بۇگىندە پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە جاڭا بىرلىك يدەياسى — ۇلى تۇران دەپ اتالاتىن تۇركى حالىقتارىنىڭ دوستاستىعى كەڭ ءورىس الۋدا. بۇل تۇجىرىمداما ورتاق تىلدىك، مادەني جانە تاريحي مۇراسى بار ەلدەردى بىرىكتىرەدى: تۇركيا، قازاقستان، وزبەكستان، ءازىربايجان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان جانە ت.ب.

جاھاندىق سىن-قاتەرلەر داۋىرىندە تۇركى الەمى ءۇشىن ءوزىنىڭ تەرەڭ ورتاق تاريحىن تانۋ جانە ەستە ساقتاۋ ماڭىزدى. ويتكەنى مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تامىرى مىڭداعان جىلدارعا كەتەدى. وسى تامىرلاردىڭ ەڭ ماڭىزدى نىشاندارىنىڭ ءبىرى – تۇران. ول التىن وردا مەن قازاق حاندىعىنان بۇرىن ءومىر سۇرگەن اڭىزعا اينالعان مەملەكەت رەتىندە بەلگىلى.

قازاق حاندىعىنان التىن ورداعا دەيىن

ۇزاق ۋاقىت بويى قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ رەسمي باستاۋى XV عاسىرداعى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى بولىپ سانالدى. الايدا قازىرگى زەرتتەۋلەر مەن تاريحي دەرەككوزدەردى قايتا قاراستىرۋ بۇل حاندىقتى تۇركى حالىقتارىنىڭ مەملەكەتتىلىگىنىڭ ۇزاق تىزبەگىندەگى ءبىر عانا بۋىن ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.

قازاق حاندىعى شىڭعىس اۋلەتى بيلەگەن، حالقى تۇركى تىلدەس تايپالاردان قۇرالعان ورتاعاسىرلىق قۋاتتى مەملەكەت – التىن وردانىڭ نەگىزىندە قالىپتاستى. التىن وردا ەۋرازيا دالاسىنىڭ ساياسي عانا ەمەس، مادەني ورتالىعى بولدى. ول وزىنەن بۇرىنعى بىرلەستىكتەردەن ءداستۇر مەن ءومىر سالتىن مۇرا ەتتى.

تۇران: تۇركى حالىقتارىنىڭ ەجەلگى مەملەكەتى

بۇگىندە تاريحشىلار مەن زيالى قاۋىمنىڭ نازارى ءفيردوۋسيدىڭ «شاحنامە» اتتى ۇلى پوەماسىندا سۋرەتتەلگەن ودان دا كونە داۋىرگە – تۇرانعا اۋىپ وتىر. بۇل شىعارمادا تۇران يراننىڭ ماڭگىلىك قارسىلاسى رەتىندە سيپاتتالادى. ول تەك گەوگرافيالىق ۇعىم ەمەس، ءوز بيلەۋشىلەرى، جاۋىنگەرلەرى، قالالارى مەن تۇرمىسى بار وركەنيەتتى مەملەكەت رەتىندە بەينەلەنگەن.

فيردوۋسي تۇراننىڭ باتىرلارىن – رۇستەمدى، ونىڭ اكەسى زالدى سۋرەتتەيدى، ولاردىڭ ەرلىكتەرى مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن، جەرىن قورعاۋداعى تاباندىلىعىن جىرلايدى. قالالارىن اتايدى، حالقىنىڭ ادەت-عۇرپى مەن تۇرمىس-تىرشىلىگى تۋرالى باياندايدى. مۇنىڭ ءبارى تۇراندى اڭىز ەمەس، شامامەن 3000 جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن ناقتى مەملەكەتتىك قۇرىلىم رەتىندە قاراستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

دالا وركەنيەتى – ءبىزدىڭ مۇرامىز

تۇران تەك مادەني سيمۆول عانا ەمەس. ول ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن-اق ورتالىق ازيا اۋماعىندا ساياسي ۇيىمنىڭ، دامىعان مادەنيەتتىڭ، ساۋدانىڭ جانە اسكەري بيلىكتىڭ كۇردەلى نىساندارى بولعانىنىڭ دالەلى. مۇنى قازاقستان، وزبەكستان جانە تۇركىمەنستان اۋماقتارىنان تابىلعان ارحەولوگيالىق ولجالار: قورعاندار، قونىستار مەن ارتەفاكتىلەر راستايدى.

دەمەك، قازاقتار مەن باسقا دا تۇركى حالىقتارى التىن وردا مەن كوشپەلى تايپالاردىڭ ۇرپاقتارى عانا ەمەس، مىڭداعان جىلدارعا سوزىلعان ۇلى دالا وركەنيەتىنىڭ زاڭدى مۇراگەرلەرى.

قازىرگى تۇركى بىرلىگى جاعدايىندا ۇلى تۇران يدەياسى تەك مادەني عانا ەمەس، سونىمەن قاتار گەوساياسي مانگە يە بولا باستاۋدا. سوندىقتان ءبىز ءوزىمىزدىڭ شىعۋ تەگىمىزدى، تاريحي تامىرىمىزدى ەستە ساقتاپ، بولاشاققا سەنىممەن قادام باسۋىمىز قاجەت.

تۇران – كونە ەپوستىڭ ءبىر بولىگى عانا ەمەس، تۇركى مەملەكەتتىلىگىنىڭ، وركەنيەتىنىڭ، رۋحاني مۇراسىنىڭ قۇدىرەتتى سيمۆولى. قازاق – ۇلى تۇران جەرىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى. بىراق بۇگىنگى ۇلى تۇران – وتكەنگە قايتا ورالۋ ەمەس، ءوز تاريحىن تەرەڭ تانىپ، سول قۇندىلىقتارمەن بولاشاققا ۇمتىلۋ.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ،

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، س. سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى

Abai.kz