سۋ ۇستىندە وتىرعان ەل سۋسىز قالاتىن جاعدايدا!

ۇكىمەت باسشىسى، قر پرەمەر-ءمينيسترى ولجاس بەكتەنوۆ مىرزا!

سۋ ءمينيسترى نۇرجان نۇرجىگىتوۆ مىرزا!؟

بيىل، 2025 جىلى 27 ماۋسىمدا پارلامەنتتە ءبىز دەپۋتاتتار تاعى دا كەزەكتى رەت دابىل قاققانداي، سۋ ۇستىندە وتىرعان شاردارا حالقى سۋسىز قالۋ جاعدايىندا تۇر؟!

قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ وسى وتە ماڭىزدى سۋ ماسەلەسىنىڭ الدىن الىپ: “سۋ ماسەلەسى - ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى!”-دەپ وتە ورىندى ايتتى! ال نە ءۇشىن ايتتى؟!. ۇكىمەت بۇل ءۇشىن نە ىستەۋدە؟!.

ءبىز، پارلامەنتتەگى “اق جول” فراكتسياسى توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ ەكەۋمىز باستاپ، پارلامەنتتەگى بارلىق فراكتسيالاردان 17 دەپۋتات، ونىڭ ىشىندە تۇركىستان وبلىسى مەن قىزىلوردا وبلىستارىنان شىققان بار دەپۋتات قوستاپ، قول قويىپ، وتكەندە جازباشا دەپۋتاتتىق ساۋال جاساپ، وسىلاي قاۋىپتى جاعداي بولاتىنىن ەسكەرتتىك پە؟! ەسكەرتتىك!؟. قايدا ناتيجە؟

پارلامەنت كانيكۋلعا كەتكەن جوق، جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز، ەلدىڭ زارىن تىڭداپ جاتىرمىز! ال ءبىزدىڭ تىڭداعىش ۇكىمەتىمىز قايدا؟!

ەڭ بولماسا، كانيكۋلدا اۋىرىپ، ەم الىپ الايىقشى دەپ اۋرۋحانادا جاتساق تا، ەلدىڭ زارى قوسىلىپ، اۋرۋدىڭ كوكەسى بولىپ جاتىر، ەلدىك كەسەلىمىز ءتىپتى مەڭدەپ تۇر! بۇل ەڭ باستى، ءبارىمىزدىڭ جان اۋىراتىن، ءتان اۋىراتىن ەرەكشە ماڭىزدى ماسەلە عوي سۋ ماسەلەسى سۋ جۇقتىرماس ۇكىمەتتەگى مىرزالار!؟!

ۇكىمەت وسى بار ما بىزدە، جوق پا؟!

تەك پارلامەنت دەپۋتاتتارى عانا دابىل قاققان جوق؟! پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە، قىسقارتىپ ايتقاندا ءپا-گە تۇركىستان وبلىسى شاردارا اۋدانى تۇرعىندارىنان حات جازىلدى! قايدا ناتيجە؟!

ۇكىمەتكە، سۋ مينيسترىنە تۇركىستان وبلىسىنىڭ باقىتجان سەرماڭىز باستاعان ءبىر توپ وبلىستىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى دا شۇعىل حات جازدى؟! قايدا ناتيجە؟!

سۋ مينيسترلىگىن، قىسقارتىپ جازعاندا، سۋمي-گە قانشا ايتىلدى سۋ ماسەلەسى، ناتيجە جوق!

سۋ ءمينيسترى نە ىستەپ وتىر سوندا؟

ەگىستەر سۋسىز قۋراپ قالدى، ەل قايتىپ كۇن كورەدى؟ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى، قىسقارتىپ ايتقاندا اۋىلمي بۇل جاعدايدى شەشىپ، شارۋالاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋدە نە ىستەپ جاتىر قازىر؟!

“وتىز جىلداي ۋاقىتتان بەرى تريلليوندار جۇمسالسا دا، شاردارادان تاياق تاستام جەردەگى تاما-تاستانبەك سۋ قورىن تارتا الماۋ، جالپى بارلىق ەلدىڭ تازا سۋ ماسەلەسىن شەشە الماۋ تازا ماسقارا!”- دەپ پارلامەنتتە ايقاي سالىپ ەدىك، شىنىندا دا تازا ماسقارا بولىپ وتىرمىز ەندى قازىر؟

وزبەكستانمەن ۇكىمەت باسشىلارى، مينيسترلەر سويلەسە الماسا، ايتقانىن تىڭداتا الماسا، جىلاننىڭ ءتىلىن تاباتىن، جاۋعا دا ءجالاڭتوس شاباتىن بۇرىنعى سۋ رەسۋرستارى كوميتەتى توراعاسى يسلام ءابىشتى ەلشى قىلىپ جىبەرىڭدەر!

ونىڭ باسشىلىعى كەزىندە قۇرعاقشىلىق بۇدان دا كۇشتى بولسا دا، وزبەك تە، قىرعىز دا سۋدان قىسقان جوق قوي دۇرىستاپ، كىلتىن تاۋىپ سويلەسە بىلگەسىن؟!.

كەشە، شارداراعا سۋ ءمينيسترى نۇرجىگىتوۆ كەلگەندە سۋ كولەمى 770 ملن كۋب بولعان! نە بولدى ۇكىمەتتەن سۋ ءمينيسترى كەلگەندە، سۋ كوبەيدى مە؟

جوق! كەرىسىنشە، ءدال بۇگىن 2025 جىلى 26 شىلدەدە شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋ مولشەرى اپاتتىق جاعدايدا - 744 ملن كۋبقا دەيىن ءتۇسىپ كەتكەن!

سوندا ۇكىمەتتەن سۋ ءمينيسترى كەلگەندە نە پايدا، قايتا 30 ملن-داي كۋب سۋ كولەمى ازايىپ كەتسە؟ قاراپايىم قازاقتىڭ قازاقشا سۇراعى بۇل ءبىزدىڭ وتىز جىلدىق ورىسشا ۇكىمەتكە؟!. جاۋاپ بەرىڭدەر حالىققا حالىق تىلىندە، ەل تۇسىنەتىن تىلدە؟!

كۇنىنە 30 ملن-داي كۋب كەمىپ جاتىر، ەندى ەكى-ءۇش كۇندە ناعىز سۇمدىق بولعالى تۇر!

وتكەندە دەپۋتاتتىق ساۋالىمىزدا “سۋ كولەمى 1 ملرد كۋبتان تومەن تۇسۋگە بولمايدى، ەگەر ولاي بولسا، وندا شاردارا حالقى سۋسىز قالادى؟!”- دەپ دابىل قاققانبىز پارلامەنت دەپۋتاتتارى؟

قايدا جاۋاپ؟ قايدا ناتيجە؟!.

بۇل ەرتەڭ شارداراعا سۋ شىقپاي، ماسەلە ۋشىقپاي تۇرعاندا الدىن الا ەسكەرتۋىمىز! ويتكەنى، جوعارىدا كەلتىرگەن سۋ كولەمىنىڭ سونشالىقتى ءتۇسىپ كەتكەن قورقىنىشتى مالىمەتتەرى “ مەن قاۋىپ ەتكەننەن ايتامىن” دەگىزىپ تۇر…

ءبىز بۇل ماسەلەنى تاعى دا كوتەرىپ جازىپ وتىرۋىمىزدىڭ باستى سەبەبى، بىرىنشىدەن ەل شۋلاپ حات جازۋدا!

ەكىنشىدەن، جوعارىدا ايتقان پارلامەنتتەگى بارلىق فراكتسيا وكىلدەرى قول قويعان 17 دەپۋتاتتىڭ ساۋالىنا ۇكىمەتتەن ءالى جاۋاپ جوق، بۇگىن 2025 جىلى 26 شىلدەدە تۋرا ءبىر اي بولدى! ال زاڭ بويىنشا ۇكىمەت دەپۋتاتتىڭ ساۋالىنا ءبىر ايعا دەيىن جاۋاپ بەرۋى كەرەك!

ۇشىنشىدەن، سۋ جوق دەپ شۋلاعان شارداراعا ۇكىمەتتەن ارنايى سۋ ءمينيسترى كەلگەندە سۋ كولەمى ودان سايىن ءتۇسىپ كەتتى… ماسقارا ەمەس پە بۇل؟ ەل نە ىستەرىن بىلمەي وتىر؟!

تاعى قايتالاپ ايتايىق دەپۋتاتتىق ساۋالداعى باستى ماسەلەلەردى!

وندا ەڭ قاۋىپتى مولشەر قانشا دەپ كورسەتىلگەن؟

“2021 جىلى كورشى ەلدەردەن كەلەتىن سۋ ون ەسە ازايىپ، 670 ملن.م3-قا دەيىن كۇرت ءتۇسىپ كەتىپ، قۇبىرلارعا سۋ جەتپەي قالعان ەدى. جەتكەن سۋدىڭ ساپاسى ىشۋگە جارامسىز بولعان. ال، ەندى بيىل ونداي جاعداي قايتالانسا،سول ۋاقىتتا جۇمىس ىستەپ تۇرعان سۋ ۇڭعىمالارىنىڭ ەشقايسىسى جۇمىس ىستەپ تۇرعان جوق. سۋدىڭ كولەمى ازايعان سايىن ۇڭعىمادا دا سۋ قالمايدى. سۋ قويماسىنداعى سۋدىڭ كولەمى 1,0 ملرد.م3-تان ءتۇسىپ كەتكەن كەزدە ۇڭعىمالارداعى سۋ پايدالانۋعا جارامايدى”، - دەپ ايقايلاپ ايتتىق پارلامەنتتە!؟.

ال قازىر قانشا؟ 744 ملن؟!

سۋ ءمينيسترىنىڭ كەلگەنىنە قاراماي سۋ كۇنىگە 30 ملن كۋبتاي ءتۇسىپ جاتسا، ەكى كۇننەن كەيىن 2021 جىلعى اپاتتىق جاعدايعا، 670 ملن. كۋبقا، قازىر سۋ قۇبىرلارى توزىپ، ودان ەكى ەسە اپاتتىق جاعدايعا دۋشار بولامىز؟!

ال وسىدان تۋرا ءبىر اي بۇرىن، 2025 جىلى 26 شىلدەدە جاسالعان دەمالىسسىز پارلامەنتتىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىن “دەمالىستاعى” ۇكىمەتتىڭ ەسىنە تاعى دا تۇسىرەيىك.

سۋ ۇستىندەگى ەل سۋسىز قالعالى تۇر؟

سۋ قاۋىپسىزدىگى - ۇلتتىق دەڭگەيدەگى سراتەگيالىق ماسەلە!

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، “اق جول” پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قازىبەك يسانىڭ شاردارا سۋ قويماسىنداعى قالىپتاسقان جاعداي مەن ەلىمىزدەگى سۋ ماسەلەسى تۋرالى قر پرەمەر-مينيستر و.بەكتەنوۆكە جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىنىڭ جازباشا نۇسقاسى. ۇكىمەت باسشىسىنا جولدانعان ساۋالعا بارلىعى 17 دەپۋتات قول قويعان.

وتكەن عاسىردان بەرى 30 جىلداي ۋاقىت ىشىندە 3 باعدارلاما قابىلداپ، 5,1 ميلليارد دوللار، ياعني تريلليونداعان قارجى جۇمسالسا دا، تازا سۋعا زار بولۋ تازا ماسقارا ەمەس پە؟

سۋدىڭ ۇستىندە وتىرعان شاردارالىقتار سۋعا مۇقتاج. بيىل عانا قۇرىلىسى ەندى باستالعان "تاما-تاستانبەك" تازا سۋ قورىن تارتۋ قۇرىلىسىنا ۇكىمەت تولىق قارجىنى قاشان بولەدى؟

شاردارا سۋ قويماسىنا 2025 جىلدىڭ 21 مامىرىنان باستاپ مۇلدەم سۋ كەلىپ جاتقان جوق. سۋ كولەمى شەكتى دەڭگەيدەن كوپ تومەندەپ كەتكەن. بۇنداي جاعداي سوڭعى ون جىلدىقتا بولعان ەمەس.

بيىلعى جىلى سۋ تاپشىلىعى بولاتىنىن بىلە وتىرىپ، "شاردارا" سۋ قويماسىنىڭ جاعدايىن ەسكەرمەي، "ارناساي" سۋ بوگەتى ارقىلى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا نە سەبەپتى 1 805 ملن.م3 سۋ جىبەرىلگەن؟

ەگەر 1 805 ملن.م3 سۋدى "ارناساي" ارقىلى وزبەكستانعا جىبەرمەي، "شاردارا" سۋ قويماسى مەن "كوكسارايعا" جيناعاندا، قازىرگى جەتىسپەي جاتقان 1 811 ملن.م3 سۋ ورنى تولىپ، سۋ تاپشىلىعى بولماس ەدى...

مەملەكەتارالىق كوميسسيا حاتتاماسىنا سايكەس، كەلۋى ءتيىس سۋدىڭ مامىر ايىندا 22 پايىزى عانا، ال ماۋسىم ايىندا 11 پايىزى عانا كەلدى...

ۇكىمەت قازىر ترانسشەكارالىق سۋ كوزدەرى بويىنشا كورشى ەلدەرمەن قانداي كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدە جانە قازاقستان ۇلەسى مەن مۇددەسى قالاي قورعالۋدا؟

شاردارا سۋ قويماسىنا قوسىمشا سۋ جەتكىزۋ بويىنشا كورشى ەلدەرمەن ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە جەدەل توتەنشە كەلىسسوزدەر ۇيىمداستىرۋ كەرەك;

شاردارا سۋ قويماسىندا سۋ جەتكىلىكتى بولماسا، حالىققا ىشۋگە اۋىز سۋ دا جوق، تۇتىنۋعا ەلەكتر قۋاتى دا، جارىق تا جوق، اعىن سۋسىز ەگىن دە جوق...

شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋ تەك تۇركىستان وبلىسىنىڭ سىر بويىنداعى اۋداندارىنا عانا ەمەس، تۇتاس قىزىلوردا وبلىسىنا دا، ياعني بارلىعى 1 ملن-عا جۋىق ەلگە ناپاقا بەرىپ وتىر.

قر پرەمەر-ءمينيسترى و.بەكتەنوۆكە

1. تريلليونداعان قارجى جۇمسالسا دا، اۋىز سۋ ماسەلەسى نەگە شەشىلمەيدى؟

ەلىمىزدەگى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە اۋىز سۋ بولىپ وتىر.

سۋ تاپشىلىعى ۇلتتىق دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ماسەلە!

2023 جىلى 20 جەلتوقساندا ءبىز، "اق جول" پارتياسى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا ەلىمىزدىڭ سۋ سالاسىنداعى شەشىلمەگەن تۇيتكىلدەر تۋرالى ماسەلە كوتەرگەن ەدىك. وكىنىشكە وراي، ەلىمىزدەگى سۋ ماسەلەسى ءالى تولىق شەشىلمەي كەلەدى.

ال سول اۋىز سۋعا زار بولىپ وتىرعان حالىقتىڭ سالىعىنان جينالعان قارجىدان جىل سايىن سۋمەن قامتۋعا وراسان زور ميللياردتار ءبولىنىپ كەلدى:

1. 1998 جىلى پايدا بولعان، 2002-2010 جىلدارعا ارنالعان "اۋىز سۋ" باعدارلاماسىنا 1,8 ميلليارد دوللار جۇمسالدى.
2. 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان "اق بۇلاق" باعدارلاماسىنا دا 2 ميلليارد دوللار جۇمسالدى.
3. 2021-2023 جىلدارعا ارنالعان "نۇرلى جەر" باعدارلاماسىنا دا 1,3 ميلليارد دوللاردان استام اقشا جۇمسالعان.

سوندا وتكەن عاسىردان بەرى 30 جىلداي ۋاقىت ىشىندە 3 باعدارلاما قابىلداپ، 5,1 ميللياردتان استام دوللار، ياعني تريلليونداعان تەڭگە جۇمسالسا دا، تازا سۋعا زار بولۋ تازا ماسقارا ەمەس پە؟

سۋدىڭ شۋى قاشان بىتەدى؟ اۋرۋدىڭ دياگنوزىن انىقتاپ الىپ، ەمدەمەسە، جازىلمايتىنى سەكىلدى ەگەر ۇكىمەت وتىز جىلدان بەرى شەشىلمەي كەلە جاتقان بۇل ماسەلەنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن انىقتاپ، ناقتى شەشۋگە كىرىسپەسە، اۋىز سۋ ماسەلەسى ەندى تاعى 50 جىل وتسە دە شەشىلمەيدى! ويتكەنى، 2000 جىلى سالىنعان سۋ جۇيەلەرى جاراماي قالىپ، ىستەن شىعىپ، قايتا سالىپ جاتىر.

ءبىر عانا مىسال، حالىق ەڭ تىعىز ورنالاسقان - تۇركىستان وبلىسى ەلدى مەكەندەرىندە وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ پروبلەماسى تولىق شەشىلمەگەن. ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن سۋ قويماسى جانىنداعى 37 مىڭ حالقى بار شاردارا قالاسى جانە وسى اۋدان كولەمىندە تۇراتىن 50 مىڭ اۋىل تۇرعىندارى دا، جالپى 80 مىڭنان استام حالىق تازا اۋىز سۋعا مۇقتاج. سۋدىڭ ۇستىندە وتىرعان قالا حالقى سۋعا مۇقتاج. تاياق تاستام جەردەن تابىلعان «تاما-تاستانبەك» تازا سۋ قورىن تارتۋ تالاي جىلدان بەرى كوتەرىلىپ، بيىل عانا قۇرىلىسى ەندى باستالدى. ەندى ونىڭ قاي جىلى بىتەرىن ءبىر قۇداي بىلەدى.

بۇل «تاما» سۋ جوباسىنىڭ ماقساتى – حالىق سانى 80 071 ادامدى قۇرايتىن تۇركىستان وبلىسى شاردارا اۋدانىنىڭ 24 اۋىلدىق ەلدى مەكەنىن جانە شاردارا قالاسىن تۇراقتى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.

جوبا بويىنشا «تاما» سۋ الۋ قۇرىلىس جايىنان ەكى جەلىدەن تۇراتىن جالپى ۇزىندىعى 39,28 شاقىرىم شاردارا توپتىق سۋ قۇبىرىن سالۋ كوزدەلگەن.

جوبانى قارجىلاندىرۋ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن وبلىستىق بيۋدجەتتەرگە بەرىلەتىن نىسانالى دامۋ ترانسفەرتتەرى شەڭبەرىندە كوزدەلگەن. قارجىلاندىرۋ كوزى: رب – 14 889,9 ملن تەڭگە، جب – 1 654,4 ملن تەڭگە. كەلىسىمشارت بويىنشا جالپى قۇنى – 16 544,3 ملن تەڭگە.

جوبانىڭ ىسكە اسىرىلۋ كەزەڭى – 2025-2027 جىلدار.

بەكىتىلگەن 2025-2027 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە جوبانى ىسكە اسىرۋدى باستاۋعا 2025 جىلعا 3 301,4 ملن تەڭگە قاراستىرىلعان. قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارى بيىلعى 2025 جىلدىڭ اقپان ايىندا باستالىپ، بۇگىندە ول قارجى يگەرىلىپ، ءبىتىپ قويدى.

قالعان قارجىنى ۇكىمەت قاي كەزدە بولەدى؟

2. شاردارا سۋ قويماسىنداعى جاعداي

قازىر شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋدىڭ كولەمى شەكتى دەڭگەيدەن كوپ تومەندەپ كەتكەنى تۋرالى دابىل قاعىلۋدا. كەشەگى مالىمەت بويىنشا 2396 ملن.م3 سۋ بار. ول بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 1 811 ملن.م3-قا از.

سۋ قويماسىنا بيىلعى 2025 جىلدىڭ 21 مامىرىنان باستاپ مۇلدەم سۋ كەلىپ جاتقان جوق. وسىنداي جاعداي سوڭعى ون جىلدىقتا بولعان ەمەس. الداعى ۋاقىتتا وسى جاعداي جالعاسا بەرەتىن بولسا شىلدە ايىنىڭ ءۇشىنشى ون كۇندىگىندە سۋ قويمادا سۋ تاۋسىلادى (جانسىز دەڭگەي 1,0 ملرد.م3 قوسپاعاندا).

2025 جىلى 5 ساۋىردە ساماركاند قالاسىندا وتكەن مەملەكەتارالىق سۋ شارۋاشىلىعىن ۇيلەستىرۋ كوميسسياسىنىڭ 89-شى وتىرىسىنىڭ حاتتاماسىنا سايكەس، سۋارۋ ماۋسىمىندا، ياعني ءساۋىر ايى مەن قىركۇيەك ايلارىندا

3 694 ملن.م3 سۋ جوسپارلانعان بولاتىن. ونىڭ ىشىندە، ءساۋىر ايىندا جوسپار

1 037 ملن.م3 جوسپارلانسا 830 ملن.م3 عانا كەلدى. مامىر ايىندا

884 ملن.م3 جوسپارلانسا ونىڭ 196 ملن.م3 عانا كەلدى. ياعني 22 پايىزى عانا. ماۋسىم ايىندا 555 ملن.م3 جوسپارلانسا، ايدىڭ باسىنان بەرى 11 پايىزى عانا كەلىپ وتىر.

سوندىقتان، سۋ تاپشىلىعىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قىسقا مەرزىمدە ۇكىمەت دەڭگەيىندە حاتتاماعا سايكەس سۋ كەلۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت.

2021 جىلى كورشى ەلدەردەن كەلەتىن سۋ ون ەسە ازايىپ، 670 ملن.م3-قا دەيىن كۇرت ءتۇسىپ كەتىپ، قۇبىرلارعا سۋ جەتپەي قالعان ەدى. جەتكەن سۋدىڭ ساپاسى ىشۋگە جارامسىز بولعان. ال، ەندى بيىل ونداي جاعداي قايتالانسا،سول ۋاقىتتا جۇمىس ىستەپ تۇرعان سۋ ۇڭعىمالارىنىڭ ەشقايسىسى جۇمىس ىستەپ تۇرعان جوق. سۋدىڭ كولەمى ازايعان سايىن ۇڭعىمادا دا سۋ قالمايدى. سۋ قويماسىنداعى سۋدىڭ كولەمى 1,0 ملرد.م3-تان ءتۇسىپ كەتكەن كەزدە ۇڭعىمالارداعى سۋ پايدالانۋعا جارامايدى.

وسىعان وراي، 2021 جىلعى جاعداي قايتالانباۋى ءۇشىن قازىردەن باستاپ «شاردارا» سۋ قويماسىنىڭ سۋىنىڭ رەجيمىن رەتتەۋ قاجەت. سۋ قويمادا 1,0 ملرد.م3 سۋدى ۇستاپ قالۋ ءۇشىن سۋدىڭ دەڭگەيىن (وتمەتكا) 244 مەتردەن تۇسىرمەۋ ۇسىنىلادى.

سۋ دەڭگەيى تۇسكەن سايىن گەس ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرۋى تومەندەيدى. قازىرگى كەزدە ساعاتىنا 78 مۆت قۋات وندىرسە، بىلتىرعى جىلى وسى كەزەڭدە 100 مۆت ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرىپ وتىرعان.

ياعني، شاردارا سۋ قويماسىندا سۋ جەتكىلىكتى بولماسا، حالىققا ىشۋگە اۋىز سۋ دا جوق، تۇتىنۋعا ەلەكتر قۋاتى دا، جارىق تا جوق، اعىن سۋسىز ەگىن دە جوق...

بيىلعى جىلى «ارناساي» سۋ بوگەتى ارقىلى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا 1 805 ملن.م3 سۋ جىبەرىلدى. سونشاما سۋ كولەمى سوڭعى 5-6 جىلدا جىبەرىلگەن ەمەس. تەك 2017 جىلى 2 161 ملن.م3 سۋ بوساتىلعان. سەبەبى بۇل جىلى سۋقويماعا سوڭعى 15 جىلدا سۋدىڭ ەڭ كوپ كەلگەن جىلى بولىپ، 27,3 ملرد.م3 سۋ كەلگەن ەدى،

ەگەر 1 805 ملن.م3 سۋدى «ارناساي» سۋ بوگەتى ارقىلى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا تاستاماي، «كوكساراي» سۋ رەتتەگىشى مەن «شاردارا» سۋ قويماسىنا جيناعان جاعدايدا، قازىرگى سۋقويماداعى جەتىسپەۋشىلىكتىڭ ياعني، 1 811 ملن.م3 سۋدىڭ ورنى تولىقتىرىلىپ، سۋ تاپشىلىعى بولماس ەدى.

شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋ تەك تۇركىستان وبلىسىنىڭ سىر بويىنداعى اۋداندارىنا عانا ەمەس، تۇتاس قىزىلوردا وبلىسىنا دا، ياعني بارلىعى 1 ملن-عا جۋىق ەلگە ناپاقا بەرىپ وتىر.

شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋ دەڭگەيىنىڭ شەكتى دەڭگەيدەن تومەن ءتۇسىپ كەتۋى:

1. اۋىز سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن ۋشىقتىرادى;

2. اۋىل شارۋاشىلىعىنا تاۋەلدى حالىقتى تابىسسىز قالدىرۋ قاۋپىن ارتتىرادى;

3. ەگىس القاپتارىن سۋارۋدا قيىندىقتار تۋعىزادى;

4. سۋ قويماسىنداعى ەكوجۇيەگە زيان كەلتىرەدى.

وسى ۋاقىتقا دەيىن شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋ دەڭگەيىنىڭ تومەن ءتۇسىپ كەتۋ سەبەپتەرى:

- سىرداريا وزەنىنەن كەلەتىن سۋدىڭ ازايۋى;

- ترانسشەكارالىق سۋ ءبولۋ كەلىسىمدەرىنىڭ تولىق ورىندالماۋى;

- جەرگىلىكتى سۋ ينفراقۇرىلىمىنىڭ ەسكىرۋى;

- كليماتتىق وزگەرىستەر – قار مەن جاۋىن مولشەرىنىڭ ازايۋى.

سونىمەن قاتار، جالپى ەلىمىزدە سۋ تاپشىلىعى جىلدان جىلعا كۇردەلەنە تۇسۋدە. كليماتتىڭ وزگەرۋى، ترانسشەكارالىق وزەندەرگە تاۋەلدىلىك، ىشكى سۋ ينفراقۇرىلىمىنىڭ توزۋى جانە سۋدى ۇتىمسىز پايدالانۋ سالدارىنان كوپتەگەن ايماقتا اۋىز سۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ونەركاسىپ ءۇشىن سۋ تاپشىلىعى بايقالۋدا.

سۋ – ەلدىڭ تۇراقتى دامۋى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ نەگىزگى رەسۋرسى. قازاقستاندا سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسى جىل سايىن وزەكتەنە ءتۇسىپ كەلەدى. سوڭعى كەزدەرى تۇركىستان وبلىسىنداعى شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋدىڭ شەكتى مولشەردەن ايتارلىقتاي تومەندەۋى ايماقتىڭ ەكولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىعىنا قاۋىپ توندىرۋدە. بۇل جاعداي – ەل بويىنشا قالىپتاسىپ كەلە جاتقان كۇردەلى سۋ داعدارىسىنىڭ كورىنىسى.

- قازاقستانداعى سۋ رەسۋرستارىنىڭ 45%-ى سىرت ەلدەردەن اعىپ كەلەتىن ترانسشەكارالىق وزەندەرگە تاۋەلدى;

- ەل ىشىندەگى سۋ ينفراقۇرىلىمىنىڭ 60%-دان استامى ەسكىرگەن;

- كەيبىر وڭىرلەردە اۋىز سۋعا قول جەتكىزۋ كورسەتكىشى 70–80%-دان اسپايدى;

- سۋ پايدالانۋداعى ىسىراپشىلىق جوعارى (اسىرەسە اۋىل شارۋاشىلىعىندا).

سۋ تاپشىلىعىنىڭ سالدارى:

- اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ قۇلدىراۋى;

- ىشكى ميگراتسيانىڭ كۇشەيۋى;

- دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا اسەرى;

- الەۋمەتتىك نارازىلىقتىڭ ءوسۋى مۇمكىن.

شاردارا سۋ قويماسىنداعى داعدارىس – قازاقستاننىڭ سۋ قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەنىنىڭ ايقىن كورىنىسى. سۋ تاپشىلىعى ەندى جەكەلەگەن وڭىرلەردىڭ عانا ەمەس، ۇلتتىق دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ماسەلە. بۇل جاعداي مەملەكەتتىك ساياساتتا سۋعا قاتىستى كوزقاراستى تۇبەگەيلى وزگەرتۋ قاجەت ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.

3. جىلدا قايتالاناتىن وسى سۋ جەتىسپەۋ ماسەلەسىن رەتتەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

بۇل سۋ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ ۇنەمى ەسكەرتىپ كەلە جاتىر. الداعى 5-10 جىلدىڭ ىشىندە سۋ تاپشىلىعى ودان دا ۇلكەن قيىنشىلىقتارعا الىپ كەلەدى. سەبەبى، اۋعانستان ءامۋداريادان وتە كوپ سۋ العالى جاتىر. ياعني، اۋعاندار ءامۋداريادان سۋدى كوپتەپ العان سوڭ، وزبەكتەر سىرداريادان سۋ الۋدى ارتتىرادى. ەكىنشىدەن، سىرداريانىڭ اينالاسىندا تۇراتىن وزبەك حالقىنىڭ سانى جىلدان جىلعا كوپ ارتىپ كەلە جاتىر. ياعني، بىزگە كەلەتىن سۋ ءسوزسىز ازايادى.

جاعدايدى تۇبەگەيلى شەشۋ ءۇشىن بىردەن كەشەندى تۇردە بىرنەشە ماسەلەلەردى شەشۋ كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى بار سۋدى ۇنەمدى پايدالانۋ جۇمىسىن جولعا قويۋ كەرەك. قاي جىلى بولماسىن، قانداي بولماسىن ءبىز 5,2 ملرد كۋب سۋدى شارداراعا، 3 ملرد كۋب سۋدى كوكسارايعا جيناي الامىز.

قىزىلورداعا 400 كۋبتان سۋدى جىبەرىپ تۇرعان كەزدە، كۇنىنە 35 ملن كۋب كەتەدى، 100 كۇندە 3,5 ميلليارد. شىعىندارىمەن ەسەپتەگەندە، 4 ملرد كۋب سۋ قىزىلوردا وبلىسىنىڭ باس-اياعىنا تولىعىمەن جەتەدى. ال، شاردارا اۋدانىندا 50 مىڭ گەكتار جەر بار. 10 مىڭ كۋبتان ەسەپتەگەندە، جالپى بيولوگيالىق سۋ پايدالانۋ قابىلەتتىلىگى 5-6 مىڭ كۋبتان ەشقاشان اسقان ەمەس.

ياعني، 4-6 ملن كۋب سۋ تۇركىستان، قىزىلوردا وبلىستارىنىڭ قازىرگى جاعدايداعى قاجەتتىلىكتەرىنە تولىق جەتەدى.

بىراق، نەگە ولاي بولماي جاتىر؟ سەبەبى، كەيبىر جىلدارى شارداراداعى سۋ كولەمىن 5,2 ملرد-قا جەتكىزە المايدى. كوكسارايدى 2 ملرد-تان اسىرا المايدى.

تاعى ءبىر ەڭ ماڭىزدى ماسەلە، شاردارا اۋدانىندا قىزىلقۇم ماگيسترالدى كانالى بار. وسى جانە ەكىنشى دارەجەلى كانالداردىڭ بارلىعى كۇرىشكە لايىقتالىپ سالىنعان، كوپ سۋعا ارنالعان. سول قىزىلقۇم قانالىنان باستاپ بارلىعىن بەتونداپ، فيلتراتسيانى ازايتۋ كەرەك. باس-اياعى 50 مىڭ گەكتار جەرگە 1 ملرد كۋب سۋ كەتىپ جاتىر. بۇل وتە كوپ وراسان شىعىن! سۋدى سول جەردەن ۇنەمدەۋ كەرەك.

شاردارا سۋ قويماسىندا اتقاراتىن ءبىراز جۇمىستار بار. ياعني، سۋ قويماسى 5,2 ملرد كۋب سۋدى ەش قاۋىپ-قاتەرسىز ۇستاپ تۇراتىن جاعدايدا بولۋ كەرەك. ەكىنشى، ونداي كولەمدەگى سۋدى ۇستاپ تۇرۋعا نە ءۇشىن قورقادى؟ قاتتى جاۋىن-شاشىن بولىپ، كوپ سۋ كەلەتىن بولسا، وندا شاردارادا ول سۋدى ۇستاپ تۇراتىن ارتىق جەر قالمايدى.

سوندىقتان، قاشىرتقى ساي بولۋى كەرەك. ونىڭ دا تەحنيكالىق نەگىزدەمەلەرى بار، بۇرىن دايىندالعان. بۇل شۇعىل اتقاراتىن جۇمىستار.

«شاردارا» سۋ قويماسى مەن «كوكساراي» سۋ رەتتەگىشىنىڭ قاۋىپسىزدىگى وتە ماڭىزدى ماسەلە.

سۋ ماسەلەسى، سونىڭ ىشىندە اۋىز سۋ – ەل دامۋىنداعى اسا كۇردەلى ماسەلە بولعاندىقتان، «اق جول» پارتياسى ماڭىزى زور سۋ سالاسىنا باسا نازار اۋدارىپ، باقىلاۋدا ۇستاي بەرەدى.

4. ۇكىمەتتەن ناقتى سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس!

1. بيىلعى شاردارا سۋ قويماسىنداعى سۋدىڭ ازايۋ سەبەپتەرى قانداي؟ سۋ جىبەرۋ نەمەسە ترانسشەكارالىق اعىندارمەن بايلانىستى كەلىسىمدەر ورىندالدى ما؟

2. شاردارا تۇرعىندارىنا سۋ جەتپەي قالعان جاعدايدا اۋىز سۋمەن ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟

3. قازىر ترانسشەكارالىق سۋ كوزدەرى بويىنشا كورشى ەلدەرمەن (وزبەكستان، قىرعىزستان) قانداي كەلىسسوزدەر جۇرۋدە جانە قازاقستان ۇلەسى مەن مۇددەسى قالاي قورعالۋدا؟

4. بيىلعى جىلى سۋ تاپشىلىعى بولاتىنىن بىلە وتىرىپ، «شاردارا» سۋ قويماسىنىڭ جاعدايىن ەسكەرمەي، «ارناساي» سۋ بوگەتى ارقىلى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا نە سەبەپتى 1 805 ملن.م3 سۋ جىبەرىلگەن؟

سۋ ماسەلەسى ەلىمىزدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە، حالىق دەنساۋلىعىنا، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىققا تىكەلەي اسەر ەتەتىندىكتەن، ۇكىمەت تاراپىنان ناقتى، جۇيەلى جانە جەدەل شەشىمدەردى تالاپ ەتەمىز.

5. ماسەلەنى شەشۋ جولدارى مەن ۇسىنىستار:

1. شاردارا سۋ قويماسىنا قوسىمشا سۋ جەتكىزۋ بويىنشا وزبەكستان، قىرعىزستان ەلدەرىمەن ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە جەدەل توتەنشە كەلىسسوزدەر ۇيىمداستىرۋ;

2. سۋ بولماي قالعان جاعدايدا حالىقتى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اۆتوتسيستەرنالارمەن، ۇڭعىمالار ارقىلى ۋاقىتشا شەشىمدەر قابىلداۋعا دايىن بولۋ;

3.ترانسشەكارالىق وزەندەر بويىنشا وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان مەملەكەتتەرىمەن حالىقارالىق كەلىسىمدەردى قايتا قاراپ، قازاقستان مۇددەسىن قورعاۋ;

4. شارداراداعى «تاما» سۋ تارتۋ قۇرىلىسى بەلگىلەنگەن 2025-2027 جىلدارى اياقتالۋى ءۇشىن 2025-2027 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجىنى تولىق كولەمدە ءبولۋ:

5. «شاردارا» سۋ قويماسى مەن «كوكساراي» سۋ رەتتەگىشىنىڭ قاۋىپسىزدىگى وتە ماڭىزدى ماسەلە. ولار سۋدى ەش قاۋىپ-قاتەرسىز ۇستاپ تۇراتىن جاعدايدا بولۋ كەرەك.

6. سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن جاپپاي ەنگىزۋ;

7. قىزىلقۇم ماگيسترالدى قانالىنان باستاپ، ەكىنشى دەڭگەيلى كانالداردىڭ ءبارىن بەتونداپ، فيلتراتسيا شىعىنىن ازايتۋ كەرەك.

8. ەسكى كانالدار مەن سۋ قويمالاردى تسيفرلاندىرۋ جانە جاڭعىرتۋ;

9. سۋ ينفراقۇرىلىمىنا مەملەكەتتىك-جەكە ارىپتەستىك اياسىندا ينۆەستيتسيا تارتۋ.

10. ۇكىمەت سۋدى ۇنەمدى پايدالانۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن ايقىنداپ، ىسكە قوسۋى ءتيىس.

قۇرمەتپەن، «اق جول» فراكتسياسى دەپۋتاتتارى:

ق. يسا،

ا. پەرۋاشەۆ،

د. ەسپاەۆا،

ە. بارلىباەۆ،

س. ەرۋباەۆ،

ە. بەيسەنباەۆ.

«AMANAT» فراكتسياسى دەپۋتاتتارى:

ق. بالابيەۆ،

ت.قىرىقباەۆ،

د. يسابەك،

ن. بايتىلەسوۆ،

ۇ. سادىبەكوۆ،

ب. ناجمەتدينۇلى،

م.جايىمبەتوۆ،

م.ەرگەشباەۆ،

م.ابەنوۆ.

«جسدپ» فراكتسياسى دەپۋتاتى:

ن. اۋەسباەۆ.

«اۋىل» فراكتسياسى دەپۋتاتى:

ا. باققوجاەۆ.

Abai.kz