ۋكرايناداعى سوعىس تىم ۇزاققا سوزىلىپ، رەسەيدىڭ جاھاندىق وقشاۋلانۋى كۇشەيە باستاعان سايىن، كرەمل وزىمەن شەكتەسەتىن كورشى مەملەكەتتەرگە گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق ىقپالدىڭ السىرەۋىمەن بەتپە-بەت كەلە باستادى.

بۇرىنعى وداقتاستار – وڭتۇستىك كاۆكازدان ورتالىق ازياعا دەيىن – ءتۇرلى گەوساياسي پوليۋستەر مەن ساپالى جاڭا سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناس قۇرا وتىرىپ، ماسكەۋدەن ىرگەسىن اۋلاق سالىپ، الشاقتاي باستادى. ءتىپتى رەسەيلىك ۇستەمدىك نەگىزىندەگى پرينتسيپتەرگە اشىق تۇردە قارسىلىق بىلدىرىلە باستادى. بۇل باس اساۋلىق ءازىربايجان تاراپىنان ايقىن كورىنىس تاپتى.

بۇل دايەكسوزدەر ورتالىق جانە شىعىس ەۋروپاداعى گەوساياسي پروتسەستەردى زەرتتەۋمەن، فاكتىلەردى مونيتورينگىلەۋمەن، سونداي-اق جالعان اقپارات پەن فەيكتەردى تەرىسكە شىعارۋمەن اينالىساتىن «Veridica» جوباسىنىڭ تالداۋىندا كەلتىرىلەدى.

«Veridica» ديرەكتورلار كەڭەسىنە رۋمىنيا، مولدوۆا جانە ۋكراينادان ساراپشىلار مەن عالىمدار كىرەدى. جوبا اۆتورلارىنىڭ اراسىندا بولگاريا، پولشا، سەربيا، ۆەنگريا، ۋكراينا، تۇركيا جانە چەحيالىق ساراپشىلار دا بار.

«ماسكەۋدىڭ ەسكى گەوساياسي ىقپالى – اسكەري ىنتىماقتاستىق، ەنەرگيا تاسىمالداۋشىلار ءترانزيتى جانە مادەني ىقپالى بۇرىنعىسىنشا ءتيىمدى ەمەس. ءازىربايجان ءوز ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرىپ، تۇركيامەن ستراتەگيالىق بايلانىستار قۇرىپ، نەعۇرلىم كەڭ اۋقىمدى جاھاندىق بايلانىستاردى دامىتقان مەملەكەتكە اينالا الدى. ول ەندىگى جەردە رەسەيدى ءوزىنىڭ جالعىز قامقورشىسى نەمەسە سەرىكتەسى دەپ مۇلدەم ەسەپتەمەيدى»، - دەيدى «Veridica» ساراپشىلارى.

بۇل رەسەيمەن كورشىلەس ەلدەردە ۇلتتىق باسىمدىقتارداعى ۇرپاقتار اۋىسۋى قىسىمىمەن بۇرىننان كەلە جاتقان اليانستار ىدىراپ، جاھاندىق وزگەرىستەردىڭ ورىن الۋىنا بايلانىستى ەكونوميكالىق پراگماتيزم قايتا قارالاتىن نەعۇرلىم كەڭ ءۇردىستىڭ نىشان-بەلگىسى بولىپ تابىلادى.

ورتالىق ازياعا مادەني ىقپالدىڭ السىرەۋى

وزبەكستان، تاجىكستان جانە تۇرىكمەنستان ۇزاق ۋاقىت بويى رەسەي ءۇشىن جۇمىس كۇشىنىڭ كوزى بولىپ كەلدى. بىراق قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ ماسكەۋگە تاۋەلدىلىگى مۇلدەم تومەندەپ كەلەدى. ماسكەۋدىڭ كوشi-قونعا قارسى كوڭىل-كۇيى اقشا اۋدارىمدارى كولەمiنiڭ قىسقارتتى. ءداستۇرلى كوشi-قون باعىتتارىن مۇلدەم وزگەرتكەن جايت: وڭتۇستiك كورەيادا، تۇركيادا جانە پارسى شىعاناعى ەلدەرiندەگى ەڭبەك رەسۋرستارىنا سۇرانىستىڭ ءوسۋi بولىپ تابىلادى.

ال قىتاي تاراپى ءوز كەزەگىندە ينفراقۇرىلىمعا، ساۋداعا جانە ءبىلىم بەرۋگە ينۆەستيتسيا سالا وتىرىپ، رەسەيدى تمد ەلدەرىندەگى باستى سىرتقى سەرىكتەس اتاق-دارەجەسىنەن ايرىدى. وسى ورايدا تىلگە تيەك ەتەتىن تاعى ءبىر جايت – رەسەيدىڭ قولتىعىنا كىرىپ وتىرعان بەلارۋستان دا قىتاي ونى سەنىمدى تۇردە ىعىستىرىپ جاتىر.

رەسەيدىڭ مادەني ىقپالى دا السىرەدى: جاس ۇرپاق بۇرىنعىسىنشا شۇلدىرلەپ ورىسشا ەمەس، اقشا مەن ءبىلىمنىڭ كوزى بولىپ تابلاتىن اعىلشىن نەمەسە تۇرىك تىلدەرىندە ءجيى سويلەي باستادى.

وسى ورايدا: «رەسەي نەگە كورشىلەرىن وزىنەن الىستاتۋدى جالعاستىرىپ جاتىر؟» - دەپ سۇراق قويادى ساراپشىلار.

ولاردىڭ پىكىرىنشە، بىرنەشە باسەكەلەس، بىراق ءبىر-ءبىرىن جوققا شىعارمايتىن تۇسىنىكتەمەلەر بار. ەندى سولارعا توقتالا كەتەيىك:

يمپەريالىق ينەرتسيا – رەسەيدىڭ كورشىلەرىنە ۇنەمى ۇستەمدىك جاسايمىن دەگەن قۇقىعىنا دەگەن تەرەڭ تاريحي سەنىمى.

ستراتەگيالىق ديۆەرسيا – كورشىلەس شەكارالارداعى قاقتىعىستاردى قوزدىرا وتىرىپ، كرەمل باتىستىڭ ىقپالىن شەكتەيتىن جانە ىشكى وزگە ويدى تىزە باتىرا باساتىن بۋفەرلىك ايماق قۇرادى.

ىقپالدىڭ تومەندەۋى – بالكىم، ماسكەۋ ءوزىنىڭ السىرەگەن ىقپالىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن كۇشپەن ماجبۇرلەۋگە جۇگىنەتىن دە شىعار؟ سەبەبى ونىڭ ءبىر كەزدەرى ۋىسىندا بولعان «قاڭباق كۇشى» (Soft power) ەندى جوق.

باسقارىلاتىن حاوس – كورشىلەرىنىڭ ىشكى تۇراقسىزدىعى پايدالى بولۋى مۇمكىن. تاپ وسى ورىن الاتىن ىشكى تۇراقسىزدىق سىرتقى ينۆەستيتسيالاردىڭ ات-تونىن الا قاشىرادى. ساياسي رەفورمالاردى تەجەيدى ءھام رەسەيلىك ستاتۋس-كۆو-نى قالىپتاستىرادى.

«ءىس جۇزىندە بۇل ستراتەگيالار بىرمەزگىلدە قولدانىلادى. رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتى، اسىرەسە پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە، وراسان زور نيەت ەمەس، وعان بەرىلەتىن جاۋاپتاردىڭ بىرەۋى – يدەولوگياعا، باسقالارى – تۇراقتىلىققا نەگىزدەلگەن قايشىلىقتاردىڭ جۇيەسى بولىپ تابىلادى»، - دەلىنگەن ماتەريالدا.

رەسەيمەن كورشىلەس ەلدەر ەندى كرەملدىڭ ەكسپەريمەنتتەرى ءۇشىن قولدانىلاتىن ماتا قيىعى ەمەس. ءبىر كەزدەرى كىشى سەرىكتەستەر نەمەسە نيەتسىز ساتەلليتتەر دەپ سانالعان بۇل ەلدەر بارعان سايىن تاباندى، ارتاراپتاندىرىلعان جانە جاھاندىق ءىس-ارەكەتكە بەلسەنە تارتىلىپ كەلەدى. ولار ەندى «ءلاپپاي تاقسىرلىقپەن» بۇرىنعىداي تەك ماسكەۋگە عانا جاۋتەڭدەمەيدى. ءوز تاۋەلسىز تاڭداۋىن جاساپ بريۋسسەلگە، بەيجىڭگە، انكاراعا جانە ۆاشينگتونعا باعدار ۇستانا الادى.

«بۇل رەسەيدىڭ وڭىردەگى ءرولىنىڭ سوڭى ەمەس. بىراق بۇل ونىڭ مونوپولياسىنىڭ سوڭى. جانە دە بۇل تەك كرەمل ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بۇكىل ەۋرازيالىق ديپلوماتيا، ساۋدا جانە قاۋىپسىزدىك ارحيتەكتۋراسى ءۇشىن العا ادىمداپ جىلجۋ بولىپ سانالادى»، - دەپ تۇيىندەدى ءوز تالداۋىن «Veridica» ساراپشىلارى.

Abai.kz