ۆەي تسزين جانە سولتۇستىك-وڭتۇستىك ءداۋىرى قىتاي تاريحىنداعى ەڭ ءجيى بيلىك اۋىسقان كەزەڭ بولىپ تابىلادى. بۇل كەزەڭ ب.ز. 220 جىلى تساو پي حان اۋلەتىندە حاندىقتى العاننان باستاپ، 589 جىلى سۋي اۋلەتى چەن مەملەكەتىن قۇلاتقانعا دەيىن جالعاستى.

وسى كەزەڭدە ءۇش پاتشالىقتىڭ ۆەي، شۋ، ۋ مەملەكەتتەرى ءوزارا باسەكەلەستى، كەيىن سىما يان ۆەي مەملەكەتىنىڭ ورنىنا باتىس تسزين اۋلەتىن قۇردى جانە ەلدى ۋاقىتشا بىرىكتىردى، بىراق كوپ ۇزاماي باتىس تسزين قۇلاپ، سولتۇستىكتە ون التى مەملەكەت اراسىنداعى سوعىس باستالدى، ال وڭتۇستىكتە شىعىس تسزين اۋلەتى باسقاردى. كەيىننەن، سولتۇستىك ايماقتى باتىس ۆەي بىرىكتىرىپ، ول شىعىس ۆەي جانە باتىس ۆەي بولىپ ءبولىنىپ، ءارى قاراي سولتۇستىك تسي جانە سولتۇستىك چجوۋعا اينالدى; وڭتۇستىكتە سون، تسي، ليان جانە چەن اۋلەتتەرى الماستى. بۇل كەزەڭدە ءجيى سوعىستار بولدى، قوعام تۇراقسىز بولدى، بىراق مادەنيەت ەرەكشە گۇلدەنىپ، ادەبيەت، سۋرەت، كالليگرافيا، ءمۇسىن سياقتى سالالاردا ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە جەتتى، بۋدديزم دە كەڭىنەن تارادى.

ۆەي تسزين جانە سولتۇستىك-وڭتۇستىك ءداۋىرى قىتاي ادەبيەتىنىڭ دامۋ تاريحىنداعى ەرەكشە جاڭاشىل كەزەڭ بولىپ تابىلادى. بۇل كەزەڭدە پوەزيا، فۋ، رومان سياقتى جانرلار جاڭا زاماندىق ەرەكشەلىكتەرگە يە بولىپ، ولاردىڭ كەيىنگى دامۋ باعىتىن بەلگىلەدى. وي-سانالىق جانە مادەني تۇرعىدان العاندا، وسى كەزەڭدەگى ادەبيەتتەگى “جاڭاشىلدىقتار” ءبۋدديزمنىڭ قىتايعا تارالۋىمەن تىعىز بايلانىستى. ادەبيەت تاريحىندا ۆەي تسزين جانە سولتۇستىك-وڭتۇستىك ءداۋىرى كەزەڭى شىعىس حان اۋلەتىنىڭ تسزيانان كەزەڭىنەن باستاپ، سۋي اۋلەتىنىڭ بىرىگۋىنە دەيىن سوزىلدى، شامامەن ءتورت ءجۇز جىلدى قامتىدى. بۇل كەزەڭنىڭ تاريحي جاعدايلارى وتە كۇردەلى بولدى. سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك ءداۋىرى ادەبيەتتە ماڭىزدى كەزەڭ بولىپ تابىلادى.

سال-سەرىلىك ادەبيەت (隐世文学)

ۆەي تسزين جانە سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك اۋلەتتەر كەزەڭىندەگى سال سەرىلىك ادەبيەت ەرەكشە تاريحي جاعدايلاردا قالىپتاستى، ول كەيىنگى ادەبيەتكە وزىندىك كورىنىس پەن تەرەڭ اسەر قالدىردى.

بۇل كەزەڭدە قوعام تۇراقسىز بولدى، سوعىستار ءجيى ورىن الىپ، بيلىك ءجيى اۋىسىپ وتىردى. «سەگىز بەكتىكتىڭ قاقتىعىسى» جانە «كوشپەندى بەس حۋدىڭ قىتايدى باسىپ الۋى» (ب،ز.304-439جج كوشپەندى عۇندار، سيانبيلەر، تسزە، دي، تسيان تايپالار قىتايدىڭ سولتۇستىگىن جاۋلاپ الىپ ون التى پاتاشالىق قۇرعان) سياقتى وقيعالار ادەبيەتشىلەردىڭ ءومىرىن قاۋىپتى ەتتى، ولار وزدەرىنىڭ ءومىرىن ساقتاۋ ءۇشىن ساياساتتان الشاقتاپ، ەلدەن وقشاۋلانۋعا تۋرا كەلدى. اۋقاتتى وتباسى وكىلدەرى بيلىكتەن ورىن تابا الماي، ىشكى كۇيزەلىستى كەشتى. سونىمەن قاتار، داوسيزم مەن ناتۋراليزم كەڭىنەن تارالىپ، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەر مەن رۋحاني ەركىندىكتى ىزدەگەن اقىندار ادەبيەتتە جاڭا اعىمدار قالىپتاستىردى. ولار ەلدەن كەتىپ ورمان، توعاي مەن كولدىڭ جاعاسىندا كۇركە تىگىپ بەستەن، التىدان بىرلەسىپ شىعارماشىلقپەن اينالىستى.

سۋرەت: اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى.

بۇل كەزەڭدەگى سال سەرىلىك ادەبيەتتىڭ كوپتەگەن اتاقتى وكىلدەرى قالىپتاستى. تاو ءيۋانميننىڭ اۋىل پوەزياسى ۇلگىسى كلاسسيكالىق ادەبيەت بولىپ تابىلادى، ونىڭ «گۋي يۋان تيان تسزي» ولەڭى اۋىلدىق ءومىردىڭ قاراپايىم سۇلۋلىعىن تاماشا بەينەلەگەن. «شاراپ ءىشۋ» ولەڭى ونىڭ رۋحاني تىنىشتىققا دەگەن كوزقاراسىن كورسەتەدى. «تاۋحۋا يۋان تسزي» شىعارماسى ناعىز ىزگى جانە وقشاۋلانعان جەردىڭ ۋتوپيالىق بەينەسىن جاساپ، كوپشىلىكتى قىزىقتىرادى. تسزي كاڭنىڭ «يۋي شان تسزيۋي يۋان تسزە تسزيۋ» شىعارماسى ۇكىمەتكە قارسى شىقپاي، ءوزىن ساقتاۋعا دەگەن شەشىمىن بىلدىرەدى، ال ونىڭ «يۋنفەن شي» ولەڭى وزىندىك اشۋىن جانە ەركىندىككە دەگەن ۇمتىلىسىن كورسەتەدى. رۋان ءتسزيدىڭ «يۋنحۋاي بايشى شۋ» ولەڭدەرى شىندىققا كوڭىل تولماۋىن جانە ومىرگە دەگەن تەرەڭ ويلارىن بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار، سە لينيۋن ءوزىنىڭ تاۋ مەن سۋ تۋرالى پوەزياسىمەن تانىمال، ونىڭ «شانتسزيۋي فۋ» سياقتى شىعارمالارى تابيعاتتى نازىك سيپاتتاپ، ونىڭ سۋرەتتەرىن كورسەتۋ ارقىلى تابيعاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن جانە سال سەرىلىك ءومىردىڭ ءلاززاتىن بەينەلەيدى.

ۆەي تسزين جانە سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك اۋلەتتەر كەزەڭىندەگى سال-سەرىلىك ادەبيەتتىڭ مازمۇنى باي، كوبىنە تابيعاتتىڭ اسەم كورىنىستەرىن جانە دالالىق ءومىردىڭ تىنىش، ۇيلەسىمدى كەزەڭدەرىن سۋرەتتەيدى. ول تابيعاتتى بەينەلەۋ ارقىلى اقىنداردىڭ ەركىن، تىنىش ومىرگە دەگەن ۇمتىلىسىن كورسەتەدى. سونىمەن بىرگە، شىعارمالار اقىنداردىڭ جالعىزدىعىن، قايعىسىن جانە ومىرگە تەرەڭ ويلارىن كورسەتەدى، ولاردىڭ بۇل الەمنەن تىسقارى بولۋعا جانە رۋحاني ەركىندىكتى ىزدەۋگە دەگەن ىشكى دۇنيەسىن اشادى. ستيل بويىنشا، بۇل ادەبيەت جاڭا جانە تابيعي، قاراپايىم جانە ادەمى بولىپ كەلەدى، ءتىل قىسقا ءارى ءماندى، تابيعات كورىنىستەرىن جازۋ ارقىلى تەرەڭ ويلار مەن سەزىمدەر بىلدىرەدى، وقىرمانداردى شىعارماشىلىقتىڭ جوعارى رۋحاني دەڭگەيىنە جەتەلەپ، اۆتورلاردىڭ وزىندىك كوزقاراستارىن كورسەتەدى.

