«ءان-اعا» جانە «كiرمەشi جيi تۇسiمە» دەگەن سياقتى اتاقتى اندەرiمەن قازاق اندەرiنiڭ انتولوگياسىنا ەنگەن بەلگiلi كومپوزيتور قالدىبەك قۇرمانالi مىرزا - بويىندا قاراما-قايشىلىعى كوپ ازامات. تiپتi ول ءوز وتباسىندا دا «شاتاق» شىعارىپ جۇرمەسە، iشكەن اسى بويىنا سiڭبەيدi. ماسەلەن، ونىڭ ءۇش ۇلىنىڭ اتتارىنا نازار اۋدارىڭىز: ۇلكەنiنiڭ اتى - ءشامشi-قالداياق، ورتانشىسى - مۇحتار-شاحان، كiشiسi - بەكزات-ساتتارحان. قىسقاسى، اپەندiلiگi دە، اپەرباقاندىعى دا، ادiلەتتiلiگi دە، انسۇيەرلiگi دە، ازiلقويلىعى دا يتجىعىس ءتۇسiپ جاتاتىن جiگiتپەن سۇحباتقا دەن قويىڭىز.

مەن بiرەۋدiڭ شوقپارى ەمەسپiن

- قالدىبەك مىرزا، سiز تابيعاتىڭىزدان اشىق سويلەيتiن ادامسىز عوي، بiراق سول ءۇشiن بيلiكتەن «تاياق جەيمiن» دەپ قورىقپايسىز با؟

- «شەگiرتكەدەن قورىققان ەگiن ەكپەيدi»، - دەگەن ءسوز بار. اشىق سويلەسەم، بiرەۋدiڭ قىز­مەتiنە نەمەسە تاعىنا تالاسىپ جۇرگەن جوقپىن. ايتسام، ناقتى بiر ماسەلەگە، ياعني ۇلتتىق، مەملەكەتتiك ماسەلەلەرگە كەلگەندە، ءوز پiكiرiمدi اشىق بiل­دiرiپ ءجۇرمiن. ال «تاياق جەۋ» دەگەنگە كەلسەك، ازiرشە وندايدان امانمىن. دەگەنمەن كەيدە جۋرنال شىعارىپ، كونتسەرتتەر ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن سوڭ، مينيسترلەردiڭ، اكiم-قارالار مەن باسشىلاردىڭ كابينەت­تەرiنە كiرۋگە تۋرا كەلەدi. ولاردىڭ مەنi قابىلدامايتىنىن جاقسى بiلەمiن...

- وندايدا نە iستەيسiز؟

«ءان-اعا» جانە «كiرمەشi جيi تۇسiمە» دەگەن سياقتى اتاقتى اندەرiمەن قازاق اندەرiنiڭ انتولوگياسىنا ەنگەن بەلگiلi كومپوزيتور قالدىبەك قۇرمانالi مىرزا - بويىندا قاراما-قايشىلىعى كوپ ازامات. تiپتi ول ءوز وتباسىندا دا «شاتاق» شىعارىپ جۇرمەسە، iشكەن اسى بويىنا سiڭبەيدi. ماسەلەن، ونىڭ ءۇش ۇلىنىڭ اتتارىنا نازار اۋدارىڭىز: ۇلكەنiنiڭ اتى - ءشامشi-قالداياق، ورتانشىسى - مۇحتار-شاحان، كiشiسi - بەكزات-ساتتارحان. قىسقاسى، اپەندiلiگi دە، اپەرباقاندىعى دا، ادiلەتتiلiگi دە، انسۇيەرلiگi دە، ازiلقويلىعى دا يتجىعىس ءتۇسiپ جاتاتىن جiگiتپەن سۇحباتقا دەن قويىڭىز.

مەن بiرەۋدiڭ شوقپارى ەمەسپiن

- قالدىبەك مىرزا، سiز تابيعاتىڭىزدان اشىق سويلەيتiن ادامسىز عوي، بiراق سول ءۇشiن بيلiكتەن «تاياق جەيمiن» دەپ قورىقپايسىز با؟

- «شەگiرتكەدەن قورىققان ەگiن ەكپەيدi»، - دەگەن ءسوز بار. اشىق سويلەسەم، بiرەۋدiڭ قىز­مەتiنە نەمەسە تاعىنا تالاسىپ جۇرگەن جوقپىن. ايتسام، ناقتى بiر ماسەلەگە، ياعني ۇلتتىق، مەملەكەتتiك ماسەلەلەرگە كەلگەندە، ءوز پiكiرiمدi اشىق بiل­دiرiپ ءجۇرمiن. ال «تاياق جەۋ» دەگەنگە كەلسەك، ازiرشە وندايدان امانمىن. دەگەنمەن كەيدە جۋرنال شىعارىپ، كونتسەرتتەر ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن سوڭ، مينيسترلەردiڭ، اكiم-قارالار مەن باسشىلاردىڭ كابينەت­تەرiنە كiرۋگە تۋرا كەلەدi. ولاردىڭ مەنi قابىلدامايتىنىن جاقسى بiلەمiن...

- وندايدا نە iستەيسiز؟

- ادامنان ايلا ارتىلعان با، وندايدا باسقاشا جولىن قاراستىرامىن. ياعني ءوزiمنiڭ ءسوزiم وتەتiن سول مينيسترلiكتەگi نەمەسە اكiمدiكتەگi ازاماتتار ارقىلى شارۋا بiتiرەمiن.

بiر جولى اقورداعا «ءشامشi اندەرiنiڭ» شارۋاسىمەن باردىم. بارۋدان بۇرىن بيلiكتەگiلەردiڭ ءبارi مەنi دۇرىس كورمەيتiن شىعار دەپ ويلاعانمىن. بiراق ولاي بولمادى. ولاردىڭ دا iشiندە ۇلتىن سۇيەتiن، ءجون-جوسىقتى بiلەتiن ازاماتتار بار ەكەن. ماعان پiكiرلەرiن بiلدiرiپ: «قالدىبەك، سەنiڭ باسپاسوزدە ايتىپ، كوتەرiپ جۇرگەن ماسەلەلەرiڭدi بiز دە بiلەمiز. مۇمكiن، ون ەسە ار­تىق بiلەتiن شىعارمىز. بiراق بiز سونى ايتا المايمىز. سەبەبi, بي­لiككە، قىزمەتكە بايلانعان جا­يىمىز بار. ال سەن بiز سياقتى ەمەسسiڭ. ەركiنسiڭ، ازاتسىڭ!» - دەدi. بۇل بيلiكتەگiلەردiڭ ءبارi «قۇيىرشىق» دەگەن پiكiردi راستامايدى.

- ەندەشە، بiزدiڭ بۇلتارتپاسى جوق توتە سۇراقتارىمىز­عا تۋرا جاۋاپ بەرە الاسىز با؟ «Dات»-قا شىعىپ، «داقتى» بولامىن دەپ ويلامايسىز با؟

- ءوز پiكiرiمدi ايتۋعا كەلگەندە، بۇگiنگە دەيiن بiرەۋلەر سياقتى تايقىپ، بۇلتارعان جان ەمەسپiن. سiزدەردiڭ «Dات» جوباسىنداعى باسىلىمدارىڭىز جا­رىق كورگەن 12 جىلدان بەرi كەز كەلگەن ماسەلەگە بايلانىستى پiكiر ايتىپ، سۇحبات بەرiپ كەلە جاتىرمىن. وسى ارادا تاعى بiر ماسەلەنiڭ باسىن اشىپ ايتا كەتەيiن. بiرەۋلەردiڭ سۇحبات بەرۋ، ماقالا جازۋ دەگەن سياقتى شارۋالاردى ۇكiمەتتiڭ نەمەسە وپپوزيتسيالىق ۇيىمداردىڭ تاپ­سىرماسىمەن iستەيتiن كەزدەرi بولادى. ياعني سولاردىڭ جالدامالى يتارشى قىزمەتiن اتقارادى. ال مەن ەشقاشان بiرەۋدiڭ شوقپارىن كوتەرگەن ەمەسپiن. ايتاتىنىم - حالىقتىڭ مۇڭى، ەلدiڭ ءسوزi, ءوز پiكiرiم.

كiنا انشiدە ەمەس - قوعامدا

- سiزدiڭ ونەردiڭ بiر پۇشپاعىن سۇيرەلەپ جۇرگەن ازامات ەكەنiڭiزدi جۇرتشىلىق بiلەدi. دەگەنمەن وسى قازاق ونەرiنiڭ ءوزi توقىراۋعا تاپ بولعان سياقتى. سiزدە ونداي وي جوق پا؟

- الدىمەن قازاق ەستراداسى توڭiرەگiندە بiر پiكiر ايتا كە­تەيiن. ەسترادانى ۇكiمەت تاراپىنان قولداۋدىڭ قاجەتi جوق. ول - ونەر ولكەسiنiڭ ەسiگiن جاپساڭ - تەرەزەسiنەن، تەرەزەسiن جاپساڭ - تاعى بiر تەسiك تاۋىپ كiرە الاتىن «ەتi تiرi» ونەردiڭ بiرi. سەبەبi, ەسترادا حالىق جۇرەگiنە جاقىن جانە قولداۋشىسى كوپ. ال نەگiزگi قولداۋعا ءزارۋ ونەر تۇرلەرi: ۇلتتىق تەاترلارىمىز بەن ءداستۇرلi اندە­رiمiز، ۇلتتىق وركەسترلەرiمiز جانە كۇيلەرiمiز.

قازاق ەستراداسىنىڭ بۇگiنگi كۇيiن ايتار بولساق، شىعارماشىلىق جاعىنان توقىراپ تۇرعانى قۇپيا ەمەس. ياعني قازاق ءان­دەرiنiڭ 80 پايىزى توي اندەرi بولىپ كەتتi. وعان ءان­شi­نi كiنا­لاۋدىڭ قاجەتi جوق. ولار­دىڭ ءنا­پاقاسى وسى تويدان ءتۇسiپ جاتىر. سونان سوڭ تاپسىرىسپەن جازىلاتىن اندەر دە كوپ. ول دا - كۇنكورiستiڭ قامى. بiراق مۇنداي اندەردiڭ عۇمىرى ۇزاق بولمايدى. قىسقاسى، قا­زاق ونەرiندە وسى كۇنi توي-بيزنەس پەن شوۋ-بيزنەس قاتار ءومiر ءسۇرiپ جاتىر.

- وزiڭiزگە ءان جازدىرۋ جونiندە ۇسىنىس تۇسكەن جوق پا؟

- بiر ۇسىنىس بولدى. قازاقستانعا تانىمال بiر ءانشi قىز كەلiپ: «مىناداي كiسiگە ارناپ ءان جازىڭىزشى، قوماقتى اقشا تولەيدi»، - دەدi. كەلiسپەدiم. ارينە، اقشا كiمگە بولسىن كەرەك. بiراق ونەردi بۇلاي قورلاۋعا، باعاسىن تومەندەتۋگە بولمايدى عوي. انشiلەردiڭ توي ءانiن ايتىپ جۇرگەنi كۇن كورۋلەرi ءۇشiن كەرەك. ولار سiزدەر سياقتى جۋرناليست بولىپ نەمەسە بازاردا اربا سۇيرەپ اقشا تابا المايدى. ولار توي ءانiن ايتقاندارى ءۇشiن كiنالi ەمەس. كiنا ۇكiمەتتە تۇر. ەگەر ۇكiمەت ونەر ادامدارىنىڭ جاعدايىن جاساعاندا، وندا ونەر ادامدارى دا، ونەر دە ءدال وسى كۇنگiدەي ۇساقتالماس ەدi.

- ونەردiڭ قوعامنان تىس ءومiر سۇرە المايتىنى انىق. ال ول قوعا­-مىڭىزدىڭ ءوزiن توقىراۋ توقتاتىپ تۇر. ەندەشە، قازاق ونەرi دە ساياساتتىڭ باتپاعىنا باتىپ قالعان جوق پا؟

- تاۋەلسiزدiك الىپ، العاش رەت قازاقستاننىڭ دامۋ تۇجىرىمداماسى جاسالعان كەزدە، ەل­دiڭ iشكi-سىرتقى ساياساتى، قوعامدىق-الەۋمەتتiك جاعدايى سياقتى بارلىق تاقىرىپ تولىق قامتىلدى. بiراق مادەنيەت تاقىرىبى قالىپ قويىپتى. سونىڭ زاردابىن ءالi تارتىپ كەلەمiز. بiزدەن باسقا مەملەكەتتەردiڭ ءبارiنiڭ مەملەكەتتiك تۇجىرىمداماسىندا مادەنيەت تاقىرىبى قامتىلعان. بiز وسىنى بىلتىر عانا قولعا الدىق. ارينە، كەش.

بiزدiڭ ۇكiمەت ءوز تۇجىرىمداماسىندا الدىمەن ەكونوميكانى، بولماسا سىرتقى ساياساتتى، شەكارانى نىعايتىپ الۋدى كوزدەدi. مادەنيەتكە مۇلدە كو­ڭiل بولگەن جوق. نەگiزiندە، تۇجىرىمداما - ادامنىڭ تۇتاس دەنە ءمۇ­شەسi سياقتى. دەنەدەگi بiر مۇشەنiڭ كەمiستiگi ادام بويىنان كورiنiپ تۇرادى. سونداي-اق زاردابى دا اۋىر بولادى.

بiز باقىتتى ەل ەمەسپiز

- سولاي بولا تۇرسا دا، قوعامداعى قاي سالاعا بولسىن، ساياساتتىڭ سالقىنى قاتتى تيiپ تۇرعان شاقتا، بiزدiڭ ادەبيەت پەن ونەردە جۇرگەن ۇلكەندەرi­مiز نەگە ۇندەمەيدi? بiزدەگi بارلىق بىلىققا سولاقاي سايا­سات كiنالi ەكەنiن نەگە ايتپايدى؟

- ءيا، جازۋشىلار اراسىندا ۇلت مۇددەسi جايلى قوماقتى شىعارما جازىپ جۇرگەن قالامگەرلەر بار. بiراق iسكە، ۇلتتىق ءمۇد­دەگە قاتىستى جۇمىس جاساۋعا كەلگەندە، تىرس ەتپەيدi. مۇنداي ادامداردىڭ توم-توم كiتاپ جازىپ، مەملەكەتتiك سىيلىق العانىنان نە پايدا؟ سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، ۇلت ءۇشiن ءوز ەلiمiز­دەگi اتاق-داڭقى اسپانداي، جازعانى كوپ قالامگەرلەردەن قىتايدىڭ قۇرساۋىندا جاتقان قارت جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلى قىمبات. سەبەبi, ول قازاق ءۇشiن ۇلى شىعارما جازدى جانە كورنەكi قىزمەت ەتتi. بiر سوزبەن ايتقاندا، شىعارما جازۋدان باسقا قولىنان تۇك كەلمەيتiن قالامگەرلەرگە قازاق تا، مەملەكەت مۇددەسi دە قاجەت ەمەس. ولارعا تەك جەكە مۇددە، بالا-شاعا، قىزمەت قامى عانا كەرەك.

- قوعامداعى كiناراتتى اشىق ايتامىن دەگەن زامانبەك مارقۇمنىڭ جاقسى كورگەن iنiلە­رiنiڭ بiرiسiز عوي، قالەكە، قاي­راتكەردiڭ قازاسىنا قاتىستى جاعدايلار اشىلادى دەپ ويلايسىز با؟

- جوق. اشىلۋ ەمەس، قوزعالىپ تا جات­قان جوق. بiراق ءتۇپتiڭ تۇبiندە زامانبەك نۇرقادiلوۆ­تiڭ دە، التىنبەك سارسەنباي­ۇلىنىڭ دا قازاسى اشىلادى. وعان كiم تاپسىرىس بەردi, كiم قول جۇمسادى - ءبارi اشىلادى. دە­گەنمەن ول كۇنگە دەيiن بiراز ۋاقىت بار. ءوزiمنiڭ پايىمداۋىمشا، ول كۇن بيلiكتەگi جەكە توپ­تاردىڭ iشكi ەسەپ ايىرۋىسىندا، نە بولماسا بيلiك تۇتاستاي اۋىسقان كۇنi اشىققا شىعادى. قازiرشە تiلەكشi توپتارمەن بiر­گە كۇتكەننەن باسقا امالىمىز جوق.

