پرەزيدەنت پارلامەنتتىك رەفورما جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىندا ءسوز سويلەدى. بۇل تۋرالى اقوردا حابارلادى.

جيىندى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى، قر مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى ەرلان قارين جۇرگىزدى. سونىمەن قاتار زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ۆيكتور مالينوۆسكي، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى ءۇنزيلا شاپاق، ايدوس سارىم، نيكيتا شاتالوۆ، مارات ءباشىموۆ، پارلامەنت ماجىلىسىندەگى «اقجول» پارتياسىنىڭ فراكتسيا جەتەكشىسى ازات پەرۋاشەۆ، Amanat پارتياسىنىڭ فراكتسيا جەتەكشىسى ەلنۇر بەيسەنباەۆ، ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى، ساياساتتانۋشى اندرەي چەبوتارەۆ ءسوز سويلەپ، ءوز وي-پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.

اتالعان جيىندا مەملەكەت باسشىسى نە دەدى؟ قاراڭىزدار:

قاسىم-جومارت توقاەۆ: «بۇگىن ءبىز پارلامەنتتىك رەفورما بويىنشا جۇمىس توبىنىڭ العاشقى وتىرىسىنا جينالدىق. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، وتكەن اپتادا ارنايى جۇمىس توبىن قۇرۋ تۋرالى وكىمگە قول قويدىم. پارلامەنتتىك رەفورما – ەلىمىزدىڭ الدىندا تۇرعان اسا ماڭىزدى، جاۋاپتى جۇمىس. جولداۋىمدا بۇل ماسەلە ازاماتتىق سەكتوردا، ساراپشىلار ورتاسىندا، سونداي-اق قازىرگى پارلامەنتتە جان-جاقتى تالقىلانۋى قاجەت دەپ ناقتى ايتتىم. بۇگىن، مىنە، ءبىرىنشى وتىرىسىمىزدا پارلامەنتتىڭ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ، ۇكىمەتتىڭ جانە ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى، زاڭگەرلەر، عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى بار. ءبارى دە ەلگە تانىمال ازاماتتار، ءتۇرلى سالانىڭ ماماندارى. تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى: پارلامەنتتىك رەفورما – ەلىمىزدىڭ، حالقىمىزدىڭ تاعدىرىنا تىكەلەي قاتىسى بار ماسەلە. جۇمىس توبىنىڭ ءار مۇشەسى وسى تاريحي مىندەتتى دۇرىس ءتۇسىنىپ، بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى دەپ سەنەمىن»، - دەدى.

مەملەكەت باسشىسى: «بارشاڭىزعا ءمالىم، ەلىمىزدە ءتۇرلى باعىتتا اۋقىمدى وزگەرىستەر جاسالۋدا. ءبىر ەل بولىپ ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. وسى وزگەرىستەر جالعاسىن تابۋى كەرەك. ءبىر ورىندا تۇرىپ قالۋعا بولمايدى. مەملەكەتىمىزدى تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋ ستراتەگياسىن «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» تۇجىرىمداماسىنا ساي جۇرگىزە بەرۋ ماڭىزدى. بۇل – ەلىمىزدە پرەزيدەنتتىك بيلىك جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگى ساقتالادى دەگەن ءسوز. جالپى، ءبىر پالاتالى پارلامەنتكە كوشۋ حالىقارالىق ۇردىسكە تولىق ساي كەلەدى. الەم ەلدەرىنىڭ ۇشتەن ەكىسىندە وسىنداي پارلامەنتتىك جۇيە قالىپتاسقان. ءدال قازىر بىزگە كەرەگى – ورتاق ۇستانىم جانە پاراساتتى، سالماقتى ۇسىنىس. سوندىقتان بارلىق وي-پىكىردى، ۇسىنىستى مۇقيات زەرتتەيمىز، ەگجەي-تەگجەيلى قارايمىز»، - دەدى.

پرەزيدەنت: «ءبىر پالاتالى پارلامەنت قۇرۋ تۋرالى باستاما يننوۆاتسيالىق ساياسي شەشىم بولدى. قازىر ەل ىشىندە، الەۋمەتتىك جەلىدە ءتۇرلى وي-پىكىرلەر ايتىلۋدا. باسىم كوپشىلىگى مۇنى «ابدەن ءپىسىپ-جەتىلگەن ماسەلە» دەپ سانايدى. ءتىپتى، «حالىقتىڭ كوبى قولداعان باستامانى تالقىلاپ، رەفەرەندۋم وتكىزۋدىڭ قاجەتى جوق» دەگەن ويلار دا ايتىلىپ جاتىر. «رەفورمانى سوزۋدىڭ قاجەتى جوق، تاياۋ ارادا قىسقا مەرزىم ىشىندە جاساي سالۋعا بولادى» دەگەن پىكىرلەر دە بار. شىن مانىندە، قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا، ماسەلە وتە وزەكتى. ازاماتتارىمىزدىڭ ءارتۇرلى پىكىر ايتىپ، بەلسەندى بولعانى – جاقسى ۇدەرىس. دەگەنمەن پارلامەنتتىك رەفورما – اسا كۇردەلى جۇمىس. اسىعىستىققا جول بەرۋگە بولمايدى. سەبەبى، بۇل – ەلىمىزدىڭ تاعدىرىن شەشەتىن جاعداي. بۇل – مەملەكەتتىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي ىقپال ەتەتىن قادام. مۇنداي ماڭىزدى شەشىم كەڭ اۋقىمدى تالقىلاۋ ارقىلى قابىلدانۋعا ءتيىس. قازاقستان – حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن ادىلەتتى مەملەكەت. بۇل – مىزعىماس ۇستانىم»، - دەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ: «مەملەكەت باسشىسى رەتىندە مەن ءۇشىن پارلامەنت – ەلىمىزدەگى ساياسي جۇيەنىڭ نەگىزگى تىرەگى. سوندىقتان الدىمەن كونستيتۋتسياعا بىرقاتار وزگەرىس ەنگىزۋ قاجەت بولادى. نەگىزگى زاڭنىڭ 40-قا جۋىق بابى وزگەرەدى. سودان سوڭ كەم دەگەندە 10 كونستيتۋتسيالىق زاڭعا جانە 50-دەن استام كودەكس پەن زاڭعا تۇزەتۋ ەنگىزۋ كەرەك بولادى. مۇنى جاڭا كونستيتۋتسيا قابىلداۋمەن تەڭ كەلەتىن ءىس دەۋگە بولادى. ارينە، بۇل جۇمىستىڭ ءبارىن تابان استىندا، ءبىر ساتتە جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. تىڭعىلىقتى دايىندىق كەرەك. سوندىقتان الداعى رەفورمانىڭ كەيبىر كونتسەپتۋالدى تۇستارىنا قاتىستى وي-پىكىرىمدى بىلدىرگىم كەلەدى»، - دەدى.

«بىرىنشىدەن، ءبىز بارلىق رەفورمانى تەك ەۆوليۋتسيالىق جولمەن جۇرگىزەمىز. ياعني ازاماتتاردىڭ سۇرانىسى، ءتول ەرەكشەلىگىمىز بەن ەلىمىزدىڭ تۇپكى مۇددەسى ەسكەرىلەدى. پارلامەنتتىك رەفورما كەزەڭ-كەزەڭىمەن ىسكە اسىرىلىپ كەلە جاتقان اۋقىمدى ساياسي جاڭعىرۋدىڭ قيسىنىنا ساي كەلەدى. ەستەرىڭىزدە بولسا، ساياسي رەفورمالاردىڭ ءتورت پاكەتى اياسىندا پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا تۋرالى نورما بەكىتىلگەن ەدى. وندا وكىلدەرى از پارتياعا ءماجىلىستىڭ تۇراقتى كوميتەتتەرىنىڭ بىرىندە توراعالىق لاۋازىم اتقارۋ جانە پارلامەنتتىك تىڭداۋ وتكىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرۋ قۇقىعىنا كەپىلدىك بەرىلدى. بۇدان بولەك، پارتيالار پارلامەنتكە ءوتۋى ءۇشىن سايلاۋدىڭ تومەنگى شەگى ازايتىلدى. سودان سوڭ 2022 جىلى جۇرگىزىلگەن كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ ارقاسىندا ءبىز ءماجىلىستىڭ قۇزىرەتىن ەلەۋلى تۇردە كەڭەيتتىك. ناقتى ايتقاندا، بۇگىندە ءماجىلىس زاڭ قابىلدايدى، ال سەنات ماقۇلدايدى. بۇل العاشقى قادامدار ەدى. ەندى سوڭعى جىلدارى قوعامداعى ساياسي مادەنيەتتىڭ ەداۋىر وسكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز بىرتە-بىرتە جانە بايىپتى جولمەن ءبىر پالاتالى پارلامەنتكە ءوتۋدى باستايمىز»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

مەملەكەت باسشىسى: «ەكىنشىدەن، پارلامەنتتىك رەفورما «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» ساياسي فورمۋلاسىنا تولىق ساي كەلەدى. جاڭا دا اتاپ ءوتتىم، بۇل – مەملەكەتىمىزدىڭ قۇرىلىمىن ايقىندايتىن باستى تۇجىرىم. تۇپتەپ كەلگەندە، پارلامەنتتىك رەفورما جانە وسىعان دەيىن جۇزەگە اسىرىلعان رەفورمالار ءبىزدىڭ ايماقتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان، شىن مانىندە، جاڭا باسقارۋ جۇيەسىنىڭ نەگىزىن قالايدى. سونداي-اق تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلەگە نازار اۋدارعىم كەلەدى: پارلامەنتتى رەفورمالاۋ بۇل – سەناتتى تاراتۋ دەگەن ءسوز ەمەس. مۇنداي قاتە پىكىرگە جول بەرۋگە بولمايدى. ءبىزدىڭ الدىمىزدا تۇرعان ماقسات – ايقىن. ءبىز وكىلدى بيلىك تارماعىن تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋىمىز كەرەك. وسىلايشا، ازاماتتارىمىزدىڭ مۇددەلەرى مەن تىلەك-نيەتىن بىلدىرەتىن زاڭ شىعارۋشى ورگان مۇلدە جاڭا سيپاتقا يە بولادى»، - دەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ: «ۇشىنشىدەن، الداعى رەفورما ەكونوميكا، الەۋمەتتىك جانە تەحنولوگيالىق دامۋ سەكىلدى باسقا دا سالالارداعى جان-جاقتى جاڭعىرۋلارمەن ۇيلەسىم تابادى. مىسالى، تسيفرلاندىرۋ مەن جاساندى ينتەللەكتىنى ەنگىزۋ كۇللى الەمدەگى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن وزگەرتەتىنى ءسوزسىز. بىرقاتار ەلدە قازىردىڭ وزىندە «ەلەكتروندىق» نەمەسە تسيفرلىق پارلامەنت» ەلەمەنتتەرى سىناقتان وتكىزىلە باستادى. بۇل ازاماتتاردى ساياسي ومىرگە ارالاستىرۋدىڭ جاڭا فورمالارىن قامتاماسىز ەتىپ، زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جاسالادى. كەلەشەكتە بۇل ءۇردىس كۇشەيە تۇسپەك. سوندىقتان ءبىز دە وسى باعىتقا سانالى تۇردە كۇش سالامىز. الداعى ۋاقىتتا e-Parlament قازىرگى ەلەكتروندىق ۇكىمەت – e-Gov سياقتى سۇرانىسقا يە قۇرالعا اينالۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى ءبىر پالاتالى پارلامەنتكە ءوتۋ ءبىر ەسەپتەن جۇمىستىڭ جاڭا قالىبى مەن قارقىنىنا، تەز شەشىم قابىلداۋعا بەيىمدەلۋدى كوزدەيدى. ياعني زامان وزگەرىپ جاتىر، ول ءوز تالابىن ورىنداتادى، e-Parlament جۇيەسى قىر استىندا تۇر. جاقىندا ومىرىمىزگە دەندەپ ەنۋى مۇمكىن. سوندىقتان زاڭ قابىلداۋدا مۇلدە قاتە جىبەرۋگە بولمايدى»، - دەدى.

پرەزيدەنت: «زاڭ شىعارۋ جۇمىسىن جاقسارتۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرىن ەنگىزۋ اتالعان ۇدەرىسپەن قاتار ءجۇرۋى قاجەت. مۇنى حالىقارالىق تاجىريبە دە كورسەتىپ وتىر. بۇل رەتتە بولاشاق دەپۋتاتتار كورپۋسىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگى ماڭىزدى فاكتورعا اينالادى. ولاردىڭ قاتارىندا ناعىز كاسىبي ماماندار بولۋى كەرەك. پارلامەنت كاسىبي بولۋعا ءتيىس. بۇل – وتە ماڭىزدى مىندەت. پارلامەنتتى پروپورتسيالىق جۇيەمەن، ياعني پارتيالىق تىزىممەن جاساقتاۋ تۋرالى ۇسىنىس ءدال وسى مىندەتتەن تۋىنداپ وتىر. ءبىر پالاتالى پارلامەنتتە پارتيالاردىڭ كوپ بولۋى ساياسي ديالوگتى كاسىبي نەگىزدە وربىتۋگە ىنتالاندىرادى. جاڭا جاعداي پارتيا جۇمىسىنا تىڭ تالاپتار قويادى. دەمەك پوپۋليزم تسيفرلاندىرۋ كەزەڭىندە ماڭىزدى ءرول وينامايدى، كەرىسىنشە، كاسىبيلىكتىڭ ءباسى جوعارىلاي تۇسەدى»، - دەدى.

مەملەكەت باسشىسى: «پارلامەنت – تاۋەلسىزدىگىمىزدى جانە مەملەكەتتتىگىمىزدى ايشىقتايتىن ماڭىزدى قۇرىلىم. بۇل ەشقاشان وزگەرمەيتىن اقيقات، الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولىپ قالا بەرەدى. جالپى، رەفورمانىڭ نەگىزگى ماقساتى، سوعان سايكەس ىستەلۋگە ءتيىس جۇمىستىڭ باعىت-باعدارى تۋرالى جولداۋدا كەڭىنەن ايتىلدى. رەفەرەندۋمعا دەيىن اتقارىلاتىن جۇمىستىڭ ءبارىن مۇقيات ويلاستىرىپ، بايىپپەن جۇرگىزۋ قاجەت. بىلىكتى ماماندار ءوز ويلارىن اشىق ايتىپ، ءتيىمدى ۇسىنىستار بەرۋى كەرەك دەپ سانايمىن. تۇپكىلىكتى شەشىم، ياعني قوعام پىكىرى دۇرىس بولۋى ءۇشىن وسى ماسەلەگە قاتىستى ايتىلاتىن ءاربىر وي-پىكىر دە ابدەن تەكسەرىلگەن، ەكشەلگەن، جان-جاقتى ساراپتالعان بولۋى كەرەك. بۇل – وتە ماڭىزدى ماسەلە. سوندىقتان جۇمىس توبى ءوز مىندەتىن ناعىز كاسىبي ۇستانىمعا ساي اتقارۋعا ءتيىس. اتاپ ايتقاندا، «ە-Otinish» جانە «ە-Gov» پورتالدارى ارقىلى كەلىپ تۇسكەن بارلىق وي-پىكىردى ساراپتاپ، زەردەلەۋ قاجەت. ءبىز ادىلەتتى مەملەكەت رەتىندە ءار ازاماتتىڭ ورتاق ىسكە پايدالى بولاتىن ۇسىنىسىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. اتا زاڭعا ەنگىزىلەتىن ءاربىر وزگەرىس مۇقيات پىسىقتالىپ، دايىندالۋعا ءتيىس. ءار باپتىڭ، ءار نورمانىڭ ءمان-ماعىناسىنا تەرەڭ بويلاعان ءجون، ياعني قۇقىقتىق، پروتسەدۋرالىق ماسەلەلەردى ناقتى ايقىنداپ الۋىمىز قاجەت. بۇدان بولەك، باسقا دا كوپتەگەن ماسەلە پايدا بولۋى مۇمكىن. قىسقاسى، الدىمىزدا تۇرعان شارۋا وتە اۋقىمدى. جۇمىس توبىنا ۇلكەن سەنىم ارتىلىپ وتىر. ىستەرىڭىزگە ساتتىلىك، تابىس تىلەيمىن»، - دەدى.

Abai.kz