(پالساپالىق-ەسسە)

قازاق وقىرماندارى فرانتسۋزدىڭ ايگىلى جازۋشىسى ۆيكتور گيۋگونىڭ شىعارمالارىنان ءتول تىلىمىزدە وقىدى ما، جوق پا حابارىم جوق ەكەن.

ال، ورىسشا اۋدارىلعان «چەلوۆەك، كوتورىي سمەەتسيا» دەگەن رومانىن كوزقاراقتى قاۋىمنىڭ كوبى وقىعان بولار دەپ، ويلايمىن. ءارى، وسى كىتاپتىڭ سيۋجەتى بويىنشا تۇسىرىلگەن ءبىرشاما كوركەم فيلمدەر دە تەلەديداردان قانشاما كورسەتىلگەندىكتەن «ەزۋى تىلىنگەن بالا گۋينپلەن، سۋقاراڭعى دەيا قىز، ولارعا قامقور بولعان كوكبورىنى دوس ەتكەن جيھانگەز ۋرسۋس» جايلى حاباردار شىعار، بالكي.

ال، ءوز باسىم بۇل عاجاپ روماندى فرانتسۋز تىلىنەن تىكە موڭعوشا اۋدارماسىنان وقىپ ەدىم، قانشاما رەت وقىعاندىقتان جەتى ءجۇز جيىرما بەتتەن  تۇراتىن كىرپىشتەي كىتاپتىڭ ءتۇبى ءتۇسىپ، ءىشى ابدەن شيمايلانعان ەكەن.

ودان بەرى دە قىرىق جىلعا تاياۋ ۋاقىت ءوتىپتى. بىراق، ءبىر قىزىعى قازىر قۇران كارىمدى ۇنەمى وقىعان كەزىمدە ونداعى كەيبىر اياتتاردىڭ مازمۇنى – وسى روماننىڭ شىتىرمان وقيعاسى باستاۋ الاتىن تەڭىزدەگى الاساپىران كورىنىستەرگە وتە سايكەسەدى!

كىتاپتىڭ باس كەيىپكەرى سانالاتىن بالا گۋينپلەنگە جاسالعان اۋىر قىلمىستىڭ قۇپياسىن جاسىرۋ ءۇشىن تەڭىزگە قاشقان قىلمىسكەر «كومپراچيكوستار»-دىڭ كەمەسى داۋىلدى تولقىننىڭ قاقپاقىلىنان تەڭىز استى جارتاسىنا سوعىلىپ، تەسىلگەن كەمەسى كەنەت تىنعان داۋىلدان  جاعاعا دا تاياي الماي سۋعا باتاتىن ءىس-ارەكەتتەرى اياتتاعى سۋرەتتەۋمەن دالمە-ءدال ۇيلەسەتىنىنە تاڭداناتىن ەدىم.

مىنە، سول سەبەپتەن دە ەسسەنىڭ تاقىرىبى سولاي قويىلدى. ءارى، وسى ءبىر تىلسىم سىردى وقىرمانمەن بىرگە سارالاپ كورسەم دەگەن وي دا تۋعان-دى. ويتكەنى، قۇران كارىم بۇكىل ادامزاتقا ارنالىپ تۇسكەن اقىرعى  كىتاپ ەكەنى انىق. ءارى، ادامزاتتىڭ ەڭ اۋقىمدى قاۋىمدارىنا تۇسكەن الدىڭعى ءۇش كيەلى كىتاپ زابۋر، تاۋرات، ءينجيلدىڭ (بيبليا) بۇكىل ءمان-مازمۇنى وسى قۇراندا تولىق قامتىلعانى كوپتەگەن سۇرەلەردە باياندالعان.

كەيىننەن وزدەرىن حريستيان سانايتىن ەۋروپالىق قاۋىم قۇراندى اشىق مويىنداماي، الدىڭعى كىتاپتاردىڭ مازمۇنىنان قۇراستىرىلعان بيبليانى وزدەرىنىڭ كيەلى كىتابى سانادى. بالكىم، مەنىڭ ايتىپ وتىرعان قۇرانداعى اياتتىڭ مازمۇنى بيبليانىڭ ىشىندە كەزىگەتىن بولسا دا تاڭعالۋدىڭ ءجونى جوق. ويتكەنى، قۇران الدىڭعى كىتاپتاردىڭ بۇكىل مازمۇنىن قامتىعان دەدىك قوي.

ءارى، بۇل روماننىڭ جازىلۋى ون توعىزىنشى عاسىردىڭ ورتا تۇسى.  ول ۋاقىتتا قۇران كارىمنىڭ اعىلشىنشا، فرانتسۋزشا اۋدارمالارى شىعىپ قويعان كەز. ويتسە، ۆيكتور گيۋگوداي عۇلاما جازۋشىنىڭ قۇران كارىمنىڭ ءتارجىماسىن وقىعانىنا دا كۇمان كەلتىرە المايمىز.

جازۋشىنىڭ سول زامانداعى قاتارلاسى سانالاتىن نەمىستىڭ گەتەسى، ورىستىڭ تولستويى يسلامعا باس ءيىپ، مۇحاممەد پايعامباردى ءپىر تۇتقاندىعى الدەقاشان تاريحتا اشىق-ايقىن بولعان ءجايت. ايتسەدە، بۇل جازباداعى ماقسات، مۇنى دالەلدەۋ ەمەس، ەدى.

ۆيتور گيۋگونىڭ وسى «ىرجيعان كىسى» رومانىنداعى وقيعالاردىڭ الگى ايتىلعان اياتتارمەن سايكەستىگىن تانىستىرۋ عانا. سوندىقتان، ەڭ اۋەلى گۋينپلەننىڭ باسىنان كەشكەن قيلى تاعدىرىن وتە قىسقاشا تۇردە بايانداپ شىقساق وقىرمانعا ءبارى دە تۇسىنىكتى بولادى.

ءحىىى-عاسىردان ءحۇىى عاسىرعا دەيىن ەۋروپانىڭ باتىسىنداعى ەلدەردە، اسىرەسە ۇلىبريتانيادا كومپروچيكوستار دەپ اتالاتىن سول ماڭداعى ءار ءتۇرلى ۇلتتاردان قۇرالعان جەكە توپ جاس بالالاردى ۇرلاپ، نەمەسە ساتىپ الىپ، دايىندىقتان وتكەن ارنايى حيرۋرگتەر بالالاردىڭ تابيعي بەت ءپىشىنىن وزگەرتىپ، ويعا كەلمەيتىن نەشە ءتۇرلى سيىقسىزدىقپەن كۇلكىلى ەتىپ شىعارادى ەكەن.

سونسوڭ، وسىنداي «كۇلكىلى» بالالاردى ەلدى مەكەندەردى ارالاپ شوۋ-مەرەكە ۇيىمداستىراتىن تاعى سونداي سايقىمازاق توپتار ساتىپ الاتىن بولعان. ياعني، بۇل سول زامانداعى بايلىق پەن بيلىككە ماستانعان اق سۇيەك قاۋىمنىڭ كۇلىپ ءماز بولۋ ۇشىنگى ەرمەگى بولسا، بىلايعى سورلى توبىردىڭ دا ءبىر اۋىق كوڭىل كوتەرەتىن قىزىعىنىڭ ءبىر ءتۇرى بولسا كەرەك.

بىراق، وسىلايشا ەلدى كۇلكىگە قارىق قىلىپ جۇرگەندەردىڭ ارتىندا ادامداردىڭ ايانىشتى تاعدىرى جاتىر دەگەندى جوعارعى نە تومەنگى اۋەيى توبىر ءتىپتى دە ەسكەرمەيتىن ادەپكى كورىنىسكە اينالعانى سونشا، ول ۋاقىتا دا ءدال قازىرگىدەي ساحنا سايقىمازاقتارىن ەرمەك ەتكەن قوعامنىڭ ءبىر رۋحاني دەرتى مەڭدەگەن كەزى ەدى.

مىنە، وسى عاسىرلارداعى بيلەۋشى بولعانداردىڭ ءبىرى ەكىنشى ياكوۆ دەگەن بۇل كومپراچيكوستاردى ءوز ساياسي پايداسىنا قولدانعان، ولارعا زاڭ بويىنشا تيىسپەگەن. ال، ءوز بيلىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن دەيتىن ۇستەم باقتالاستارىن قيىت ەتسە، «بۇلىك شىعارۋشى» دەگەن سىلتاۋمەن بۇكىل وتباستارىمەن ۇستاپ، جەر اۋدارىپ جازالاعان. ولاردىڭ قاراۋسىز قالعان بالا-شاعاسىنان وسىنداي بەت-اۋىزىن تانىلماستاي ەتىپ وزگەرتىپ «جاندى ماسكالار» جاسايتىن كومپراچيكوستاردىڭ ارەكەتتەرىنە ادەيى كوزجۇما قاراعان.

مۇنداي جاعداي ۇستەمدىك ەتكەن ەلدە، تومەنگى قارا توبىردىڭ بالا-شاعاسىنىڭ پايدا كۇنەم دەلدالدار ارقىلى ۇرلانىپ، كومپراچيكوستاردىڭ ويىنشىعىنا اينالۋى، انشەيىن كورىنىس بولعان شىعار.

سودان دا بولار، ول كەزدە وسى ەتەك العان سۇمدىقتى بىلەتىن ەۋروپالىق ەلدىڭ انالارى ءوز بالالارىن «جىلاما، توقتا كانە! كومپراچيكوستار كەلە جاتىر!» دەپ، قورىقتادى ەكەن.

ايتسە دە، دۇنيە توڭكەرىلىپ، جوعارعى بيلىكتەر اۋىسىپ، كوزقاراستار قايتا اينالىپ وزگەرىپ جاتاتىن قوعامنىڭ الاساپىران زاڭى بويىنشا، ياكوۆ سەكىلدى جاۋىز باسقارۋشىلاردىڭ كۇنى ءبىتىپ، ءوزى قاتال جازالانىپ، جەر اۋدارلىپ، ورنىنا كەلگەن جاڭا بيلەۋشىلەر، ەندى كومپراچيكوستاردىڭ سوڭىنا شام الىپ تۇسەتىن اياۋسىز زاڭ ۇستەمدىك قۇرعان-دى. وسى پارمەن بويىنشا، ولاردى ۇستاعان جەردە تەرگەۋسىز دارعا اسىپ، ايدالادا تەمىر بۇعاۋعا سالبىراتىپ ءىلىپ قوياتىن ارەكەت ىسكە اسقان ەدى.

سونداي بيلەۋشىنىڭ ءبىرى ءۇشىنشى ۆيلگەلم كەزەڭىندە كومپراچيكوستار ۇلىبريتانيا ماڭىنان يسپانياعا قاراي ءىز جاسىرىپ قاشىپ-پىسۋ ەتەك الادى. مىنە، گۋينپلەن دە سوندايلاردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، مازاققا ۇشىراعان بالا ەدى.

روماننىڭ العاشقى تاراۋى «پورتلەند مۇيىسىندە» دەگەن اتپەن باستالادى. بۇل ءحۇىى عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارى بولسا كەرەك، وسى وڭىردەن التى-جەتى كومپراچيكوس توبى، قار بۇرقاپ، تەڭىزدە داۋىل سوعىپ تۇرعان قىستىڭ كۇنى يسپانيادان جاسىرىن كەلگەن شاعىن كەمەمەن ەشكىم بايقامايتىنداي تەڭىزدىڭ جارتاستى قويناۋىندا تىعىلىپ تۇرىپ، اشىق تەڭىزگە شىعىپ قاشادى.

شاعىن جەلكەندى كەمەنىڭ كاپيتانى جانە ەكى عانا ماتروسى بار ەدى، ولار دا باياعىدان بەرى وسىلارعا جاسىرىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەندەرگە ۇقسايدى. ال، قاشقىن كومپراچيكوستار وزدەرىمەن بىرگە ەرتىپ جۇرگەن ون جاستان ەندى عانا اسقان ۇل بالانى ءدال كەتەر ساتتە، كەمەگە كىرگىزبەي يەن جاعالاۋعا قالدىرىپ كەتە بارادى.

تۇككە تۇسىنبەگەن بيشارا بالا، ۇستىندە جىرتىق كۇردەدەن وزگە تۇگى جوق، جالاڭاياق قالپى قاردى بۇرقاقتان ىقتاي تەڭىزدەن الىستاپ قۇرلىققا قاراي باسى اۋعان جاققا جۇرە بەرەدى.

كەمەدەن قالىپ قويعان كەزى كۇن جاڭا باتقان كەشكى ۋاقىت ەدى. كەلە جاتقان جولىندا تەمىر ارقانعا اسۋلى مۇردەنى كورىپ زارەسى ۇشادى. ابدەن قاراڭعى ۇيىرىلگەن دۇلەي تۇنەكتىڭ ىشىندە قالعان الگى ۇل، جىلاعان بالانىڭ داۋىسىن ەستيدى. جالعىزدىعىنا دەم بەرگەندەي ءالسىز ۇنگە قۇلاق ءتۇرىپ قاي جاقتان شىققانىن شامالايدى، دىبىس بىردە شىعىپ بىردە ءۇزىلىپ كەتكەن سايىن توقتاي قالىپ بايقاسا، ءدال الدىنداعى قاراۋىتقان سۇلبادان ەستىلىپ جاتقانىن اڭدايدى.

تاياپ بارسا، قيمىلسىز جاتقان ايەلدىڭ قۇشاعىنداعى وراۋلى بالانى كورەدى. ءالسىز ۇنمەن جىلاپ جاتقان سول ەكەن. جالعىزدىقتان ءوزىن قۇتقارۋشىداي كورىنگەن ءسابيدى گۋينپلەن قولىنا الىپ، ۇستىندەگى كۇرتەسىن شەشىپ جاندى ولجاسىن وراپ الادى. ءوزى جالاڭاش قالسا دا دىردەكتەي ءجۇرىپ، ءتۇن ورتاسىندا ءبىر ەلدىمەكەنگە ازەر جەتەدى. سودان جاعالاي ءجۇرىپ ەسىك قاعادى، ءبىر دە ءبىر ادام ءۇيىنىڭ ەسىگىن اشپايدى. ءسويتىپ، ابدەن ۇسۋگە تاياعاندا سەلەن شەتىندە قاراۋىتىپ تۇرعان كۇيمە-اربانىڭ استىنان قاسقىر ىرىلدايدى. وسى دىبىسپەن كۇيمەدەن شىققان ادام، قاڭعىپ كەلگەن بالانى جاتاعىنا كىرگىزىپ پانا بولادى.