- بiزدiڭ قازاققا نە قاتتىراق قاتەرلi دەيسiز: جاھاندانۋ داۋىلى ما، الدە ەلدەگi توتاليتارلىق باسقارۋ جۇيەسi مە؟ ماسەلەن، جاھاندانۋ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جۇتىپ قويا­دى دەگەن قاتەر بولسا، توتاليتارلىق قوعام قانداي دا بiر دامۋدىڭ، iلگەرiلەۋدiڭ ءورiسiن تۇسايدى...

- ارينە، بiزدە بۇل ەكەۋiنiڭ دە قازاققا قاتەرلi ەكەنi - ايدان انىق. بۇل ارادا باسى اشىق بiر نارسەنi ايتا كەتەيiن. بiزدiڭ قازiرگi بيلiكتە وتىرعان ازاماتتار بيلiكتەگi ورىندارىن ءماڭ­گiلiك «قۇتتى قونىس» دەپ ويلايتىن بولۋى كەرەك. بiراق دۇنيە­نiڭ قاي تاريحىندا ماڭگiلiك بيلiك، ماڭگiلiك تاق بولۋشى ەدi? جوق قوي!

دۇنيەدەگi بارلىق مەملەكەت­تەردiڭ تاريحىنداعى پرەزيدەنتتەر وزدەرi تاققا مiنگەننەن كەي­iن، كەمشiلiكتەرiنiڭ ورنىن تولتىرۋعا تىرىسادى. ءسويتiپ، ەكiن­شi, ءۇشiنشi رەت سايلانۋلارىنا جول اشادى نەمەسە ارتتارىنا جاقسى ات قالدىرعىلارى كەلەدi. قاسقىردىڭ قۇلاعىن كەسكەنمەن، قۇلقى وزگەرمەي، تەگi سول كۇيiندە قالاتىنى سياقتى اڭگiمە عوي.

قازاقستاننىڭ بيلiگiندە وتىرعان ازاماتتاردىڭ دەنi - كەشەگi كەڭەستiك كەزدە ەل بيلiگiندە بولعان ازاماتتار. جاس بۋىننىڭ سانى از. مەنiڭ بiر بايقاعانىم - ۇكiمەت قىزمەتiندە جۇرگەن جاس جانە ورتا جاستاعىلار اراسىندا پرەزيدەنت بولۋعا لايىقتى بiلiمدi, بiلiكتi ازاماتتار كوپ. تەك ءساتiن كۇتiپ ءجۇر. جاقسىلىقتىڭ جاقىنداپ قالعانى انىق. بيلiكتەگi كۇپi كيگەن تiرشiلiك تە وزگەرiپ، جاڭارىپ شىعا كەلەتiن كۇن الىس ەمەس.

ءال-فارابيدەن بiرەۋ: «ەڭ باقىتتى ەل كiم؟» - دەپ سۇراپتى. سوندا عۇلاما: «قا­يىرشىسى جوق ەل»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. قازiر بiزدە قايىرشى كوپ. دەمەك، بiز باقىتتى ەل ەمەسپiز.

«جاندى داۋىسقا» ىقىلاس كوپ

- دەگەنمەن ونەرگە ورالايىق. «فونو­گرامما بولماسا، قازاق ەستراداسى قۇريدى» دەگەن داۋدىڭ سiز قاي جاعىنداسىز؟

