وتكەن جىلى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى كەلىپ، قىزىلجار قالاسىندا ابىلاي حاننىڭ قايتا قالپىنا كەلتىرىلگەن اق ءۇيىن اشىپ بەرىپ كەتكەن بولاتىن. بۇل – قالا اتام زاماننان قازاقتىكى ەكەنىن بايقاتاتىن باستى دالەلدەردىڭ ءبىرى. قالانىڭ اتىن قازاقشالاۋعا بۇنىڭ ءوزى جەتىپ جاتقان جوق پا؟
تاريحىن ۇمىتقان ەل تامىرى كەسىلگەن تەرەكپەن تەڭ دەمەي مە؟ قىزىلجاردىڭ حالقى ءوز قالالارىندا تاريحي ەسكەرتكىشتىڭ بار ەكەنىن ەجەلدەن بىلەتىن. ول تۋرالى جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىنەن دە كەزدەستىرۋگە بولادى. ۆ.باسين دەگەن عالىمنىڭ «حVI-ءXVIIى عاسىرلارداعى رەسەي مەن قازاق حاندىقتارى» كىتابىندا «دليا ابلايا بىل پوستروەن دەرەۆياننىي دوم بليز رەكي يشيما ۆ گوراح ەنگيستاۋ» دەپ جازىلعان. بۇنى زەرتتەۋشىلەر قىزىلجار قالاسىنىڭ ويدان دوڭگە كوتەرىلگەن جەرى ەكەنىن انىقتادى. عالىمدار وسى سوزدەردى دالەلدەيتىن تاعى بىرنەشە قۇجاتتى سانك-پەتەربۋرگ، ورىنبور، ومبى مۇراعاتتارىنان تاپتى.
ابىلايعا ءۇي رەسەي پاتشايىمى ەكاتەرينا ءىى-ءنىڭ بۇيرىعىمەن 1765 جىلى سالىنعان. ءدوڭ ۇستىندەگى ءبىر قاباتتى بورەنەدەن ورىلگەن عيمارات ورتەنىپ كەتىپ، كەيىن ونىڭ ورنىنا ەكى قاباتتى اسكەري لازارەت بوي كوتەرەدى. بىزگە جەتكەنى سول. ەلدىڭ ۇلتجاندى ازاماتتارىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن بۇل تاريحي ەسكەرتكىش «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنا ەنگىزىلىپ، ەكى جىلدا قالپىنا كەلتىرىلگەن بولاتىن. قازىر ول – قىزىلجاردىڭ ەڭ كورىكتى ورىندارىنىڭ ءبىرى.
مۇراجايدىڭ الدىنا ورناتىلعان ات ۇستىندەگى ابىلاي حان ەسكەرتكىشىنىڭ  الدىندا تۇرىپ نۇرسۇلتان ءابىشۇلى جينالعان حالىققا: «...ءبىز بۇگىندە ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن باتىرلارىمىز بەن تاريحتا اتى قالعان تۇلعالارعا ەسكەرتكىشتەر سالىپ كەلەمىز. سولاردىڭ ىشىندەگى بىرەگەيى، ارينە، ابىلاي حان رەزيدەنتسياسى ەكەنى بەلگىلى. قىزىلجاردىڭ تاماشا جەرىندە ورنالاسقان مۇراجاي كەشەنى تۇرعىنداردىڭ كوزايىمىنا اينالارى ءسوزسىز...»، دەگەن جۇرەكجاردى ءسوزىن ارناعان-دى.
بىراق، حاننىڭ رەزيدەنتسياسى قىزىلجاردا ەمەس، بۋرابايدىڭ بوكتەرىندە ەكەنىن ايتقان تاريحشىلار دا بولدى. دەگەنمەن، قالانىڭ تاريحىن پەتر مەن پاۆەلدىڭ بەكىنىسى سالىنعان ساتتەن باستاپ، بۇيرەگى سولتۇستىكتەگى ەلگە قاراي بۇرىپ تۇراتىن اعايىنداردىڭ اۋزىن جابۋ ءۇشىن ءبىر اق ءۇي قاجەت-اق ەدى. جانە سولاي بولدى دا.
راس، اشىلعاننان بەرگى جارتى جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە اق ءۇي مەيمانداردان ءبىر ارىلعان جوق. مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى لەك-لەگىمەن ساياحات جاسايدى، ال قالاعا كەلگەن قوناقتى اعايىن تورگە وتكىزبەي تۇرىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە مۇراجايعا اپارىپ الادى.
ءمۇسىنشى قازىبەك ساتىبالدين جاساعان «ات ۇستىندەگى ابىلاي حان» مۇسىندىك كومپوزيتسياسى اق ءۇيدىڭ الدىنا ورناتىلدى، حان كوشەدەن ءوتىپ جاتقان حالىقتى ات ۇستىنەن باقىلاپ تۇر. ءبىر وكىنىشتىسى، مۇراجاي ورنالاسقان سول كوشە حاننىڭ اتىندا ەمەس، رەۆوليۋتسيونەر كارىم سۇتىشەۆتىڭ ەسىمىمەن اتالادى. ەستىگەن قۇلاققا ەرسى، ارينە.

ەرباقىت امانتايۇلى،
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى