قازاقستان مەن وزبەكستان – ءوزارا قارقىندى دامۋىنا مۇددەلى  ەلدەر. ويتكەنى، وسى ‑ ءتۇپ‑تامىرى ءبىر ەكى مەملەكەت قانا بۇكىل ورتالىق ازياداعى دەربەستىكتىڭ، تاۋەلسىزدىكتىڭ باستى كەپىلى بولۋعا دايىن. سوندىقتان، تۇتاس ورتالىق ازيا ءۇشىن قازاقستان مەن وزبەكستان اراسىنداعى ينتەگراتسيالىق پروتسەستەردىڭ قارقىندى بولۋى، ولاردى كوپ ماسەلەلەردە ءبىر‑بىرىن تولىقتىرىپ وتىرۋى، دەمەپ وتىرۋى – باستى ماسەلە دەۋگە كەلەدى.

قازاقستان مەن وزبەكستان ەكونوميكاسى: سالىستىرمالى تالداۋ جانە دامۋ پەرسپەكتيۆالارى:

1. ەكونوميكالىق اۋقىمى مەن ماكروتۇراقتىلىق

قازاقستان قازىرگى تاڭدا ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا ايقىن كوشباسشى. 2024 جىلعى دەرەكتەر بويىنشا قازاقستاننىڭ نومينالدى جالپى ىشكى ءونىمى ء(جىو) $286 ملرد، ال وزبەكستاندا بۇل كورسەتكىش $115 ملرد قۇرادى. جان باسىنا شاققانداعى ءجىو دە قازاقستاندا الدەقايدا جوعارى – $14 300, وزبەكستاندا شامامەن $3 090 عانا.

قازاقستان ينفلياتسيانى باقىلاۋ جاعىنان تمد ەلدەرى ىشىندە ۇزدىك ۇشتىككە ەنەدى، بۇل ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى نىعايتادى. وزبەكستاندا ينفلياتسيا دەڭگەيى سالىستىرمالى تۇردە جوعارى، سەبەبى ىشكى نارىق ءالى تەرەڭ دامىماعان جانە باعاعا اسەر ەتەتىن سىرتقى فاكتورلارعا تاۋەلدىلىك باسىم.

2. سىرتقى ساۋدا جانە قارىز جۇكتەمەسى

قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋدا اينالىمى 2024 جىلى $141,4 ملرد-قا جەتىپ، $21,8 ملرد پروفيتسيتپەن اياقتالدى. وزبەكستاندا ساۋدا اينالىمى $55 ملرد دەڭگەيىندە قالىپ، $15,5 ملرد دەفيتسيت تىركەلدى. بۇل ايىرماشىلىق قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىنىڭ (اسىرەسە مۇناي، گاز جانە مەتاللۋرگيا سەكتورلارى ەسەبىنەن) جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى.

قارىز جۇكتەمەسى بويىنشا دا قازاقستان تۇراقتىلىق تانىتادى: مەملەكەتتىك قارىزدىڭ ءجىو-گە قاتىناسى نەبارى 11,3%، سىرتقى قارىزى تۇراقتى. وزبەكستاندا بۇل كورسەتكىش 35%، ونىڭ ىشىندە سىرتقى قارىز $33,7 ملرد (جىل ىشىندە $4,1 ملرد-قا ءوستى). ساراپشىلار مۇنى وزبەكستاننىڭ ىشكى كاپيتال نارىعىنىڭ السىزدىگىمەن جانە سىرتقى قارجىلاندىرۋعا تاۋەلدىلىگىمەن بايلانىستىرادى.

قازاقستاننىڭ باستى ارتىقشىلىعى – ۇلتتىق قورى. 2000 جىلدان بەرى جينالعان $60 ملرد اكتيۆ ەكونوميكالىق تۇراقتاندىرۋ تەتىگى قىزمەتىن اتقارادى. وزبەكستان تەك قانا 2024 جىلى UzNIF – ۇلتتىق ينۆەستيتسيالىق قورىن قۇردى، ول مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى باسقارۋعا جانە IPO نارىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان. بۇل قۇرىلىم قىزمەتى قازاقستاننىڭ «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ انالوگى سىندى. بىراق ازىرگە تۇراقتاندىرۋ فۋنكتسياسىن اتقارۋ دەڭگەيىنە كوتەرىلە قويعان جوق.

3. قارجى نارىعى جانە ينۆەستيتسيالىق ينستيتۋتتار

قازاقستاننىڭ قور نارىعى سوڭعى بەس جىلدا ايتارلىقتاي ءوستى: كاپيتاليزاتسيا $74,4 ملرد-تان $146,1 ملرد-قا جەتتى. ەلدە ەكى ءىرى بيرجا جۇمىس ىستەيدى:

* KASE – ىشكى نارىققا باعىتتالعان

* AIX (احقو) – جاھاندىق ينۆەستورلارعا اشىق حالىقارالىق الاڭ

زەينەتاقى قورى – ەنپف – نەگىزگى ينستيتۋتسيونالدى ينۆەستور بولىپ تابىلادى. ونىڭ اكتيۆتەرى $42,7 ملرد، پورتفەلدىڭ 53%-ءى باعالى قاعازدارعا سالىنعان. بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىندا ۇزاقمەرزىمدى ينۆەستيتسيالاردىڭ تۇراقتى كوزىن قامتاماسىز ەتەدى.

وزبەكستاندا زەينەتاقى جۇيەسى ءالى دە ءبولۋشى مودەلگە نەگىزدەلگەن، جيناقتاۋشى بولىگى كاپيتال نارىعىنا ىقپال ەتپەيدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل ينستيتۋتسيونالدىق ينۆەستيتسيالاردىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتپەيدى جانە بورىشتىق قۇرالدارعا سۇرانىستىڭ وسۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى.

4. ينفراقۇرىلىم جانە لوگيستيكا

LPI-2023 (دۇنيەجۇزىلىك بانك) لوگيستيكالىق رەيتينگىندە قازاقستان 79-ورىندا، وزبەكستان 88-ورىندا. بۇل قازاقستاننىڭ ەۋرازيالىق ترانزيتتىك توراپ رەتىندەگى ارتىقشىلىعىن دالەلدەيدى.

5. ينستيتۋتسيونالدىق دامۋ جانە ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىق

2024 جىلعى حالىقارالىق رەيتينگتەر قازاقستاننىڭ ينستيتۋتسيونالدىق ارتىقشىلىقتارىن كورسەتەدى:

قازاقستان ينۆەستيتسيالىق دەڭگەيدەگى ەل رەتىندە باعالانادى، ال وزبەكستان ءالى دە ساۋدا ساناتىندا. دەگەنمەن، وزبەكستاندا «قۋىپ جەتۋشى ءوسىم اسەرى» (روبەرت سولوۋ تەورياسى) بايقالادى – تومەن باستاپقى بازا ەسەبىنەن ەكونوميكالىق ءوسىم قارقىنى جوعارى.

6. تۋريزم جانە ايماقتىق بەدەل

قازاقستان ايماقتا ءتۋريزمدى دامىتۋ بويىنشا ءسوزسىز كوشباسشى. WEF-ءتىڭ TTDI 2024 يندەكسىندە قازاقستان 52-ورىندا، وزبەكستان – 78-ورىندا. قازاقستاننىڭ ارتىقشىلىقتارى – قاۋىپسىزدىك، باعا باسەكەگە قابىلەتتىلىگى، گيگيەنا جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ ساپاسى. الايدا ءالسىز تۇستار دا بار: مادەني رەسۋرستار مەن كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ قاجەت.

قورىتىندى

قازاقستان مەن وزبەكستان ەكونوميكاسى ءارتۇرلى دامۋ تراەكتورياسىن ۇستانۋدا:

قازاقستان – ينستيتۋتسيونالدى تۇرعىدا جەتىلگەن، ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىعى جوعارى، قارجى نارىعى دامىعان جانە حالىقارالىق ينۆەستيتسيالىق دەڭگەيگە يە ەل.

وزبەكستان – جىلدام دامىپ كەلە جاتقان، بىراق ينستيتۋتسيونالدىق تەرەڭدىگى جەتكىلىكسىز، ءالى دە سىرتقى قارىزدىڭ ءرولى جوعارى ەل. دەگەنمەن، «قۋىپ جەتۋشى ءوسىم اسەرى» ەسەبىنەن وزبەكستان الداعى جىلدارى ديناميكالىق ءوسىمىن جالعاستىرۋى مۇمكىن.

قازاقستان ءۇشىن باستى سىن-قاتەر – ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە شيكىزاتتىق تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ;

ال وزبەكستان ءۇشىن – قارجى ينستيتۋتتارىن جەتىلدىرۋ، كاپيتال نارىعىن دامىتۋ جانە ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى كۇشەيتۋ.

Abai.kz