- سۇراققا جاۋاپ بەرەردەن بۇرىن، ويعا ورالعان بiر اڭگiمەنi ايتا كەتەيiن. وتكەن جىلى ءشام­شi اندەرiنiڭ بايقاۋى بولدى. بايقاۋعا ەكi ەل - قازاقستان، قىرعىزستان پرەزيدەنت­تەرiنiڭ ايەلدەرi قوناق بولىپ كەلدi. بايقاۋ تاماشا ءوتتi. ارادا از ۋاقىتتان كەيiن عاني قاسىموۆ پارلامەنتتە دەپۋتاتتىق ساۋال كوتەردi. فونوگراممانى توقتاتۋ جونiندە پiكiر ايتىپ، پارلامەنتتi دۇركiرەتكەن قاسىموۆ، ادەتتە، وزدiگiنەن قوزعالا قوي­مايتىن جان ەدi عوي. مۇمكiن، وعان سارا الپىسقىزى ۇسىنىس جاساعان بولار. دەپۋتاتتىڭ ۇسىنىسى ۋاقىتشا ورىن­دال­ماعانىمەن، ونەر ورiستەگەن بiر كۇندەرi «جاندى داۋىس» ءوز كۇشiنە ەنەدi.

«جاندى داۋىس» ءۇش ءتۇرلi ايتىلادى: بiرiنشiسi - وركەستردiڭ نەمەسە مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ سۇيەمەلدەۋiندە. ەكiن­شiسiنiڭ مۋزىكاسى الدىن الا جازىلعان، بiراق داۋىسى «تiرiدەي» بولادى. ءۇشiن­شiسi بويىنشا مۋزىكا دا، داۋىس تا «تiرi­دەي» ايتىلادى. شەتەلدە «جاندى داۋىسپەن» ايتىلاتىن كون­تسەرت­تەردiڭ بيلەتi قىمبات بولادى ەكەن. ەگەر بiزدە فونوگرامماعا شەكتەۋ قويىلسا، «جاندى داۋىستىڭ» قۇنى ارتىپ، انشiلەر دە الiنە قاراي شاباتىن ەدi.

وتكەن جىلى استانادا «ءشام­­شi اندەرiنiڭ كەشi» ءوتiپ جاتتى. سول كەشتە ەلiمiزگە بەل­گiلi ءانشi قىز جەڭiس ىسقاقوۆا ءاننiڭ سوزiنەن جاڭىلىپ قال­دى. ول سول ارادا وركەستردi توقتاتىپ الىپ، حالىقتان كەشiرiم سۇراپ، ءاندi قايتادان ايتتى. ال ونى قازاقستان ۇلتتىق ارناسى ىسقاقوۆانىڭ كەشiرiم سۇراعان جەرiن كەسiپ تاستاپ، ماتiننەن مۇدiرگەن تۇسىن «ءولiپ-ءوشiپ» قايتالاپ كورسەتتi. بۇل نەنi اڭعارتادى؟ بۇل مادەنيەت مينيستر­لi­گiندە فونوگراممانى توقتاتۋعا ءمۇد­دەلi ەمەس توپتاردىڭ بار ەكە­نiن كورسەتەدi. دەگەنمەن حا­لىق جە­ڭiس ىسقاقوۆانى ساحنادان قول شاپالاقتان شىعارىپ سالدى. ونىسى - «جاندى داۋىس­قا» دە­گەن حالىقتىڭ ىستىق ىقى­لاسى.

- ەسترادانىڭ رەسەيلiك ۇلگiسi مەن قازاقستاندىق جاعدايىن تەلەديداردان بەرiلەتiن حابارلار ارقىلى سالىستىرساق، بiز وتكەن 20 عاسىردىڭ ورتاسىندا جۇرگەن سياقتىمىز. ماسەلەن، رەسەيلiك شەبەرلەر­دiڭ كونتسەرتiن قاراساڭىز، ساحنانىڭ بەزەندiرi­لۋ­iنە عانا كوڭiلiڭiز تولادى. ال سiزدەر ۇيىم­داستىرىپ جۇرگەن كونتسەرتتەر سول باياعى شىمىلدى­عى سالاقتاعان سوۆەتتiك ساحنادان اسپايدى. بۇنىڭ سەبەبi نەدە دەپ ويلايسىز؟

