قازاقستان–يران قاتىناستارىنىڭ جاڭا كەزەڭى: پەزەشكيان ساپارى وڭىرلىك سەرىكتەستىكتى قالاي كۇشەيتەدى؟

يران پرەزيدەنتى ماسۋد پەزەشكياننىڭ وكىلەتتىگىنىڭ العاشقى ايلارىندا استاناعا جاساعان رەسمي ساپارى ەكى مەملەكەت اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا كەزەڭىن ايقىنداپ وتىر. ساراپشى جانەركە قايراتقىزى قازاقستاننىڭ كاسپي ايماعىنداعى مەدياتور رەتىندەگى ءرولى، سولتۇستىك–وڭتۇستىك ءدالىزىنىڭ بولاشاعى، ۆيزاسىز رەجيمنىڭ ىقپالى جانە تاريحي-رۋحاني جاقىندىقتىڭ قازىرگى ساياسي ديالوگقا اسەرى جونىندە تۇسىنىكتەمە بەردى.

- پرەزيدەنت پەزەشكياننىڭ ساپارى ونىڭ وكىلەتتىگىنىڭ ەڭ باسىندا ءوتىپ جاتىر. استانانى العاشقى باعىت رەتىندە تاڭداۋدى يراننىڭ جاڭا اكىمشىلىگى قازاقستاندى ورتالىق ازياداعى باستى ستراتەگيالىق ارىپتەسى رەتىندە كورەتىنىنىڭ بەلگىسى دەپ قاراستىرۋعا بولا ما؟

ءيا، پرەزيدەنت پەزەشكيان ساپارىنىڭ  سيمۆوليكالىق ءمانى وتە جوعارى. پەزەشكيان مىرزانىڭ وكىلەتتىگىنىڭ باسىندا استاناعا كەلۋى جانە ساپاردىڭ ءدال قازىر، كۇردەلى گەوساياسي كەزەڭدە ءوتۋى يراننىڭ جاڭا اكىمشىلىگى قازاقستاندى ورتالىق ازيا كەڭىستىگىندەگى باستى، اۋەلى نەگىزگى ستراتەگيالىق ارىپتەستەردىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىراتىنىن كورسەتەدى دەۋگە بولادى.

قازاقستان مەن يراندى بۇگىن تەك ەكى مەملەكەت اراسىنداعى كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار سولتۇستىك–وڭتۇستىك حالىقارالىق كولىك ءدالىزى، كاسپي تەڭىزى بويىنشا ىنتىماقتاستىق، ەاەو–يران ەركىن ساۋدا كەلىسىمى سياقتى كەڭ وڭىرلىك فورماتتار دا بايلانىستىرىپ وتىر. بۇعان قوسا، ەكى ەل يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى مەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اياسىندا دا ءوزارا ىقپالداستىقتى، وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى، ساۋدا جانە گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋگە مۇددەلى ەكەنىن تانىتىپ كەلەدى.

يران مەن قازاقستاننىڭ ماڭىزدى ورتاق مۇددەلەرىنىڭ ءبىرى كاسپي تەڭىزى ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ قاجەت. كاسپي قازاقستان مەن يراندى تابيعي تۇردە بايلانىستىراتىن ستراتەگيالىق كەڭىستىك.  ەكى ەل ءۇشىن دە كاسپي  ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتەتىن، ترانزيتتىك الەۋەتتى ارتتىراتىن ورتاق مۇمكىندىك. سونىمەن بىرگە ەكوجۇيەسى نازىك، ەرەكشە قورعاۋدى قاجەت ەتەتىن جاۋاپكەرشىلىك ايماعى. كاسپيدىڭ تابيعي بالانسىن ساقتاۋ مەن ءوڭىر حالىقتارىنىڭ قاۋىپسىز ءارى تۇراقتى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ قازاقستان مەن يراندى جاقىنداستىراتىن ورتاق ستراتەگيالىق مىندەت.

سونىمەن قاتار، ەاەو شەڭبەرىندەگى ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىم يران مەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە دەگەن ورتاق ۇمتىلىسىن كۇشەيتىپ، كاسپي ماڭىنداعى ءوزارا بايلانىستاردى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە جاعداي جاساپ وتىر. سول سەبەپتى بايلانىستاردىڭ تىعىز بولۋى، ورتاق ماسەلەلەردى ءاردايىم ءوزارا تۇسىنىستىك پەن سەنىمگە نەگىزدەلە وتىرىپ تالقىلاۋ ەكى ەل ءۇشىن دە ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە.

- عالامدىق تۋربۋلەنتتىلىك جاعدايىندا استانا مەن تەگەران كونسترۋكتيۆتى ديالوگ كورسەتىپ وتىر. كاسپي وڭىرىندەگى تۇراقتىلىق پەن بولجامدىلىقتى قامتاماسىز ەتەتىن مەدياتور جانە سەنىمدى كەلىسسوز الاڭى رەتىندەگى قازاقستاننىڭ ءرولىن قالاي باعالايسىز؟

قازاقستاننىڭ بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق الاڭى رەتىندە وڭىرلىك جانە جاھاندىق ءرولى سوڭعى جىلدارى ايقىن كۇشەيىپ كەلەدى. قازاقستان كوپۆەكتورلى جانە تەڭگەرىمدى سىرتقى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا يرانمەن دە، باتىس ەلدەرىمەن دە، رەسەيمەن جانە قىتايمەن دە كونسترۋكتيۆتى ءارى ءتيىمدى ديالوگ ورناتىپ وتىر. بۇل استانانى تۇراقتى، سەنىمدى جانە اشىق كەلىسسوز الاڭى رەتىندە تانىتىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە حالىقارالىق ماسەلەلەرگە قاتىستى قازاقستاننىڭ ورنىقتى، تەڭگەرىمدى ۇستانىمى، بۇۇ اياسىنداعى باستامالارى، سونداي-اق ەل اۋماعىندا تۇراقتى تۇردە وتەتىن جوعارى دەڭگەيدەگى سامميتتەر مەن فورۋمدار قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق بەدەلىن ايتارلىقتاي نىعايتىپ كەلەدى. كاسپي كەڭىستىگىندەگى جاۋاپتى ويىنشى رەتىندە قازاقستان كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنتسيانى ازىرلەۋ پروتسەسىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولىپ، تەڭىزدى بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىق الاڭى رەتىندە ساقتاۋ مەن دامىتۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ كەلەدى.

وسىنىڭ ءبارى قازاقستاننىڭ كاسپي وڭىرىندەگى قاۋىپسىزدىكتى جانە  تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولىن كورسەتەدى دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتى عالامدىق تۋربۋلەنتتىلىك جاعدايىندا استانا مەن تەگەراننىڭ جوعارى دەڭگەيدە اۋقىمدى جانە تەرەڭ ديالوگ جۇرگىزۋى قازاقستاننىڭ بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق الاڭى رەتىندەگى ءرولىن تاعى ءبىر مارتە ايقىنداپ، وسى پوزيتسياسىن ودان ءارى نىعايتىپ وتىر.

- قازاقستان پارسى شىعاناعى پورتتارىنا شىعۋعا مۇددەلى. قازاقستان–تۇرىكمەنستان–يران تەمىرجول باعىتىن تولىق قۋاتىمەن ىسكە قوسۋ ءۇشىن قازىرگى ۋاقىتتا قانداي ناقتى قادامدار تالقىلانىپ جاتىر؟ يران ءبىزدىڭ جۇكتەر ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن تاريفتەر بەرۋگە دايىن با؟

قازاقستان–تۇرىكمەنستان–يران تەمىرجول باعىتى  سولتۇستىك–وڭتۇستىك حالىقارالىق كولىك ءدالىزىنىڭ شىعىس تارماعىنىڭ وزەگى  رەتىندە سانالادى. «وزەن-بەرەكەت-گورگان» حالىقارالىق تەمىرجول ماگيسترالى 2014 جىلعى 3 جەلتوقساندا رەسمي پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇل جوباعا قاتىستى العاشقى كەلىسسوزدەر 2007–2009 جىلدارى باستالىپ، ءۇش ەلدىڭ ۇكىمەتتەرى بىرلەسكەن ينفراقۇرىلىمدى سالۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعان بولاتىن. الايدا بۇگىنگى تاڭدا بۇل جەلىنىڭ الەۋەتىن تولىق  پايدالانۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ، تاريفتەردى ۇيلەستىرۋ، كەدەندىك راسىمدەردى تسيفرلاندىرۋ جانە كونتەينەرلىك تاسىمالداردى ارتتىرۋ  ءۇشىن بىرقاتار ناقتى قادامدار جاسالىپ، جوسپارلار تالقىلانىپ جاتىر. وسى ماقساتتا قازاقستان، يران، تۇرىكمەنستان جانە رەسەي 2024–2025 جىلدارعا ارنالعان ورتاق جول كارتاسىن قابىلداپ، ءدالىزدىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن 2027 جىلعا قاراي 15 ملن تونناعا، 2030 جىلعا قاراي 20 ملن تونناعا جەتكىزۋگە باعىتتالعان ناقتى قادامداردى پىسىقتاۋدا.

سونىمەن قاتار تاراپتار  بىرىڭعاي جانە باسەكەگە قابىلەتتى تەمىرجول تاريفتەرىن ەنگىزۋ تاجىريبەسىنە يە، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندىق استىق، قارا جانە ءتۇستى مەتالل ونىمدەرى ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن شارتتار قاراستىرىلعان. ال قازىرگى كەلىسسوزدەردە ترانزيتتىك جانە ەكسپورتتىق جۇكتەرگە بىرىڭعاي لوگيكادا «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى، ەلەكتروندى قۇجات اينالىمى، كەدەندىك راسىمدەردى تسيفرلاندىرۋ جانە تەحنولوگيالىق كەدەرگىلەردى قىسقارتۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلۋدا.

ەرەكشە اتاپ ءوتۋ قاجەت. يران پرەزيدەنتى پەزەشكيان قازاقستانعا رەسمي ساپارى اياسىندا بەرگەن سۇحباتىندا قازاقستانعا پارسى شىعاناعى، ومان شىعاناعى جانە ءۇندى مۇحيتىنا شىعاتىن باعىتتار بويىنشا تولىققاندى قولجەتىمدىلىك ۇسىنۋعا دايىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل، شىن مانىندە، اتالعان تەمىرجول جەلىسىن تەڭىز پورتتارىمەن ءتۇيىستىرىپ، جۇكتەردى تەزىرەك جانە ارزان جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

جەڭىلدەتىلگەن تاريفتەرگە كەلسەك، يران تاراپى سولتۇستىك–وڭتۇستىك ءدالىزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن تاريفتىك ساياساتتى ۇيلەستىرۋگە جانە ۇزاق مەرزىمدى كەلىسىمشارتتار اياسىندا قازاقستاندىق جۇك اعىندارىنا تارتىمدى شارتتار ۇسىنۋعا مۇددەلى ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. بۇل باعىتتاعى شەشىمدەر جاقىندا قول قويىلعان كولىك جانە ترانزيت سالاسىنداعى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى قۇجاتتار اياسىندا پىسىقتالۋدا.

- قازىردىڭ وزىندە 14 كۇندىك ۆيزاسىز رەجيم جۇمىس ىستەپ تۇر. يران تاراپى بيزنەس پەن تۋريستەر تاراپىنان قىزىعۋشىلىقتىڭ ناقتى ارتقانىن بايقاپ وتىر ما؟ مۇناي جانە اگروونەركاسىپتەن باسقا، ەكونوميكانىڭ قانداي سەكتورلارى جاڭا ءوسۋ نۇكتەلەرى بولا الادى؟

قازاقستان مەن يران اراسىنداعى 14 كۇندىك ۆيزاسىز رەجيم 2022 جىلى ەنگىزىلدى. ۆيزاسىز رەجيم بيزنەس، تۋريزم جانە گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋ ارقىلى ەكونوميكالىق جانە ديپلوماتيالىق بايلنىستى دا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونلىقتان ەكى ەل اراسىندا ۆيزاسىز رەجيم ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ايتارلىقتاي جانداندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەسەك بولادى. يران تاراپىنان بيزنەس-ميسسيالار سانىنىڭ ارتۋى، تىكەلەي ارىپتەستەر ىزدەيتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ بەلسەندىلىگى بايقالىپ وتىر.

ەڭ باستىسى ەكى مەسلەكەت باسشىسى ءوزارا ىقپالداستىقتى جان-جاقتى دامىتۋعا نيەتتى ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. مىسالى ەكى ەلدىڭ باسشىلارى ساۋدا اينالىمىن $3 ملرد دەڭگەيىنە جەتكىزۋ تۋرالى جاڭا جول كارتاسىن ازىرلەيتىنىن اتاپ ءوتتى.

يران 90 ميلليوندىق ءىرى ىشكى نارىققا يە جانە كوپتەگەن تاۋارلار بويىنشا يمپورتقا تاۋەلدى، سوندىقتان يران ەكونوميكاسى قازاقستان ءۇشىن جاڭا ەكسپورتتىق مۇمكىندىكتەر اشادى. كەلىسسوزدەر بارىسىندا قازاقستان يران نارىعىنا كەمىندە 200 ملن اقش دوللارى كولەمىندە تاۋار جەتكىزۋگە دايىن ەكەنى ايتتى، سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى، لوگيستيكا، تاۋ-كەن ونەركاسىبى، مەديتسينا جانە جاڭا تەحنولوگيالار سالالارىندا ىنتىماقتاستىق مۇمكىندىكتەرى تالقىلاندى.   اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى يراننىڭ يمپورت قۇرىلىمىنا سايكەس الداعى ۋاقىتتا دا نەگىزگى ەكسپورتتىق باعىت بولىپ قالا بەرەدى دەپ ويلايمىن.

سونىمەن قاتار فارماتسەۆتيكا، مۇنايحيميا، پوليمەر ءوندىرىسى، ماشينا جاساۋ سياقتى پەرسپەكتيۆالى سالالار دا ءوزارا كووپەراتسيا ءۇشىن ايتارلىقتاي مۇمكىندىك ۇسىنادى. يران تاراپىنان ەكونوميكالىق قاتىناستاردى ءتيىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن بانكتىك كەدەرگىلەردى جويۋ جانە قارجى سالاسىنداعى ۇيلەستىرۋدى كۇشەيتۋ جايىندا نيەت ءبىلدىرىلدى. وسى سالالاردىڭ ناقتى دامۋىنا بۇگىنگى كەزدەسۋمەن قاتار وتكەن قازاقستان–يران بيزنەس فورۋمىنىڭ دا ىقپالى زور بولادى دەپ سەنەمىن. بيزنەس وكىلدەرىنىڭ تىكەلەي بايلانىس ورناتۋى، بىرلەسكەن جوبالاردى تالقىلاۋى مەن ناقتى كەلىسىمدەرگە كەلۋى الداعى ۋاقىتتا ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتىڭ جاڭا دەڭگەيىنە جول اشادى.

- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، حالىقتارىمىزدىڭ تاريحي جانە رۋحاني جاقىندىعى بۇگىن ەكى ەل اراسىنداعى ەڭ جوعارى ساياسي دەڭگەيدە سەنىم قۇرۋعا قالاي ىقپال ەتىپ وتىر؟

ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ تاريحي جانە رۋحاني جاقىندىعى  بۇگىنگى ساياسي سەنىمنىڭ “جۇمساق”، بىراق وتە بەرىك ىرگەتاسى دەسەك بولاتىن شىعار. قازاق جانە پارسى وركەنيەتتەرى عاسىرلار بويى ۇلى جىبەك جولى بويىندا مادەني، عىلىمي جانە ەكونوميكالىق بايلانىستار ورناتىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتتى. يران يسلام وركەنيەتىنىڭ ءىرى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى، دەگەنىمەن قازاق دالاسىندا يسلام تارالعانعا دەيىنگى زورواستريزم ءىزى مەن پارسى مادەنيەتىنىڭ ەلەمەنتتەرى يراندا ساقتالعان. بۇل ەكى ەلدى بايلانىستىراتىن تەرەڭ تاريحي-وركەنيەتتىك قابات دەسەك بولاتىن شىعار. ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ ەكى ەلدىڭ دە ۇلتتىق كۇنتىزبەسىندە ەرەكشە ورىن الۋى وسى ورتاق دۇنيەتانىمنىڭ ايقىن دالەلى.

مەنىڭ ويىمشا، قازاقستان مەن يران اراسىنداعى گۋمانيتارلىق بايلانىستار الەۋەتى ءالى تولىق اشىلعان جوق. ادەبيەت، فيلوسوفيا، كينو، مۋزىكا، ارحەولوگيا، تاريحي زەرتتەۋلەر سالالارىندا ورتاق جوبالارعا مۇمكىندىكتەر وتە كوپ. ۆيزاسىز رەجيمنىڭ ەنگىزىلۋى، پرەزيدەنتتەر دەڭگەيىندەگى تۇراقتى ساياسي ديالوگ جانە مادەني الماسۋلاردىڭ كۇشەيۋى وسى سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە تىڭ سەرپىن بەرەرى ءسوزسىز.