ۆەي تسزين جانە سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك اۋلەتتەر كەزەڭىندەگى جاسىرىن ادەبيەت قىتاي ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا ۇلكەن ماڭىزعا يە. بۇل ادەبيەت تاقىرىپتار مەن مازمۇندى بايىتىپ، كەيىنگى تاۋ مەن سۋ تۋرالى پوەزيا سياقتى ادەبي اعىمداردىڭ دامۋىنا نەگىز قالادى. ونىڭ ەركىندىككە دەگەن ۇمتىلىسى جانە تابيعاتتى قۇرمەتتەۋى كەيىنگى ۇرپاقتىڭ ويلاۋ جۇيەسىنە جانە شىعارماشىلىققا تەرەڭ اسەر ەتىپ، قىتاي ادەبيەتىنىڭ اسىل رۋحاني قازىناسىنا اينالدى.

بامبۋك ورمانىنىڭ جەتى پەرىسى

«بامبۋك ورمانىنىڭ جەتى پەرىسى» — بۇل ۆەي تسزين كەزەڭىندەگى تسزي كان، رۋان تسزي، شان تاو، سيان سيۋ، ليۋ لين، ۆان جۋن جانە رۋان سيان اتتى جەتى ادامنىڭ بىرىگۋى. ولار ءجيى شانياندا (قازىرگى حەنان پروۆينتسياسىنىڭ ءسيۋۆۇ قالاسى) بامبۋك ورمانىنىڭ استىندا جينالىپ، ەركىن كوڭىل-كۇيمەن ۋاقىت وتكىزگەن، وسىلايشا ولاردى «بامبۋك ورمانىنىڭ جەتى پەرىسى» دەپ اتاعان.

سۋرەت: اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى.

تسزي كان

تسزي كان، لاقاپ اتى شۋە، — بامبۋك ورمانىنىڭ جەتى پەرىسىنىڭ رۋحاني جەتەكشىسى. ول لاو-تسزى مەن چجۋان-تسزىنى جوعارى باعالاپ، تابيعاتقا ۇمتىلدى، «اتاق-داڭقتان ادامدىقتى جوعارى قويىپ، تابيعاتقا باسىمدىق بەرۋ» دەگەندى ۇستاندى. ونىڭ ادەبي شىعارمالارىنىڭ ەڭ تانىمالى — «شان جۋ يۋانمەن دوستىقتى ۇزگەن حات»، وندا ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكە بارۋدان باس تارتقانىن كورسەتەدى.

تسزي كان پيانينو ويناۋدى جاقسى كوردى، اسىرەسە «گۋان لين سان» كۇيىن ورىنداۋمەن اتاقتى بولدى، ونىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى مەن مۋزىكالىق دارىندارى كەيىنگى ۇرپاققا تەرەڭ اسەر ەتتى.

四言诗十一首•其一

淡淡流水，沦胥而逝。

泛泛柏舟，载浮载滞。

ءتورت ءسوزدى ولەڭ، ون ءبىر ولەڭنىڭ ءبىرىنشىسى:

سۋ باياۋ اعىپ بارادى،

توقتاۋسىز، ۇنەمى اعىپ جاتادى.

قايىق اقىرىن ءجۇزىپ كەلەدى،

قايراڭدا توقتاپ سوندا قالادى.

ولەڭنىڭ ءستيلى تازا جانە تابيعي، تابيعات كورىنىستەرى ارقىلى شابىت الادى، ول دۇنيەنىڭ وتكىنشى ەكەنىن كورسەتىپ، تابيعاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن داوس فيلوسوفياسىنا دەگەن ۇمتىلىسىن بىلدىرەدى.

رۋان تسزى

رۋان تسزى، ەسىمى سى تسزۋن، رۋان يۋدىڭ ۇلى. ول ساياساتتان قاشۋ ءۇشىن ءجيى ىشىمدىك ءىشىپ، ماس كۇيدە ءومىر سۇرگەن. ونىڭ «ەركىن ويلار» اتتى شىعارماسى بەس جولدى ولەڭنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى بولىپ تابىلادى. ولەڭنىڭ ءستيلى تەرەڭ ءارى كۇردەلى، كوپ جاعدايدا ىشكى اۋىرتپالىقتى جانە قوعامعا دەگەن نارازىلىقتى بىلدىرەدى.

رۋان تسزى سالت-داستۇرگە باعىنبايتىن ادام بولعان، ونىڭ ايگىلى «كوك كوز» دەگەن حيكاياسى بار. ول ءداستۇردى ۇستاناتىنداردى «اق كوز» دەدى، ال وزىنە ۇقساس ويداعى ادامدارعا «كوك كوز» دەدى.

咏怀诗•其一

夜中不能寐，起坐弹鸣琴。

薄帷鉴明月，清风吹我襟。

«ەركىن ويلار» ولەڭى:

تۇندە ۇيىقتاي الماي،

تۇرىپ، كۇي وينايمىن.

جۇقا پەردەدەن ايدى كورەمىن،

تازا دا جەل سامال مەنى سيپاپ وتەدى.

بۇل ولەڭدە اقىن تۇندە ۇيىقتاي الماي، كۇي ويناعان ءساتىن بەينەلەيدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ىشكى اۋىرتپالىقتى، قوعامعا دەگەن نارازىلىقتى جانە ومىرگە دەگەن كۇمان مەن ويلاۋدى كورسەتەدى.

鸿鹄相随去

鸿鹄相随去，飞飞适荒裔。

双翮凌长风，须臾万里逝。

«قازدار قاتار ۇشادى»

قازدار بىرگە ۇشادى، الىستاعى دالاعا كەتەدى.

قوس قانات جەلمەن كوتەرىلىپ، ءبىر ساتتە مىڭداعان شاقىرىمعا جەتەدى.

بۇل ولەڭدە جوعارى ۇشىپ بارا جاتقان قازدار بەينەسى ارقىلى اقىن ءوزىنىڭ ەركىندىك پەن يدەالدى ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن بىلدىرەدى، سول ارقىلى  ادامدار اراسىنان قاشىپ كەتۋدى مەڭزەيدى.

شان تاو

ەسىمى تسزيۋي يۋان، جەتى پەرىنىڭ ىشىندە جاسى ۇلكەنى. جاس كەزىندە ەلدەن بولەك قاراپايىم ءومىر سۇرگەن، كەيىن مەملەكەتتىك قىزمەتكە قاتىسىپ، ۇكىمەتتە جاقسى جەتىستىكتەرگە جەتكەن.

شان تاو ادام رەتىندە سالماقتى، تالانتتى جان بولدى. ول مەملەكەتتىك كەڭەسكە تسزي كاندى ۇسىنعان، بۇل تسزي كاننىڭ «شان تسزيۋي يۋانمەن دوستىقتى ءۇزۋ حاتى» اتتى شىعارماسىن جازۋىنا سەبەپ بولدى، بىراق ەكەۋىنىڭ دوستىعى بۇدان كەيىن دە ۇزىلمەدى.

سيان سيۋي

ەسىمى تسزى تسي، لاو تسزى مەن چجۋان تسزىنىڭ ىلىمدەرىن جاقسى كورگەن، چجۋان تسزىنىڭ تۇسىندىرمەسىن جازىپ، ونىڭ تارالۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان.

تسزي كان ءولىم جازاسىنا كەسىلگەننەن كەيىن، سيان سيۋي قىزمەتتەن كەتۋگە ءماجبۇر بولعان، بىراق ول تسزي كاننىڭ ەسكى ءۇيىنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا اتاقتى «ەسكى دوستاردى ەسكە الۋ» دەگەن شىعارماسىن جازعان، بۇل شىعارماسىندا ول تسزي كانعا دەگەن ساعىنىشىن بىلدىرگەن.

ليۋ لين

ەسىمى بو لۋن، ىشىمدىكتى جاقسى كورەتىندىگىمەن تانىمال، «ىشىمدىك تۋرالى ماقتاۋ» شىعارماسىن جازعان. لاو تسزى مەن چجۋان تسزىنىڭ ىلىمدەرىن ۋاعىزداعان.

ول ءجيى بۇعى ارباسىمەن ساياحاتقا شىعىپ، وزىمەن بىرگە ىشىمدىك الىپ جۇرەتىن، ادامدارعا «ولەسەم، مەنى كومىڭدەر» دەپ ايتاتىن. ونىڭ مىنەزى ەركىن جانە قوعامنىڭ داستۇرلەرىنە دەگەن نەمقۇرايدى كوزقاراسىمەن ەرەكشەلەنەدى.

ۆان جۋن

ەسىمى تسزيۋن چۋن، بالالىق شاعىنان اقىلدى، انىق جانە تەرەڭ ويىمەن تانىمال. ول جەتى پەرىنىڭ ىشىنە سوڭعى بولىپ قوسىلعان ادام، باتىس تسزين كەزەڭىندە ماڭىزدى لاۋازىمداردى اتقارعان.

ۆان جۋن باي وتباسىنان شىققانىمەن، ۇقىپسىز جانە ساراڭ بولعان، ونىڭ ساراڭدىعى تۋرالى كوپتەگەن اڭگىمەلەر تارالعان. مىسالى، ءوز قىزى ودان اقشا قارىز سۇراعاندا، ول قارسى بولعان، بىراق قىزى اقشانى قايتارعانان كەيىن عانا قۋانعان ەكەن.

رۋان سيان

ەسىمى چجۋن رون، رۋان تسزىنىڭ جيەنى، رۋان تسزى ەكەۋى «ۇلكەن جانە كىشى رۋان» دەپ اتالعان. ول مۋزىكالىق سازدى وتە جاقسى مەڭگەرگەن، پيپا اسپابىندا شەبەر وينايتىن، ءارى گۋي تسزىدەن كەلگەن پيپانى قايتا جاساپ، كەيىنگى ۇرپاقتار ونى «رۋان سيان» دەپ اتاعان.

رۋان سيان دا سالت-داستۇردەن باس تارتقان، اناسى قايتىس بولعاندا، ول ناعاشىلىرىمەن قارىم-قاتىناس جاساعان، ال تۋىستارى ونى الىپ كەتۋگە بارعان كەزدە، ول قايعى كيىمدەرىن كيىپ، اتقا ءمىنىپ، ولاردى قۋىپ جىبەرگەن.

جەتى پەرى دە دارىندى ادامدار، ولار ادەبيەت، فيلوسوفيا، مۋزىكا سياقتى سالالاردا جوعارى دەڭگەيدە ءبىلىم مەن داعدىلارعا يە بولعان. ولاردىڭ ويلارى مەن ءىس-ارەكەتتەرى، اسىرەسە، ۆەي تسزين كەزەڭىندەگى ادەبيەتتىڭ رۋحاني سيپاتىن كورسەتەدى، ءارى كەيىنگى ۇرپاقتاردىڭ مادەنيەتىنە تەرەڭ اسەر ەتتى.

تاو يۋانمين

تاو يۋانمين (شامامەن 365—427 جىلدار) — اتى تسيان، ەسىمى يۋانليان، لاقاپ ەسىمى ۋ ليۋ سيانشەن، جەكە ەسىمى تسزينتسزە، حالىق اراسىندا تسزينتسزە سيانشەن دەپ تانىلعان. ول شىنىمەن جيانسۋ وكرۋگى، چايسان اۋدانى (قازىرگى تسزيانسي پروۆينتسياسى، تسزيۋتسزيان قالاسى) تۋماسى، ال باسقا ءبىر دەرەكتەر بويىنشا، ول قىتايدىڭ يانفەن اۋدانىندا تۋىلعان دەپ تە ايتادى. ول شىعىس تسزين ءداۋىرىنىڭ سوڭىنداعى كورنەكتى اقىن، ريتور جانە جازۋشى.

تاو يۋانمين دجانجوۋ (تسزيانسي) ايماعىندا بىرنەشە مەملەكەتتىك لاۋازىمداردى اتقاردى، ونىڭ ىشىندە تسزيانچجوۋ (جانگچجوۋ) مامانى، تسزيانچجوۋ اسكەري كەڭەسشىسى، پەنتسزە وكرۋگىنىڭ باسشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. سوڭعى رەت پەنتسزە اۋدانىندا قىزمەت ەتكەن، بىراق شامامەن 80 كۇننەن كەيىن بۇل قىزمەتتى تاستاپ، اۋىلىنا ورالدى. ول قىتايدا اۋىل پوەزياسى تەندەنسياسىن قالىپتاستىرعان اقىن رەتىندە تانىلىپ، “سال سەرى اقىندارىنىڭ تورەسى”، تاو ءيۋانميننىڭ شىعارمالارى اراسىندا “شاراپ ءىشۋ”، «گۋي يۋان تيان تسزي»، «تساي تسيۋيدۋن شيان»، «تاۋحۋا يۋان تسزي» شىعارمالارى اتاقتى.  ول تسزيانسي پروۆينتسياسىنىڭ ەڭ العاشقى ادەبيەت سالاسىنداعى ۇلى تۇلعاسى بولىپ سانالادى.

سۋرەت: اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى.

饮酒

结庐在人境，而无车马喧。

问君何能尔？心远地自偏。

采菊东篱下，悠然见南山。

山气日夕佳，飞鸟相与还。

此中有真意，欲辨已忘言。

شاراپ ءىشۋ

تاو يۋانمين

ادامدار شوعىرلانعان جول بويىندا ءۇي سالدىم،

بىراق مۇندا ميدى اشىتار كولىك پەن اتتاردىڭ شۋىلى جوق.

ءسىز قالاي عانا كەرمەك ومىردەن قۇتىلدىڭ دەسەڭىز،

مەنىڭ جانىم ادامداردان الىستا، تابيعات ءوز قۇشاعىنا العان-ءدى.

شىعىس قابىرعادان جۇرەگىمنىڭ ءتاجى گۇلىن جينايمىن،

باسىمدى زورعا كوتەرىپ وڭتۇستىك تاۋدىڭ عالاماتىن كورەمىن.

اق كۇمىس بۇلتتار تاۋدى بۇركەپ ادەمى سۋرەت سالادى،

ۇشقان قۇستاردا الىستاعى مەكەنىنە اسىعا بارادى.

شىنىمەندە بۇل ارا عالامات جايلى مەكەن-ءدى

ءتىل جەتپەس بەينەلەۋگە ءومىردىڭ ءمانىن.

بۇل ولەڭنىڭ تاقىربى اۋىسپالى ماعىنادا بەرىلگەن، ولەڭدە شاراپ تۋرالى ءسوز جوق، العاشقى ءتورت جولى — اقىننىڭ دۇنيەلىك قيىنشىلىقتاردان ارىلعان سوڭعى سەزىمدەرى تۋرالى جازىلعان. ال كەيىنگى التى جولى — وڭتۇستىكتەگى تاۋدىڭ كەرەمەت كەشكى كورىنىسى مەن اقىننىڭ ودان العان راحاتى تۋرالى باياندالادى. بۇل ولەڭ اقىننىڭ اۋىل ءومىرىن سۇيەتىن شىنايى سەزىمىن جانە ونىڭ اسقاق تۇلعاسىن كورسەتەدى.

شابدال گۇلدى اۋىل

تاو يۋانمين

شىعىس تسزين كەزى تايۋان جىلدارى، ۆۋلين اۋدانىندا ءبىر بالىقشىسى بولىپتى. ءبىر كۇنى ول كىشكەنە قايىعىمەن ءجۇزىپ بارا جاتىپ، جاعالاۋدان ۇزاپ كەتكەنىن اڭعارماي قالدى. شابدال اعاشتى قالىڭ ورمانعا تاپ بولدى، ارتىنا قاراسا ءوزى تۇراتىن اۋماق جۇزدەگەن شاقىرىم ارتتا قالىپتى. تابيعاتى تاماشا ورمان بالىقشىنى وزىنە قاتتى باۋرادى، گۇلدەر مەن شوپتەرى سونداي ادەمى ءارى تازا. مۇلدە مۇنداي اسەم تابيعاتتى كورمەگەن بالىقشى تاڭعالا-تاڭعالا ورماننىڭ ىشىنە قاراي قايىعىن ايدادى.

ورماننىڭ ىشىنە كىرە وزەن باستاۋىندا بۇلاق سۋى اعىپ جاتتى، ودان ارى الدىندا  قالقيىپ تاۋ تۇردى، تاۋدا كىشكەنتاي ۇڭگىر كورىندى، ۇڭگىردەن جارىق ساۋلەسى شىققانداي بولدى. بالىقشى قايىعىنان ءتۇسىپ، ۇڭگىرگە كىردى. العاشىندا ۇڭگىردىڭ اۋزى وتە تار، تەك ءبىر ادام عانا وتەتىندەي سياقتاندى. بەس التى قادام ءجۇرىپ ەدى، كەنەتتەن كەڭ القاپ اشىلىپ، جارقىراعان جازىق دالا مەن قاتار-قاتار ۇيلەردى كورىندى. وندا شاقپاقتى ەگىستىك القاپتارى، اتىز ورتاسىندا ادەمى توعاندار، جىبەكتەي توگىلگەن اعاشتارى مەن بامبۋك ورماندارى ءسان بەرىپ تۇردى. القاپ ارسىنداعى ەگىستىك جولدارى ءوزارا قيىلىسىپ اتىزعا ودان سايىن ءسان بەرەدى، قۇستار سايراپ، يتتەر ءۇرىپ جاتتى، ادامدار ەگىس باسىندا جۇمىستارىمەن حاربالاس، ەر-ايەلدىڭ اڭگىمەلەرى ەستىلدى. اۋىل تۇرعىندارى شابدال گۇلدى كيىمدەرمەن جۇمىس ىستەپ، بالا-شاعا الاڭسىز قۋانىشتا ءومىر ءسۇردى.

اۋىل تۇرعىندارى بالىقشىنى كورىپ، تانعالىپ، ودان قايدان كەلگەنىن سۇرادى. بالىقشى بار جايىن تولىعىمەن ءتۇسىندىرىپ بەردى. بارلىعى ونى ۇيىنە قوناققا شاقىرىپ، تاۋىق سويىپ، تاماق دايىنداپ، قوناق ەتتى. بالىقشى كەلگەنىن ەستىگەن باسقا تۇرعىنداردا ونمەن اڭگىمەلەسۋگە ءزارۋ بولدى. ولار وزدەرىنىڭ اتا-بابالارىنىڭ تسين اۋلەتى كەزىندە سوعىستارىنان قاشىپ، وتباسى جانە كورشىلەرىمەن وسى جەرگە كەلگەنىن، باسقا ادامدارمەن بايلانىس ورناتپايتىنىن ايتتى. ولار بالىقشىدان بۇگىنگى زامان تۋرالى سۇرادى، حان اۋلەتى مەن تسزين جانە ۆەي اۋلەتتەرى تۋرالى بىلمەيتىندەرىن ايتتى. بالىقشى ءوز بىلگەندەرىن تولىق ايتتى. اۋىل تۇرعىندارى ونى تىڭداپ، تاڭعالدى. ولاردا بالىقشىنى ءوز ۇيلەرىنە شاقىرىپ، قوناق قىلدى. بالىقشى بىرنەشە كۇننەن سوڭ اۋىلدان قوشتاسىپ، كەتۋگە شەشىم قابىلدادى. اۋىل تۇرعىندارى وعان: «ءبىزدىڭ جەرىمىز تۋرالى سىرتقا ايتۋشى بولما!» دەپ ءوتىنىش جاسادى.

بالىقشى ءوز قايىعىن تاۋىپ، ەسكى جولمەن كەرى قايتىپ، جولدىڭ بويىنا بەلگىلەر قالدىردى. ول اۋدانعا بارىپ، گۋبەرناتورعا بۇل وقيعانى باياندادى. گۋبەرناتور ونى دەرەۋ بەلگىلەر بويىنشا ىزدەدى، بىراق ولار جولدان اداسىپ، شابدول گۇلدى اۋىلعا اپاراتىن جولدىڭ قايدا ەكەنىن تابا المادى.

نانيان قالاسىنىڭ تۇرعىنى ليۋ تسزىتسزي رۋحاني دارەجەسى جوعارى ادام بولاتىن، ول بۇل اڭگىمەنى ەستىگەن سوڭ، سول اۋىلعا بارۋدى جوسپارلادى، بىراق ول بۇل ساپاردى جۇزەگە اسىرا الماي، كوپ ۇزاماي اۋرۋدان قايتىس بولدى. سودان كەيىن شابدال گۇلدى اۋىلدىڭ جولىن سۇراعان ادامدار بولمادى.

بۇل شىعارماداعى شابدال گۇلدى اۋىلدىداعى تىنىشتىق پەن باقىت، ەركىن ءارى ادامداردىڭ تەڭ دارەجەدە ءومىر سۇرەتىن جەرىن سۋرەتتەي وتىرىپ، اۆتوردىڭ جاقسى ومىرگە دەگەن ارمانىن جانە قازىرگى ومىردەن الاڭداۋشىلىعىن كورسەتەدى.

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz