بۇگىن الماتى قالاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى ەرلان تىنىبايۇلى كاريننىڭ توراعالىعىمەن «ەجەلگى داۋىردەن بۇگىنگە دەيىنگى قازاقستان تاريحى» اكادەميالىق باسىلىمىنىڭ رەداكتسيالىق القا وتىرىسى ءوتتى.

اتالعان جيىنعا مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان كارينمەن قاتار، قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەك، قر ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى بەرىك ابدىعاليۇلى، ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى زيابەك ەرمۇحانۇلى قابىلدينوۆ، اتالعان ينستيتۋتتىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى مۇرات جەتكەرگەنۇلى ءابدىروۆ، «جوشى ۇلىسىن زەرتتەۋ» عىلىمي ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى جاقسىلىق مۇراتۇلى ءسابيتوۆ، ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەرلان ءباتتاشۇلى سىدىقوۆ، «قازاق تاريحى قوعامى» باسقارماسىنىڭ توراعاسى راديك جەكسەنبايۇلى تەمىرعاليەۆ، قر ورتالىق مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ ديرەكتورى ءسابيت قامىتبەكۇلى شىلدەباي، مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بۇركىتباي عەلمانۇلى اياعان، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بەرەكەت باقىتجانۇلى كارىباەۆ، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشى پروفەسسورى مامبەت قۇلجابايۇلى قويگەلديەۆ جانە «قازاق گازەتتەرى» سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى ديحان قامزابەكۇلى باستاعان رەداكتسيا القا مۇشەلەرى قاتىستى.

وتىرىس بارىسىندا «قازاقستان تاريحى: ەجەلگى داۋىردەن بۇگىنگە دەيىن» اكادەميالىق باسىلىمىنىڭ I تومىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر ماقۇلدانىپ، باسپاعا جىبەرۋ ماسەلەسى تالقىلاندى. سونداي-اق، «قازاقستان تاريحى» باسىلىمىنىڭ II تومى – «تۇركى ءداۋىرى» تاريحشىلارمەن كەڭىنەن تالقىلاندى.

II توم ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنا بەكىتىلگەن. عىلىمي جەتەكشىسى – تاريحعىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك بولات ەشمۇحامەدۇلىكومەكوۆ. توم 5 بولىمنەن، 19 تاراۋدان، 96 پاراگرافتان، كىرىسپە مەن قورىتىندىدان، سونداي-اق ادەبيەتتەر ءتىزىمى مەن كورسەتكىشتەردەن تۇرادى.

اۆتورلار قۇرامىنا 19 وتاندىق جانە 7 شەتەلدىك عالىم تارتىلعان. وتاندىق اۆتورلار قاتارىندا ساياسات نۇربەك، بەرىك ابدىعاليۇلى، زيابەك قابىلدينوۆ، مۇرات ءابدىروۆ، جاقسىلىق ءسابيتوۆ، ەرلان سىدىقوۆ، راديك تەمىرعاليەۆ، ءسابيت شىلدەباي، بۇركىتباي اياعان، بەرەكەت كارىباەۆ، مامبەت قويگەلديەۆ، ديحان قامزابەكۇلى بار.

شەتەلدىك عالىمدار ىشىندە – وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركيا، رەسەي، اقش ەلدەرىنىڭ جەتەكشى تاريحشىلارى بار. اتاپ ايتقاندا:

گ. بوبوەۆ (وزبەكستان),

ن. گولدەن (اقش),

ن. ق. ۇسەبەەۆ (قىرعىزستان),

ت. احمەت (تۇركيا),

ۆ. ۆ. تيشين، ش. ش. قادىروۆاەۆ (رەسەي),

ت. ق. چوروەۆ (قىرعىزستان).

II توم ۇلتتىق مۇددەلەر مەن عىلىمي تۇجىرىمدامالارعا ساي ازىرلەنگەن. كوشپەلى وركەنيەتتى زەرتتەۋدىڭ زاماناۋي تاسىلدەرىنە نەگىزدەلگەن ەڭبەك تۇركى مەملەكەتتىلىگىنە (VI–XIII عع. باسى) ەرەكشە نازار اۋدارادى. تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگى مەن رۋحاني قۇندىلىقتارى سيپاتتالادى.

بۇعان دەيىنگى باسىلىمداردا يدەولوگيالىق شەكتەۋلەرگە بايلانىستى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ تاريحى تەك قازاقستان اۋماعىمەن شەكتەلىپ بەرىلسە، بۇل تومدا تاريح كەڭىرەك اۋقىمدا، ەۋرازيا كەڭىستىگىمەن بايلانىستا قاراستىرىلادى. العاش رەت حازار قاعاناتى مەن حورەزمشاحتار مەملەكەتىنىڭ قازاقستان تاريحىمەن ساباقتاستىعى كورسەتىلگەن. بارلىعى 14 تۇركى مەملەكەتىنىڭ تاريحى قامتىلعان.

ماقساتى – وتاندىق جانە شەتەلدىك تۇركولوگ-عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىن بىرىكتىرىپ، عىلىمي نەگىزدە جازىلعان، كوپشىلىككە تۇسىنىكتى، جۇيەلى اكادەميالىق باسىلىم ازىرلەۋ.

ەرلان كارين, مەملەكەتتىك كەڭەسشى:

– بۇگىن رەداكتسيا القاسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا جالپى داۋىس بەرۋ ارقىلى باسىپ شىعارۋعا ازىرلەۋ ءۇشىن قازاقستان تاريحىنىڭ ءبىرىنشى تومىنىڭ قولجازباسىن بەكىتتىك.

سونداي-اق ارىپتەستەرىمىزبەن بىرگە تۇركى داۋىرىنە ارنالعان ەكىنشى تومنىڭ مازمۇنىن تالقىلادىق. اۆتورلار ۇجىمىنىڭ جەتەكشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك بولات كومەكوۆ بايانداما جاسادى.

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميكتەرى مامبەت قويگەلديەۆتىڭ،  ورازاق سماعۇلوۆتىڭ، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى ەركىن ءابىلدىڭ، ايبولات كوشكىمباەۆتىڭ، گالينا كسەنجيكتىڭ رەتسەنزيالارى تىڭدالدى. سونداي-اق مەرۋەرت ابۋسەيىتوۆا، بۇركىتباي اياعان، ايگۇل سادۋاقاسوۆا، جاقسىلىق ءسابيتوۆ، راديك تەمىرعاليەۆ، ديحان قامزابەكۇلى، اقان وڭعار، كۇلعازيرا بالتاباەۆا، نۇرسان ءالىمباي، زيابەك قابىلدينوۆ، جاكەن تايماعامبەتوۆ سياقتى رەداكتسيا القاسىنىڭ وزگە مۇشەلەرى دە وز ويىن ورتاعا سالدى.

جيىن سوڭىندا رەداكتسيالىق القا ەكىنشى تومدى جەتىلدىرۋ جۇمىسىن جالعاستىرۋ تۋرالى جانە كەلەسى وتىرىستا «قازاقستان تاريحى: ەجەلگى داۋىردەن بۇگىنگە دەيىن» اتتى اكادەميالىق باسىلىمنىڭ ءۇشىنشى تومىن قاراستىرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى.

مامبەت قويگەلدءى, اكادەميك:

– بۇگىندە بالالارىمىز مەكتەپتە ەجەلگى گرەكيا تاريحىن جاقسى بىلەدى. زەۆس پەن افروديتانى بىلەدى، بىراق ءوزىمىزدىڭ بۋمىن قاعان، ماحمۇد قاشقاري، ءجۇسىپ بالاساعۇنداردى بىلمەيدى. وسى ولقىلىقتى تۇزەيتىن ۋاقىت كەلدى. مىسالى، مەنىڭ نەمەرەم قازىر ەۋروپادا وقىپ ءجۇر. سول جاقتاعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءوز ەلىنىڭ تاريحىن تانىپ وسۋگە باسىمدىق بەرەدى. ال ءبىزدىڭ جاستار كوبىنە ءوز تاريحي تامىرىنان بەيحابار. تۇركى مەملەكەتتىلىگىن قالىپتاستىرعان قاعانداردىڭ ەرلىگى ەشبىر انتيكالىق باتىردان كەم ەمەس. سول سەبەپتى تۇركىلىك دۇنيەتانىمدى، تاريحي تۇلعالار مەن ۇعىمداردى مەكتەپ پەن جوو باعدارلاماسىنا جۇيەلى تۇردە ەنگىزۋىمىز قاجەت. بۇل – قوعامدىق سانانى جاڭعىرتاتىن، ۇلتتى رۋحاني تۇرعىدان نىعايتاتىن ماڭىزدى نەگىز.

ءتۇيىن: جيىن سوڭىندا رەداكتسيالىق القا ەكىنشى تومدى جەتىلدىرۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ جانە كەلەسى وتىرىستا اكادەميالىق باسىلىمنىڭ III تومىن قاراستىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.

Abai.kz