بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ءار ۇلتتىڭ كەلبەتى مەن ەرەكشەلىگى بۇرىنعىدان دا ايقىنىراق كورىنىس بەرىپ وتىر.

كەز كەلگەن حالىقتىڭ مادەنيەتى مەن تاربيەسىنىڭ دەڭگەيىن سول ەلدىڭ ايەلدەرىنەن كورۋگە بولادى. مىسالى، قازاق پەن وزبەك — كورشى، تاريحى مەن تاعدىرى ۇقساس حالىقتار. بىراق سوڭعى جىلدارى قوعامدا ءجيى ايتىلاتىن ءبىر پىكىر بار: قازىرگى قازاق قىزدارىنىڭ بويىندا كەيبىر ۇلتتىق قاسيەتتەردىڭ جوعالىپ، وزبەك قىزدارىنىڭ يبالى، كىشىپەيىل، ءتىلى مەن داستۋرىنە، مۇسىلماندىق دىنىنە ادالدىعى ءجيى ۇلگى رەتىندە اتالادى. بۇل — تەك سىرتقى سالىستىرۋ ەمەس، تەرەڭ الەۋمەتتىك جانە مادەني سۇراق.

كەشەگى قازاق قوعامىندا قىز بالانىڭ تاربيەسى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە قاراستىرىلاتىن. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلاتىن ماقال ەمەس، ءومىردىڭ ەرەجەسى بولاتىن. قازاق قىزى ادەپتى، ۇياڭ، سابىرلى، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت كورسەتۋدى وتباسىنان بويىنا ءسىڭىرىپ ءوستى. ول بولاشاق انا، وتباسىنىڭ بەرەكەسى، ۇلتتىڭ ۇياتى دەپ سانالدى.

قىز تاربيەسىنە قازاقتىڭ بارلىعى جاۋاپتى بولاتىن: كورشى، اعايىن، اۋىل اقساقالدارى. ال قازىرگى زاماندا بۇل جاۋاپكەرشىلىك جوعالىپ كەتتى. قالا مادەنيەتى مەن الەۋمەتتىك جەلى ورتاسى – كوپشىلىك جاستاردىڭ بويىنا جاساندىلىق پەن ەلىكتەۋشىلىكتى ءسىڭىردى. بۇرىنعى قازاق قىزىنىڭ سىپايىلىعى، قاراپايىمدىلىعى، ۇلكەندى سىيلاۋى – بۇگىنگى ءومىر ىرعاعىندا ءجيى كەزدەسپەيتىن قاسيەتكە اينالدى.

قازىرگى قازاق قىزدارىنىڭ ءالسىز تۇستارى

قازاق قىزدارىنىڭ كەمشىلىگى تۋرالى ايتۋ – سىناۋ ەمەس، ويلانۋعا شاقىرۋ. سوڭعى ۋاقىتتا بايقالاتىن نەگىزگى كەمشىلىكتەردىڭ ءبىرى – ار-ۇيات ۇعىمىنىڭ وزگەرۋى. كيىم كيىسى، سويلەۋ مانەرى، مىنەز مادەنيەتى باتىسقا ەلىكتەۋمەن ارالاسىپ كەتتى. الەۋمەتتىك جەلىدە تانىمال بولۋ، لايك جيناۋ، سىرتقى سۇلۋلىققا شامادان تىس ءمان بەرۋ – كەيبىر قىزدار ءۇشىن باستى ماقساتقا اينالدى.

قازىرگى ۇلكەن پروبلەما – تۇرمىسقا بەيىمدىلىكتىڭ تومەندەۋى. بۇرىن قىز بالا كەستە تىگۋدى، تاماق ءپىسىرۋدى، ءۇي شارۋاسىن جۇرگىزۋدى اناسىنىڭ جانىنان ۇيرەنەتىن. قازىر مۇنداي ىسكەرلىككە كوپشىلىك كوڭىل بولمەيدى. ءبىلىم مەن مانساپ ماڭىزدى بولعانىمەن، تۇرمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن الشاقتاۋ –  بولاشاق وتباسىنىڭ بەرىكتىگىنە اسەر ەتەتىنى انىق.

