىڭ ءوزى قىزىق، مەن دە ءبىر بارعاندا بىرەۋىنىڭ ۇيىنەن ءبىر ۋىسىن الدىم».

باسقاسىن ايتپاعاندا، وسى دەرەكتىڭ ءوزى رايىس اتامىزدىڭ قارجىدان ەشقاشان قىسىلماعانىن كورسەتەدى.

1928 جىلى 19 قىركۇيەكتە لەپسى ۋەزى ولكەلىك كوميسسياسىنىڭ ءبورىباي اۋدانى بويىنشا بەكىتكەن شارۋاشىلىقتاردى تاركىلەۋ ءتىزىمى شىعىپ، اراسىندا بەس بولىس سادىرعا بيلىك جۇرگىزگەن بازاربايدىڭ تاسىبەگى جانە مۇحامادي قاجى بار، بارلىعى ون ءبىر ادام قاتتى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، تۇرمەگە توعىتىلىپ، جەر اۋدارىلعانىن ارحيۆ قۇجاتتارى ايعاقتايدى. ۋاقىت وتە كەلە نكۆد-ءنىڭ جاندايشاپتارى ەندىگى جەردە قاجىنىڭ ۇلى رايىستىڭ سوڭىنان شام الىپ تۇسەدى. اقىرى رايىس مولدا العاش رەت 1930 جىلداردىڭ باسىندا «باي-كۋلاك» رەتىندە سوتتالىپ، ءسىبىردىڭ سانسىز لاگەرلەرىنىڭ بىرىنە جەر اۋدارىلىپ، قاراڭعى قاپاسقا قامالادى.

رايىس مولداعا تاعىلعان ايىپتىڭ نەگىزسىز ەكەنىن، مۇنىڭ ءبارى جابىلعان جالا ەكەنىن اڭعارعان تۇرمە باسشىلىعى راقىمشىلىق جاساپ، ارداقتى ازاماتتى قاماۋدان بوساتادى. تۋعان جەرى، تۋىسقانى مەن قوس قاراشىعىن ساعىنعان رايىس اتامىز كوكتەرەككە ورالۋعا قانشا وقتالعانىمەن، كەزىندە اكەسى مۇحامادي قاجىنى دا جالا جاۋىپ ۇستاتقان اۋىل «بەلسەندىلەرىنىڭ» وزىنە دە تىنىشتىق بەرمەيتىنىن تۇيسىگىنە ءتۇيىپ، انىق سەزەدى.

ۋاقىتىندا الماتىدا جۇرگەندە وزىمەن قىزمەتتەس بولىپ، ۇلتىنىڭ تاۋەلسىز ەل بولۋىن بىرگە كوكسەگەن كەيبىر الاشوردالىقتاردىڭ ىشىندە بولشەۆيكتەردىڭ قۇرىعىنان قۇتىلا بىلگەن بىرەن-ساران ازاماتتار دا بار ەدى. ولاردىڭ ءبىرازى الاشوردا قوزعالىسىنىڭ استاناسى بولعان سەمەي قالاسىندا تۇراتىن. سولارمەن اقىلداسا كەلە، رايىس زامان تۇزەلگەنشە، اۋىلعا بىردەن بارماي، سەمەيدە ۋاقىتشا بولا تۇرۋعا شەشىم قابىلدايدى. كۇن ارتىنان كۇن ءوتىپ، اي ارتىنان اي جىلجىعانمەن، رايىستىڭ ەسىنەن تۋعان ەلى مەن اعايىن-جۇرتى، قۇلىنداي قۇلدىراڭداعان قىزدارى ءبىر ساتتە شىعا قويمايدى.

قوس بوتاقانىنا دەگەن ساعىنىش، بابالارى مەن اكەسىنىڭ باسىنا بارىپ قۇران باعىشتاۋ ارمانىنا اينالادى. وسى ماقساتىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، ءبىر قولايلى ءساتتى پايدالانعان ول كوكتەرەككە بەت تۇزەپ، جولعا شىعادى. الايدا ارادا وتكەن سان جىلدار ونىڭ اۋىلىنا دا ۇلكەن وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتار اكەلگەن ەدى. كەڭەس وكىمەتى قولعا العان كوللەكتيۆيزاتسيا ناۋقانى مولدانىڭ تۋعان جەرىن دە اينالىپ وتپەي، بۇرىنعى ءوزى دۇنيە ەسىگىن اشقان «قانجىعابۇلاق»، تاي شاپتىرىم جەردەگى «بورلىبۇلاق» ەندىگى جەردە توز-عا اينالىپ، لەپسى وزەنىنىڭ ار جاق بەر جاعىنداعى جەرلەردە بولەك وتىرعان اعايىنداردىڭ ءبارىن كۇشتەپ قوسىپ، «ۆوروشيلوۆ» ۇجىمشارى قۇرىلعان بولاتىن. اۋىلعا كەلىپ، از ۋاقىت ماۋقىن باسقان رايىس اتامىز «اياق كولدە» ماڭگىلىك مەكەنىن تاپقان اكەسى مۇحامادي قاجىنىڭ باسىنا بارىپ، قۇران باعىشتايدى.

كوممۋنيستىك ۇلگىدە قۇرىلعان ۇجىمشاردا ادامگەرشىلىك ارىن تاپتاپ، اۋىلداستارىنىڭ ىعىرىن شىعارىپ، قۇتىن قاشىرعان، «شاش ال دەسە، باس الاتىن» شولاق بەلسەندىلەر مەن نكۆد اگەنتتەرى دە جوق ەمەس ەدى. سوندايلاردىڭ ءبىرى – «رايىس مولدا اۋىلعا قايتىپ كەلىپ، ەسكىنىڭ جولىن اڭساپ، جانازا شىعارىپ، قۇران وقىپ، كەڭەس وكىمەتى مەن كوممۋنيستەر ساياساتىنا قارسى كەلىپ ءجۇر» دەپ، اۋدانعا دومالاق ارىز دوڭگەلەتىپ جىبەرەدى.

وسىلايشا، 1937 جىلدارى رايىس اتامىز ەندى ەكىنشى مارتە ۇستالىپ، ۇزاق مەرزىمگە تۇرمەگە قامالىپ كەتە بارادى.

… 1985 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ سوڭى. ورەل قالاسى. تەمىرجول ۆوكزالى. وفيتسەرلەردىڭ ايقاي سالعان بۇيرىقتارىنا اسكەرلەردىڭ قولىن جۇلقا تارتىپ، ابالاپ ۇرگەن يتتەردىڭ داۋسى قوسىلىپ، پويىز قۇرامىنىڭ ەڭ سوڭىنداعى «ارنايى ۆاگوننىڭ» ماڭايىن ازان-قازان ەتۋدە. قولدارىن ارتتارىنا قايىرا ۇستاعان تۇتقىندار اۆتوزاكتان تۇسكەن بەتتە اۆتوماتپەن قاقپايلاعان سولداتتاردىڭ ەكپىنىمەن بۇكشەڭ قاعا جۇگىرىپ، ۆاگونزاكقا قاراي ولەرمەندىكپەن ۇمتىلۋدا.

اينالا ايعاي-شۋ. جارق-جۇرق ەتكەن پروجەكتوردىڭ جارىعى كوز جانارىڭدى قاريدى. كەنەت ءبىر ساتكە تىنىشتىق ورناپ، وسىنداعىلاردىڭ بارلىعى نازارلارىن اۆتوزاكقا اۋداردى. ءبارى تۇرعان ورىندارىندا قاتىپ، تاپجىلماي قالعان. زەمبىل ۇستىندە جۇرەلەي وتىرعان موسقال تۇتقىندى ءتورت جاعىنان قاۋمالاي كوتەرگەن جولداستارى اۆتوزاكتان باپپەن ءتۇسىرىپ، ۆاگونزاكقا قاراي اسىقپاي اياڭدادى. جاسى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنەن الدەقاشان اسقان قارت تۇتقىننىڭ زەمبىل ۇستىندەگى وتىرىسى قۇددى ءبىر قۇرىشتان قۇيعان ەسكەرتكىش دەرسىڭ. ومىراۋىن جاپقان اپپاق ساقالى، مۇنتازداي تازا قارا روباسىمەن استاسىپ، كەكسە تۇتقىنعا ەرەكشە ءبىر سۇس بەرگەندەي.

نەبىر اتىشۋلى تۇتقىنداردى كۇزەتىپ، تۇرمە ارالاپ، ەتاپپەن ەرىپ جۇرگەن قانشاما وفيتسەر كارى ارەستانتقا قۇرمەت كورسەتكەندەي، ورىندارىندا قالشيىپ قاتىپ قالعان. تۇتقىندار تۇگەلدەي تيەلىپ بىتكەن سوڭ، ەتاپتى قابىلداعان اسكەريلەر «ارنايى ۆاگوننىڭ» ەسىگىن بەكىتىپ، وزدەرى ىشتەگى جابدىقتالعان ورىندارىنا جايعاستى. ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن سوڭ، ورنىنان ىڭىرانا قوزعالعان پويىز رەسەيدىڭ ورتالىق ءوڭىرى ورەلدەن سىبىردەگى كراسنويارسك قالاسىن بەتكە الىپ، ىشقىنىپ جونەپ بەردى.

وسى ۆاگونداعى تۇتقىنداردى ەتاپپەن اكەتىپ بارا جاتقان اسكەريلەردىڭ اراسىندا الىستاعى قازاقستاننىڭ تالدىقورعان وبلىسى، ءبورلى-توبە اۋدانى، م.گوركي كەڭشارىنىڭ تۋماسى سارسەنبەك ساعىمباەۆ تا بار ەدى. جاس جاۋىنگەر بۇل ۋاقىتتا اسكەري بورىشىنىڭ ءبىر جارىم جىلىن وتكىزىپ، ەندى التى ايدان سوڭ ەلىنە قايتۋعا دايىندالىپ جۇرگەن ساقا سولدات بولاتىن.

ىشكى ىستەر اسكەرلەرىنىڭ بۇيرىعى بويىنشا، «ۆاگونزاكتاعى» كەزەكشىلىكتە تۇرعان ساربازدار ءاربىر ەكى ساعات سايىن ءبىر-ءبىرىن الماستىرىپ تۇرادى. ءتۇن ورتاسىندا كەزەكشىلىك ۋاقىتى كەلگەن سارسەنبەكتى قاراۋىل باستىعى تۇتقىندار جاتقان بولىككە جاقىن جەرگە كۇزەتكە ورنالاستىردى. ءبىراز مەزگىلدەن سوڭ تۇتقىندار تەگىس ۇيقىعا كەتىپ، مۇلگىگەن تىنىشتىق ورنادى. ويى سان-ساققا جۇگىرىپ، ەلەگىزىپ تۇرعان سارسەنبەككە تۇتقىندارعا تاماق بەرەتىن «كورمۋشكا» جاقتان ءبىر اۋەزدى، مۇڭدى ءان ەستىلگەندەي بولدى. دەمىن ىشىنە تارتىپ، الگى اۋەنگە قۇلاق سالعاندا، ىشتەگى تۇتقىنداردىڭ ءبىرى قازاقشا ءان ماقامىن قوڭىرلاتىپ ايتىپ وتىرعانىن سەزدى. ونسىز دا ەلىن ساعىنىپ، ءبىر جارىم جىل بويى قازاقشا سويلەسەتىن ادام تاپپاي، الاسۇرىپ جۇرگەن سارباز شىداماي، تەمىر توردىڭ ار جاعىندا تومەن قاراپ، ىڭىلداپ وتىرعان تۇتقىنعا بارىنشا جاقىن كەلىپ، نازار اۋداردى. كوزىن الماي، تىنىش تۇرىپ، تەلمىرە قارادى.

قىراۋداي بولىپ اق شالعان باسىن اسىقپاي سارسەنبەككە بۇرعان الگى تۇتقىن شال الدەن ۋاقىتتا: «قازاقسىڭ با؟» – دەپ توسىن ساۋال تاستادى. «ءيا»، – دەپ جاۋاپ قاتقان ودان تۇڭعيىق تارتقان مۇڭلى جانارىن الماستان قادالا قاراعان تۇتقىن: «مەن دە قازاقپىن، ۆوروشيلوۆتانمىن»، – دەدى كوكىرەگىن كەرە كۇرسىنىپ. ولار سىبىرلاي سويلەسىپ، ءبىر-بىرىنەن ەپتەپ سىر تارتا باستادى. اسكەري قاتال ءتارتىپتىڭ بۇلجىماس ەرەجەسىن بۇزعان سارباز بەن زاڭعا قايشى كەلىپ تۇتقىنعا تۇسكەن ارەستانتتىڭ اراسى بەيمالىم ءبىر كۇشتىڭ شىرماۋىنا تۇسكەندەي جاقىنداي ءتۇستى. بىراق ەكەۋارا ەندى باستالعان ادەمى اڭگىمە ءاپ-ساتتە اياقتالدى، سەبەبى، بۇل كەزدە ساربازدىڭ كەزەكشىلىك وتكىزىپ، تىنىعاتىن ۋاقىتى تاياعان ەدى.

تەمىر توسەك ۇستىندە كۇمىس ساقالىن تارامداپ، كوزىنەن اققان التى تارام جاسىن بىلدىرمەي ءسۇرتىپ، جۇرەلەي وتىرعان، توقسان جاسقا تايانعان بۇل تۇتقىن – باعاناعى «ۆاگونزاكقا» اسا ءبىر قۇرمەت كورسەتىلىپ زەمبىلمەن كىرگەن كوكتەرەكتىك رايىس مولدا بولاتىن.

ەتاپپەن كەلە جاتقان تۇتقىندار اياعىنان تىك تۇرىپ قۇرمەتتەيتىن اقساقال كۇندىز جانىنداعى تاعدىرلاستارىمەن ارا-تۇرا ورىس تىلىندە سويلەسىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرسا، ءتۇن بالاسى ۇيىقتاماي بىردە كۇڭىرەنىپ، بىردە قازاقشا اۋەن ىرعاعىن ىڭىلداۋدان جالىقپايتىن. ونىسى كەيدە كەربەز دالانىڭ مۇڭلى انىنە ۇقساسا، ەندى بىردە قاسيەتتى قۇران اياتتارىنىڭ ماقامى مەن اۋەزىنە دە كەلەتىن.

جەتى كۇنگە سوزىلعان ساپار بارىسىندا سارسەنبەك شاماسى كەلگەنشە، ورنىنان وزدىگىنەن تۇرىپ، جۇرە المايتىن اقساقالدىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، قولىنا تۇسكەن شاي مەن ءدامدى تاماعىن اۋزىنا توستى. ايتەۋىر ءبىر قازاقتىڭ بالاسى عوي دەپ، باۋىر باسىپ، وزىنە ۇيرەنىپ قالعان سارسەنبەككە كەزەكتى اڭگىمە بارىسىندا تۇتقىن بايعۇس تۇڭعيىقتان تارتىپ، ىشىندەگى سىرىن تۇتامداپ شىعاردى. ساعىمداي بۇلدىراپ، ءومىر بويى اق ارمانىنا اينالىپ، قيالىنا قانات بىتىرگەن الىستاعى «ۆوروشيلوۆ» دەگەن جەردە كىندىك قانى تامعان اۋىلى مەن قىزدارى قالعانىن جەتكىزدى.

ءوزىنىڭ سوناۋ 1937 جىلى «حالىق جاۋى» دەگەن جالا جابىلعان ايىپپەن سوتتالىپ، تەمىر توردىڭ ىشىندە ەلۋ جىل بويى جارالانعان ارلانداي ساناسىن سان جاققا جۇگىرتىپ، كوپ سۇراققا ءالى دە جاۋاپ تاپپاي سەندەلەتىنىن باياندادى. قانشا جەردەن سابىر ساقتاعانىمەن، قاسيەتتى قۇران اياتتارىن وقىعان سايىن جاقىندارى ەسىنە ءتۇسىپ، بار عۇمىرىنىڭ ەلۋ جىلى ەگىلۋمەن ءوتىپ كەلە جاتقانىنان حابار بەردى.

ەتاپ اياقتالۋعا ءبىر كۇن قالعاندا رايىس قاجى سارسەنبەكتى جانىنا شاقىرىپ، قاتپارلانىپ ءاجىم باسقان موينىنان بويتۇمارىن شەشىپ، تارامىستانعان قولىنا تاسپيىعىن الدى. جارتى عاسىر بويى بىردە قوينىنا تىعىپ، ەندى بىردە موينىنا سالىپ، قانداي قورلىق پەن ادام جانى شىدامايتىن ازاپ شەكسە دە مويىماي، قاشاندا سارعايعان ساعىنىشىن باسىپ، ءۇمىت وتىن جاعىپ، ءاردايىم ءوزىن مۇمكىن بولار بوستاندىققا باستاعان بويتۇمارىنىڭ قاقپاعىن اشتى.

اسا ءبىر شەبەرلىكپەن سليۋدادان جاسالعان تۇمار ىشىندەگى ۇقىپتىلىقپەن ورالعان سارعايعان قاعاز اراسىنان شەتتەرى جىرىمدالىپ، جىرتىلا باستاعان ەسكى سۋرەتتى شىعاردى. ەكى جاعىنا كەزەك تەڭسەلە وتىرىپ، كوزىنە كەلگەن جاسىن ىركىپ، «سۋرەتتەگى ءبۇلدىرشىن قىزى ءتىرى بولسا، «ۆوروشيلوۆ» دەگەن جەردەن تاۋىپ الىپ، تەك قانا سونىڭ قولىنا ۇستاتۋىن» وتىنە سۇراپ، امانات تۇمارىن سارسەنبەككە تاپسىردى.

اتتەڭ-اي، اتتەڭ، نە كەرەك، جيىرما جاستاعى الاڭعاسار جاس ساربازدىڭ وزىنە قارت تۇتقىن اماناتقا ۇسىنعان سۋرەتتەگى قىز بالانىڭ اۋىلداعى ءوز كورشىسى ايات اپا، ال «ۆوروشيلوۆ» بولسا، ءوزىنىڭ تۋعان جەرى كوكتەرەكتىڭ كولحوزداستىرۋ كەزىندە كۇشتەپ تاڭىلعان اتاۋى ەكەنى قاپەرىنە دە كىرىپ شىقپادى.

قۇدىرەتى كۇشتى اللا ءوزىنىڭ تۋعان اۋىلىنىڭ ەسكى اتاۋىن بىلدىرمەي، وسى سوڭعى ەتاپتان قايتىسىمەن قىزمەت اتقاراتىن اسكەري بولىمىنە جەتۋدى عانا ويلاپ تۇرعان سارباز الدىندا وتىرعان «ساپارلاس» تۇتقىننىڭ سوڭعى اماناتىن ورىنداۋعا ۋادەسىن بەرىپ، قوش ايتىسىپ، باسقا پويىزعا اۋىسۋعا اسىعىپ بارا جاتتى. مىنا بەس كۇندىك جالعان دۇنيەمەن ارازداساتىن مەزگىلىنىڭ دە جاقىن قالعانىن بارلىق بولمىس-بىتىمىمەن، جان دۇنيەسىمەن تۇسىنگەن توقسانعا تاياعان تۇتقىن قاريا بولسا، كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ، اسىعا باسىپ بارا جاتقان ساربازدىڭ سوڭىنان ويلانا قاراپ، ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى.

تاعدىرى تالكەك بولىپ، سانالى عۇمىرىنىڭ تەڭ جارتىسىن ايداۋدا وتكىزگەن زارلى تۇتقىننىڭ سول كەزدە كوڭىلىنە مەدەت تۇتار ءبىر-اق جۇبانىشى بار بولاتىن. بۇل جۇبانىش – وسى ازاپ ارقالاعان جارتى عاسىر بويى وزىنە ءۇمىت وتىن جاعىپ، ءومىر سۇرۋگە جەتەلەگەن بويتۇمارىنىڭ قىزى اياتقا تاپسىرىلاتىنىنا دەگەن بولماشى عانا سەنىم ەدى.

تاعدىر تالەيى وسىدان كەيىن رايىستىڭ باسىنا تاعى دا نەندەي اۋىرتپاشىلىق سالعانى ءبىر اللاعا عانا ايان. كيەسىندەي ساقتاعان بويتۇمارىنىڭ تويىمسىز قارا جەرگە وزىمەن بىرگە كەتپەي، سوڭعى اماناتىنا قيانات جاسالماي، تۋعان اۋىلى كوكتەرەگىنە جەتىپ، قىزى اياتىنىڭ قولىنا تاپسىرىلاتىنىن، قايران اكە، ارينە، بىلگەن جوق.

ەتاپتى وتكىزىپ، ورەل قالاسىنا قايتا ورالعاندا، سارسەنبەكتى جاعىمسىز حابار قارسى الدى. اسكەري بولىمشە كومانديرى وعان تۋعان باۋىرى سارقىتتىڭ قازا بولعانىن ەستىرتىپ، ەلىنە بارىپ قايتۋى ءۇشىن دەمالىس بەرىلەتىندىگى جايلى قۇجاتتى قولىنا ۇستاتادى.

اۋىلىنا كەلىپ، اعايىنىمەن كورىسىپ، قايعىسى مەن ساعىنىش ماۋقىن باسقان سوڭ، سارسەنبەك ءوزىنىڭ ويىنان شىقپاي جۇرگەن، تۇتقىن اقساقالمەن بولعان كەزدەيسوق كەزدەسۋ ۋاقيعاسى مەن ونىڭ اماناتى جايلى شاكەن اتاسىنا اڭگىمە ايتىپ، «ۆوروشيلوۆ» دەگەن اۋىلدى قازاقستاننىڭ قاي تۇپكىرىنەن ىزدەۋ كەرەكتىگىن سۇرايدى. تەرەڭ ويعا شومىپ، جيەن نەمەرەسىنىڭ اڭگىمەسىن تولىقتاي ءۇنسىز تىڭداعان شاكەن اتانىڭ «اتتەگەن-ايدان» وزەگى ورتەنىپ، اۋزىنا ايتار ءسوز تۇسپەيدى. سارسەنبەكتى سوڭىنا ەرتىپ، كورشىسى ايات اپانىڭ بوساعاسىنان اتتاعان شاكەن اقساقال رايىس مولدانىڭ اقىرعى اماناتى – بويتۇمارىن قىزىنىڭ قولىنا تاپسىرادى.

مىنا كۇتپەگەن حابار توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي قىلعان ايات اپا بولسا، ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى قالپىندا اكەسىنىڭ بويتۇمارىن بەتىنە باسىپ، ايمالاپ ءسۇيىپ، قاتال تاعدىردىڭ وسىناۋ توسىنسىيىنا سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي، وكسي ەگىلىپ، ۇزاق جىلاپتى.

1953 جىلدىڭ 27 ناۋرىزىندا سسسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ امنيستيا جايلى جارلىعىنا سايكەس ءبىر ميلليون ەكى ءجۇز مىڭنان استام تۇتقىن بوستاندىققا شىقتى. بۇل جارلىق ادام ولتىرگەندەر، قاراقشى-توناۋشىلار، سوتسياليستىك مەنشىكتى جىمقىرعاندار مەن كونتررەۆوليۋتسيالىق قىلمىس جاساعانداردان باسقانىڭ بارىنە ءجۇردى. بىزدىڭشە، رايىس مۇحاماديۇلىنىڭ ءىسى كونتررەۆوليۋتسيالىق قىلمىس قاتارىنا قوسىلىپ، اتالمىش بۇكىلحالىقتىق امنيستياعا دا ىلىكپەي قالعان سياقتى.

يماندىلىق پەن مۇسىلمانشىلىقتىڭ تۋىن كوتەرىپ وتكەن مولدا اتامىزدىڭ ادام ءولتىرىپ، قاراقشىلىقپەن اينالىسىپ، ەل بايلىعىن توناۋى ەش مۇمكىن ەمەس. ولاي بولسا، رايىس مۇحاماديۇلى – تەك ساياسي تۇتقىن. كەڭەستەر وداعىنىڭ قىلمىستىق كودەكسى بويىنشا ساياسي سەنىمسىز ەلەمەنت رەتىندە «ون جىل بويى حات-حابار الۋعا جانە جازۋعا قۇقىقسىز» دەگەن باپپەن قامالعان رايىس مولدانىڭ «كىناسى» تىم اۋىر سانالاتىن. ءستاليننىڭ رەپرەسسياسى بويىنشا دا مۇنداي ستاتيامەن سوتتالعان تۇتقىندار نەگىزىنەن ساياسي تۇتقىندار ەدى جانە ولاردىڭ ءبارى ءولىم جازاسىنا كەسىلىپ، مىندەتتى تۇردە اتىلاتىن. رايىس مولدانىڭ ەلۋ جىل بويى قاراڭعى قاپاسقا قامالىپ، پەشەنەسىنە تۋعان ەلىن كورۋ باقىتى بۇيىرماعانى – ءالى شەشىلمەگەن جۇمباق دۇنيە. ساعى سىنباعان اسىل ەرگە تۋعان جەرىنىڭ توپىراعى بۇيىرماي، توقسان جاسقا جەتىپ بارىپ، كراسنويارسكىدەگى ۋران كەن ورىندارىنىڭ بىرىندە سوڭعى دەمىنىڭ ءۇزىلۋى – وتە وكىنىشتى ءارى ايانىشتى تاعدىر.

ەسەناي ىڭكارباەۆ

Abai.kz