بۇل ادام وسى روماننىڭ باس كەيىپكەرىنىڭ بىرەۋى، سان-سالالى ءبىلىمدى، جالعىز باستى دانا ادام ۋرسۋس ەدى، ال ىرىلداعان قاسقىر وسى يەسىنىڭ سەنىمدى دوسى گوما اتتى كوكبورى بولاتىن.

ال، گۋينپلەننىڭ قار استىنان تاۋىپ العان ءسابي بالا بولسا، وسى كىتاپتىڭ پالساپالىق عاجايىپ ادەمى اۋەنى ىسپەتتى سۋقاراڭعى قىز دەيا ەدى. ۋرسۋس ۇل بالادان جاعدايدى بىلە سالا، قار استىنداعى ايەلگە ءتۇن ىشىندە كومەككە جونەلەدى، بالانىڭ ءىزىن قۋالاي ءجۇرىپ ونى تاپسا دا اقىرعى قۋاتىن سابيىنە ارناپ ءوزى ءۇسىپ ولگەن پاناسىز كەدەي ايەل ەكەنىن ءبىلىپ قايتادى.

وسى از عانا وقيعانىڭ وزىنەن-اق، قوعامنىڭ دا، ادامداردىڭ دا قاتىگەزدىگىن بايقاۋ قيىن ەمەس، بىراق جىلى جۇرەكتى ادامداردىڭ دا بار ەكەنىنە، وسىنداي سۋىق قوعامدى سولاردىڭ عانا جىلتىپ تۇرعانىنا دا ەرىكسىز يلاناسىڭ.

ءسويتىپ، ۋرسۋس ءوزىنىڭ تالعاجاۋ ەتىپ وتىرعان ءپىسىرۋلى از-مۇز كارتوبىن گۋينپلەنگە بەرىپ، ءبىر ۇرتام ءسۇتىن سابيگە ەمىزەدى. تاڭەرتەڭ بىتەۋ پاۋەسكەسىنىڭ تەرەزەسىنەن تۇسكەن كۇننىڭ جارىعىنان ۇلدىڭ ەزۋى تىلىنگەن ىرجيعان ءتۇرىن كورىپ اھ ۇرسا، تىكە ساۋلەگە ءمىز باقپاي قاتىپ قالعان ءسابي قىزدىڭ جانسىز جانارىن كورىپ باسىنا كەلگەن مىنا تاعدىرعا جانە قايران قالادى.

بىراق، وسى پاناسىز قالعان بالالارمەن بىرگە ۋرسۋسقا بەرەكەت تە قوسا كەلگەنى، قۇدايدىڭ ءبارىن باقىلاۋشى، ءوزى قالاعان قۇلىنا جاقسىلىق جاساۋشى ەكەنىن جازۋشى تىلسىم استارمەن وقىرمان قاۋىمعا تاماشا اڭتاتقانداي...

ەندى، جازبامنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى سانالعان الگى قاشقىن كومپراچيكوستارعا ورالايىق. ولار، ءوز باستارىنا پالە بولىپ جابىساتىن، ءوز قولدارىمەن جاساعان قياناتتارىنا دالەل بولاتىن ۇل بالانى ادەيى يەن جاعاعا قاڭعىتىپ كەتەدى. بۇل ارەكەتتەرى بالانى ولسە ءولسىن، دەگەندەرى ەكەنى ايدان-انىق. ءوز جاندارى وزدەرىنە سونشا قىمبات بولعاندا، بالانىڭ جانى ولارعا ەشتەڭە ەمەستىگى، ولاردىڭ ادام ءپىشىندى قۇبىجىق، ناق جاۋىز ەكەنىن پاش ەتكەندەي.

بىراق، قۇداي ەشبىر ءىس-ارەكەتتى قالت جىبەرمەيتىنى سەكىلدى، ادامداردىڭ بۇل ارەكەتىن دە ادىلدىكپەن شەشكەنى ايان بولدى. بۇكىل پالە قۇرلىقتا دەپ زارەلەرى ۇشىپ، ەندى اشىق تەڭىزگە شىعىپ، كوڭىلى جايلانعان قىلمىستى توپتىڭ قۋانىشى ۇزاققا بارمايدى.

الاي-دۇلەي داۋىل ولاردى دىتتەگەن باعىتىنان بۇرا جونەلەدى. ياعني، شوعىر جارتاستارى تەڭىز بەتىنە شىعىپ جاتاتىن قيعاش مۇيىسكە قاراي ايدايدى. دۇلەي تولقىنمەن قاڭباقتاي ۇشقان كەمەنى جارتاستاردىڭ اراسىنان ارى-بەرى بۇرۋمەن ارەڭ-ارەڭ ەڭسەرىپ، ەندى-ەندى امان قۇتىلامىز با، دەگەن ساتتە ەڭ شەتكى جارتاستى كەمە تۇمسىعى جاناي سوعىپ وتەدى. ۇرەيلى جارتاستار ارتتا قالادى، اشىق ايدىنعا دا شىعادى. ءدال وسى كەزگە دەيىن وڭدىرماي سوققان داۋىل دا پىشاقپەن كەسكەندەي كىلت تيىلادى.

دۇلەي داۋىلدان قاڭعالاقتاي ۇشىپ توقتاماي كەلە جاتقان كەمە دە قايرانعا تۇسكەندەي ءبىر ورىندا تاپجىلماي اينالشىقتاپ توقتايدى. كەمەدەگىلەر العاشىندا بۇعان قۋاندى. داۋىل توقتادى، ەس جيىپ ەتەك جاۋىپ الامىز، دەپ. سويتسە، كايۋتادان جۇگىرىپ شىققان ماتروس كەمەنىڭ ءبىر جاعى جارتاسقا سوعىلعاندا تەسىلىپ كەتكەنىن، سودان سۋدىڭ توقتاۋسىز ىشكە ەنە باستاعانىن حابارلايدى. بۇل كەمەنىڭ ەندى، سۋعا باتۋ قاتەرى باستالدى، دەگەن ءسوز ەدى.

ءدال وسى ساتتە، جاڭا عانا ۋ-شۋ بوپ ءسوز ەستىرتپەي ۇلىپ تۇرعان تەڭىز دە قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىم-تىرىس بولىپ، اسپانداعى جۇلقىنا ۇشقان بۇلتتاردىڭ ىلەگى ەندى، موپ-موماقان اپپاق ماقتاداي قول سوزىم توبەگە ءتونىپ كەلىپ، قاپالاقتاپ قار جاۋا باستايدى.

جاڭا عانا دولى داۋىل مەن ۇرەيلى تولقىننان جان-ۇشىرا ارپالىسقان كاپيتان ەندى، مىنا تىنىشتىقتان ءتىپتى شوشىپ، جانىن قويارعا جەر تاپپاي الاسۇرادى.

نەگە؟ ويتكەنى، الگىندە عانا قورقىنىشتى قاتتى قوزعالىس-بۇلقىنىس بۇلارعا قاۋىپ توندىرسە، ەندى، مىنا ءۇنسىز تىنىشتىق ودان دا قاۋىپتى بولىپ شىقتى. سەبەبى، ءۇپ ەتكەن جەل جوق. كەمەنى ادىم جەرگە دە اپارتىن، العا ءسال جىلجىتاتىن ەشبىر كۇش جوق! ەگەر، ءسال جەلەمىك بولعاندا عوي، جەلكەندەردى ولاي-بۇلاي بۇرىپ، امالداپ جاقىن تۇرعان جاعاعا جەتىپ بارار ەدى، ءسويتىپ امان قالار ەدى. اتتەڭ!

ەندى، ەشبىر قايران جوق، ەشتەڭە دە ىستەي الماي، ءتينامداي امال قولدان كەلمەي، از ۋاقىتتان كەيىن ءبارى كەمەمەن بىرگە تەڭىز تۇڭعيىعىنا كەتە بارۋ عانا قالعان.

ايتسەدە، جان ءتاتتى، ولار از ۋاقىت بولسا دا تىرشىلىكتىڭ بالاعىنا جابىسا تۇرۋ ءۇشىن باعانا كەمەگە وزدەرى سالعان بۇكىل قاجەت بۇيىمدارىن تۇگەل تەڭىزگە لاقتىرادى، ەشتەڭە دە، سىنىق ينە دە قالدىرمايدى.

كاپيتان ەندى، نە قالدى دەپ ايقايلايدى. سوندا، كومپروچيكوستاردىڭ باسشىسى دوكتور: «ەندى، تەڭىزگە ءبىزدىڭ جاساعان قىلمىسىمىزدى قوسا لاقتىرۋ عانا قالدى!» دەيدى. سول ساتتە ءبارى وسى سوزدەن سەلك ەتىپ شوشىپ، قۇداي ءتاۋبالارى ەسىنە ءتۇسىپ ۇرەيدەن ءۇنسىز قالادى. دوكتور تاعى دا:

«كانە، ءبارىڭ تەڭىزگە كۇنالارىڭدى لاقتىرىڭدار! كۇنانىڭ ءبارى ءبىزدىڭ كوكىرەگىمىزدىڭ تەرەڭىندە جاتىر! كەمەنى سۋعا باتىرعان داۋىل ەمەس، ءبىزدىڭ سول كۇنامىز! ەندى، ءوز دەنەڭدى قۇتقارۋ ادىرا قالدى، كوڭىلىڭدى عانا تازارتىپ قۇتقاراتىنداي ءسال ۋاقىت بار!» دەيدى. ءبارى وسى سوزگە ۇيىپ، موماقان كۇيدە اشىق پالۋبانىڭ ۇستىنە تىزە بۇگەدى.

دوكتور، بۇكىل قىلمىستارىن سونىڭ ىشىندە گۋينپلەن اتتى بالانىڭ كىمنىڭ بالاسى ەكەنىن، ونى قاشان، قالاي ۇرلاپ، قايتىپ ءتۇر-ءپىشىنىن وزگەرتكەنىن ءسال بۇرىن ءوزى جازعان قاعازىنان تۇگەل داۋىستاپ وقيدى.

ەندى، مىنا وتىرعانداردىڭ بارىنە، وسى حاتقا ءوز-ءوز قولدارىن قويۋدى بۇيىرادى. وسىلاي، عانا قىلمىستارىن مۇلتىكسىز مويىنداپ، تۇنەك تەڭىزدىڭ تۇبىنە كەتىپ تۇنشىعىپ ءولۋ جازاسى كۇتىپ تۇرعانىن حابارلايدى.

قاندى قول قىلمىسكەرلەر ەشقايدا قاشىپ قۇتىلا المايتىن اقيقاتتىڭ ءدال الدىندا كۇنالارىن مويىنداپ، پەرگامەنت قاعازعا ءوز-ءوز قولدارىن قويۋعا ءماجبۇر بولادى.

ءسويتىپ، ول جازبا-قاعازدى قاتەرگە ۇشىراعانداردىڭ سول كەزدەگى ءتاسىلى بويىنشا، سۋعا باتپايتىن، دىمقىلدىق كىرمەيتىندەي قۇتىعا سالىپ تەڭىزگە لاقتىرادى. وزدەرى دە، تۇنەك ءتۇننىڭ استىندا تۇڭعيىققا باتقان كەمەمەن بىرگە اقشا قار دەگەن اق كەبىنگە ورانعانداي، تەڭىزدىڭ قاپ-قارا تىمىق ايدىنىندا باستارى سوڭعى رەت قىلت ەتىپ ماڭگىگە جوعالادى.

ءيا، روماندا ۇزاق سۋرەتتەلگەن وسى كورىنىستەر، قۇرانداعى اياتتاردىڭ تۇسىندىرمە ماعىناسىندا قالاي باياندالعىنىن ايتۋدىڭ ءساتى ەندى، عانا كەلدى:

«شۋرا سۇرەسى,  30-ايات: باستارىڭا كەلگەن پالە-جالا  ءوز قولدارىڭمەن ىستەگەندەرىڭنىڭ كەسىرىنەن. بىراق، اللا ونىڭ كوبىن كەشىرەدى.

32-ايات: تەڭىزدە تاۋداي كەمەلەردىڭ ءجۇزۋى دە اللانىڭ قۇدىرەتىن كورسەتەدى.

33-ايات: ەگەر، اللا قالاسا، جەلدى توقتاتادى دا، كەمەلەر تەڭىز ۇستىندە تۇرىپ قالادى. مىنە، وسىنىڭ وزىندە ءاربىر سابىر ساقتاۋشى، شۇكىر قىلۋشى ءۇشىن كوپ عيبرات بار ەكەنى انىق.

34-ايات: نەمەسە، ولاردىڭ قىلمىستارى سالدارىنان كەمەدەگىلەردى سۋعا باتىرىپ جازالايدى، نە كوبىنىڭ كۇناسىن دا كەشىرەدى.»

مىنە، قۇراننىڭ كەمەل ءتىلى، سونىڭ وزىندە باسقا تىلدەگى ءتارجىماسىنىڭ ءوزى ادامزاتتىڭ بۇكىل ارەكەتىن از سوزبەن اڭداتىپ تۇرعانىنا وسىلاي كۋا بولامىز.

ەندى، روماننىڭ قىزىققا تولى وقيعا ءوربۋى داناگوي ۋرسۋس اسىراپ العان ەكى جەتىم بالانىڭ ەرجەتىپ وزىنە كومەكشى ءارى ءارتىس بولعانىمەن قىزىقتىرا تۇسەدى. ۋرسۋستىڭ ءوزى جازعان سكەتچ-كورىنىستەرىن ەندى، ات جەگىپ جۇرەتىندەي ەتىپ ۇلكەيتىپ العان كۇيمەنى كوشپەندى ساحنا ەتىپ كوپشىلىك ورتاسىنا شىعادى. كورىنىستى ويناعاندا گۋينپلەن مەن دەيا دا ءارتىس بولىپ، ولاردىڭ ءبىرىنىڭ عاجاپ سۇلۋلىعى، ءبىرىنىڭ سيىقسىز ىرجيعان ءتۇرى قالىڭ كورەرمەندى ءتانتى ەتۋىمەن كوڭىلدى كۇندەر جالعاسادى.

ەزۋى تىلىنگەن گۋينپلەندى كىم كورسە دە كۇلكىگە قارىق بولىپ، ىرجيعان سيقىن مازاق قىلسا، ال ونىمەن تەل قوزىداي بىرگە وسكەن سۋقاراڭعى دەيا گۋينپلەندى ىستىق جۇرەگىمەن جاقسى كورەتىندىگىن جازۋشى جان تەبىرەنتەر تالاي ەپيزوتتارمەن جەرىنە جەتكىزە سۋرەتتەيدى. وقىرمان دا وسى ءۇش كەيىپكەردى جاندارىنا جاقىن تۋىسىنداي ساناسىنا سىڭىرەدى. بۇل شاقتا ۋرسۋس، گۋيپلەن، دەيا ۇشەۋى شىن باقىتتى وتباسى ەدى.

وسىنداي قۋانىشقا تولى كۇندەرىنىڭ بىرىندە اقسۇيەك لوردتاردىڭ بىرەۋىنىڭ سىلقىم قالىڭدىعى بۇلاردىڭ ويىنىن كورىپ گۋينپلەنگە كوز تىگەدى.

ونى وزىنە ەرمەك قىلىپ كوڭىل كوتەرگىسى كەلەدى. ءسويتىپ، وقيعا شينەلىسەدى. گۋينپلەننەن ءسال ءسات اجىراسا جانى قوسا كەتكەندەي قينالاتىن دەياعا دا قاتەر تونەدى.

مىنە، وسى قارساڭدا باياعىداعى تەڭىزگە باتىپ كەتكەن كومپراچيكوستاردىڭ جولداعان قۇمىراسى تەڭىز جيەگىنەن تابىلعان بولاتىن. ونى سول كەزدەگى ارنايى ۇكىمەتتىك قىزمەتكەرلەر وقىپ، تانىسۋعا ءتيىس ەرەكشە ادەت بار ەدى.

سويتسە، تالاي جىلعى ىزدەۋدەگى الدەقانداي اقسۇيەك لوردتىڭ بالاسىنىڭ دەرەگى الگى قۇمىرادان شىعادى. جانە وسىعان قاتىستى ءبىر كۇدىكتىنى ۇستاپ، تۇرمەدە اۋىر ازاپپەن ونىڭ قىلمىسىن مويىنداتادى. ءسويتىپ، ارنايى تەرگەۋشىلەر، جاسىرىن قىزمەتشىلەر كوپ قينالماي-اق، ونىڭ كوشەدە كورىنىس جاسايتىن «ىرجيعان جىگىت» گۋينپلەن ەكەنىن انىقتايدى.

سول ساتتە-اق، ۇكىمەتتىك ارنايى جاساق بارىپ، گۋينپلەندى كۇيمەسىنەن پارمەنمەن الىپ كەتەدى.

سونىمەن، جوعارعى بيلىك از ۋاقىتتا-اق، گۋينپلەننىڭ بۇكىل قۇقىن وزىنە قايتارىپ، رەسمي قابىلداۋ جاسايدى. كوشەدەگى جالاڭاياق جارلى، اياقاستىنان سالتاناتتى سارايدىڭ يەسى، ۇلانعايىر جەردىڭ قوجايىنى ءارى ەلدەگى بۇكىل بيلىكتى جۇرگىزىپ وتىرعان لوردتار قاۋىمىنىڭ تەڭ دارەجەلى مۇشەسى بوپ شىعا كەلەدى.

اقسۇيەكتەردىڭ اسا قىمبات ءساندى-ءماندى كيىمىنە مالىنا كيىنگەن گۋينپلەن لوردتار سارايىندا تانىستىرىلىپ، باسىنان كەشكەندەرى مەن ءوز ءسوزىن ايتۋعا ءتيىستى بولادى. لوردتاردىڭ بۇكىل جايساڭدارى قىزىققا كەنەلۋ ءۇشىن قاۋساعان كارىسىنەن، جاسانعان جاسىنا دەيىن قالماي تۇگەل جينالادى. قايتا تۋعان بەيتانىس لوردقا ءبارى قۇلاق تۇرەدى. وزدەرى عانا ايتاتىن كوشەلى كوسەم ءسوز كۇتەدى. بىراق، گۋينپلەن بۇلار ويلاعانداي ەمەس، ومىردەگى، اينالاداعى ءوزى كۋا بولعان اششى شىندىقتاردى سويلەگەندە، مۇندايدى مۇلدە ەستىپ كورمەگەن، وزدەرى كۋا بولماعان توعىشار لوردتار قارقىلداپ كۇلە باستايدى، ونى دىم-بىلمەس اقىماق ساناپ مازاققا اينالدىرادى...

بۇل كەزدە ۇكىمەت قىزمەتشىلەرى داڭقتى لورد گۋينپلەننىڭ اتىنا كىر كەلتىرەدى، دەپ ۋرسۋس پەن دەيانى قالادان قۋىپ تا جىبەرگەن ەدى. الىسقا جۇرگەلى تۇرعان كەمەگە وتىرعىزىپ ءمالىمسىز ءبىر جاققا كەتۋگە بۇيىرادى. گۋينپلەننەن ايىرىلعان دەيا بولسا، جايناپ تۇرعان گۇلدىڭ ىلەزدە قۋراعانىنداي سىلق تۇسەدى. جۇرەگى السىرەپ ەسىنەن تانادى.

جوعارعى قاۋىمنىڭ مىنانداي مازاعىنا تاپ بولعان گۋينپلەن ۇستىندەگى قىمبات كيىمدەرىن جان-جاققا لاقتىرىپ تاستاپ، كوشەگە شىعىپ ءوزىنىڭ سۇيىكتىلەرىن ىزدەپ كەلسە ولاردىڭ بۇل جەردەن جوق بولعانىن ەستيدى.

ەگەر، ولار بولماسا، گۋينپلەننىڭ دە ەندى، ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ەش قۇنى قالماعان ەدى. ول كوپىرگە شىعىپ، تومەندەگى وزەنگە قۇلاۋعا قامدانىپ تۇرعان كەزدە، بىردەڭە سىبىرسىز كەلىپ قولىن يىسكەيدى، قاراسا كوكبورى گومو!

ول ءوز يەلەرىنەن قالىپ قويىپ گۋينپلەندى اڭدىپ جۇرگەن بوپ شىقتى. جاڭا عانا ومىردەن كۇدەر ءۇزىپ تۇرعان گۋينپلەن قۋانىشتان جۇرەگى جارىلارداي بولادى. گومونىڭ ارتىنان ەرە جۇگىرەدى. ەندى، بولماسا، زاكىرىن اعىتىپ كەتۋگە شاق قالعان كەمەگە گۋينپلەن دە جەتىپ جىعىلادى.

گۋينپلەندى كورگەن داناگوي اكە ۋرسۋس ەكى كوزىنەن جاسى پارلاپ ولشەۋسىز قۋانىشتان سىلەيىپ تۇرادى. گۋينپلەننىڭ ءسال تىقىرىنان دا اينىماي تانىيتىن ءولىم حالىندەگى دەيا كەنەت كوزىن اشادى. ءومىر قايتا ورالدى! ايتىپ ءسوز جەتكىسىز شاتتىقتىڭ شۋاعى توڭىرەكتى نۇرعا بولەگەندەي عاجايىپ مەزەت ورناعان قىمبات ءسات ەدى، بۇل!

تۇك كورمەسە دە دەيانىڭ ايناداي جارقىراعان قوس جانارى جايناپ، اق گۇلدەي ۇلبىرەگەن نازىك دەنەلى سۇلۋ دەيا، ادەمى ەكى قولىن العا سوزادى. ءبىر ءسات قۋانىشتان داۋىسى ساڭق ەتە تۇسەدى: «گۋينپلەن!!! مەن سەنى كورىپ تۇرمىن! جارىقتى كورىپ تۇرمىن! مەن ءبارىن كورىپ تۇرمىن!!! قانداي عاجاپ، مەن باقىتتىمىن!» دەپ.

ءيا، ءبىر ساتتە ءبارى باقىت قۇشاعىنا قايتا ورالعان-دى. اينالا شاتتىققا تولدى.

سول-اق ەكەن، دەيا شالقالاي قۇلاپ جىعىلادى دا، اسەم ەرىندەرى بوزارىپ، سۇيكىمدى مۇرىنى سوڭعى تىنىسىن توقتاتادى.

ەندى، ۋرسۋس تا، گۋينپلەن دە بۇل دۇنيەدە ءجۇرۋدىڭ ءمانى قالماعانداي قايعى تولى تاس قاراڭعىلىققا قامالدى...

اباي ماۋقاراۇلى

Abai.kz