- مۇنىڭ سەبەبi قارجىعا بايلانىستى ەكەنiن كەسiپ ايتا الامىن. رەسەيدە ونەرگە كوڭiل بولۋدە شەك جوق. ءار كون­تسەرتiنە ءبولi­نەتiن اقشا بiزدەگiدەن الدەقايدا كوپ. ءشامشi قالداياقوۆتىڭ كون­تسەر­تiنە بىلتىرعا دەيiن بiر تيىن بولiنبەي كەلگەن ەدi. وتكەن جى­لى عانا 30 ميلليون اقشا ءبولiن­دi. وعان دا قۇدايعا شۇكiر ايتامىز! قازاق ۆالسiنiڭ كورولi اتانعان قالداياقوۆتىڭ اندەرiنە ءبولiن­گەن قارجى قۇداي الدىندا دا، ءشامشiنiڭ ارۋاعى الدىندا دا وتەلەدi. ويتكەنi ول - قايتالانباس دارىن، اسقان تالانت يەسi. ەگەر ماعان جەتكiلiكتi اقشا بەرiپ، قالداياقوۆتىڭ كونتسەرتiن گۇلمەن كومكەر دەسە، راۋشان گۇلiنەن باقشا سالىپ، ساحنادا اققۋ جۇزدiرەتiن ەدiم.

بiزدiڭ ەلدە بiر كونتسەرت وتكiزۋگە 55-60 مىڭ دوللار شاماسىندا اقشا كەتەدi. ال كونتسەرتتەن تۇسەتiن اقشا سول شامادا بولادى. كوپ بولسا، 5 مىڭ دوللار پايدا قالۋى مۇمكiن. ول كونتسەرتتi ۇيىم­داستىر­عان قىز-جiگiتتەرگە ەڭبەكاقى ەسە­بiندە ءبو­لiنiپ بەرiلەدi. تiپتi ءتاۋiر بiر­دە­مە قالىپ جاتسا، ءشامشiنiڭ كiتا­بىن شىعارۋ سياقتى سازگەر­دiڭ ارتىنداعى باسقا مۇرالارىنا جۇمسالادى. «ءشامشi» جۋرنالى دا سول تابىستارمەن شىعىپ جاتىر.

- «ءشامشi» جۋرنالى قازاق رۋحانياتى ءۇشiن نە بەرiپ جاتىر دەپ ويلايسىزدار؟

- «ءشامشi» جۋرنالىن شىعارۋدان بۇرىن، بiز قازاق باسپاسوزiندەگi جۋرنالدارعا زەرتتەۋ جۇرگiزدiك. ياعني جەكە تۇلعالارعا ارنالعان «اباي»، «جامبىل»،  «مۇ­قاعالي»، «ماع­جان» دەگەن جۋرنالداردى تۇگەل قاراپ شىقتىق. شامامىزدىڭ جە­تiسiنشە، قالىپتاسقان داستۇردەن اۋلاق بولعىمىز كەلدi. ءسويتiپ، جاڭا تۇرپاتتاعى «ءشامشi» جۋرنالىن شىعاردىق. ياعني جۋرنال تەك قالداياقوۆتىڭ ومiرiنە ارنال­عان ەمەس. مۇندا الدىمەن ۇلتتىق مۇددە ماڭىزعا يە. سونداي-اق قوعامدىق-الەۋ­مەتتiك، ساياسي جانە ت.ب تاقىرىپتار قامتىلدى. جۋرنالدىڭ جوسپارى 2030 جىلعا دەيiن، ياعني ءشام­شiنiڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا دەيiن قۇرىلىپ وتىر. جۋرنال اشىلعان بiر جىلدان بەرi كومپوزيتوردىڭ ارتىندا قالعان 80-گە جۋىق زاتتارى تابىلدى. قۇداي قالاسا، بولاشاقتا «ءشامشi» مۇراجايى اشىلىپ جاتسا، قولىمىزدا بار مۇرالاردىڭ ءبارiن سوندا تاپسىرامىز. بۇل دا - ۇلكەن ەڭبەك.

ءشامشiنiڭ 100 جىلدىعى يۋنەسكو دەڭگەيiندە...

- قالدىبەك مىرزا، بiرەۋلەر، بالكiم، وزiڭiزگە دە ايتقان شىعار، بiز دە توتەسiنەن سۇرايىق: سiزدi بiرەۋلەر كومپوزيتور ەمەس، «اۋەسقوي اينالىسۋشى» دەيدi. تەلەديداردان دا بۇل توڭiرەكتە بiراز «كوكپار» تارتقاندارىڭىز كورەرمەن جۇرتشىلىقتىڭ ەسiندە...

- قازاقتىڭ تiلiندە «تۋما تالانت» دەگەن ءسوز بار. ياعني ول - ادام بويىنا قانمەن كەلiپ، سۇتپەن بiتەتiن ەرەكشە قاسيەت. مەنi كوم­پوزيتور ەمەس دەپ، «كوكپاردىڭ» دوداسىنا ءتۇسiپ جۇرگەن­دەردiڭ ءبارi كومپوزيتورلىق بi­لiم العان، ديپلومى بار ادامدار. ال مەندە، وكiنiشكە قاراي، كومپوزيتورلىق ديپلوم جوق. جالپى، وسى مۋزىكادا، ونەر مەن ادەبيەتتە وشپەس ەڭبەك قالدىرعان مارقاسقالاردىڭ قايسىسىندا كومپوزيتورلىق ديپلوم بار ەكەن؟ مىسالى، قازاق مۋزىكاسىندا ەسiمدەرi ەلەۋلi ءشامشi قال­داياقوۆ، نۇرعيسا تiلەن­ديەۆ، ءابiلاحات ەسپاەۆ، اسەت بەيسەۋوۆ، ەسكەندiر حاسانعاليەۆتاردىڭ قايسىسىندا ارنايى ديپلوم بار؟ بiرەۋiندە دە جوق قوي. وزدەرiڭiزدiڭ ماماندىقتارىڭىزدا دا ارنايى ديپلومى جوق، بiراق قازاق باسپاسوزiندە ەسiم­دەرi تاۋداي جۋرناليستەر كوپ. دەمەك، تالانت ديپلومعا قارامايدى.

وزدەرiن ديپلومى بار كومپوزيتورلار، ال بiزدi «اۋەسقوي» دەپ جۇرگەندەردiڭ قايسىسىن حالىق تانيدى؟ بiرەۋiنiڭ بiر ءانi جوق. بار بولسا دا، ەشكiم ەستi­مەگەن. بۇل ارادا پەندەلiك، iش­تار­لىق سەزiم جاتىر. باسقا تۇك سەبەپ جوق.

- جۇرت اراسىندا وسىعان ۇقساس تاعى بiر ءسوز بار: سوڭعى كەزدەرi سiزدi «ءشام­شi اندەرiن بيز­نەستiڭ كوزiنە اينالدىرىپ جiبەردi» دەگەن پiكiر بار. بۇعان نە ايتاسىز؟

- اتتەڭ، مەن وسى «ءشامشi» اندەرiن بيزنەسكە اينالدىرا الماي ءجۇرمiن عوي! ەگەر، جۇرت ايتقانداي، بيزنەسكە اينالدىرىپ جاتسام، وندا ءشامشiنiڭ كون­تسەر­تiنە اقشا سۇراپ دوكەيلەردiڭ ەسiگiن قاقپاس ەدiم. دەگەنمەن 2030 جىلعا دەيiن ءالi بiراز ۋاقىت بار. ەگەر، مۋزىكا سالاسىندا يۋنەسكو دەڭگەيiندە تويلاناتىن مەرەكە بولسا، ول ءشامشi قالداياقوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى بولاتىنى ايدان انىق. قۇداي اماندىعىن بەرiپ، سول كۇنگە جەتسەك، مەنiڭ «ءشامشi­مەن» بايىپ، شالقايىپ كەتكە­نiم­دi كورەرسiزدەر! سول كەزدە جۇرت ايتىپ جۇرگەن پىش-پىشقا سەنە بەرسەڭiزدەر بولادى.

- اڭگiمەڭiزگە راقمەت!

جۇقامىر شوكە،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 11 (48) وت 17 مارتا 2010 گ.