«ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ نەمەرەسى ءوزىن ورىس ۇلتىنىڭ وكىلى سەزىنەدى ەكەن»، «كەشەگى الاش ارىستارىنىڭ ۇل-قىزى انا تىلىندە سويلەي الماي كەتتى، ولاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى دا قازاقشا بىلمەيدى» دەپ كەلەتىن ايىپتاۋلار ەل ىشىندە ارەدىك ايتىلىپ قالادى. ال ءبىز الگىندەي ايىپتاۋلارعا قوسىلا كەتۋدەن بۇرىن ونىڭ سەبەپ-سالدارىنا بويلاعاندى ءجون كورەمىز. الاشورداشىلاردىڭ بولسىن، سوۆەتتىك-سوتسياليستتىك قوعامنىڭ قۇرلىسىنا قۇلشىنا ات سالىسقاندار بولسىن – ولاردىڭ ءبارى شىن مانىندە حالىقشىل تۇلعالار ەدى. ولار تىلىنەن، دىلىنەن جەرىنىپ ءومىر سۇرگەن جوق. ۇرپاعىنا دا ۇلتىن ءسۇيۋدى امان ەتتى. بىراق ۋاقىت پەن زار-زاماننىڭ قىسپاعىنا تۇسكەن بۋىن كولونيالدى بيلىكتىڭ تاراپىنان نەشە ءتۇرلى قياناتتى، قورلىقتى كوردى. سودان كەيىن امالدىڭ جوقتىعىنان وتارشىلداردىڭ ىعىندا جۇرۋگە كوندى. ورىس ءتىلى ولاردىڭ جەر باسىپ ءتىرى جۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرىپ قانا قويماي، جاڭا ومىرگە بەيىمدەلۋگە، ءتىپتى، ازدى-كوپتى مانساپقا قول ارتۋعا جاعداي تۋعىزدى. وكىنىشىتىسى زيالى قاۋىمنىڭ اۋلەتىندە قالىپتاسقان تىلدىك احۋال تۇتاس ۇلتقا كولەڭكەسىن ءتۇسىرىپ ءالى كۇنگە زالالىن تيگىزىپ كەلەدى. ۇلت زيالىسىنا قاراپ وسەدى. ءبىزدىڭ قازاق تەككە ۇلكەن ءمان بەرەدى. كەشەگى شولاق بەلسەندىلەردىڭ بيلىك پەن بيزنەستە جۇرگەن وسى كۇنگى ۇرپاعىن قازاق ۇلت زيالىسى دەپ بىلمەيدى. مويىندامايدى. سوندىقتان دا ناعىز ۇلت سەركەلەرىنىڭ وتباسى مەن اۋلەتىنە بايلانىستى جوعارىداعىداي سوزدەر ايتادى. نەگە؟ ەندەشە ءبىز دە سونىڭ ءمان-جايىنا ءۇڭىلىپ كورۋدى ءجون سانادىق.    

قۇلبەك ەرگوبەك، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى:

– بۇل ءوزى بىرنەشە بۋىنعا تۇسكەن سالماق. بولشەۆيزمنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ كوممۋنيستىك پارتيا ورتالىق ازيا، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا كارىن توگە بەرگەن. سونداي جاعدايدا ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى، جانشا دوسمۇحامەدوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ سەكىلدى ۇلى تۇلعالارىمىز ورىستان ايەل العان. ولاي بولاتىن سەبەبى، رسفسر-مەن تىكەلەي، قويان-قولتىق جۇمىس ىستەيدى عوي. سونداي جاعدايدا جان سەرىگى ورىس ۇلتىنان بولسا، ونىڭ قورعانىسقا، قازاققا قاتىستى ماڭىزدى كەلىسىمدەردە سەبى تيەدى دەپ ويلاعان. ولاردىڭ اراسىندا مۇحتار اۋەزوۆ تە بار. الايدا سول الاشوردالىقتاردىڭ الدىڭعى بۋىنىندا ءبىر تاباندىلىق بولعان. ايەلدى باسقا ۇلتتان السا دا، ونى مۇسىلماندىققا وتكىزىپ، قازاقى تاربيەگە يكەمدەگەن. بىراق ولاردىڭ بالالارى تازا قازاقشا سويلەپ كەتە المادى. وعان ۋاقىت، الەۋمەتتىك جاعداي، الاشوردانى قۋعىنداۋ سەكىلدى ءتۇرلى ساياسي جاعدايلار اسەر ەتتى.

ولاردان كەيىنگى بۋىن – ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت، مۇحتار، ءسابيت. ۇلت زيالىلارى دەگەنىمىز وسىلار ەدى. ساكەننىڭ لاۋرا، ايان دەگەن ۇل-قىزى ەرتە شەتىنەپ كەتتى. بەيىمبەتتىڭ بالاسى مەرەكە مەن قىزىن ءسابيت مۇقانوۆ قامقورلىققا الىپ، ءبىرىنىڭ دارىگەر بولۋىنا، ءبىرىنىڭ ماسكەۋدەگى ادەبيەت ينستيتۋتىنا كۋرسقا بارىپ ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساعان. بەيىمبەت ءمايليننىڭ ۇلىن دا، قىزىن دا قازاقشا بىلمەيدى دەپ ايتۋ قيىن. بىراق ولاردىڭ قازاق زيالىلارىنا، ۋاقىتقا دەگەن سەنىمى قالماعان ەدى. سول سەبەپتى ءتىلى قازاقشا بولسا دا رۋحى قازاقشا بولماي ءوستى. اكەلەرىنىڭ اتىلىپ، انالارىنىڭ الجير-گە ايدالىپ كەتۋى بۇلارعا پسيحيكالىق تۇرعىدان قاتتى اسەر ەتتى. سونىڭ زاردابى ولاردىڭ تىلگە دە، دىنگە دە سەنبەي وسۋىنە الىپ كەلدى. وسىنداي جاعدايدى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ ۇلى مەن قىزىنا دا قاتىستى ايتۋعا بولادى. مۇحامەدجان تىنىشباەۆتىڭ ۇلى ەسكەندىر ازداپ قازاقشا بىلەتىن. بىراق ول دا اكەسىن اتتىرىپ جىبەرگەن قوعامعا سەنبەدى. مەن ەسكەندىر مۇحامەدجانۇلىمەن دە، سۇلتانبەكتىڭ زيبا دەگەن قىزىمەن دە كوپ سويلەسكەم. بۇلار سول كەزدەگى بيلىكتىڭ اكەلەرىنە كورسەتكەن ءزابىر-جاپاسىن جۇرەگىمەن قابىلداعان، سودان قالعان سانالارىنداعى سوققىدان ارىلا الماي وتكەن ادامدار. ونىڭ ۇستىنە ءبارىنىڭ كوكەيىندە، «قازاق تىلىندە وقىعان، جازعان اكەلەرىمىز نە وپا تاپتى؟» دەگەن ساۋال تۇردى. سوندىقتان شەشەلەرى ولاردىڭ قازاقشا وقىپ، قازاقى تاربيەدە وسۋلەرىنە قۇلىقتى بولمادى. ورىس وقۋىنا بەردى. ءسويتىپ: «وسىنداي قۋعىن-سۇرگىن قايتالانىپ جاتسا، ورىسشا وقىعاندىعى سەپ بولىپ، ءتىرى قالا ما» دەگەن دالباسا وي جەتەگىندە ءجۇردى. بۇل قاتاردا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دە، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ دا بالالارى بار. مۇقاڭنىڭ ورنيتولوگ بالاسى – ەرنار قازاقشا مۇلدە بىلمەيتىن، مۇراتى بەرتىندە انا تىلىندە جاقسى سويلەپ كەتتى. ال مۇعاليماسى قازاقشا تاربيەلەندى.

كەزىندە ءسابيت مۇقانوۆ راديودا سۇحبات بەرىپ وتىرىپ: «مۇحتار اۋەزوۆكە قاراعاندا مەنىڭ ۇرپاعىم ۋربانيزاتسياعا ۇشىراماعان. ءبارى قازاقى تاربيەنىڭ جەمىسى»، – دەپ ماقتانعان. بۇل دا شارتتى نارسە. ارىستانى ءىرى ينجەنەر بولدى. قازاقشاسى دا، قازاقى رۋحى دا وتە مىقتى ەدى. ودان كەيىنگى ماراتى ورىسشا تاربيەلەنگەن. قازاقشانى جاقسى بىلمەيتىن. بىراق ماماندىعىنا ساي ەتنولوگ، ەتنوگراف رەتىندە قازاقشا سويلەپ ءجۇردى. الايدا ەڭبەكتەرىنىڭ بارلىعى ورىس تىلىندە جازىلعان. ال التايى اسكەري ادام، ول دا ورىسشا ءوستى.

مەنىڭ اكەم بەيسەنباي كەنجەباەۆ تاتار قىزىنا ۇيلەنگەن. بەيسەكەڭنىڭ جان دوسى نۇرتاس وڭداسىنوۆ ورىس قىزىن العان. 20 جىل سىبىردە بولىپ كەلگەن تاعى ءبىر جاقىن دوسى جۇسىپبەك ارىستانوۆ وزبەك قىزىن جار ەتكەن. وتەباي تۇرمانجانوۆتىڭ دا ايەلى تاتار ۇلتىنان بولدى. ولاردان تۋعان بالالار دا تازا قازاقى رۋحتى بولا العان جوق. سوعان قاراپ وتىرىپ ارالاس نەكەدەن تازا قازاقى تانىمداعى، تۇسىنىكتەگى، رۋحتاعى پەرزەنت وربىمەيدى-اۋ دەپ ويلايمىن. بۇلاردىڭ قاي قايسىنىڭ دا وزگە ۇلتتان قىز الۋى ساقتىقتان، زامان قالاي بولىپ كەتەدى دەگەن قورقىنىشتان تۋىنداعان. ويتكەنى سوۆەت وكىمەتى دەگەنىڭىز – ورىس وكىمەتى ەدى عوي. مەكتەپتە ۇلت تاريحى وقىتىلعان جوق، ورىستىڭ تاريحىن وقىدىق. فيلوسوفيا دا سولاي. بۇل جاعداي جالعىز بىزدە عانا ەمەس، تاجىك، وزبەك، تاتار، باشقۇرت بارىندە ءجۇردى. بىراق وزبەك، تاجىكتەرگە قاراعاندا ءبىزدىڭ ۇلتتىق ساياساتىمىز سول تۇستا قاتتى السىرەپ كەتكەن ەدى. ونىڭ سەبەپتەرىن جاقسى بىلەسىزدەر. سوندىقتان قازاقتاردىڭ ورىستانۋى اناعۇرلىم تەز ءجۇردى.

وسىنداي جۇيەلى جۇرگىزىلگەن سۇرقاي ساياساتتىڭ زاردابىن ءبىز ءالى تارتىپ، ورىس رۋحىنان قۇتىلا الماي كەلەمىز. بيلىك باسىندا وتىرعانداردىڭ كوبىنىڭ ۇرپاقتارى قازاق ءتىلىن بىلمەيدى. بۇنىڭ ءبارى ۇلتتىق رۋحىمىزدىڭ سان عاسىرلاپ ءمۇجىلىپ، توزىپ كەتكەنىنىڭ كورىنىسى دەپ ويلايمىن. 

قانسەيىت ابدەزۇلى، پروفەسسور:

– ستالين قايتىس بولىپ ونىڭ ورنىنا ناعىز يمپەرياشىل، شوۆينيست، پاراساتتان جانە مادەنيەتتەن جۇرداي، ساۋاتسىز حرۋششەۆ كەلگەن كۇننەن باستاپ قازاق تىلىنە، قازاق رۋحانياتىنا، قازاقتىڭ سالت-داستۇرىنە بالتا شابىلدى.

قازاقستان جەرىن بولشەكتەپ، ءبىر ۇلكەن بولىگىن رەسەيگە، ەكى بولىگىن وزبەكستانعا جانە تۇركىمەنستانعا مەنشىكتەپ وتكىزۋدى ارمانداعان حرۋششەۆ قازاقتى اياسىن با؟ ءدال سول ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىندا انا تىلىمىزگە دە ستراتەگيالىق تۇپكى ماقساتى وتە قاۋىپتى شابۋىل جاسالدى. ول قانداي ماقسات ەدى؟ قازاق حالقىن انا تىلىنەن ايىرىپ، جاپپاي ورىس تىلىنە كوشىرۋ، ەكىنشى كەزەكتە، بولاشاقتى دىلىنەن، دىنىنەن اجىراتۋدى دا كوممۋنيستىك  يمپەريا جوسپارلاپ قويعان ەدى.

اسىرەسە، ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىنان باستاپ قازاق مەكتەپتەرى تۇگەل جابىلا باستادى. ەڭ الدىمەنەن قازاق ءتىلىن ۇلكەن-ۇلكەن قالالاردان الىپ كەتىپ اۋىلعا ىسىرىپ تاستاۋ بولشەۆيكتىك پارتيانىڭ نەگىزگى ساياساتىنىڭ باعىتى بولدى. سول تۇستا كەرەك بولسا، استانامىز الماتىدا جانە بارلىق وبلىس ورتالىعى بولىپ تۇرعان قالالاردا، اۋدان ورتالىعىنا دەيىن بارلىق قازاق مەكتەپتەرى جابىلىپ، ونىڭ ورنىنا جاپپاي ورىس مەكتەپتەرى اشىلدى. وسى كەزەڭدە الماتى قالاسىندا ءبىر عانا قازاق مەكتەبى قالدى. وبلىس ورتالىقتارىندا دا وسى جاعداي قايتالاندى. مەن ءوزىم تۋىپ-وسكەن، قازاعى قالىڭ شىمكەنت قالاسىنىڭ وزىندە ەكى-اق قازاق مەكتەبى قالدى.  وسى كەزدە انا ءتىلىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ ءۇشىن الدىمەن قازاق زيالىلارىنىڭ، اقىن-جازۋشىلاردىڭ، پارتيا جانە سوۆەت ورگاندارى باسشىلارىنىڭ ۇرپاعىن ورىستاندىرۋ ساياساتى ءبىرىنشى قاتارعا قويىلدى.

سول ەلۋىنشى-الپىسىنشى جىلدارى الماتى قالاسىندا تۇراتىن بارلىق زيالىلاردىڭ، اقىن-جازۋشىلاردىڭ، كورنەكتى قازاق عالىمدارىنىڭ ۇلدارى مەن قىزدارى تۇگەل ورىس مەكتەبىندە وقۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇعان قوسىمشا الماتى قالاسىندا قازاق تىلىندە تاربيەلەيتىن بىردە-ءبىر بالاباقشا قالمادى.

بۇل ساياساتتىڭ تۇبىندە انا ءتىلىن جويۋدىڭ توتە جولى بالاباقشالار مەن ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە جاتقانىن پارتيالىق بيلىك وتە جاقسى ءبىلدى. سەبەبى، بالانىڭ ءتىلى ءۇش جاسقا دەيىن شىعادى، ءتىلدى مەڭگەرۋ جەتى جاسقا دەيىن اياقتالادى. سوندىقتان بالاباقشا مەن باستاۋىش مەكتەپتەردە قازاق بالالارىنىڭ ءتىلى انا تىلىندە ەمەس، ورىس تىلىندە شىعۋى كەرەك بولدى. مىنە، وسى ساياسات جوسپارلى تۇردە، الىس بولاشاققا جوسپارلانىپ، اسىرەسە الپىسىنشى-جەتپىسىنشى جىلدارى اسا قارقىندى جۇرگىزىلدى.

ال، تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارىمىزدا قازاقستاننىڭ بيلىك باسىنا كىلەڭ ءدىلى، مادەنيەتى ورىس ورتاسىندا تاربيەلەنگەن، ءتىلى ورىسشا شىققان قازاق جاستارى كەلدى دە، وتىز جىل بويى انا ءتىلىمىزدىڭ كوسەگەسى كوگەرمەدى.

جانە وسىناۋ جىلدارى انا تىلىمىزگە شابۋىل جاسالۋىمەن بىرگە قازاق زيالىلارىنىڭ قالىڭ ورتاسىندا ماڭگۇرتتەنۋ ۇدەرىسى دە قاتار ءجۇردى. وكىنىشكە وراي تاۋەلسىزدىگىمىزگە وتىز جىلدان اسىپ كەتسە دە قازاق قوعامىندا ماڭگۇرتتەنۋ ۇدەرىسى ءالى ءجۇرىپ جاتىر. ءبىز ەگەر وسىناۋ ماڭگۇرتتەنۋ ۇدەرىسىن توقتاتا الساق، وندا نۇرلى ءتىل – بابا  ءتىلى ءوز تۇعىرىنا قونىپ، اتا زاڭىمىزدا كورسەتىلگەندەي انا ءتىلىمىز مەملەكەتتىك دارەجەگە تولىققاندى يە بولىپ، ءۇش مىڭ جىلدىق تاريحى بار قازاق ءتىلىنىڭ ايدارىنان جەل ەسەر ەدى. الەمدەگى ەڭ ىقپالدى، ەڭ تامىرى تەرەڭ، ەڭ تاريحى باي تۇركى تىلدەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە مۇمكىن ساناۋلى الەمدىك تىلدەردىڭ قاتارىنا دا قوسىلار ەدىك. ول كۇن دە اللا ءناسىپ ەتسە قازاقتىڭ ماڭدايىنا بۇيىرار!

اينۇر احمەتوۆا، ادەبيەتتانۋشى:

–   ۇلت زيالىسى تۇسىنىگىن پايىمداعاندا «تۇتاس تۇركىستان» يدەياسىنىڭ اۆتورى مۇستافا شوقايدىڭ كەلەسى پىكىرىنە سۇيەنىپ جاتامىز: «وقىعان، تاربيە كورگەن ادامنىڭ ءبارiن «زيالى» دەپ اتاپ، ونى سول ادام ءوزi ءتان بولعان ۇلتتىڭ «ۇلتتىق زيالىسى» قاتارىنا قوسا بەرۋگە بولادى دەپ ويلاساق، ءسوزسiز قاتەلەسەمiز. بiزدiڭشە، بەلگiلi بiر مۇرات-ماقساتتاردىڭ سوڭىندا جۇرگەن جانە سول بەلگiلi مۇرات-ماقساتتار توڭiرەگiنە جينالعان وقىمىستىلاردى عانا زيالى دەپ ايتۋعا بولادى. ۇلتتىق زيالىلار قاتارىنا تەك ءوز حالقىنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتiك دامۋىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتە الاتىن ادامدار عانا كiرە الادى. زيالىلاردىڭ مiندەتi ۇلى دا قاسيەتتi بولۋى سەبەپتi وتە اۋىر». بۇل پىكىرمەن تولىق كەلىسۋگە بولادى.

قازاق قوعامىندا ءار كەزەڭدە زيالىلار ءومىر ءسۇردى جانە ومىرلىك تاجىريبەگە نازار سالاتىن بولساق، سوۆەت وداعىندا ءومىر سۇرگەن زيالىلار ۇرپاقتارىنىڭ اراسىندا عانا ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىندەر كەزدەسەدى. بىرىنشىدەن، مۇنى كولونياليزم بەلگىلەرىمەن: ورىستاندىرۋ ساياساتىن كەڭىرەك جۇرگىزۋ ءۇشىن ارالاس مەكتەپتەر مەن ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ باسىمدىعىمەن (سوۆەت وداعىندا) بايلانىستىرۋعا بولادى. ياعني، ارالاس مەكتەپ دەلىنگەنمەن، وندا ساباقتاردان تىس كوممۋكاتسيا ورىسشا جۇرەدى. وعان قوسا، زيالىلاردىڭ/جازۋشىلاردىڭ جازبالارىندا دا، اۋىزەكى اڭگىمەلەردە دە ماڭىزدى قالالاردا قازاق مەكتەبى وتە از بولعانى ايتىلادى. قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ تاپشى بولسا، ءبىز قالاي ولارعا انا تىلىندە سويلەمە(ي)دى دەپ كىنا ارتامىز؟ ولار سونداي ساياسي كەزەڭدە جانە سول جاعدايدا ءوستى. وتكەندى قالپىنا كەلتىرە المايمىز. بالكىم، ۇلت زيالىسىنىڭ ناعىز ۇلگىسى جوعارىداعى پىكىردى كەلتىرگەن مۇستافا شوقاي، الاش زيالىلارى جانە بالالارىن قازاقشا وقىتقان جازۋشى، ادەبيەت تاريحىن زەرتتەۋشى مۇحتار ماعاۋين سىندى قالامگەرلەر بولار…

قالامگەرلەر دە زيالىلاردىڭ قاتارىنا كىرەتىنى ءسوزسىز. وتە جاقسى ادەبي شىعارمالار قالدىرعان جازۋشىلاردىڭ كەيبىر ۇرپاقتارى حالىق ءسۇيىپ وقىعان اكەسىنىڭ مۇراسىن قازاقشا تۇسىنبەيتىنىن ايتىپ جاتادى. بۇل، ارينە، ءبىزدى قىنجىلتاتىن كورىنىس. وعان قوسا، كەيدە ادەبي جانە عىلىمي جيىندارعا قازاقشا ءبىراۋىز ءسوز بىلمەيتىن زيالىلاردىڭ ءورىستىلدى ۇرپاقتارى قاتىسادى. ءبىز وندا ەلدىڭ بولاشاعى، ادەبيەتتىڭ كەلەشەگى، ەل تاۋەلسىزدىگى جايلى ايتىپ جاتساق، ول كىسىلەر ماعان باسقا الەمنەن قازىر عانا ورتامىزعا تاپ بولىپ وتىرعانداي سەزىلەدى. بۇل پىكىرىمنىڭ ادەبي نەمەسە عىلىمي ورتاداعى قازاقشا تۇسىنەتىن، اۋىزەكى ستيلدە قارىم-قاتىناس جاساي الاتىن، بىراق ءورىستىلدى ۇرپاقتارعا قاتىسى جوق.

ەكىنشىدەن، سوۆەت وداعىندا (اسىرەسە، 1960 جىلداردان كەيىن) ورىس ءتىلى قىزمەتتە العا ىلگەرىلەۋدىڭ، ءوسۋدىڭ كىلتى سانالعانى جاسىرىن ەمەس. بۇل قازىرگى ۋاقىتتا ورىس تىلىمەن قوسا اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋدى ارتىقشىلىق سانايتىنىمىز ىسپەتتى. ء(وز انا تىلىندە سويلەيتىن قازاقتاردىڭ شەت تىلدەرىن ءبىلۋى وتە ماڭىزدى ەكەنىن دە ايتىپ وتكىم كەلەدى). سول جىلداردا اتا-انالار سانالى تۇردە بالالارىن ورىس مەكتەپتەرىندە تاڭداپ وقىتقانى ايتىلادى.

ۇشىنشىدەن، سوۆەت وداعىندا ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىم سالاسىنداعى قاجەتتى ەڭبەكتەر ورىس تىلىندە جازىلعانى بەلگىلى. سوندىقتان سول كەزدەگى ۇرپاقتارعا ورىس توپتارىندا ءبىلىم العان ىڭعايلى بولعانى ءسوزسىز. سوڭعى جىلداردا عانا قازاق تىلىندە ساپالى كىتاپتاردىڭ ورنى اقىرىنداپ تولىعىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار، ءورىستىلدى كەڭىستىكتىڭ ۇلعايۋىنا تىڭ يگەرۋ جىلدارىندا سىرتتان كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ دە ىقپالى بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. تۇپتەپ كەلگەندە زيالى قاۋىمنىڭ ۇلى مەن قىزىنىڭ نەمەسە جالپى قازاقتاردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ ءوز انا تىلىندە سويلەمەۋى وتارلاۋ ساياساتىنىڭ ءار سالادا تامىر جايۋىمەن جانە ورتالىقتان ورىس ءتىلى ارقىلى باسقارىلۋىمەن تۇسىندىرىلەتىن جاعداي بولسا كەرەك.

جالپى ايتقاندا زيالىلار ۇرپاعىنىڭ قازاق ءتىلىن بىلمەۋىنە وتارلىق كەزەڭىندەگى ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ جوعارىداعى بەلگىلەرى سەبەپ بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. ال قازىرگى ۋاقىت زيالىلارىنىڭ ۇرپاقتارى ء(بارى بولماسا دا) ءوز انا ءتىلىن دە، ورىس ءتىلىن دە جاقسى مەڭگەرگەنى بايقالادى. ولاردى وسىرگەن زيالىلار: عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، مەديا سالاسىنىڭ ماماندارى، قالامگەرلەر، ت.ب. بۇدان اۋىزشا-جازباشا كوممۋنيكاتسيا، ونىڭ ىشىندە باسقارۋ جۇيەسى مەن عىلىم ءتىلى قازاقشالانعاندا جانە جاعرافيالاردا قازاقىلىق كەڭ قانات جايعاندا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى ارتاتىنىن بايقاي الامىز.

Abai.kz