سونىمەن، ءبىز قانشالىقتى تولەرانتتىمىز؟ وسىنداي ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەن جەرگىلىكتى سوتسيولوگتار جاقىندا «اقتوبە وبلىسىنداعى ۇلتارالىق قاتىناستار احۋالى» تاقىرىبىندا ءوڭىر تۇرعىندارى اراسىندا سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزدى. زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسى مىناداي. «ءسىز ءۇشىن ادامنىڭ ۇلتتىق نەگىزى ماڭىزدى ما؟» دەگەن سوتسيولوگتار سۇراعىنا ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 41,2 پايىزى ادامنىڭ ۇلتىنا ءمان بەرىپ قارامايتىندىعىن ايتقان. ولار ءۇشىن ادامنىڭ قاي ۇلتقا جاتاتىندىعى ەمەس، ادامگەرشىلىك پەن ادامي قاسيەتتەر ماڭىزدىراق ەكەن.

28,2 پايىزى ءوز ۇلتىمەن دە، وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن دە قارىم-قاتىناس جاساعاندى ۇناتادى ەكەن.  بۇل توپ ءوز ۇلتىنىڭ دا، وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن دە قويان-قولتىق ارالاسا بەرەدى.

24,7 پايىزى ءوز ۇلتىنىڭ ادامدارىمەن ارالاسۋعا تىرىسادى، بىراق وزگە ۇلت وكىلدەرىنەن دە دوستارى بار. ياعني، بۇلار وزگەمەن ۇلتىنا بولا جاۋلاسا كەتەرلىك كسەنوفوبيالىك قاسيەتتەن ادا دەيدى سوتسيولوگتار.

ال، 3,5 پايىزدىق ۇلەسكە تەك ءوز ۇلتىنىڭ ادامدارىمەن عانا ارالاساتىندار يە. ۇلتتىق نەگىزگە ءمان بەرەتىن بۇل توپتاعىلار تەك ءوز ۇلتىنىڭ وكىلدەرىمەن عانا ارالاسقاندى قالايدى ەكەن.

سوتسيولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، جالپى «الىنعان جاۋاپتارعا قاراپ ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ كوبى ءۇشىن ادامنىڭ قاي ۇلتقا جاتاتىندىعى باستى نارسە ەمەس دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى».

سونداي-اق، ساۋالعا قاتىسقانداردىڭ 49,4 پايىزىن ءوز ۇلتىنىڭ مادەنيەتى مەن تىلدىك احۋالى تولعاندىرمايدى ەكەن.

سونىمەن، ءبىز قانشالىقتى تولەرانتتىمىز؟ وسىنداي ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەن جەرگىلىكتى سوتسيولوگتار جاقىندا «اقتوبە وبلىسىنداعى ۇلتارالىق قاتىناستار احۋالى» تاقىرىبىندا ءوڭىر تۇرعىندارى اراسىندا سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزدى. زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسى مىناداي. «ءسىز ءۇشىن ادامنىڭ ۇلتتىق نەگىزى ماڭىزدى ما؟» دەگەن سوتسيولوگتار سۇراعىنا ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 41,2 پايىزى ادامنىڭ ۇلتىنا ءمان بەرىپ قارامايتىندىعىن ايتقان. ولار ءۇشىن ادامنىڭ قاي ۇلتقا جاتاتىندىعى ەمەس، ادامگەرشىلىك پەن ادامي قاسيەتتەر ماڭىزدىراق ەكەن.

28,2 پايىزى ءوز ۇلتىمەن دە، وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن دە قارىم-قاتىناس جاساعاندى ۇناتادى ەكەن.  بۇل توپ ءوز ۇلتىنىڭ دا، وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن دە قويان-قولتىق ارالاسا بەرەدى.

24,7 پايىزى ءوز ۇلتىنىڭ ادامدارىمەن ارالاسۋعا تىرىسادى، بىراق وزگە ۇلت وكىلدەرىنەن دە دوستارى بار. ياعني، بۇلار وزگەمەن ۇلتىنا بولا جاۋلاسا كەتەرلىك كسەنوفوبيالىك قاسيەتتەن ادا دەيدى سوتسيولوگتار.

ال، 3,5 پايىزدىق ۇلەسكە تەك ءوز ۇلتىنىڭ ادامدارىمەن عانا ارالاساتىندار يە. ۇلتتىق نەگىزگە ءمان بەرەتىن بۇل توپتاعىلار تەك ءوز ۇلتىنىڭ وكىلدەرىمەن عانا ارالاسقاندى قالايدى ەكەن.

سوتسيولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، جالپى «الىنعان جاۋاپتارعا قاراپ ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ كوبى ءۇشىن ادامنىڭ قاي ۇلتقا جاتاتىندىعى باستى نارسە ەمەس دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى».

سونداي-اق، ساۋالعا قاتىسقانداردىڭ 49,4 پايىزىن ءوز ۇلتىنىڭ مادەنيەتى مەن تىلدىك احۋالى تولعاندىرمايدى ەكەن.

قازىرگى الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس ۇلتارالىق قارىم-قاتىناسقا سالقىنىن تيگىزىپ جاتقان جوق. ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 64,2% وسىلاي ويلايدى. بۇل سان وبلىستاعى ۇلتتىق تولەرانتتىلىقتىڭ ۇلكەن قورى بار ەكەندىگىن مالىمدەيدى دەيدى سوتسيولوگتار. اقتوبەنىڭ جەرگىلىكتى حالقى وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن تاتۋ قارىم-قاتىناستا، ءبىر-بىرىمەن دوس، قۇربى، جولداس، ارىپتەس.

ءبىزدىڭ ەلدە تاتۋلىق، كەلىسىم بار. دەمەك، قوعامىمىز تولەرانتتىلىققا بەيىم.

الەم ەلدەرى وتە تەز، شۇعىل دامۋ ۇستىندە. جاھاندانۋ ءبىرتۇتاس قاۋىمداستىققا ۇندەۋدە. وزگەنى «ءوزىم» دەپ قابىلداۋ يدەياسىن بەرىك ۇستانۋدى العا تارتادى. توزىمدىلىككە، وزگەنىڭ مادەني قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەۋگە شاقىرادى. ال، تولەرانتتىلىق يدەياسىن جاقتامايتىندار كسەنوفوبياعا شالدىققاندار بوپ سانالادى.

قازىر ايتەۋىر جاڭا ءداۋىردىڭ كەلۋىمەن جاھاندانۋ قۇبىلىسىنىڭ قارقىنى وراسان جىلدامدىقپەن جۇرۋدە. دەمەك، تولەرانتتىلىق - جاھاندانۋ قۇندىلىقتارىنىڭ نەگىزىن قالايتىن ىرگەتاس. سول سەبەپتى دە، ۇلتشىلدىق دەگەننەن گورى تولەرانتتىلىق ۇعىمىنىڭ سالماعى باسىمىراق.

قازاق - باۋىرمال حالىق. بىراق سول باۋىرمالدىعىمىز وزىمىزگە سور ەمەس، باعىمىز بولاتىنىنا سەنگىڭ كەلەدى. تەك ۇلتىن سۇيگەندەر پسيحولوگيادا ايتىلاتىن كسەنوفوبياعا بوي الدىرعان ۇلتشىل، كەرىتارتپا اتانباسا دەيسىڭ.

بىراق قازىرگى تاڭدا قازاققا وزگە جۇرتپەندە ىمىرا تاۋىپ، تولەرانتتىلىقتى ناسيحاتتاي ءجۇرىپ، ءوز مۇددەسىن قورعاۋعا تىرىسۋدان باسقا جول جوق سياقتى. الەمنىڭ وزگە اقىلدى الپاۋىتتارىمەن كەلىسە وتىرىپ، پىشكەن تون بالكىم، كەلتە بولمايتىن شىعار.

«كەرەك.info» گازەتى، 2009 جىل.

تاقىرىپقا وراي ءتۇيىن:

"تولەرانتنىي" ("تولەرانتتىلى"), "تولەرانتنوست" ("تولەرانتتىلىق") ءسوزى لاتىن تىلىنەن فرانتسۋز تىلىنە، كەيىن ەۋروپا تىلدەرىنە ەنگەن. ونى "توزىمدىلىك" دەپ اۋدارىپ ءجۇرمىز. شىندىعىندا، ونىڭ ءمانى قازاق تىلىندە تەرەڭ: توزىمدىلىك، شىدامدىلىق، ىمىرالاستىق، بايسالدىلىق، كىسىلىك، ىزگىلىك، كەمەلىن تاڭداۋ، كەلىسىمىن تابۋ دەپ جالعاستىرا بەرۋگە بولار. تولەرانتتىلىق رۋحاني، ادامي، يدەيالىق، ءدىني كوزقاراستار مەنىڭ ۇستانىمدارىما جات بولسا دا، قابىلدايمىن دەگەندى بىلدىرەدى».

ا.ايتالى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ

دوكتورى، پروفەسسور