مىسالى يران پرەزيدەنتى ساپارى بارىسىندا  قازاقستان تاريحىنا قاتىستى قۇندى كونە قولجازبالاردىڭ كوشىرمەلەرىن تابىستادى. بۇل  ورتاق تاريحي مۇرانى بىرگە زەرتتەۋگە دەگەن شىنايى ىنتىماقتاستىقتىڭ كورىنىسى. سونىمەن قاتار يران تاراپى ءال-فارابي مۇراسىن بىرلەسىپ زەرتتەۋگە جانە ۇلى ويشىلعا ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا مۇددەلى ەكەنىن رەسمي تۇردە ءبىلدىردى. ەكى ەل عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن ءال-فارابي جونىندەگى حالىقارالىق كونگرەسس وتكىزۋ تۋرالى كەلىسىم دە وسى مادەني سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن كورسەتەدى.

تاريحي جاقىندىق، ورتاق وركەنيەتتىك تامىر جانە ناقتى مادەني باستامالاردىڭ جۇزەگە اسۋى ەكى ەل  اراسىنداعى سەنىمدى ديالوگتىڭ نەگىزىن نىعايتىپ، كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەردى اشىق، پراگماتيكالىق تالقىلاۋعا، ال ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى ۇزاق مەرزىمدى ءارى تۇراقتى تۇردە نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ ويلايمىن.

- اۋىل شارۋاشىلىعى مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالارداعى ىنتىماقتاستىق ەكىجاقتى ەكونوميكالىق بايلانىستارعا قانداي جاڭا سەرپىن بەرەدى دەپ ويلايسىز؟

اۋىل شارۋاشىلىعى يران ەكونوميكاسىنىڭ ەڭ يمپورتقا تاۋەلدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى، ەل جىل سايىن ونداعان ملن اگرارلىق ءونىم ساتىپ الادى. سونىڭ ىشىندە بيداي، ارپا، جۇگەرى، مايلى داقىلدار يمپورتى جوعارى ۇلەسكە يە. قازاقستان سوڭعى جىلدارى وسى نارىققا ءتيىمدى كىرە باستادى.مىسالى كەيبىر اشىق دەرەكتەرگە سايكەس 2025 جىلى يرانعا بيداي ەكسپورتى 17 ەسەگە ارتقان. بۇل باعىتتاعى سەرپىن اگروونىمدەردىى تەرەڭ وڭدەۋ، بىرلەسكەن ازىق-تۇلىك كاسىپورىندارىن اشۋ سياقتى سەرىكتەستىكتى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسى قازاقستان مەن يراننىڭ ەكونوميكالىق بايلانىستارىن جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرە الادى. مىسالى يراننىڭ يكت نارىعى ايماقتاعى ەڭ اۋقىمدى نارىقتاردىڭ ءبىرى. 2024 جىلى ونىڭ كولەمى $24,65 ملرد بولدى، 2025 جىلى $24,9 ملرد، ال 2030 جىلعا قاراي $30 ملرد-تان اساتىنى بولجانادى. ياعني سەكتور تۇراقتى ءوسىم كورسەتىپ وتىر. بۇل نارىقتىڭ ءوسۋىن 5G ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، تسيفرلىق سەرۆيستەرگە سۇرانىس، ەلەكتروندى كوممەرتسيا، فينتەح جانە كيبەرقاۋىپسىزدىك سالالارىنداعى ستارتاپتاردىڭ كوبەيۋى قامتاماسىز ەتۋدە. قازاقستان ءۇشىن بۇل  فينتەح، IT-ينجينيرينگ، بىرلەسكەن ستارتاپ اكسەلەراتسياسى جانە كادر دايارلاۋ سالالارىندا ناقتى كووپەراتسياعا جول اشادى.

- باندار-ابباس قالاسىنداعى شاحيد رادجاي پورتىنان قازاقستانعا جەر تەلىمىنىڭ بەرىلۋى ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق لوگيستيكامىزعا قانداي جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى؟ بۇل جەر قانداي ماقساتتا پايدالانىلادى؟

ەڭ الدىمەن، يراننىڭ شاحيد رادجاي پورتىنان قازاقستانعا ارنايى جەر تەلىمىن بەرۋى ەكى ەل اراسىنداعى جوعارى دەڭگەيدەگى ءوزارا سەنىمنىڭ ناقتى جانە سيمۆوليكالىق بەلگىسى. بۇل شەشىم يراننىڭ قازاقستاندى پارسى شىعاناعىنا شىعاتىن ترانزيتتىك سەرىكتەس رەتىندە ستراتەگيالىق تۇرعىدا مويىندايتىنىن كورسەتەدى. ەكىنشىدەن، بۇل قادام ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن وتە ۇلكەن لوگيستيكالىق جانە ەكونوميكالىق مۇمكىندىك اشادى. اتالعان تەلىم قازاقستاندىق جۇكتەردى تىكەلەي قابىلدايتىن، وڭدەيتىن جانە قايتا جۇكتەيتىن جەكە تەرمينال رەتىندە قىزمەت ەتە الادى، بۇل ەكسپورتتىق مارشرۋتتاردى ەداۋىر قىسقارتىپ، تاسىمال قۇنىن تومەندەتەدى. قازاقستان جۇكتەرى پارسى شىعاناعى ارقىلى ءۇندىستان، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا، تاياۋ شىعىس جانە افريكا نارىقتارىنا تىكەلەي شىعۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى.  جالپى العاندا، بۇل جەر تەلىمىنىڭ ستراتەگيالىق ماقساتى قازاقستاننىڭ پارسى شىعاناعىنا وزىنە تيەسىلى ينفراقۇرىلىم ارقىلى تىكەلەي شىعۋىن قامتاماسىز ەتۋ، سول ارقىلى الەمدىك نارىقتارعا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ جانە ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك–وڭتۇستىك حالىقارالىق دالىزىندەگى ءرولىن ايتارلىقتاي كۇشەيتۋ دەپ ويلايمىن.

- ماڭعىستاۋ وبلىسىندا يران كاسىپكەرلەرىمەن بىرلەسكەن ەركىن ەكونوميكالىق ايماق قۇرۋ ۇسىنىسى قاراستىرىلىپ جاتىر. وسى ايماقتىڭ جۇمىسى وڭىرارالىق ساۋدانى قالاي نىعايتا الادى؟

ماڭعىستاۋ وبلىسىندا يران كاسىپكەرلەرىمەن بىرلەسكەن ەركىن ەكونوميكالىق ايماق (ەەا) قۇرۋ وڭىرارالىق ساۋدانى ينستيتۋتسيونالدى دەڭگەيدە نىعايتاتىن ماڭىزدى باستاما بولا الادى.

بۇل مودەلدىڭ تابىسقا جەتۋ ىقتيمالدىعى جوعارى، ويتكەنى قازاقستاندا وسىنداي ايماقتاردىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ وتىرعانىنا ناقتى مىسالدار بار “اقتاۋ تەڭىز پورتى”، “قورعاس – شىعىس قاقپاسى”ت.ب.

بىرلەسكەن ەەا وندىرىستىك كووپەراتسيانى كۇشەيتىپ، اگروونىمدەردى وڭدەۋ، مۇنايحيميا، جەڭىل ونەركاسىپ جانە لوگيستيكا ت.ب. سالالارىندا بىرلەسكەن كاسىپورىندار اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىنىڭ يراننىڭ پورتتارىمەن ينتەگراتسياسى ماڭعىستاۋدى كاسپي تەڭىزىندەگى وڭىرلىك لوگيستيكالىق حابقا اينالدىرا الادى. ارنايى ەكونوميكالىق ايماققا ءتان سالىقتىق جەڭىلدىكتەر مەن رەتتەۋدىڭ جەڭىلدەتىلگەن رەجيمدەرى شەتەلدىك جانە وتاندىق ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدى ورتا قالىپتاستىرىپ، ينۆەستيتسيالىق اعىنداردى دا كوبەيتەرى ءسوزسىز.

قازاقستانداعى باسقا اەا سياقتى، مۇنداي ايماقتىڭ اشىلۋى تەك ەكى ەل اراسىنداعى ءداستۇرلى ساۋدانى ەمەس، جاڭا ونەركاسىپتىك، لوگيستيكالىق تىزبەكتەردى دامىتۋعا جانە تۇراقتى كووپەراتسيانى قالىپتاستىرۋعا جاعداي جاسايدى.

Abai.kz