جالعىزدىق – ادام بولمىسىنا ءتان ماڭگىلىك كۇي

حح عاسىر دراماتۋرگياسىندا  ادام پسيحولوگياسىنىڭ تەرەڭ قاتپارلارىن اشۋعا دەگەن تالپىنىس ەرەكشە بايقالادى. اتاپ ايتقاندا، انتون چەحوۆ كەيىپكەرلەردىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن شىنايى جەتكىزۋ ارقىلى پسيحولوگيالىق درامانىڭ دامۋىنا ۇلەس قوستى.  بەرتولت برەحت "ەپيكالىق تەاتر" يدەياسىن ۇسىنىپ، كورەرمەندى وقيعاعا بەيتاراپ قاراپ، ويلانۋعا شاقىردى. جان-پول سارتر مەن البەر كاميۋ ادامنىڭ ەركىندىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگى ماسەلەلەرىن ءوز شىعارمالارىندا قوزعادى. ەجەن يونەسكو مەن ساميۋەل بەككەت بولسا، ادام ءومىرىنىڭ ماعىناسىزدىعى مەن قاتىپ قالعان ەرەجەلەردى سىنعا الدى. قازاق دراماتۋرگياسى دا وسى جاھاندىق ۇردىستەن قالىس قالماي، وزىندىك ۇلتتىق بوياۋىن ساقتاپ، ۇلكەن كوركەمدىك جەتىستىكتەرگە جەتتى. ماسەلەن: مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، ورالحان بوكەي، دۋلات يسابەكوۆ سىندى قالامگەرلەر كەڭەس داۋىرىندەگى قوعامدىق وزگەرىستەر مەن ادام بولمىسى اراسىنداعى قاقتىعىستى كورسەتتى. سونىڭ ىشىندە، امەريكالىق دراماتۋرگ ۋيليام گيبسوننىڭ «دۆوە نا كاچەلياح» پەساسى دا ءدال وسى ىشكى رۋحاني ارپالىستى، كۇيزەلىس پەن ماحابباتتىڭ كۇردەلى تابيعاتىن زەرتتەيتىن تۋىندى. قازاق تىلىنە «اتكەنشەكتەگى ەكەۋ» دەپ تارجىمالانعان بۇل شىعارما، عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا «سەنى سۇيەم» اتاۋىمەن دينا جۇمابايدىڭ رەجيسسەرلىك ينتەرپرەتاتسياسىندا ەرەكشە تىنىس الىپ، كورەرمەنگە تەرەڭ وي سالارلىق ساحنالىق وقيعا رەتىندە ۇسىنىلدى.

كىشى زالدا قويىلعان سپەكتاكل كورەرمەن مەن اكتەر اراسىنداعى شەكارانى جويىپ، قاتىناستى مەيلىنشە جاقىنداتۋعا باعىتتالعانىن اڭعارۋعا بولادى. قويىلىم ەكى كەيىپكەردىڭ  گيتەل مەن دجەرريدىڭ كۇردەلى قارىم-قاتىناسى ارقىلى جالعىزدىقتىڭ ءتۇر-ءتۇرىن بەينەلەيدى.

گيتەل - ءوز ومىرىندە تالاي قارىم-قاتىناستى باستان وتكەرگەن، تاجىريبەلى، بىراق سوعان قاراماستان، شىنايى ماحابباتتى بۇرىن-سوڭدى سەزىنبەگەن ارۋ. قويىلىم بارىسىندا ول ەر ادامنىڭ وزبىرلىعىنا كوز جۇما قاراپ، سوقىر سەزىمگە بەرىلگەن جان رەتىندە كورىنەدى. سونىمەن قاتار، اسقازانىندا جازىلماس جاراسى بار، بۇل - ونىڭ بۇرىنعى ءابيۋزيۆتى قارىم- قاتىناستارىنىڭ سالدارى دەپ تۇسىنە الامىز. اكتريسا ايدا جانتىلەۋوۆانىڭ ورىنداۋىنداعى گيتەل بەينەسى - شىنايى، ىشكى جاراسى تەرەڭ، ماحاببات ىزدەپ شارشاعان جان. ال، دجەرري - بالالىق شاعىنىڭ جاراسىنان ارىلا الماعان، وزىمەن كۇرەسىپ جۇرگەن زاڭگەر. ءسۇيىپ قوسىلعان تەسس ەسىمدى ايەلىمەن اجىراسىپ، جاڭا ءومىر باستاۋ ءۇشىن نەبراسكادان نيۋ-يورككە كەلدى.  بالالىق شاعىندا باستان وتكەرگەن كەدەيلىك پەن جالعىزدىق ونى ءومىر بويى مازالاپ كەلەدى. ونىڭ ىشكى كۇيزەلىسى ءوزىن-ءوزى كىنالاۋعا، ءتىپتى سۋيتسيدكە دەيىن جەتەلەيدى. ەلۋباي ناريمان بۇل وبرازدى تەرەڭ پسيحولوگيالىق شەبەرلىكپەن جەتكىزە ءبىلدى. قويىلىمنىڭ باسىندا سابىرلى، ۇستامدى كورىنەتىن دجەرري فينالعا قاراي ىشكى ارپالىستان شارشاپ، اقىرى شەشىم قابىلداپ، ءوز ومىرىمەن قوشتاسۋعا دەيىن بارادى.  كورەرمەن ەموتسياسىنا ەرىك بەرىپ، كەيىپكەرلەردىڭ كۇيىنەن ۇركىپ، قوسا جىلاپ جاتقاندارىنا كۋا بولدىق. وسىعان قاراپ ءبىز اكتەرلىك قۇرامنان ۇزدىك تاندەم شىقتى دەپ ايتا الامىز. اسىرەسە، ىشكى جان دۇنيەدەگى سەزىمدەردىڭ سىرتقى پلاستيكالىق ءورىلۋى كەلەستى.رەجيسسەر ساحنادا ماحاببات پەن ساعىنىشقا تولى كەزەڭنىڭ نازىك يىرىمدەرىن پسيحو-فيزيكالىق اكتەرلىك ويىنمەن شەبەر ءورىپ، دجاز اۋەندەرىنىڭ ىرعاعى ارقىلى امەريكالىق ءومىر سالتىنىڭ وزىندىك بولمىسىن سەزىندىرە وتىرىپ، ەرەكشە اتموسفەرا قالىپتاستىرا الدى.

ەكى كەيىپكەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس - قازىرگى قوعامداعى نازىك ءارى ماڭىزدى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. ءبىرى - ءوزىن سۇيە المايتىن بولسا، ەكىنشىسى - وتكەن ءومىرىنىڭ جابىرلەنۋشىسى. بۇل - قازىرگى كۇننىڭ دە شىندىعى. مىنە سوندىقتان بولار، پەسا اتاۋى «اتكەنشەكتەگى ەكەۋ». ولاردىڭ اراسىنداعى بايلانىس تۇراقتى ەمەس، سەزىمدەر قۇبىلىپ تۇرادى ناعىز «اتكەنشەك» سياقتى. بۇل ەموتسيونالدىق تەربەلىس -ماحابباتتاعى، جالعىزدىقتاعى، سەنىم مەن سەنىمسىزدىك اراسىنداعى كۇي. د.جۇمابايدىڭ تاڭداپ العان شەت ەلدىك شىعارمالارى ءبىزدىڭ قازاقى مەنتاليتەتكە ساي كەلۋى كوڭىل قۋانتقانى مەن كوتەرگەن تاقىرىبى ايانىشتى.

ەڭ اسەرلى تۇستاردىڭ ءبىرى - ساحنالىق دەكوراتسياداعى سيمۆوليزم. ارتقى فوندا ۇزدىكسىز قوزعالىستا بولاتىن ۇلكەن پازل قۇرىلىمى ورناتىلعان. كەيىپكەرلەر اشۋلانىپ، كۇيزەلىسكە تۇسكەن سايىن  پازل بولشەكتەرى شاشىلىپ كەتىپ، ونىڭ ورنىنا الەمگە ايگىلى سۋرەتشىلەردىڭ تۋىندىلارى پايدا بولادى. ماسەلەن، گيتەلدىڭ بولمەسىندە مارك شاگالدىڭ اتاقتى «قالا ۇستىندە» كارتيناسى كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلادى. بۇل تۋىندى دا سۋرەتشى  سۇيىكتى ايەلى بەللامەن بىرگە قالا ۇستىندە  قالىقتاپ تۇرعان كۇيدى بەينەلەيدى. رەجيسسەر بۇل كارتينانى كورسەتۋ  ارقىلى جاڭا قالاعا قونىس اۋدارعان كەيىپكەرىنە  نيۋ-يوركتىڭ مۇمكىندىكتەر قالاسى رەتىندە كورىنگەنىن جانە ماحابباتىن تابۋعا ءۇمىت سىيلاعانىن بايقايمىز. بىراق، سوڭىندا دجەرري ءۇشىن بۇل قالا جالعىزدىق پەن كۇيزەلىستىڭ سيمۆولىنا اينالادى.ال، دجەرريدىڭ بولمەسىندە ەدۆارد مۋنكتىڭ «اجىراسۋ» اتتى تۋىندىسىنىڭ پايدا بولۋى - ماحاببات ساحناسىنىڭ سوڭعى ءبولىمى ەكەنىن اڭعارتادى.«اجىراسۋ - كىشكەنتاي ءولىم»  دەگەن ۇعىمدى سۋرەتكەر بۇل كارتينادا تەرەڭ بەينەلەگەن.  ەر ادام - كۇيزەلىستە، تورىعۋدا، ال ايەل –وزبىرلىق كورگەن سولىڭقى كۇيدە. پازل تولىق اشىلعان ساتتە ءبىز كەيىپكەرلەردىڭ اجىراسۋىنا كۋا بولامىز.

قويىلىمنىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى - ونىڭ بۇگىنگى قوعاممەن ۇندەسۋىندە. پسيحولوگيالىق تراۆمالار، ىشكى كۇيزەلىس، ءوزىن-ءوزى باعالاۋ ماسەلەسى، ءابيۋزيۆتى قاتىناستار - بۇنىڭ ءبارى قازىرگى زامان جاستارىنىڭ دا كۇن تارتىبىندەگى تاقىرىپتار. «اتكەنشەكتەگى ەكەۋ» – ساحنادا قويىلعان ماحاببات دراماسى عانا ەمەس، بۇل – جالعىزدىقپەن كۇرەستىڭ، رۋحاني ىزدەنىستىڭ، ادامنىڭ ىشكى الەمىندەگى كۇيزەلىستىڭ شىنايى بەينەسى. رەجيسسەر دينا جۇمابايدىڭ ساحنالىق شەشىمدەرى مەن اكتەرلىك قۇرامنىڭ تەرەڭ ويىندارى بۇل سپەكتاكلدى اسەرلى ءارى ەستە قالارلىق تۋىندىعا اينالدىرعان. دجەرري مەن گيتەلدىڭ وقيعاسى – بۇگىنگى ءومىردىڭ ءبىر كورىنىسى.

ۇلپان شەرىحان,

ت. جۇرگەنوۆ اكادەمياسىنىڭ تەاترتانۋشى ستۋدەنتى

Abai.kz