قازاقستان مەن اقش اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە ساياسي قاتىناستار سوڭعى جىلدارى جاڭا مازمۇنمەن تولىقتى. ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق ەنەرگەتيكا، لوگيستيكا جانە ينۆەستيتسيالار سالاسىندا دامىپ كەلەدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدىڭ باستى مىندەتى – ينۆەستيتسيالىق كليماتتى جاقسارتىپ، امەريكاندىق كاپيتال مەن تەحنولوگيالاردى تارتۋ. ەكونوميست بەكنۇر كيسيكوۆ ەكى ەل اراسىنداعى سەرىكتەستىكتىڭ وزەكتى باعىتتارى، اقش ينۆەستيتسيالارىن تارتۋ جولدارى جانە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ جۇرگىزىپ كەلە جاتقان كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى ويىمەن ءبولىستى.

(سۋرەت:ۇيىمداسرۋشىلاردان الىندى )

قازاقستان مەن اقش اراسىنداعى ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ قازىرگى جاعدايىن قالاي سيپاتتار ەدىڭىز؟ قاي باعىتتار سەرىكتەستىكتە باسىم دەپ ويلايسىز؟

مەنىڭ ويىمشا، باستى باسىمدىق – ينۆەستيتسيالار مەن ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتى كەڭەيتۋ. بىزگە پرەميۋم دەڭگەيدەگى ينۆەستيتسيالاردى كوبەيتۋ، بيزنەس جۇرگىزۋ كليماتىن جاقسارتۋ جانە قولدانىستاعى ەكىجاقتى جوبالاردى دامىتۋ قاجەت.

ەنەرگەتيكا مەن تاۋ-كەن ءوندىرىسى سالاسىندا ناقتى جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. ال اگروبيزنەس باعىتى 90-جىلداردان كەيىن باسەڭدەپ قالدى. اقش-پەن وسى سالادا ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بولعان، بىراق كەيىن قارقىنى تومەندەدى. دەگەنىمەن وسى باعىت تا قولعا الىنادى دەپ ويلايمىن.

بۇگىنگى تاڭدا لوگيستيكا سالاسى وتە ماڭىزدى. قازاقستان – ەۋروپا مەن قىتاي اراسىنداعى ترانزيتتىك كوپىر، ال ءبىز بۇل باعىتتى لوگيستيكالىق ساياسات دەڭگەيىنە كوتەرۋىمىز قاجەت. وسى سالادا اقش-پەن ارىپتەستىك ورناتۋ ەلىمىز ءۇشىن ءتيىمدى بولار ەدى.

قازاقستانعا امەريكالىق ينۆەستيتسيالاردى كوبىرەك تارتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟ قاي سەكتورلار ەڭ پەرسپەكتيۆالى دەپ سانايسىز؟

بىرىنشىدەن، نەگىزگى لوگيستيكالىق جوبالار بويىنشا ناقتى «جول كارتالارىن» جاساۋ قاجەت. قازاقستان ءۇشىن ساۋدا تىزبەگىن ءارتاراپتاندىرۋ وتە ماڭىزدى، سەبەبى ءبىز ءالى دە ءبىر ەلگە تاۋەلدىمىز. بۇل تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ ءۇشىن اقش ءوز تاجىريبەسىمەن جانە قۋاتتى لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمىمەن كومەكتەسە الادى.

سونداي-اق تاۋ-كەن ءوندىرىسىن جاڭعىرتۋ قاجەت، سەبەبى بۇل سالادا ءتيىمدى جوبالار از. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ۆاشينگتونداعى سامميتكە تىكەلەي قاتىسۋى – ءوز كەزەگىندە ساياسي دەڭگەيدەگى ماڭىزدى سيگنال، ياعني قازاقستاننىڭ اشىق جانە ادال سەرىكتەستىككە دايىن ەكەنىن كورسەتەدى.

مەنىڭشە، وسى سامميت اياسىندا ۇكىمەتارالىق كەلىسىمدەر جاسالىپ، امەريكالىق ينۆەستورلاردىڭ نازارىن قازاقستانعا اۋدارۋعا مۇمكىندىك تۋادى. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى ۋاقىتتا ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ بەلسەندىلىگى ازداپ تومەندەگەندەي.

قازىرگى الەمدىك گەوساياسي وزگەرىستەر اقش پەن قازاقستان سەرىكتەستىگىنە قالاي اسەر ەتۋدە؟ اقش ءۇشىن قازاقستاننىڭ ورتالىق ازياداعى ماڭىزى قانداي؟

اقش-پەن ارىپتەستىكتى تەرەڭدەتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمالار قاجەت. ينۆەستورلارعا ارنالعان «one-stop service» ءپرينتسيپىن ەنگىزۋ كەرەك، ياعني بارلىق قىزمەتتى ءبىر تەرەزە ارقىلى الۋ جۇيەسىن تولىق جولعا قويعان ءجون. قازىر بۇل باعىتتا جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر، بىراق ءالى دە جەتىلدىرۋ قاجەت. ءبىز ناقتى باسىم باعىتتاردى انىقتاۋىمىز كەرەك: سيرەك جەر مەتالدارى مەن مينەرالدار، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى، تسيفرلىق ەكونوميكا، اگروونەركاسىپتىك قايتا وڭدەۋ ت.ب.

قازاقستان ءوزىن سەنىمدى ترانزيتتىك جانە رەسۋرستىق سەرىكتەس رەتىندە كورسەتۋى ءتيىس. بۇل ءۇشىن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى بويىنشا پيلوتتىق جوبالار مەن مينەرال وڭدەۋ زاۋىتتارىن ىسكە قوسۋ قاجەت. بىزدە سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار قورى بار، جانە سولاردى وڭدەۋ ارقىلى ەلىمىز قۋاتتى وندىرىستىك بازاعا اينالا الادى.

ق. توقاەۆ جۇرگىزىپ كەلە جاتقان كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ ماڭىزى قانداي جانە ول ەل دامۋىنا قالاي اسەر ەتۋدە؟

كوپۆەكتورلى ساياسات – قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزگى قاعيداتى. بۇل باعىت ەلگە ءبىر ۋاقىتتا رەسەيمەن، قىتايمەن، تۇركيامەن جانە اقش-پەن تەڭ دارەجەدە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

مۇنداي ساياساتتىڭ پراكتيكالىق ءمانى زور، سەبەبى ول قازاقستانعا ءاربىر سەرىكتەستەن ءوز مۇددەسىنە ساي پايدا الۋعا جاعداي جاسايدى، ەشقانداي اسكەري نەمەسە ساياسي بلوكتارعا تاۋەلدى بولماي. ءپوزيتيۆتى اسەرلەرىن ايتساق: ءارتۇرلى ەلدەردەن ينۆەستيتسيالاردىڭ كەلۋى، ەكونوميكانىڭ ءارتاراپتانۋى، ءبىر سەرىكتەسكە تاۋەلدىلىكتىڭ تومەندەۋى، سىرتقى ساياساتتاعى يكەمدىلىك پەن مانەۆر جاساۋ مۇمكىندىگى.

سونىمەن قاتار، بۇل ساياسات قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ءيميدجىن نىعايتىپ، ەلدى سەنىمدى وڭىرلىك سەرىكتەس ءارى بەيبىت ديالوگ الاڭى رەتىندە تانىتتى. ارينە، كەي كەزدەرى ءىرى كورشىلەردىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىسىمى سەزىلەدى، بىراق بۇل – كەز كەلگەن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ تابيعي جاعدايى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، توقاەۆتىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتى — يكەمدىلىك پەن پراگماتيزمنىڭ ۇيلەسىمى، ول قازاقستاندى گەوساياسي تۇراقتىلىقتىڭ جانە ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتىڭ ورتالىعىنا اينالدىرىپ وتىر.

Abai.kz