تاعى ءبىر ۇلكەن جاعداي – ءتىل مەن داستۇرگە نەمقۇرايلىلىق. قازاقتىڭ كەيبىر قىزدارى انا تىلىندە ەركىن سويلەمەيدى، ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى تەرەڭ بىلمەيدى. ال وسى جاي – رۋحاني السىرەۋدىڭ، كەرى ەتۋدىڭ بەلگىسى. سەبەبى ءتىل مەن ءداستۇر – قىز بالانىڭ ىشكى مادەنيەتىن قالىپتاستىراتىن نەگىزگى وزەك.

ەندى ءبىر ايتارىمىز – مىنەزدىڭ قاتايىپ، نازىكتىكتىڭ ازايۋى. قازىرگى قوعامدا باسەكە كوپ، سوعان بەيىمدەلگەن قىزدار كەيدە «ەر مىنەزدى» بولىپ كەتەدى. بۇل ءوز الدىنا ومىرلىك بەلسەندىلىكتىڭ انىقتاۋىشى بولعانىمەن، ايەلدىڭ تابيعي مەيىرىمىن، جۇمساقتىعىن جوعالتادى.

وزبەك قىزدارىنىڭ ارتىقشىلىعى نەدە؟

وزبەك حالقىنىڭ وتباسىلىق مادەنيەتى وتە تەرەڭ ساقتالعان. سول مادەنيەتتىڭ وزەگى – ايەلدىڭ يبالىعى مەن ەڭبەكقورلىعى. وزبەك قىزدارى جاستايىنان تۇرمىستىڭ تىرشىلىگىنە بەيىمدەلىپ وسەدى: اس دايىنداۋدى، كيىم جۋدى، قوناق كۇتۋدى، ۇلكەنگە ءيىلىپ سالەم بەرۋدى ءداستۇر دەپ سانايدى. بۇل قاسيەتتەر ولاردىڭ ومىرلىك مەكتەبى بولىپ تابىلادى.

سونىمەن قاتار، وزبەك قىزدارى ءبىلىمسىز دە ەمەس. كوپشىلىگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيدى، كاسىپپەن اينالىسادى، بىراق سونىڭ وزىندە ايەل ءرولىن ۇمىتپايدى. ولار مانساپ پەن وتباسىلىق ءومىردى ۇيلەستىرۋگە تىرىسادى. كوپ جاعدايدا كۇيەۋىن سىيلاپ، وتباسى بەدەلىن العاشقى ورىنعا قويادى. بۇل — وزبەك قوعامىندا ايەلگە دەگەن كوزقاراستىڭ تۇراقتىلىعى مەن تاربيەلىك جۇيەنىڭ ساقتالعاندىعىنىڭ بەلگىسى.

وزبەك قىزدارىنىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى – ۇلتتىق كيىم مەن داستۇرگە ادالدىعى. ولار قازىرگى زامانعا ساي كيىنسە دە، ادەپ پەن شەكتەن شىقپاۋ قاعيداسىن ۇستانادى. وزبەك قوعامىندا قىز بالانىڭ يناباتتىلىعى ۇلكەن مارتەبە سانالادى. بۇل قاسيەت تەك كيىممەن عانا ەمەس، ءجۇرىس-تۇرىسپەن، سويلەۋمەن، قارىم-قاتىناسپەن ولشەنەدى.

قازاق قوعامىندا سوڭعى 30 جىلدا قارقىندى ۋربانيزاتسيا ءجۇرىپ جاتىر. قالا ءومىرى، نارىقتىق ەكونوميكا، اقپاراتتىق كەڭىستىك – بارلىعى دا ۇلتتىق مىنەزگە اسەر ەتتى. قىز بالالاردىڭ كوبى وتباسىنان ەرتە ءبولىنىپ، جەكە ءومىر سۇرۋگە ۇمتىلادى. ال وزبەك قوعامىندا ءداستۇرلى وتباسىلىق قۇرىلىم ءالى دە مىقتى. قىز بالانىڭ تاربيەسى ۇجىمدىق باقىلاۋدا، اتا-انامەن بايلانىس ۇزىلمەيدى.

بۇعان قوسا، وزبەك حالقىنىڭ ءدىني ۇستانىمى دا قىزداردىڭ مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتەدى. ءدىن – ءتارتىپ پەن شەكتەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى. ال قازاق قوعامىندا ءدىن مەن ءداستۇردىڭ ساباقتاستىعى جوعالعان.

دەگەنمەن قازاق قىزدارىنىڭ كەمشىلىگىن ايتىپ قانا قويۋ دۇرىس ەمەس. قازىرگى قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرازى – ساۋاتتى، ىسكەر، ءتىل بىلەتىن، ەلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن تۇلعالار. ولاردىڭ اراسىندا عالىمدار، كاسىپكەرلەر، سپورتشىلار، ساياساتكەرلەر كوپ. قازاق قىزدارىنىڭ بويىندا تەكتىلىك پەن نامىس بار، تەك سول قاسيەتتەردى زاماناۋي ومىرمەن ۇيلەستىرە ءبىلۋ كەرەك.

قالايدا، رۋحاني تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ. ادەمى كيىنۋ مەن اشىق بولۋ جامان ەمەس، بىراق ول ۇيات پەن مادەنيەتتى ۇمىتتىرۋعا بولمايدى. ەركىندىك پەن ءتارتىپ، مانساپ پەن وتباسى، ءبىلىم مەن ينابات – وسىنىڭ ءبارى تەپە-تەڭ بولسا، قازاق قىزىنىڭ بەينەسى جاڭاشا قالىپتاسادى.

قوعامنىڭ ىرگەتاسى — وتباسى. ال وتباسىنىڭ بەرەكەسى — ايەل. سوندىقتان قازاق قىزدارىنىڭ تاربيەسىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ — ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكپەن تەڭ. ءار انا ءوز قىزىن تەك وقۋعا ەمەس، ءومىر مەكتەبىنە دە دايىنداۋى ءتيىس. مەكتەپتەردە قىز تاربيەسىنە ارنالعان مادەني ساباقتار، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن جوبالار كوبىرەك بولۋى كەرەك.

مەديا مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر دە ۇلگى كورسەتۋى قاجەت: ارزان تانىمالدىق ەمەس، شىنايى يناباتتىلىق پەن رۋحاني سۇلۋلىق دارىپتەلسىن. سوندا عانا قازاق قىزى ءوز بولمىسىن جوعالتپاي، وزبەك قىزدارىنىڭ ارتىقشىلىعىنان دا اسىپ تۇسەرى ءسوزسىز.

قازاق قىزى مەن وزبەك قىزى – ەكەۋى دە شىعىستىق سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى. دەگەنمەن، ءبىرىنىڭ تۇلعاسىنداعى ۇقىپتىلىق پەن يبالىلىق، ەكىنشىسىنىڭ بويىنداعى ەركىندىك پەن بىلىمدىلىك ۇيلەسسە، ءمىنسىز بەينە قالىپتاسار ەدى. قازاق قىزىنا جەتىسپەيتىنى – ءسال سابىر، ءسال قاراپايىمدىق، ءسال ار-نامىسقا جاۋاپكەرشىلىك. ال وزبەك قىزىنىڭ ارتىقشىلىعى – سول قاسيەتتەردى جوعالتپاي ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانى.

قازىرگى، وسى كۇردەلى جايعا – ەلىمىزدىڭ بيلىك يەسىنەن باستاپ، تۇتاس قازاق قوعامى مۇمكىندىگىنشە باياندى تۇردە ۋاقىت سوزباي، بىرلەسىپ ات سالىسۋى كەرەك-اق. بيلىك – قازاق حالقىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، ءتىلىمىزدى جامانداي بەرمەي، ءسوز قىلعان جوعارىداعى تاقىرىپقا قىرسىقپاۋى كەرەك.

بۇگىنگى قازاق قوعامى رۋحاني جاڭعىرۋدى تەك ساياسات پەن ەكونوميكادان ەمەس، قىز بالانىڭ تاربيەسىنەن باستاۋى كەرەك. سەبەبى قازاقتىڭ بولاشاعى — ۇلتتىڭ ۇياتى بولعان قىزدارىنىڭ قولىندا.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك، 

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz